HOGESCHOOL WEST-VLAANDEREN DEPARTEMENT HIEPSO Studiegebied Gezondheidszorg Opleiding ERGOTHERAPIE R. De Rudderlaan, 6 8500 Kortrijk
Act In Pas: Integratie van maaltijdbegeleiding en positioneren bij zwaar fysiek hulpbehoevende ouderen.
Proefschrift aangeboden tot het behalen van de titel van Bachelor in de ergotherapie
Onder leiding van: Mevr. Katrien Bourgois ergotherapeute
BOONE LIEN Juni 2007
Dankwoord: Via deze weg wil ik iedereen bedanken die mij geholpen heeft bij het tot stand brengen van mijn eindwerk. In de eerste plaats wil ik de directie van RVT St. Gerardus te Lauwe bedanken, waar ik de kans kreeg om gedurende 3 maanden stage te lopen. In het bijzondere bedank ik ergotherapeute Katrien Bourgois voor de begeleiding, feedback en steun tijdens het uitwerken van mijn eindwerk. Maar ook de vlotte en aangename samenwerking, maakten het mogelijk om dit eindwerk te realiseren. Vervolgens wil ik de bewoners en het personeel van St. Gerardus bedanken voor de leuke samenwerking en de aangename tijd die we doorgebracht hebben gedurende de stage. Ook Mvr. Linda Nuyttens wil ik bedanken voor het verbeterwerk en de begeleiding bij het tot stand brengen van het eindwerk. Daarnaast bedank ik Dhr. Luc Remans voor de informatie die ik kreeg omtrent Act In Pas. Tenslotte wil ik al mijn vrienden en familie bedanken voor de steun, de raad en de vriendschap gedurende de opleiding.
1
Inhoudsopgave: Dankwoord: .............................................................................................................................. 1 Inhoudsopgave:......................................................................................................................... 2 Begrippenlijst............................................................................................................................ 5 Algemene inleiding ................................................................................................................... 7 Hoofdstuk 1: Act In Pas........................................................................................................... 9 1.1 Inleiding ..................................................................................................................... 9 1.1.1 Definitie ............................................................................................................. 9 1.1.2 Ontstaan van Act In Pas .................................................................................. 10 1.1.3 Visie ................................................................................................................. 10 1.1.4 Doelgroep, ........................................................................................................ 11 1.1.5 Doelstellingen .................................................................................................. 11 1.1.6 Voorwaarden ................................................................................................... 12 1.1.7 Organisatiebeleid ............................................................................................. 14 1.1.8 ADL en Act In Pas .......................................................................................... 14 1.2 Handvatten voor attitude naar bewoners .................................................................. 16 1.2.1 Haptonomie ..................................................................................................... 16 1.2.2 Basale stimulatie .............................................................................................. 17 1.2.3 Actief luisteren ................................................................................................ 19 1.2.4 Empatisch gesprek .......................................................................................... 20 1.2.5 Interdisciplinair werken.................................................................................... 20 1.2.6 Ritmiek: ritmisch gepulseerde relaxatie........................................................... 20 1.2.7 Facilitatietechnieken......................................................................................... 21 1.2.8 Muziek.............................................................................................................. 21 1.2.9 Aroma .............................................................................................................. 21 1.3 De 7 factoren van Act In Pas.................................................................................... 23 1.3.1 Liggen – Zitten ................................................................................................ 23 1.3.1.1 Probleemgebieden ........................................................................................ 23 1.3.1.2 Bijkomende oorzaken .................................................................................. 26 1.3.1.3 Doelstellingen .............................................................................................. 26 1.3.1.4 Preventieve maatregelen .............................................................................. 27 1.3.1.5 Aandachtspunten .......................................................................................... 30 1.3.2 Wassen – Kleden – Verschoond worden ......................................................... 30 1.3.2.1 Probleemgebieden ........................................................................................ 30 1.3.2.2 Doelstellingen .............................................................................................. 32 1.3.2.3 Oplossingen.................................................................................................. 32 1.3.3 Eten – Drinken ................................................................................................. 35 1.3.3.1 Probleemgebieden ........................................................................................ 35 1.3.3.2 Doelstellingen .............................................................................................. 39 1.3.3.3 Oplossingen ................................................................................................. 39 1.3.3.4 Meerwaarde ................................................................................................. 40 1.3.4 Verplaatst worden ........................................................................................... 41 1.3.4.1 Probleemgebieden ........................................................................................ 41 1.3.4.2 Doelstellingen............................................................................................... 41 1.3.4.3 Oplossingen.................................................................................................. 41 1.3.4.4 Meerwaarde ................................................................................................. 43
2
1.4 Organisatiebeleid ..................................................................................................... 44 1.4.1 Inleiding ........................................................................................................... 44 1.4.2 Organisatiestructuur ......................................................................................... 44 1.4.3 Overleg en interdisciplinair werken ................................................................. 45 1.4.4 Implementatie .................................................................................................. 45 1.4.5 Protocollen ....................................................................................................... 47 1.4.6 Besluit............................................................................................................... 47 1.5 De ergotherapeut ..................................................................................................... 48 1.5.1 Plaats van de ergotherapie in het instituut ....................................................... 48 1.5.2 Taak ergotherapeut binnen RVT St. Gerardus ................................................ 49 1.6 RVT St. Gerardus .................................................................................................... 50 1.6.1 Voorstelling...................................................................................................... 50 1.6.2 Organogram...................................................................................................... 50 1.6.3 Waarden ........................................................................................................... 51 Besluit ...................................................................................................................................... 52 2
Hoofdstuk 2: Act In Pas in de praktijk, factor “Liggen en zitten”............................ 54 2.1 Voorstelling volgcliënten ......................................................................................... 54 2.1.1 Volgcliënt: M.-L. V......................................................................................... 54 2.1.2 Volgcliënt: A.V. ............................................................................................... 57 2.1.3 Volgcliënt: M.V. .............................................................................................. 59 2.2 Positioneren.............................................................................................................. 61 2.2.1 Doelstellingen................................................................................................... 61 2.3 Situatieschets............................................................................................................ 62 2.3.1 Huidige positie ................................................................................................. 62 2.3.2 Pathologie......................................................................................................... 64 2.4 Problemen “zitten en liggen” ................................................................................... 65 2.4.1 Huidige positie ................................................................................................. 65 2.5 Aanpassingen “zitten en liggen” .............................................................................. 67 2.5.1 Aangepaste positie............................................................................................ 67 2.5.2 Procotol “Positionering” .................................................................................. 70 2.6 Evaluatie/ resultaten ................................................................................................. 72 2.6.1 Aangepaste positie............................................................................................ 72 2.6.2 Protocol “Positionering” .................................................................................. 73
3
Hoofdstuk 3:Act In Pas in de praktijk, factor “gevoed worden” .............................. 75 3.1 Maaltijdbegeleiding.................................................................................................. 75 3.1.1 Doelstellingen................................................................................................... 75 3.2 Situatieschets............................................................................................................ 76 3.2.1 Omgeving ......................................................................................................... 76 3.2.2 Maaltijd ............................................................................................................ 77 3.2.3 Organisatie ....................................................................................................... 78 3.3 Problemen tijdens het maaltijdgebeuren .................................................................. 79 3.3.1 Omgeving ......................................................................................................... 79 3.3.2 Organisatie ....................................................................................................... 79 3.3.3 Verslikken ........................................................................................................ 81 3.3.4 Voedsel weigering............................................................................................ 82 3.4 Aanpassingen maaltijdgebeuren............................................................................... 83 3.4.1 Omgeving ......................................................................................................... 83 3.4.2 Organisatie ....................................................................................................... 85
3
3.4.3 Verslikken ........................................................................................................ 87 3.4.4 Voedsel weigering............................................................................................ 88 3.4.5 Protocol “Maaltijdbegeleiding”........................................................................ 89 3.5 Evaluatie/ resultaten ................................................................................................. 92 3.5.1 Omgeving ......................................................................................................... 92 3.5.2 Organisatie ....................................................................................................... 93 3.5.3 Verslikken ........................................................................................................ 94 3.5.4 Voedsel weigering............................................................................................ 94 3.5.5 Protocol “Maaltijdbegeleiding”........................................................................ 94 4
Hoofdstuk 4: Algemeen besluit Act In Pas................................................................... 96 4.1 Besluit positionering ................................................................................................ 96 4.2 Besluit maaltijdbegeleiding...................................................................................... 97
5
Bijlagen............................................................................................................................ 98 5.1 Katz-schaal ............................................................................................................... 98 5.2 Norton-schaal ........................................................................................................... 99 5.3 Registratieformulier risicobepaling decubitus ......................................................... 99 5.4 Alphaxcell .............................................................................................................. 101
6
Bronvermelding:........................................................................................................... 102 6.1 Boeken:................................................................................................................... 102 6.2 Niet gepubliceerde uitgaven................................................................................... 102 6.3 Internetsites: ........................................................................................................... 103 6.4 Eindwerken: ........................................................................................................... 104
4
Begrippenlijst 1 ADL
Activiteiten van het Dagelijks Leven
ALS
Amyotrofe Lateraal Sclerose (progressieve aandoening van de motorische zenuwcellen en zenuwbanen)
Contractuur
Dwangstand van het gewricht
CVA
Cerebro Vasculair Accident. Herseninfarct ( bloedvat raakt verstopt door klonter) en hersenbloeding (barsten van een bloedvat en bloed komt in of rond de hersenen)
Decubitus
Doorliggen of doorzitten; weefselversterf als gevolg
Dermis
Huid
Efficiëntie
Doelmatigheid
Empathie
Inlevingsvermogen, de kunde of vaardigheid om je in te leven in de gevoelens van anderen
Fascia
Bindweefsel
Facialisparese
Aangezichtsverlamming
Flexiestand
Buigstand
Haptonomie
Gevoelsmatige wisselwerking tussen 2 mensen
Hemiplegie
Spastische verlamming aan één zijde van het lichaam
Implementatie
Een verandering werkend krijgen. Dus niet enkel een plan maken, maar ook uitvoeren en realiseren.
Interdisciplinair
Binnen dezelfde discipline.
Katz-schaal
Een instrument waarbij de mensen op hun zelfredzaamheid beoordeeld worden, om zo voor deze mensen de juiste hulp ter beschikking te stellen.
Key – point
Aangrijpen van een bepaald deel van het lichaam waarbij spasme wordt doorbroken.
Multidisciplinair
Mensen met verschillende opleidingen werken samen.
1
COËHO, KLOOSTERHUIS,K., Praktisch verklarend zakwoordenboek der geneeskunde, Van Goor Zonen Den Haag, achttiende druk, 1977
5
MS
Multiple Sclerose (ziekte van het centraal zenuwstelsel)
Passiviteit Parafraseren
Het uitblijven of ontbreken van activiteit Met eigen woorden herhalen van wat de persoon jou verteld heeft.
Peristaltiek
Voortschrijdende samentrekking van maag- en darmwand, waardoor de inhoud wordt voortbewogen
PDL
Passiviteiten van het Dagelijks leven, een complex van handelingen, maatregelen en voorzieningen dat bijdraagt tot optimale begeleiding, verzorging of verpleging van die mensen waarbij zelfzorgtekorten niet zijn terug te dringen.
Pharynx
Keelholte, bovenste deel van het spijsverteringskanaal gelegen tussen mondholte en slokdarm
Presentie
Aanwezigheid
Protocol
Een gedragsovereenkomst, meestal in de vorm van een aantal uit te voeren stappen (afsprakennota)
Prudentie
Voorzichtigheid
Reflux
Terugvloei van het voedsel vanuit de slokdarm of al vanuit de maag.
Rigiditeit
Stijfheid, starheid
Spasme
Ziekelijke, onwillekeurige samentrekkingen van spieren, berustend op prikkeling van zenuwen of delen van het centraal zenuwstelsel.
Subcutis
Onderhuidse bindweefsellaag
Syncope
Kortdurende bewusteloosheid
Transfer
Verplaatsingshandeling
Transparantie
Doorzichtigheid
Trombolyse
Het oplossen van een stolsel in een bloedvat met behulp een medicijn
Ulcus
Zweer, weefselverlies aan de oppervlakte van epitheel of huid, vertoont weinig of geen genezing
Zelfzorg
Het door een individu zelf voorzien in een behoefte aan zorg, die zich bij dat zelfde individu voordoet.
6
Algemene inleiding Toen ik begon met de opleiding ergotherapie, had ik reeds enkele stage – ervaringen achter de rug. In het 5e en 6e middelbaar te Stella Maris had ik onder andere stage gelopen in Huize Zonnelied te Ieper. Dit was dan ook mijn eerste kennismaking binnen de ouderenzorg. Sindsdien sprak deze doelgroep mij enorm aan en daarom koos ik om ook mijn scriptie daaromtrent uit te werken. Vanuit het RVT St. Gerardus kwam een voorstel om eventueel een scriptie uit te werken rond Act In Pas. Omdat Act In Pas 7 factoren omvat, heb ik er 2 uitgepikt om in mijn scriptie nader toe te lichten. Namelijk positioneren: zitten en liggen & maaltijdbegeleiding. Binnen de voorziening was reeds allerhande materiaal aanwezig en werden bepaalde technieken al toegepast, maar nog niet concreet gestructureerd zoals Act In Pas. Daarom was het ook een uitdaging om samen met de ergotherapeute en de andere medewerkers om Act In Pas ook daadwerkelijk in te voeren binnen St. Gerardus. Omdat het voorlopig onmogelijk is om reeds een werkgroep op te richten, heb ik bewoners genomen die het meest baat hadden bij de aanpak van hun slikproblemen/houding. Op het einde van de stageperiode werden ook de medewerkers gesensibiliseerd door het geven van een interne vorming door de ergotherapeute. Om op die manier binnenkort een werkgroep op te richten binnen het RVT. Om tot een grondige uitwerking te komen van de 2 factoren heb ik tijdens de eerste 2 weken van de stage de volgcliënten grondig geobserveerd, zowel op vlak van maaltijden als bij positionering. Daarna ging ik de volgende weken gebruiken om de situaties aan te passen en te werken volgens de voorwaarden van Act In Pas. En als laatste fase ging ik het geleverde werk van de voorbije weken evalueren en de gewenste effecten van Act In Pas nagaan. In het eerste hoofdstuk wordt in de inleiding beschreven waar Act In Pas voor staat en waar het vandaan komt. Vervolgens worden enkele belangrijke punten omschreven om te werken met Act In Pas bij ouderen. Ook de 7 factoren worden uitgebreid toegelicht met de mogelijke problemen en bijhorende oplossingen. Als laatste maar niet minst belangrijke wordt de rol van de ergotherapeut specifiek van dichtbij bekeken. In het tweede en derde hoofdstuk worden de 2 factoren afzonderlijk uitgewerkt. Telkens wordt een situatieschets weergegeven met daarnaast de problemen en de voorgestelde aanpassingen. Op het einde worden de aanpassingen geëvalueerd en er wordt nagegaan of de genoemde problemen aangepakt zijn. In het vierde en laatste hoofdstuk wordt per factor een besluit gevormd, daarin wordt weergegeven of ik al dan niet tot mogelijke oplossingen ben gekomen.
7
Theoretisch gedeelte
Hoofdstuk 1: Act In pas
8
Hoofdstuk 1: Act In Pas 1.1
Inleiding
1.1.1 Definitie 2,3,4 Onder Act In Pas wordt verstaan: “Het complex van handelingen, maatregelen en voorzieningen dat bijdraagt tot optimale begeleiding, verzorging en verpleging van mensen bij wie zelfzorgtekorten niet zijn terug te dringen.” Act in Pas, het vroegere PDL (Passiviteiten van het Dagelijks Leven) is: “Een geheel van handelingen, maatregelen en voorzieningen die bijdragen tot de optimale begeleiding van zwaar zorgbehoevende bewoners die niet meer tot zelfzorg in staat zijn.” Act in Pas bestaat uit een reeks maatregelen waarvan de belangrijkste zeker de 1-1 relatie is. Deze relatie heeft een positief effect op het welbevinden van de bewoner en de motivatie van de zorgverlener. Door aangepaste kledij, hulpmiddelen bij het voeden en ondersteunen, tilliften, hoog-laagbaden en hoog-laagbedden wordt het verzorgen en begeleiden een stuk eenvoudiger en comfortabeler. Het is vooral een 24-uurs benadering omdat: • Act In Pas gepaard gaat met een empathische, patiëntgerichte en rustgevende houding van de zorgverlener • De zelfzorgpassiviteiten voorkomen in vele dagelijkse situaties (7 items van Act In Pas) “Act In Pas is een dynamisch en integraal zorgmodel met een meerwaarde voor zorgvrager, zorgverlener en organisatie.” Act In Pas betekent dat zorgverleners ‘actief’ moeten leren omgaan met de toenemende “passiviteit” van de bewoner. Act In Pas is een stimulans om als een team van zorgverleners een evenwicht te realiseren tussen activiteit en passiviteit naar de bewoners toe. Het model is gebaseerd op de items van de Katz-schaal5. Vertrekkende vanuit een visie worden handvatten aangereikt in het omgaan met zorgvragers. Daarna worden de items van de Katz-schaal en het houdingscomfort in een systeem uitgewerkt: probleemgebieden, doelstelling, oplossingen, meerwaarde voor de zorgvrager en zijn omgeving, zorgverlener en organisatie, ethische reflectie.
2
CONSTANDT C. – DE VISSCHER, MOERAERT R., Kwaliteitsvolle basiszorg voor de oudere zorgvrager: deel 1, Diegem: Kluwer, 1999, blz 80, 83-84 3 http://www.btsg.nl/infobulletin/pdl.html 4 http://www.ortec-orthopedie.be/Site/Default.asp?WPID=70 5 Bijlage: Katz-schaal, pag 98
9
1.1.2 Ontstaan van Act In Pas 6 Voor het ontstaan van de term comfortzorg, was men reeds op zoek naar oplossingen voor zwaar zorgbehoevende personen. De zorgverleners merkten reeds op dat de bewoners meer nood hadden aan aangepaste zorg en begeleiding. De reeds gegeven zorg volstond niet om aan de specifieke noden van de bewoner te voldoen. Comfortzorg, als zorgsysteem, is ontstaan in de jaren tachtig. Het vindt zijn oorsprong in Nederland, met name in ‘De Samaritaan’ in Sommelsdijk met Jan van Eijle, fysiotherapeut, als voortrekker. In 1992 werd op initiatief van de ‘Prinses Margriet School’ te Rotterdam de Stichting PDL opgericht, die opleiding, onderzoek en training geeft aan de hand van het PDL–handboek dat ze uitgegeven hebben. Verder ijvert de Stichting PDL voor integratie van het zorgsysteem in de gezondheidszorg. Voorzieningen die willen werken volgens de PDL methode, kunnen erkend worden door de Stichting PDL, waardoor de voorziening ook als trainingscentrum kan werken. Al deze maatregelen hebben tot doel de kwalitatieve uitbouw van het zorgsysteem te garanderen. Begin jaren negentig groeide ook in Vlaanderen de aandacht voor het verbeteren van het comfort van zwaar zorgbehoevende bewoners. Op verschillende gebieden en in verschillende zorgsectoren ontstonden allerlei projecten met een positief resultaat. In 1994 werd ook voor het eerst de term PDL officieel geïntroduceerd in Vlaanderen. Daar Vlaanderen onafhankelijk en zelfstandig, los van PDL wilde verder werken rond comfortzorg, moest er uitgekeken worden naar een nieuwe benaming. Act In Pas is sinds kort de nieuwe benaming van het vroegere PDL. 1.1.3 Visie 7 Act In Pas moet passen binnen de opdrachtverklaring van de voorziening. Act In Pas kan je linken aan het kwaliteitsdiscreet: • Autonomie van de bewoner zo lang mogelijk behouden, door zijn mogelijkheden te stimuleren. • De bewoners hebben inspraak, door voorbeeld de bewonersraad. • De geborgenheid • De bewoner staat centraal Act In Pas kan je linken aan het holistisch mensbeeld (je bekijkt de mens in zijn totaliteit op vlak van lichamelijkheid, psychische, relationele en zingeving).
6
SMETS, A., Eindwerk: Integratie van comfortzorg bij ernstig dementerende bejaarden : Het voedingsaspect, Katholieke Hogeschool Kempen, Bachelor in de ergotherapie, 2004 7 REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006.
10
1.1.4 Doelgroep8,9 Act In Pas richt zich naar alle betrokken partijen, dus zowel naar de bewoners als naar de familie en de zorgverleners. Het is een zorgdriehoek zodat je op die manier een betere zorg kan verlenen. De betrokkenen moeten het eens zijn over wat goede zorg is voor de bewoner en hoe men het best voorziet in deze zorg. Bewoner
Familie
Zorgverleners
Goede zorg moet worden gezien als een proces, waarbij je vertrekt vanuit de vraag van de bewoner en zijn omgeving. Het is in de eerste plaats vraaggerichte zorg: de individuele vraag is het uitgangspunt, maar niet een vanzelfsprekend recht van de bewoner. In onderling overleg en waarbij rekening gehouden wordt met de wensen, mogelijkheden en beperkingen van de 3 betrokken partijen, wordt vanuit deze vraag een geïndividualiseerd zorgenplan opgesteld. Op die manier is goede zorg “afgestemde of onderhandelde zorg”: het resultaat van een wederkerende dialoog tussen de bewoner, diens omgeving en de zorgverleners. Act In Pas is niet enkel van toepassing bij dementerende ouderen, maar bij iedereen waarbij de zelfzorg tekorten niet meer terug te dringen zijn. Vb. ouderen met een zware fysieke problematiek. 1.1.5 Doelstellingen 10,11 De hoofddoelstelling is enerzijds drukletsels en contracturen voorkomen en anderzijds ontspanning en een optimaal comfort bij de bewoner teweegbrengen. Daarnaast kan ook het doel zijn het bereiken van effectiviteit. Dit kan je realiseren door het samenvoegen van de begrippen efficiëntie en affectiviteit. De juiste handelingen juist uitvoeren, zonder het emotionele component van de zorgverlening te vergeten.
8
REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006. 9 http://www.vvi.be/presentaties/animatie/de%20animatieve%20opdracht%20van%20de%20ouderenzorg.htm 10 CONSTANDT C. – DE VISSCHER, MOERAERT R., Kwaliteitsvolle basiszorg voor de oudere zorgvrager: deel 1, Diegem: Kluwer, 1999, blz 83 11 http://www.ortec-orthopedie.be/Site/Default.asp?WPID=70
11
Act In Pas biedt een verzameling van zowel een visie, handvatten en een systeemgerichte zorg waardoor j bereikt wordt door een verzoening van efficiëntie en affectiviteit in een samenspel van alle betrokken partijen. EFFICIËNTIE + AFFECTIVITEIT = EFFECTIVITEIT DOELMATIGHEID + WARMTE = DOELTREFFEND Een structurele aanpak bij de preventie en begeleiding van passiviteit o.a. door het trainen van Act In Pas -vaardigheden. Het instrueren en begeleiden van het gebruik van hulpmiddelen en waar nodig het aanschaffen of vervangen van deze hulpmiddelen. Een nevendoel van Act In Pas is het verminderen van de draaglast voor de zorgverleners. Deze draaglast bestaat onder andere uit: • Toenemende passiviteit bij de bewoners • Onvoldoende ondersteuning van technische hulpmiddelen bij de uitvoering van belastend werk • Onvoldoende coördinatie van een beleid dat er op is gericht om fysieke werkbelasting consequent terug te dringen 1.1.6 Voorwaarden 12,13,14,15 a) Acceptatie van de passiviteiten bij de zorgvrager Dit is vaak heel moeilijk, zowel voor de bewoner als de zorgverleners. Het is namelijk ieders wens om zelfstandig en op eigen tempo te blijven functioneren. Indien dit niet meer mogelijk is door ziekte of verzwakking, kan dit tot vele frustraties leiden. Voor de bewoner, omdat hij zijn mogelijkheden voelt verminderen en via een verwerkingsproces moet leren afhankelijk worden van anderen. Ook bij de zorgverlener is er sprake van frustratie. Hij probeert vaak (te) lang om de bewoner te stimuleren en te trainen. De zorgverlener moet dan stoppen met activeren en beginnen met Act In Pas.
12
Een training voor zorgverleners, paramedici en medewerkers van toeleveringsbedrijven van PDL-artikelen., College unit Gezondheidszorg, Rosestraat 1103, 3071 AL Rotterdam. Inleiding blz 3-4 13 http://www.ortec-orthopedie.be/Site/Default.asp?WPID=70 14 PEGGY R., Comfortzorg: kwaliteitszorg voor de zorgbehoevende ouderen, Diegem: Kluwer, 1999, blz 24 15 VERWAEST, D., Wat niet kan worden geheeld, moet worden gestreeld : Comfortzorg bij dementerende personen, Katholieke Hogeschool Kempen, Bachelor in de ergotherapie, 2004
12
Daarom is het van groot belang dat we ons de vraag stellen: “Wat kunnen we nog wel doen?” Wat: Kunnen: We: Nog: Wel:
Andere handelingsschema’s toepassen dan we gewend waren. Het zo aangenaam maken van een verzorgingsmoment Alle verzorgenden, therapeuten en begeleiders die samen werken met de oudere. Al de zorgtechnische vaardigheden hebben niet alleen een preventief doel, maar ook het voorkomen en minstens even vaak uitstel. Met maatregelen, voorzieningen en handelingen de passiviteit van de oudere respecteren en accepteren. Een behandelingsplan opstellen om Act In Pas binnen de voorziening in te voeren.
b) Interdisciplinaire samenwerking Hiermee legt men de nadruk op de wederkerige interactie tussen de betrokken zorgverleners. Deze interactie zal enkel tot stand komen door een goede onderlinge communicatie en respect voor elkaars kennis, ervaring en persoon. Pas als alle disciplines op dezelfde golflengte zitten en men een gemeenschappelijk doel voor ogen heeft, zal de zorg compleet en kwaliteitsvol zijn. Het team bestaat uit verschillende disciplines, nl. familie, arts, verpleegkundigen en verzorgenden, kinesitherapeut, ergotherapeut, animatoren, logopedist,... . Om tot een goede communicatie te komen, zullen er vaste tijdstippen genomen worden voor overlegmomenten tussen alle disciplines. Deze zijn er in de vorm van bewonersbesprekingen, teamvergaderingen, stafvergaderingen,...
c) Vraaggestuurde zorg Aanbodgerichte zorg en vraaggestuurde zorg maken plaats voor onderhandelde zorg. De bewoner krijgt de nodige ondersteuning via overleg met de zorgverlener waardoor er een evenwicht bereikt wordt tussen wat de bewoner belangrijk vindt en wat haalbaar is voor de zorgverlener. Elk zorgplan moet aangepast worden aan de individuele bewoner met zijn individuele noden en niet omgekeerd. Geïndividualiseerde zorg wordt gekenmerkt door vier kenmerken. Deze zijn de persoon kennen, relaties, keuzemogelijkheden en deelname aan en leiden van de eigen zorg. Geïndividualiseerde zorg brengt rust en kalmte i.p.v. stress en angst. Bewoners functioneren op een hoger niveau, er ontstaan duurzame relaties en er is minder nood aan fixatiemateriaal. Door rekening te houden met de bewoner, de omstandigheden en het betekenis geven aan het gedrag, kan je er op inspelen. Op die manier kan je de situatie beter aanpakken en kunnen eventuele fixatiematerialen achterwege worden gelaten. Dit alles resulteert in tevreden bewoners, familieleden en medewerkers.
13
d) Attitude De belangrijkste voorwaarde is een attitude waarin je passiviteit liefdevol ondersteunt en zelfzorg overneemt. De attitude van de zorgverlener hoort empathisch, persoonsgericht en rustgevend te zijn. Hij moet dus in staat zijn om mee te leven met de bewoner en zijn werk aan te passen aan de noden van de zorgvrager. Hij moet hiervoor met hem in contact treden zodat hij de wensen en noden leert kennen en hierop kan inspelen. Ook moet de zorgverlener rust en kalmte uitstralen. Dit bevordert ontspanning en contactname. 1.1.7 Organisatiebeleid 16 Dankzij het meer gestructureerd werken wordt het mogelijk om meer zorg op maat te bieden, duidelijke zorgplannen worden ontwikkeld, geëvalueerd en bijgestuurd indien nodig. Binnen de voorziening wordt een overlegmoment voorzien en wordt een jaarplanning opgesteld. vb. werk 1 jaar rond maaltijdbegeleiding. Enkel op die manier kan je grondig en duidelijk te werk gaan rond 1 bepaald onderwerp. Zorg voor een werkgroep binnen de organisatie, want de uitvoerende kracht mag niet alleen staan. Splits daarom de taken niet te veel op, vb 1 persoon staat in voor de voeding, 1 persoon voor de kledij. Maak een duidelijke taakomschrijving op, waarin er wordt beschreven wat er verwacht wordt van elk lid van de werkgroep. 1.1.8 ADL en Act In Pas 17 Met activiteiten van het dagelijks leven wordt bedoeld: de handelingen die de bewoner kan uitvoeren zonder erbij na te denken. Ook voor de bewoner blijft het heel belangrijk om de activiteiten van zijn dagelijks leven zelf uit te voeren, omdat: • Het getuigt van het intact zijn van zijn persoon als persoon • Het getuigt van zelfstandigheid, zelfredzaamheid • Het versterkt het zelfwaardegevoel ADL-training blijft de beste manier op de zelfzorg te onderhouden of te verbeteren. Maar er zijn echter een groot aantal bewoners waarbij die functies achteruitgaan en de passiviteit onomkeerbaar wordt.
16
REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006. 17 CONSTANDT- DE VISSCHER C., MOERAERT R., Kwaliteitsvolle basiszorg voor de oudere zorgvrager; deel 1, Diegem: Kluwer, 1999, blz 64, 80.
14
De Act In Pas-methode is van toepassing op alle mensen met ernstige (deel)passiviteitsproblemen die verpleegd en verzorgd worden. Ook bij gedeeltelijke zorgafhankelijkheid, zoals vb spastische verlammingen kunnen Act In Pas – handelingen, - maatregelen en – voorzieningen de kwaliteit van de zorg verbeteren en de oudere daardoor meer voldoening geven. De relatie tussen zelfzorg, ADL en Act In Pas wordt weergegeven in een balans.
A.I.P
Wanneer het niet meer lukt om van de zelfzorgtekorten te komen tot zelfzorgactiviteiten, zullen binnen de zelfzorg de passiviteiten op de voorgrond komen te staan.
15
1.2
Handvatten voor attitude naar bewoners18
Vroeger ging men voornamelijk het gedrag trachten onder controle te houden, maar nu is het vooral het “zingeven” aan het gedrag. Door gebruik te maken van onderstaande tabel zal de zorgverlener gedrag op een objectieve manier in kaart brengen, het onderzoeken en er betekenis aan geven. Op deze manier tracht je te achterhalen wat de bewoner ervaart en via welke gevoelens hij wil communiceren.
Wanneer
Wat
Datum Uur
Objectief Wat is er gebeurd ?
Waar
Wie
Waarom
Hoe Welke Wat kan in of interventies Wie was er buiten de nog in de werden Waar vond het buurt? bewoner geleid geprobeerd? gedrag plaats? Wat waren zij hebben tot dit Hoe aan het doen? gedrag? reageerde de bewoner?
Enkele voorbeelden zijn: haptonomie, empathie, interdisciplinair werken, facilitatie technieken, aromatherapie, relaxatie, muziektherapie, basale stimulatie, … 1.2.1 Haptonomie 19,20,21 Bij haptonomie gaat het om het ontdekken, het ontwikkelen en het verhelderen van het gevoelsleven en in ruimere zin de gevoelsmatige wisselwerking tussen mensen. In een haptonomisch contact, waar de directe aanraking meestal de hoofdrol speelt, leer je (weer) "luisteren" naar je eigen lichaam, door dát wat je voelt in zo’n contact serieus te nemen. Haptonomie brengt je weer in contact met jezelf en de omgeving. Het haptonomisch contact heeft 3 kenmerken: a) Prudentie Het naderen van de bewoner dient men te doen met behoud van afstand, zodat de eigenheid van de andere volledig tot zijn recht kan komen. Hieruit spreekt respect voor de ander, waarbij de ander zich aanvaard en beschermd voelt in zijn kwetsbaarheid. Je laat de bewoner in zijn waardigheid. Dit sluit dwang en angst uit.
18
http://www.ortec-orthopedie.be/Site/Default.asp?WPID=70 http://members.chello.nl/n.ulaski/Wat%20is%20haptonomie.htm 20 http://www.btsg.nl/infobulletin/pdl.html 21 Een training voor zorgverleners, paramedici en medewerkers van toeleveringsbedrijven van PDL-artikelen., College unit Gezondheidszorg, Rosestraat 1103, 3071 AL Rotterdam, inleiding blz 11 19
16
b) Transparantie Duidelijk kunnen laten zien wie of wat je bent, hoe je je voelt, zodat de ander weet wat die aan je heeft. Tegelijkertijd geeft dat die ander de ruimte om ook ‘transparant’ te zijn, hij hoeft zichzelf of zijn gevoelens niet te verbergen, maar weet dat die veilig geuit kunnen worden. c) Presentie Er op het juiste moment voor de ander zijn, gericht zijn op die ander. Wie probeert vanuit het haptonomisch contact met de ander om te gaan, zal merken dat zijn verzorgende hand als vanzelf een “goede” hand wordt. Waarbij de andere zich als mens aangesproken voelt en ook als zodanig zal reageren. Adviezen die binnen de Act In Pas gegeven worden voor het leggen van contact met de zorgvrager zijn gebaseerd op de haptonomie. • Het maken van oogcontact • De houding van het hoofd op dezelfde hoogte als het hoofd van de patiënt • Het vermijden van snelle bewegingen • Het spreken niet zozeer als informatiekanaal, maar voornamelijk als rustgevend middel gebruiken • Het beperken van fysieke handelingen tot een minimum • Aanraken 1.2.2 Basale stimulatie22,23 Basale stimulatie is een basishouding. De zorgverleners sluiten aan bij de gevoels- en belevingswereld van de bewoner binnen de dagelijkse verzorging en activiteiten. Zij laten de bewoner deelnemen aan de activiteit, hoe klein de bijdrage ook is. Het gaat erom kleine reacties te observeren en hier rekening mee te houden. Daarbij is het van belang de bewoner te laten ervaren dat hij door handelingen, mimiek of geluid zelf iets kan bewerkstelligen. De doelgroep bestaat uit mensen met waarnemingsstoornissen en hen te stimuleren tot communicatie, aandacht en willekeurige bewegingen. De interventies die worden gebruikt in het concept basale stimulatie zijn allemaal gericht op die zes voorwaarden. Als je kijkt naar de ontwikkeling van zintuiglijke waarneming kan je daar een bepaalde opbouw in zien. Een soort piramide waarbij de waarneming zich van onder naar boven ontwikkelt.
22 23
http://www.nizw.nl/smartsite.htm?id=78285 http://www.basale-stimulatie.nl/
17
Het begin van de waarnemingsontwikkeling vindt al in de baarmoeder plaats. Dit wordt de sensorische basis genoemd. Ieder mens heeft deze sensorische basis dus meegekregen.
a) Somatische stimulatie: Via lichamelijke stimulatie wordt de bewoner geholpen om zijn eigen lichaam te voelen. Mogelijke activiteiten waarin somatisch gestimuleerd wordt: het wassen van het lichaam van een bewoner op een gestructureerde manier.
b) Vestibulaire stimulatie: Ouderen vertonen vaak een ernstige bewegingsarmoede. Ze zijn vaak niet in staat te lopen, zonder steun te zitten of zelfs maar een voorkeurshouding aan te nemen. Veel bewoners zitten of liggen steeds in dezelfde houding. Hierdoor wordt de kans op nieuwe prikkels aanzienlijk beperkt. De zwaartekracht wordt nauwelijks ervaren en daardoor gaat het gevoel in de ruimte verloren. Basale stimulatie wil aan dit probleem tegemoet komen door doelgerichte houdingsveranderingen en stimulatie van het evenwichtssysteem
c) Vibratorische stimulatie: Stimulatie door middel van trilling kan gebruikt worden om het dieptegevoel te stimuleren en daardoor de bewoner zijn lichaam bewuster te laten ervaren. Ook het gebruik maken van elektrische tandenborstel, scheerapparaat en dergelijke is een vorm van vibratorische stimulatie.
d) Orale stimulatie: • Sensomotorisch: bv: tandvlees masseren met elektrische tandenborstel, met vingers in de mond.
18
•
Smaakstimulatie: Aanbieden van verschillende smaken, ook bij bewoners met sondevoeding. Rekening houden met voorkeur van bewoner voor bepaalde smaken.
•
Reukstimulatie: Aanbieden van bekende geuren in allerlei situaties zoals verzorging, voeding enz. Wel voorzichtig in verband met het feit dat geuren vaak bepaalde emoties oproepen.
e) Auditieve stimulatie: Stimuleren van het gehoor, gesproken woord, bekende stemmen, muziek, natuurgeluiden enz.
f) Tactiel-haptische stimulatie: Stimuleren van tasten en daar door bepaalde voorwerpen herkennen.
g) Visuele stimulatie: Stimuleren van kijken naar zien. Kijk eens kritisch naar het blikveld van een bewoner. 1.2.3 Actief luisteren 24,25,26 Actief luisteren is niet alleen horen wat de ander zegt, maar ook proberen te begrijpen wat de ander zegt. Daarnaast stellen luistervaardigheden je in staat de ander te laten weten dat je luistert, de ander zijn verhaal te laten vertellen, en, wanneer dat nodig is, te laten verduidelijken. Het luisteren is de basis tot een goede communicatie en een goede communicatie is de sleutel tot een goede relatie. De functies van actief luisteren zijn: • Iemand (proberen) te begrijpen • De andere stimuleren zijn verhaal te vertellen zoals hij dat zelf ziet of beleeft • Duidelijkheid scheppen voor verteller en luisteraar • Veronderstellingen, eigen conclusies en adviezen voorkomen
24
http://www.leren.nl/rubriek/persoonlijke_vaardigheden/communiceren/luisteren/ CONSTANDT- DE VISSCHER C., MOERAERT R., Kwaliteitsvolle basiszorg voor de oudere zorgvrager; deel 1, Diegem: Kluwer, 1999, blz 48-49 26 REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006. 25
19
1.2.4 Empatisch gesprek
27,28,29
Empatisch zijn houdt in dat je tracht aan te voelen wat er in de bewoner omgaat, hoe hij zijn situatie beleeft, wat hij voelt en denkt. Centraal stellen van de gevoelswereld van de bewoner. De boodschap van de spreker bestaat uit 2 componenten: • Inzichtelijk: de spreker krijgt maximale kansen tot verbalisatie, waardoor de kans groot wordt dat hij al pratend zaken beseft die hij nog niet bewust was vóór hij erover sprak; •
Emotioneel: door het empathisch luisteren komen enkele belangrijke emotionele boodschappen over bij de spreker, zoals: hier voel ik mij veilig, de luisteraar vindt mij belangrijk en waardevol, de ideeën die ik bedenk en formuleer zijn wellicht juist of bevatten zeker een belangrijke kern van waarheid.
Fasen in empathische communicatie: Verkennen: actief luisteren door stellen van open vragen. Zoeken welke gevoelens de oudere heeft. • Weergeven, reflecteren, parafraseren: Heb ik begrepen wat de oudere vertelt? • Ondersteunen, bevestigen: Gevoelens bevestigen, ondersteuning geven •
1.2.5 Interdisciplinair werken De samenwerking waarbij de kennis en vaardigheden vanuit iedere discipline gebundeld wordt om zo te komen tot 1 visie en dit ter verrijking van de zorg voor de bewoner. 1.2.6 Ritmiek: ritmisch gepulseerde relaxatie Het is een vorm van relaxatie waarbij het lichaam van de bewoner geheel of gedeeltelijk in een ritmische beweging gehouden wordt. De doelstelling hiervan is gericht op herstel van voeling met ons lichaam op de minst bedreigende en meest zachtaardige manier. Voorbeelden zijn relaxatiebaden, of gebruikmakend van klankschalen, vibrerende stoelen (voor passieve ouderen).
27
http://psy.cc/7510.php CONSTANDT- DE VISSCHER C., MOERAERT R., Kwaliteitsvolle basiszorg voor de oudere zorgvrager; deel 1, Diegem: Kluwer, 1999, blz 38-39 29 REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006 28
20
De bouwstenen zijn: • Ritmiek en beweging • Je lichaam • Lichaamsaanraking • Herstellen van autonomie • Bewustwording • Acceptatie • Stroom van geven en ontvangen 1.2.7 Facilitatietechnieken Dit zijn technieken waarbij handzettingen en bewegingen uitnodigen tot het bijsturen van gestoorde houdings –en bewegingspatronen. Tijdens de verzorging: • Key-points: o.a. om hand van bewoner te openen (duim open, flexie pols, vingers open) • Schommelend (bewegen van de arm om de oksel van de oudere te kunnen wassen) 1.2.8 Muziek De bedoeling van muziek is een sfeer van veiligheid en vertrouwen te scheppen. 1.2.9 Aroma 30 Het woord aroma verwijst naar het geurende aspect. Een geur als middel tot contact. Geuren spreken het meest primitieve deel van de mens aan. Bovendien reageren mensen zelden of nooit neutraal op geuren. De doelstelling is een sfeer van veiligheid en vertrouwen te scheppen, herinnering, gevoel van thuis komen. Essentiële oliën naar hoofdgroep van uitwerking: a) Ontspannend: Benzoë, ceder, geranium, kamille, koriander, lavendel, marjolein, sandelhout, sinaasappel, venkel b) Harmoniserend: Duizendblad, geranium, jasmijn, lavendel, melisse, roos, sandelhout , sinaasappel, wierook
30
http://www.worldwidesnoezelen.com/content/view/64/227/lang,en/
21
c) Opwekkend en revitaliserend: Basilicum, bergamot, citroen, eucalyptus, citronella, cypres, jasmijn, pepermunt, rozemarijn, salie, sinaasappel, tijm Lavendel is de bekendste essentiële olie. Vele bewoners zullen de geur herkennen, omdat vroeger al met lavendelzakjes in de linnenkast werd gewerkt ter verfrissing maar ook tegen motten. Lavendel werkt rustgevend en kalmerend. Om na te gaan hoe de bewoner op bepaalde geuren gaat reageren, is het belangrijk om gedurende de activiteit te observeren. Sommige geuren die vroeger rust teweeg brachten, kunnen nu door omstandigheden angst of negatieve emoties los brengen. Niet alle bewoners reageren altijd op dezelfde manier. Goed observeren is de boodschap.
22
1.3
De 7 factoren van Act In Pas
1.3.1 Liggen – Zitten 31,32,33,34,35,36 1.3.1.1 Probleemgebieden De passieve bewoner ligt vaak 16u of meer in bed. Wanneer iemand zich niet meer zelfstandig kan verleggen door lichamelijke of psychische redenen, komt men in de problemen. Door het niet zelfstandig verleggen ontstaat een lokale druk met pijn als gevolg. De enige manier om hierop te reageren is het tegenspannen van de spieren. Bij aanhoudende druk en pijn zal de spierspanning verhogen en zal deze een vrij constant patroon aannemen, met als gevolg dat hier een voorkeurshouding zal ontstaan. Die voorkeurshouding leidt dan op zijn beurt tot verstijving, vergroeiing en uiteindelijk tot contracturen. De meest voorkomende problemen zijn decubitus en contracturen. a) Contracturen Wanneer aanhoudende flexiestanden in de gewrichten ontstaan, krijg je uitputting, verstijvingen en vergroeiingen, dus er treden contracturen op. Het gevolg hiervan is dat de bewoner moeilijker te verzorgen is en er vlugger decubitus kan optreden. Er zijn 2 grote structuren: - Spier, pees en fascia (het zachte eindgevoel) - Gewricht (het harde eindgevoel) De 4 grote oorzaken van contracturen zijn: - Immobiliteit - Neurologische problemen: spasticiteit, rigiditeit, … - Psychische spanningen: “fight or flight” (afweerspanningen) - Pijn b) Decubitus De 2 grote oorzaken van decubitus zijn: • Drukkracht Als de aanvoer van zuurstof en andere voedingsstoffen naar de cellen afgesloten wordt, treedt na enige tijd een sterke verstoring op van de stofwisseling in de cellen, waardoor celdood optreedt.
31
CONSTANDT C. – DE VISSCHER, MOERAERT R., Kwaliteitsvolle basiszorg voor de oudere zorgvrager: deel 1, Diegem: Kluwer, 1999, blz 76 32 Derre, B., Ouderenzorg: Decubituspreventie, Kluwer, 2004, blz 13, 59 33 Dr. Keuzenkamp, T., De conservatieve behandeling van decubitus, Utrecht, Antwerpen, 1982, blz 7-8 34 REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006 35 DERUDDERE, K., NUYTTENS, L., Cursus geriatrie 3e jaar ergotherapie: comfortzorg, Hogeschool WestVlaanderen, academiejaar 2006-2007, blz 10 36 http://www.amc.uva.nl/index.cfm?pid=143&itemid=92&contentitemid=39#Decubitus%20voorkomen
23
Bij druk van het lichaam op een onderlaag zal het effect van die druk het grootst zijn op plaatsen waar het weefsel wordt samengeperst tussen benige uitsteeksels en die onderlaag. •
Schuifkracht Een belasting die door krachten parallel aan het weefsel wordt uitgeoefend. De schuifkrachten ontstaan door de persoon in halfzittende houding te brengen. Hierdoor schuiven twee weefsel ten opzichte van elkaar. Deze verschuiving veroorzaakt een uitrekken en mogelijk verscheuren van de bloedvaten in de verschillende weefsels.
Om decubitus te voorkomen, dien je te letten op: • Of de bewoner pijn voelt op steeds dezelfde plek van de huid • Als je ergens een rode plek op de huid vindt die niet weggaat als u er op drukt • Of je in een ernstiger geval, een blaar, ontvelling of wond ontdekt Î Tijdens de verzorging de huid controleren Decubitus wordt in 4 graden onderverdeeld. De graden worden beschouwd als 4 verschijningsvormen van decubitus, en niet als fasen die noodzakelijk opeenvolgen. Aan de hand van risicoschalen kan bepaald worden of er al dan niet risico is op decubitus. 1. Niet – wegdrukbare roodheid Dit kan gepaard gaan met verkleuring van de huid, warmte, oedeem of verharding van het weefsel. 2. Blaar of open blaar Een oppervlakkig huiddefect, dat epidermis en/of dermis betreft. Het ulcus is oppervlakkig. 3. Oppervlakkig decubitus Een huiddefect met schade of necrose van huid en subcutis die zich kan uitstrekken tot aan de onderliggende fascia, maar niet daaronder. 4. Diepe decubitus Een uitgebreide aantasting, weefselnecrose en/of schade aan spieren, botweefsel of ondersteunende weefsels met of zonder schade aan epidermis en dermis. Ondermijning van het weefsel of sinusvormige letsels zijn mogelijk. Voorbeelden van risicoschalen zijn: bradenschaal en nortonschaal. • De Bradenschaal is meer wetenschappelijk onderzocht en internationaal gehanteerd. Hij is op de Nortonschaal gebaseerd en houdt met meer factoren rekening. • De Nortonschaal is ontwikkeld voor een geriatrische populatie. Binnen het RVT St. Gerardus wordt gebruik gemaakt van de Nortonschaal.
24
BRADENSCHAAL37
38
NORTONSCHAAL
Voorkeursplaatsen van decubitus 39 40
37
http://www.decubitus.be/richtlijnen/nl/bradenschaal.htm
39
http://www.decubitusozl.nl/handboek/hfstk_6.html http://www.amc.uva.nl/index.cfm?pid=143&itemid=92&contentitemid=39#Decubitus%20voorkomen
40
25
De risicoplaatsen voor decubitus zijn die plaatsen waar het bot dicht onder de huid ligt en waar het lichaamsgewicht op rust. De voorkeursplaatsen in ruglig zijn: • De stuit, hielen, ellebogen en schouderbladen De voorkeursplaatsen in zijlig zijn: • Het oor, oogkas, schouder, enkel en heup De voorkeursplaatsen in buiklig zijn: • Bekken, knieën en tenen De voorkeursplaatsen in zithouding zijn: • De zitknobbels, schouderbladen, ellebogen en de hielen Bij preventie van decubitus dient de aandacht vooral op bovengenoemde plaatsen gericht te zijn. 1.3.1.2 Bijkomende oorzaken 41 -
Voedingsproblematiek: vast of vloeibaar Bloed – en circulatiestoornissen: roken, temperatuur, diabetes, medicatie, longproblematiek Leeftijd: de stijfheid van het collageen in de huid bij mensen neemt toe met de leeftijd. De vasculariteit van de huid neemt af, zowel de dermis als de epidermis worden dunner en de genezing van de huid verloopt trager. Boddy Mass Index in relatie met hardheid van de matras Algemeen: kwaliteit van lig –of zitmiddel Mobiliteit: de mogelijkheid om nog actief te zijn Vochtinname: 1,5 liter per dag Dementie
1.3.1.3 Doelstellingen 42 Decubitus en contracturen voorkomen door het nemen van een aantal preventieve maatregelen met betrekking tot houdingscomfort.
41
Dr. KEUZENKAMP, T., De conservatieve behandeling van decubitus, Utrecht, Antwerpen, 1982, blz 16 REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006 42
26
1.3.1.4
Preventieve maatregelen.43, 44
a) Haptonomie Aan de hand van bepaalde handzettingen tijdens het verplaatsen van de bewoner kan je de bewoner laten ontspannen. b) Actief houden Indien de bewoner bepaalde handelingen nog zelfstandig kan uitvoeren, is het van belang om de bewoner er attent op te maken dat hij zich regelmatig moet “verzetten” of een andere houding moet aannemen. c) Spasticiteit reduceren Spasticiteit dient bestreden te worden door oefentherapie om de spieren op lengte te houden. Dit kan door mobilisatie –oefeningen en door positionering. d) Verminderen druk –en schuifkrachten: Voorkom schuiven Hoe lager de druk en schuifkracht, hoe kleiner de kans dat de bloedtoevoer naar het weefsel wordt belemmerd. Het weefsel blijft voldoende zuurstof krijgen en er ontstaat geen irreversibele schade. Wanneer de bewoner onderuit schuift in bed raakt de huid sneller beschadigd. Als je het bed van de oudere met de bedbediening in een 'knieknik' zet, blijft hij beter rechtop zitten.
FOUT: Schuifkrachten stuit en hielen bij halfzit in bed
GOED: Beengedeelte in dezelfde hoek omhoog als hoofddeel, ter vermijding van schuifkrachten
43
REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006. 44 http://www.amc.uva.nl/index.cfm?pid=143&itemid=92&contentitemid=39#Decubitus%20voorkomen
27
e) Verminderen van druk –en schuifduur Hoe minder lang het weefsel onderhevig is aan druk en schuifkracht, hoe kleiner de kans is dat decubitus ontstaat. Hoe lager de zuurstoftoevoer, hoe sneller irreversibele letsels optreden. Verzit en 'lift' regelmatig Als de bewoner veel zit is het belangrijk dat hij zichzelf, indien mogelijk, vijf keer per uur gedurende 10 - 20 seconden met de armen op te drukken van de zitting. Dit wordt 'liften' genoemd. Ook afwisselend zitten van de ene op de andere bil is goed. Een speciaal zitkussen kan nuttig zijn.
FOUT: Kussen in de rug veroorzaakt onderuitzakken, gevolg: f) schuifkrachten ter hoogte van zitknobbels; g) kleiner steunoppervlak bovenbenen.
FOUT: Te hoge voetsteunen.
De bovenbenen raken de zitting niet, waardoor het gewicht op een kleiner oppervlak rust. Dit geeft drukverhoging.
FOUT: Te lage voetsteunen, waardoor: h) minder gewicht op de voeten; i) naar voren en onderuit schuiven; j) afknellen van de benen
GOED: De beste zithouding: k) verdeelt het gewicht over zitvlak,voeten, armen en rug; l) schuifkrachten zijn afwezig door kantelzitting.
. 28
f) Wisselhouding in lig en zit: Veranderen van houding Regelmatig van houding wisselen helpt doorliggen voorkomen. Draai daarom de bewoner gemiddeld eens in de vier uur van de ene op de andere zijde, op de rug en eventueel op de buik. Als zijn knieën en enkels langdurig tegen elkaar liggen, leg er dan een kussen tussen. Het gebruik van badstof sokjes in bed kan huidbeschadiging, die ontstaan door het schuiven van de hielen over het matras, voorkomen. Soms is een speciaal matras tegen doorliggen nodig. g) Dynamische systemen De vorm van het ligmiddel past zich aan, aan de houding van de houdingsveranderingen van de liggende. De druk op de huid blijft daarbij gelijk. Om de ligdynamiek te bereiken moet een ligmiddel aan de volgende voorwaarden voldoen: • De vulling moet goed te verplaatsen zijn • De bekleding en vulling samen moeten niveauverschillen toestaan • Het omhulsel van de vulling mag niet elastisch zijn, maar moet wel zeer ruim en • soepel zijn h) Opgelet voor: voeding Let op voeding Probeer de bewoner voldoende en gevarieerde voeding aan te bieden. Zo krijgt zijn lichaam de energie en de voedingsstoffen die nodig zijn om de huid in een goede conditie te houden. i) Zorg voor goede huidverzorging Probeer te voorkomen dat de huid van de bewoner vochtig wordt. Verwissel bij incontinentie van urine of ontlasting regelmatig het incontinentiemateriaal en gebruik onderleggers of luiers met een snel drogend oppervlak. Bescherm de huid bij incontinentie met een speciale zalf of spray. Voorkom wrijven en schuren van de huid (geen zalf of crème in de huid masseren). Was de bewoner met een niet-ontvettende zeep. Als hij een droge huid heeft, behandel deze dan met een vette ongeparfumeerde crème. j) Kies juiste kleding en beddengoed Draag gladde, niet-knellende, soepele en schone kleding. Zorg voor een schone, gladde en droge onderlaag om op te zitten of te liggen. Dat wil zeggen: probeer kreukels in de lakens en kleding en kruimels in bed zoveel mogelijk te voorkomen. Dit kan huidbeschadigingen geven. 29
1.3.1.5
Aandachtspunten
a) Zinvol inzetten van de aanwezige materialen Anti decubitus materialen gebruiken, voorbeeld: zitkussens, alternatingmatrassen. b) Indicatie risico – bewoners decubitus: 45 Het bepalen van risicobewoners is een proces waarbij de bewoners worden geïdentificeerd als personen die een risico lopen om decubitusletsels te ontwikkelen. Het proces is een combinatie van zowel klinische huidinspectie als het hanteren van schaalitems.
1.3.2 Wassen – Kleden – Verschoond worden 46,47 1.3.2.1
Probleemgebieden
Ongemakken bij of tengevolge van het gewassen, gekleed of verschoond worden vinden hun oorzaak in: a)Inbreuk op de privacy Bij de passiviteit kan de bewoner zelf zijn privacy niet meer bewaken. Hij kan niet zelf meer beslissen wat hij aanwil, het buiten het gezichtsveld houden van intieme lichaamsdelen moet worden blootgegeven. b) Omgevingsfactoren Wanneer een bewoner wordt gewassen/gekleed of verschoond in een koude, kille ruimte, zal hij zich minder op zijn gemak voelen. Ook de temperatuur van het water is van belang. Als de bewoner geen gevoel van veiligheid heeft, zal hij minder geneigd zijn om in de mate van het mogelijke mee te helpen. Verzorgingsmomenten zijn intieme momenten, hou er rekening mee dat niet iedereen kan meekijken, sluit vb de deur van de kamer/toilet. Dek de bewoner af in de mate van het mogelijke. Voorstel per bewoner: gebruik 1 grote badhanddoek die uitsluitend wordt gebruikt om de bewoner af te dekken. Een handdoek die gebruikt wordt om de bewoner af te drogen is kil en nat.
45
DERRE, B., Ouderenzorg: Decubituspreventie, Mechelen: Kluwer, 2004, blz 55 NUYTTENS, L., DERUDDERE, K., Comfortzorg, geriatrie 3e jaar ergotherapie, Hogeschool WestVlaanderen, academiejaar 2006-2007, blz 16 47 REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006 46
30
c) Attitude van de zorgverlener Wanneer de zorgverlener geen contact zoekt met de bewoner en zich enkel op het verzorgende aspect van de bewoner richt, wordt het moeilijk om een vertrouwensband op te bouwen. Bouw een 1-1 relatie op met de bewoner, hoe meer verzorgenden aanwezig zijn, hoe minder comfortabel de bewoner zich voelt. d) Pijn/ koude Het ligt voor de hand dat pijn of angst voor pijn een verminderde beweeglijkheid in de gewrichten tot gevolg heeft. Pijn kan veroorzaakt worden door schuiven, trekken, omrollen of knellen van lichaamsdelen. Omzichtig, weloverwogen maar vooral rustig te werk gaan kan pijn, koude en de daardoor veroorzaakte afweerspanning tot een minimum herleiden. e) Voorkeurshouding, flexie, contracturen Meestal gaan de kinesitherapeuten een behandeling uitvoeren ter bestrijding van contracturen. In gunstige situaties worden deze behandelingen kort voor het verschonen/ wassen/ kleden uitgevoerd terwijl de zorgvrager op bed ligt. f) Passiviteit, niet benutten van de activiteit Laat de bewoner nog zoveel mogelijk meehelpen bij het uitvoeren van de activiteiten. Ook al is de inbreng gering. g) Afweerspanning Als men de bewoner te snel uit zijn patroon haalt van een voorkeurshouding leidt dit tot extra samentrekkingen van de spieren. Angst, schaamte of onwil als uitingen van psychische weerstand spelen een bepalende rol. Dit hangt ook af van de mate van de passiviteit. Afweerreacties hierbij kunnen zijn: vasthouden, tegenwerken. h) Medicatie Slaapmedicatie zorgt ervoor dat de bewoner suf is ’s morgens.
31
1.3.2.2
Doelstellingen 48
a) Zorg op maat Rekening houdend met zijn wensen, mogelijkheden en beperkingen, varieert de zorg van het stimuleren van de zelfzorg tot de totale zorg voor de zwaar zorgbehoevende bewoner. b) Goed gevoel bij bewoner en zorgverlener Wanneer de zorgverlener op een rustige, haptonomische manier omgaat met de bewoner, zal hij zich veilig voelen en is er meer kans dat de verzorging om een betere manier kan verlopen. Op die manier wordt ook een vertrouwensrelatie opgebouwd. c) Basiszorg als activiteit Het verzorgen van de bewoner moet je ook zien als activiteit. Betrek de bewoner bij het gebeuren door vb. hem in de mate van het mogelijke nog zoveel mogelijk te laten helpen. 1.3.2.3
Oplossingen
a) Principes • • • • • • • • •
Vertrekken vanuit de wensen van de bewoner Optimaal contact met de bewoner, zorg voor een 1 – 1 relatie. Wanneer er 2 verzorgenden aanwezig zijn zorgt dit voor meer ongemakken bij de bewoner. Haptonomie Benutten van de restactiviteit van de bewoner is heel belangrijk, op die manier verhoog je het zelfbeeld van de oudere. Privacy bewaken Vb: deur dichtdoen bij toiletbezoek Bewust omgaan met handelingen Interdisciplinaire zorg Zelfzorg (ADL) !
48
REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006.
32
b) Facilitatietechnieken • Key-points 49 Voor het openen van arm-handbewegingen bij spastische aandoeningen en afweerspanning: Breng de pols in flexie (lokt een strekreflex uit) Probeer de duim zover mogelijk uit de vuist naar buiten te halen Probeer daarna de vingers voorzichtig zover mogelijk te strekken Prikkel zo weinig mogelijk de handpalm Geef een zo vol en warm mogelijk hand Houdt dit handcontact aan tijdens alle handelingen die je aan arm en hand wil uitvoeren. Combineer deze key-point met lichte schommel –en draaibewegingen van het lichaam af. Voor het buigen van benen die strekspasmen vertonen: Duw met de duim voorzichtig de grote teen naar beneden Zet 4 vingers onder de holte van de voet Zet een volle hand in de kniekuil van hetzelfde been Buig het been Voor het openen van benen bij sterke extensiebewegingen in de heupen Plaats 1 hand op de verste knie en oefen een lichte druk uit van je weg Plaats de andere hand op de dichtstbijzijnde knie en maak lichte schommelbewegingen Probeer langzaam de beide knieën van elkaar weg te duwen tot je de voorarm ertussen kan fixeren Nu is er voldoende ruimte om met je vrije hand een intiem toilet te geven Belasten van voeten en benen schommelend strekken. (Een voorwaarde om ongewenste spanning in de benen te verminderen) In lig: De voeten rusten zo plat mogelijk op de onderlaag, zonodig door enige extra druk op de knieën. In zit: Een volledig ondersteunde voetzool geeft tijdens het zitten meer ontspanning aan de beenspieren en vormt ook een belangrijke voorwaarde om van zit tot staan te komen als er sprake is enige sta-functie is. Bij staan en lopen: Het volledig contact tussen voetzool en vloer lokt strekreacties uit in de benen. Daarbij neemt de informatie voor het evenwicht belangrijk toe, bij voetbelasting tijdens het staan en lopen.
49
DERUDDERE, K., NUYTTENS, L., Cursus geriatrie 3e jaar ergotherapie: comfortzorg, Hogeschool WestVlaanderen, academiejaar 2006-2007, blz 26-27
33
•
Lepeltechniek om aan/uit te kleden 50 Uitkleden Sta aan de niet aangedane zijde en breng de arm over naar de ander zijde over de borst. Steek je hand in de mouw tot over de elleboog en haal de arm van de bewoner uit de mouw. (begin steeds met de niet-aangedane zijde) Aankleden Steek de arm in de opening van de mouw en duw met je hand de elleboog overbrengend over de borst en steek de arm in de mouw. (begin steeds met de aangedane zijde)
c) Omgevingsfactoren Hou rekening met de omgevingsfactoren, ook die zaken zorgen ervoor dat het verzorgmoment vlotter en aangenamer verloopt. Gebruik het gepaste materiaal (aangepaste kledij..) Temperatuur is van belang, controleer de temperatuur van het water voor je de oudere wast/ verschoond. Zorg ervoor dat de oudere geen koud heeft bij het kleden/wassen. Zorg voor voldoende veiligheid, wanneer de oudere een geringe sta-functie heeft, ondersteun hem genoeg, zorg ervoor dat hij niet wegglijdt. d) Organisatie Maak gebruik van protocollen, op die manier kan je een duidelijk en grondig plan uitwerken zonder belangrijke zaken te vergeten. Inspraak bewoner – inspraak zorgverlener is heel belangrijk. Luister naar de bewoner wat hij zelf zou willen, laat de bewoner zo veel mogelijk helpen indien mogelijk. Interdisciplinair overleg mag niet ontbreken.
1.3.2.4. Meerwaarde Het zorgt voor een evenwicht tussen preventie en behandeling, door de kost van preventie ten opzichte van de kost van de behandeling. Daarnaast ook voor een verminderde werklast door het gebruik van goede materialen.
50
REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006
34
1.3.3
Eten – Drinken
1.3.3.1 Probleemgebieden51,52,53,54 De problematiek rond de voeding is een complex gegeven Voedingstekorten komen dan ook vaak voor in de thuiszorg, en in de residentiële zorgvoorzieningen. Individuele problemen zijn onder andere: • Slikproblemen • Medicatie • Voedselweigering • Lichaamshouding a) Slikproblemen Het slikproces verloopt in 3 fasen: - De orale fase De voorbereidende fase en de transportfase. De transportfase duurt slechts 1 seconde, maar de voorbereidende fase kan zeer lang duren. De tong en het gehemelte duwen de voedselbrok naar achteren in de mond. Problemen: • Verminderde tonus en beweeglijkheid van de kaakspieren (onvoldoende kauwen voedsel)Gebrekkige lipsluiting (gevolg: kwijlen) • Verminderde of geen tongbeweeglijkheid ( voedsel blijft in de wangen: hamsteren, transportproblematiek) • Verminderde orale sensibiliteit (opletten met zwaar verbranden en bijten op de tong) .
51
Veekhoven, R., De animatieve functie: zorg in partnerschap, Politeia, Kolenmarkt 7, Brussel http://www.ms-centrum.be/nl/zorgaspecten/slikproblemen.html 53 DE MAESSCHALCK, L., Ouderenzorg: Slikstoornissen, Diegem: Kluwer, 2002, blz 21, 35, 37 54 BOURGOIS, K., Cursus: Gevoed worden, , blz 2,5 52
35
- De pharyngaele fase: Deze fase kent een volledig reflexmatig verloop waarop therapeutisch weinig invloed kan worden uigeoefend. Problemen: • Afwezigheid slikreflex (als er niet snel een volgende slikpoging komt, krijg je • aspiratie, het voedsel komt in de luchtpijp terecht en de persoon begint te hoesten) • Vertraagde slikreflex (hoe langer het duurt, hoe meer kans om aspiratie) • Sensibiliteitsstoornissen in de larynx
- De oesophageale fase Deze fase duurt 9 seconden. De beweging gebeurt grotendeels door de zwaartekracht en gedeeltelijk door de peristaltiek en ze is volledig reflexmatig. Het voedsel wordt naar de maag gebracht. Problemen: • Reflux (gebeurt na het slikken) • Verminderde oesophageale peristaltiek ( door een tumor, een zakvormige uitstulping in de slokdarm)
36
De slikproblemen kan je in 3 categorieën onderverdelen: • Ouderdomsverslikken vanaf 70 jaar: Dit houdt in dat er sprake is van een verminderde kauwfunctie, het uitzakken van de tong en het tongbeen, een verminderde stimulans om te slikken, afsterven van het weefsel, verkleining en verminderde werking van de spieren en tot slot een verminderde gevoeligheid. Door dergelijke problemen bestaat de kans dat voedselresten achterblijven of dat de bewoner zich kan verslikken. •
Neurologische aandoeningen waarvan enig herstel te verwachten is (afhankelijk van de locatie van het letsel)
•
Degeneratieve aandoeningen (ziekte van Alzheimer, MS, ALS)
De meest voorkomende symptomen: • Verslikken in het voedsel, drinken of speeksel • Hoesten of kokhalzen • Voedsel blijft in de keel steken (goede positie in rolstoel belangrijk !) • Pijn bij het slikken • Ondervoeding of uitdroging • Reflux, oprispingen • Extreem traag tempo • Verlies van eetlust en gewichtsverlies Voorkomen van slikproblemen: • Gebruik het juiste materiaal Daaronder wordt verstaan het gebruik van doidy-cups, aangepast bestek, bordranden en dergelijke. Deze hulpmiddelen worden gebruikt om het maaltijdgebeuren te vergemakkelijken en voornamelijk om het zelfstandig eten te stimuleren. •
Lichaamshouding (eten in zit of eten in bed)
•
Gebruik maken van de lepeltechniek De lepel wordt aan de niet-aangedane zijde van de tong in de mond geplaatst. De hulpverlener oefent een lichte druk op de tong uit en beweegt de lepel voor-en achterwaarts. Zo wordt het eten op de tong gelegd. Het is belangrijk dat de tanden niet worden aangeraakt en dat de lepel niet te ver naar achter in de mond wordt geduwd. De prikkeling van de lippen is belangrijk. Laat de lepel zolang mogelijk tegen de lippen staan, zodat de bewoner de kans krijgt het voedsel ervan af te nemen. Hetzelfde geldt voor het gebruik van een (tuit) beker bij het drinken. Er wordt best een zorglepel of een koffielepel gebruikt, op die manier kan je kleinere porties aanbieden.
37
•
Mondcontrole Vaak moeten de bewoners meerdere malen slikken voor de mond volledig leeg is. Daarom is het belangrijk om de mond van de bewoner te controleren of deze werkelijk leeg is. Want het is mogelijk dat de bewoners voedselresten tussen de wangen en tanden gaan ophopen. Je kan de bewoner stimuleren om het voedsel in te slikken door het wrijven op de wang waar de voedselresten worden opgehoopt. Laat de bewoner geen etensresten doorspoelen met drank, voornamelijk bij bewoners met slikproblemen.
b) Medicatie Wanneer bewoners meer dan 3 geneesmiddelen krijgen, geeft dit weerslag op de voedselinname, het zorg voor smaakveranderingen. c) Voedselweigering De oorzaak van het voedsel weigeren is meestal moeilijk te achterhalen. Daarom is het van belang om duidelijk onderscheidt te maken tussen bewuste en onbewuste voedselweigering. Bewuste voedselweigering heeft een betekenis, dit kan zowel verbaal als non-verbaal. De bewoner wil hiermee iets zeggen. Onbewuste voedselweigering kan een uiting zijn van cognitieve dementiesymptomen die op die manier rechtstreeks in de maaltijdsituatie tot uiting komen. Waardoor de maaltijd bemoeilijkt kan worden. Voorbeelden van deze cognitieve symptomen zijn o.a. geheugen –en concentratiestoornissen, sterk emotionele reacties, primitieve reflexen (bijtreflex, zuigreflex, slikreflex). d) Lichaamshouding Door een verkeerde zithouding en/of hoofdbalans wordt het eten en drinken vaak negatief beïnvloed. Het strekken van de nek verhinderd het slikken en vergroot daarbij de kans op verslikken. Een optimale basishouding is een belangrijke voorwaarde voor een aangenaam, veilig en optimale eet-en drinkproces. De kenmerken van een optimale basishouding zijn: • Het goed ondersteunen van het volledige lichaam • Symmetrie van het ganse lichaam • Een ontspannen positie van het hoofd, waarbij de nek en de kin zich ongeveer in een rechte lijn bevinden
38
Als zorgverlener is het belangrijk om bij de aanvang van het maaltijdgebeuren de bewoner in een juiste houding te plaatsen. • Bij een rolwagen met een verstelbare neighoek is het belangrijk om deze tijdens het maaltijdgebeuren zo recht mogelijk te plaatsen. • Wanneer de bewoner met een sterk voorover gebogen houding met de kin op de borst zit, kan de rolwagen met verstelbare neighoek iets meer naar achter gekanteld worden. • Bij bewoners met een strekking van de nek, slechte hoofdbalans of onwillekeurige hoofdbewegingen is het aan te raden om het hoofd te ondersteunen met een hoofdsteun. Wanneer deze niet aanwezig is, kan je als zorgverlener het hoofd ondersteunen tijdens het maaltijdgebeuren. 1.3.3.2 Doelstellingen 55 De hoofddoelstelling is dat de bewoner het maaltijdgebeuren als voldoeninggevend, stressverlagend wordt ervaren. En de basiszorg wordt als activiteit aangeboden. De opdrachten van het maaltijdgebeuren zijn: • Het bieden van zintuiglijke prikkels (zien, ruiken, smaken, voelen) • Het sociale aspect (samen eten) • Zorgen voor voldoende vochtopname en een gevarieerde en energierijke voeding dat aansluit bij de voorkeur en mogelijkheden van de bewoner. Vermits het maaltijdgebeuren een belangrijk moment van de dag is voor de bewoner, zal in de mate van het mogelijke elke beslissing in samenspraak met de bewoner, met de familie en andere betrokkenen gebeuren. 1.3.3.3 Oplossingen 56 a) Vlot verloop van het maaltijdgebeuren Door een goede organisatie en rekening te houden met de omgevingsfactoren, kan je het maaltijdgebeuren vlotter laten verlopen. Een goede organisatie houdt in dat je voortdurend overleg pleegt en zorgt voor een efficiënte communicatie met de zorgverleners. Benadruk het sociale aspect van de maaltijd door de bewoners een vaste plaats aan tafel te geven. Dit creëert ook voor de bewoners een vertrouwd gevoel. Ga daarbij goed na welke bewoners je bij elkaar zet. Tijdens de maaltijd is het belangrijk dat iedereen zich aan de gemaakte afspraken houdt, zorg voor een efficiënte maaltijdbegeleiding en werk gestructureerd (maak een duidelijke taakverdeling). Na de maaltijd breng je eerst de bewoners naar hun kamer en dan pas ruim je de leefruimte op. 55
REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006. 56 Veekhoven, R., De animatieve functie: zorg in partnerschap, Politeia, Kolenmarkt 7, Brussel, blz 80
39
Onder omgevingsfactoren wordt verstaan dat de maaltijd er aantrekkelijk blijft uitzien, ook al moet de bewoner gemalen voeding eten. Maak de ruimte gezellig, dit kan je doen door de ruimte te decoreren aan de hand van een thema, vb kerst. Kies voor aangepast meubilair, vermijdt geluidshinder, en zorg voor voldoende licht. Tijdens het maaltijd gebeuren zorg voor interactie met de bewoner, praat met de bewoner terwijl je hem de maaltijd aanbiedt. Praat niet over de bewoner met je collega in het bijzijn van de oudere. b) Kwaliteit van de maaltijdbegeleiding Het is als het ware een vicieuze cirkel, wanneer de maaltijdbegeleiding niet vlot verloopt, bekom je een lage kwaliteit van begeleiding. Voorbeelden zijn: te weinig personeel, nog eetgerei moeten bijhalen. Het gevolg hiervan is dat de eetlust van de bewoner daalt. c) Kwaliteit van voeding – en vochtopname Het is de bedoeling om ongeveer 1500 kcal per dag op te nemen en 1,5 liter vocht. Bij oudere mensen daalt hun energiebehoefte, maar de behoefte aan voedingsstoffen niet ! Zorg voor gezonde voeding en varieer. Het is heel belangrijk dat verschillende voedingsmiddelen elkaar aanvullen om aan de nodige energie en de voedingsbehoefte te kunnen voldoen. Daarom wordt aanbevolen om dagelijks uit elk van de 7 voedingsgroepen te gebruiken. Respecteer de eetcultuur van de bewoners en ga na wat de bewoner verkiest. 1.3.3.4 Meerwaarde 57 Voor de bewoner betekent dit dat hij een betere voedingstoestand verkrijgt. Hij krijgt een gevarieerde en energierijke voeding. De bewoner gaat meer genieten van het maaltijdgebeuren. Door rekening te houden met de verschillende aspecten, waardoor de bewoner een verbeterde voedingstoestand verkrijgt, zal de familie tevreden zijn. Hij merkt dat er rekening gehouden wordt met de bewoner. De zorgverlener krijgt meer voldoening en vindt het maaltijdgebeuren zinvoller verlopen.
57
REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006
40
1.3.4 Verplaatst worden 58,59,60 1.3.4.1 Probleemgebieden Het verplaatsen verloopt niet altijd probleemloos. Spasmen, verlammingen, contracturen en het niet meewerken van de bewoner bemoeilijken het tillen en maken het vaak belastend, zowel voor de zorgverlener als voor de bewoner. Ongemak bij het verplaatsen bestaat voor de bewoner uit: • Het laten hanteren van ledematen die zelf niet kunnen mee helpen • Het niet weerhouden van dreigende, pijnlijke handelingen Vb: ongemakkelijk op de oksels moeten hangen Als de bewoner deze ongemakken kenbaar maakt en met verbale communicatie kan beïnvloeden, kan men deze ongemakken reduceren. Maar als de bewoner er geen invloed kan op uitoefenen, zal afweerspanning ontstaan, waardoor de ongemakken nog vergroten. Niet iedereen is geholpen met dezelfde technieken of hulpmiddelen. 1.3.4.2 Doelstellingen Het reduceren van de ongemakken door gebruik te maken van transfertechnieken, die zowel een positieve invloed uitoefenen op de zorgverlener en de bewoner. De positieve invloeden op de bewoner zijn onder andere veiligheid en comfort optimaal waarborgen. Naar de zorgverlener is het belangrijk dat de draaglast niet meer dreigend is. 1.3.4.3 Oplossingen Niet iedereen is geholpen met dezelfde technieken of hulpmiddelen. Er moet steeds nagegaan worden welke aanpassingen er moeten gebeuren. Daarom moet voor elke bewoner een individueel ‘tilprotocol’ opgesteld worden, dit gebeurt best multidisciplinair. Een degelijk tilbeleid is niet enkel noodzakelijk vanuit het oogpunt van de bewoner. Het leidt ook tot betere arbeidsomstandigheden en het blijft binnen veilige grenzen van de fysieke belasting.
58
Bourgois, K., Comfortzorg:4. Bespreking van de zeven comfortzorgfactoren: 4.6. Verplaatst worden, blz 31 CONSTANDT - DE VISSCHER, C., MOERAERT, R., Kwaliteitsvolle zorg voor dementerende ouderen: deel 1, Kluwer, 2000, blz 76 60 Bundel “comfortzorg” Hoofdstuk 4: Bespreking van de zeven comfortzorgfactoren: 4.6. Verplaats worden, blz 30 -31 59
41
a) Materiële factoren Om transfers uit te voeren, moet het materiaal aan enkele eisen voldoen. Vb: hoog-laag bedden, hoog-laag baden, aangepaste rolstoelen, … b) Sociale factoren Er wordt rekening gehouden met de werksfeer, werkindeling, individuele omstandigheden. c) Handzettingen 61 Om een goede keuze te maken uit de vele tiltechnieken is de deelpassiviteit of de restactiviteit van de bewoner van groot belang. Bij een verantwoorde keuze zullen vermogen van de bewoner en de vaardigheid van de zorgverlener per situatie het al of niet goed verlopen van een transfer optimaal beïnvloeden. Het is verkeerd om er vanuit te gaan dat elke transfer vlot verloopt als iedere zorgverlener maar de juiste techniek gebruikt. Door dit misverstand kunnen vele problemen voor komen, zoals: • Rugklachten bij zorgverleners ten gevolge van fysieke overbelasting • Het niet aanschaffen van de nodige tilapparatuur • Het niet opmaken van een transferbeleid d) Transferprincipes De uitgangspunten voor de handzettingen zijn in feite de natuurwetten, anatomische -, fysiologische gegevens, psychologische en sociale omstandigheden. Het is belangrijk om omtrent de transferprincipes zoveel mogelijk informatie aan de zorgverleners te verstrekken. Hoe beter de zorgvrager meewerkt, hoe beter de transfers verlopen. Algemene transferprincipes • Overzie eerst de situatie voor je aan het verplaatsen begint • Ken de invaliditeit – of ziektefactoren van de bewoner zoals pijn, totale • spierslapte, fracturen • Bekom veiligheid door geen sieraden of horloge te dragen, schoenen te dragen die • niet uitglijden, rekening te houden dat bewoners “overal” naar grijpen. Anatomische –en fysiologische transferprincipes • Zorg voor een goede conditie • Verdeel de kracht over je volledige lichaam (gebruik niet enkel je benen, armen of rug) • Zet beide benen stevig neer en iets uit elkaar • Vermijd het draaien van de rug ten opzichte van het bekken. Gelijkmatig draaien • en buigen van de wervelkolom kan rugletsels veroorzaken • Getild worden onder de oksels is verkeerd. Op die manier lijden de • schoudergewrichten te veel 61
Een training voor zorgverleners, paramedici en medewerkers van toeleveringsbedrijven van PDL-artikelen., College unit Gezondheidszorg, Rosestraat 1103, 3071 AL Rotterdam, pag 3 -4
42
Mechanische transferprincipes • Ga na of de werkhoogte goed is ingesteld • Gebruik hulpmiddelen die het tillen en verplaatsen vergemakkelijken, bijvoorbeeld • een tillift, steeklaken • Zoek steunpunten op of aan het bed, rolstoel • Hou de bewoner dicht bij je lichaam • De til-weg moet volledig vrij zijn en zo kort mogelijk. Zorg dus dat alle nodige • materialen binnen handbereik zijn. Sociale transferprincipes • Til alleen de bewoner zonder hulp indien je de verantwoordelijkheid kunt dragen • en zeker weet dat je de transfer alleen aankunt • Spreek duidelijk af met je collega welke tiltechniek je gaat uitvoeren • Help de bewoner niet met de zaken die hij nog zelfstandig kan • Als je gebruik maakt van een bepaalde techniek, stel de bewoner gerust. Psychologische transferprincipes • Stimuleer de bewoner zoveel mogelijk om zelf te doen • Grijp de bewoner nooit abrupt aan, maar altijd rustig • Houd oog-, oor –en gevoelscontact met de bewoner om pijn en angst op tijd op te • merken • Laat de bewoner de zorgverleners duidelijk maken dat hij zelf bepaalde onderdelen • van het tillen en verplaatsen kan uitvoeren. 1.3.4.4 Meerwaarde 62 Door gebruik te maken van de juiste technieken zal zowel de bewoner als de zorgverlener het verplaatsen positief ervaren. De bewoner zal zich veiliger voelen, waardoor afweermechanismen voorkomen worden. Hij zal merken dat er voorzichtig en juist met hem zal worden omgegaan. De zorgverlener zal minder fysieke problemen ondervinden door gebruik te maken van de juiste technieken. De transfers zullen vlotter verlopen.
62
REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006.
43
1.4
Organisatiebeleid 63
1.4.1 Inleiding Voor je Act In Pas wilt toepassen binnen de voorziening, begin je niet vanaf nul. Want meerdere jaren werden al accenten ingebouwd die gericht waren op zorg voor passieve bewoners. Door het toepassen van hef - en tiltechnieken, relaxatie –momenten, aandacht voor positionering, aangepaste kledij en door gebruik te maken van incontinentiemateriaal. Het is van belang dat de directie je een kans biedt om Act In Pas uit te bouwen binnen de voorziening. De zorgverleners moeten overtuigd zijn van het belang van Act In Pas. Doelstelling van de werkgroep: het is de bedoeling via werkgroepactiviteiten tot een gestructureerd geheel van Act In Pas te komen. 1.4.2 Organisatiestructuur Binnen de organisatie moet je trachten het organogram “Act In Pas” in te passen in het organogram van de voorziening. Zorg voor een duidelijke taakverdeling: Act In Pas – coördinator Hij staat in voor de algemene coördinatie. Hij motiveert de collega’s en durven bijsturen waar nodig. Hij kan de link leggen naar het beleid (hij is de schakel tussen de directie en de basis) Procesbewaker Hij is de verantwoordelijke voor het opvolgen van een aantal items, vb. bijscholingen omtrent nieuwe zaken in verband met Act In Pas. Hij staat in voor het overdragen van informatie naar de collega’s. Hij zorgt voor de bijscholing en inscholing van de collega’s. Hij zal de overlegmomenten leiden en zorgen voor de verslaggeving. De werkboeken en protocollen (per bewoner) up – to date houden. Commissielid Hij is verantwoordelijk voor het opvolgen van Act In Pas bij individuele bewoners en het signaleren van problemen door de problemen te bespreken in de werkgroep. Hij maakt de individuele protocollen op, voert ze in en gaat ze opvolgen. Hij zal de procesbewakers informeren in verband met de bewonersgerichte veranderingen. Afdelingsverantwoordelijke De persoon staat in voor de probleemoplossing bij de bewoners. De algemene instructies en de individuele protocollen invoeren en opvolgen. Hij moet de nieuwe medewerkers informeren over Act In Pas. De overlegmomenten met de procesbewakers onderhouden. Ondersteun en vervang eventueel de commissieleden. 63
REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006.
44
1.4.3 Overleg en interdisciplinair werken a) Start van de interdisciplinaire samenwerking Bij de start stel je een organisatiestructuur op met een beleidsverantwoordelijke (directie), een Act In Pas coördinator, procesbewakers en afdelingsverantwoordelijken. Vervolgens bepaal je de frequentie van de samenkomst. Daar het om een praktijkgerichte werkgroep gaat, is het belangrijk om in het begin frequenter samen te komen, om dan over te schakelen tot 4 maal per jaar. Daarna formuleer je de doestelling en wordt besproken met welk item van Act In Pas je eerst wil starten. Vb: Een werkgroep rond voeding. Van belang is dat je zorgt voor het nodige materiaal bij de start. Het doel is om een concreet actieplan uit te schrijven en dit doe je door informatie te verzamelen, het in gang zetten van het proces, de betrokken familie in te lichten en het tijdspad te bewaken.
b) Na het opstarten van de interdisciplinaire samenwerking Na het opstarten hou je individuele bewonersbesprekingen, want iedere bewoner vereist een andere aanpak. Ook het regelmatig samen komen van het team blijft noodzakelijk. Zowel met de medewerkers van het project als de medewerkers van de afdeling. De doelstelling meten kan je aan de hand van de “SMART-methode” 64, die houdt in dat de doelstelling Specifiek, Meetbaar, Aanvaardbaar, Realistisch en Tijdsgebonden moet zijn. Specifiek:
Is het duidelijk om welke doelstelling het gaat en wat, waar en hoe je het resultaat wilt bereiken? Meetbaar: Kan het al dan niet behalen van de doelstelling geëvalueerd worden? Acceptabel: Is de doelstelling acceptabel ? Realistisch: Is de doelstelling haalbaar ? Tijdsgebonden: Is het duidelijk wanneer de doelstelling behaald moet worden? 1.4.4
Implementatie 65
Als je als zorgverlener het gebruik van Act In Pas binnen de voorziening wilt uitvoeren, is het belangrijk om de directie en de raad van beheer te overtuigen van de meerwaarde van Act In Pas. Vervolgens is het van belang om een projectgroep samen te stellen en die ook uit te werken aan de hand van een werkgroep.
64
http://www.carrieretijger.nl/functioneren/management/leidinggeven/doelen-stellen/smart REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006. 65
45
Daarna sensibiliseer je alle zorgverleners binnen de voorziening. Dit houdt in: • De medewerkers van de volledige voorziening of een pilootproject (1 afdeling) • Ontwikkel een protocol per item van Act In Pas en stuur het bij • Treed in overleg met de commissieleden • En detecteer de noden aan de voorziening Geef ook een vorming aan alle zorgverleners en begeleid hen op de werkvloer. Je kan bijvoorbeeld een jaarlijkse vorming geven rond een bepaald werkpunt.
a) Op het niveau van de bewoner Bij de aanvang van het project ga je alle bewoners screenen in functie van de verschillende items. Maak daarna protocollen op per bewoner en stuur die ook bij. Wanneer een nieuwe bewoner in de voorziening wordt opgenomen, volgt een eerste bespreking. Daaronder hoort een screening van de bewoner in functie van de verschillende items, de zorg afstemmen en het opmaken van protocollen en die vervolgens bij te sturen.
b) Op niveau van de familie Geef de familie de nodige informatie voor de bewoner verhuist naar de voorziening en kijk een aantal items na, zoals de zitmiddelen, matras .. Bezorg de familie een folder omtrent Act In Pas, om hen op die manier kennis te leren maken met het project. Stuur de zorg bij door wijzigingen aan te brengen in de aanpak of werk samen met de familie (zorgen voor aangepaste kledij). Vervolgens is het van belang om familiebijeenkomsten te houden, zodat de familie op de hoogte kan blijven. Er kunnen eventuele aanpassingen, opmerkingen worden vermeld.
c) Blijvend ondersteunen Op het niveau van de Act In Pas – coördinator, procesbewaker en het commissielid is het belangrijk om op de hoogte te blijven van de veranderingen, door het volgen van bijscholingen, doornemen van deskundige literatuur. Op niveau van de zorgverlener is het belangrijk om hen blijvend te sensibiliseren en te motiveren. Zorg ook voor vormingen en werk telkens volgens een bepaalde manier. Vraag ook regelmatig na wat de knelpunten zijn in het werken met Act In Pas.
46
1.4.5 Protocollen Het is belangrijk om een evenwicht te zoeken tussen de geïndividualiseerde zorg voor elke bewoner en de individuele verschillen (in aanpak) bij de zorgverleners. Zorg voor een stappenplan, om zo het protocol duidelijk en correct op te stellen. Per factor ga je de problematiek, de acties die je onderneemt, het beleid en het te gebruiken materiaal in kaart brengen. Ga na wat er reeds voorhanden is, welke weg je nog moet afleggen en maak daarvan een planning op. Ontwikkel het protocol met de handleiding, inscholing, opvolging en aankoop van de materialen. Enkele tips bij het opmaken van een protocol: • Maak alle protocollen op dezelfde manier op • Zorg dat ze gemakkelijk te gebruiken zijn, overzichtelijk • Zorg dat ze algemeen zijn, maar toch aanpasbaar per bewoner • Hou de protocollen up – to date Een voorbeeld van een protocol kan zijn: opmaken van een wasplan, maaltijdkaarten .. De voordelen van een protocol zijn dat je een systeem kan inbouwen in de werking, je kan geïndividualiseerde zorg aanbieden. Aan de hand van een protocol werkt iedereen op dezelfde manier (uniformiteit) en je zorgt voor continuïteit in de zorg. 1.4.6 Besluit Het is belangrijk dat je bij 3 zaken stilstaat: • Hoe ga je de werking opstarten en gaande houden: structuur, overleg. • Welke formulieren ga je gebruiken. • Als een bewoner naar het RVT verhuist: wat ga je doen, en welke procedure ga je volgen?
47
1.5
De ergotherapeut 66
De ergotherapeut maakt deel uit van een multidisciplinair team. De ergotherapeut zal zijn kennis gebruiken om het zelfstandig functioneren van de bewoner zo lang mogelijk in stand te houden. De training van ADL, het zoeken naar/ uitproberen/ aanleren van aangepaste hulpmiddelen en het zorgen voor een individueel gerichte tijdsbesteding. Als het zelfstandig handelen van de bewoner moeilijker wordt en zelfs onmogelijk, dan blijft de ergotherapeut verder aandacht besteden aan het algemeen welzijn van de bewoner door de omgevingsfactoren te beïnvloeden. Zo verlegt de ergotherapeut het accent van het verlies van hun mogelijkheden naar het gebruik van resterende en tot nog toe onbenutte mogelijkheden. De sfeer en het inrichten van de onmiddellijk leefomgeving is zeer belangrijk, evenals het aanbieden van aangename zintuiglijke prikkels. Alhoewel men algemene richtlijnen kan opstellen, is er toch steeds individueel gerichte aanpak nodig voor elke bewoner die aan de zorgen van de therapeut toevertrouwd is. Dit kan door voorbeeld gebruik te maken van een individuele comfortfiche. De ergotherapeut kan advies geven in verband met de nodige aangepaste hulpmiddelen binnen Act In Pas. Voorbeelden hiervan zijn: • Advies omtrent aangepaste zit –en ligsystemen • Advies omtrent hulmiddelen voor het maaltijdgebeuren • Advies omtrent hulpmiddelen voor het gewassen worden 1.5.1 Plaats van de ergotherapie in het instituut 67 De ergotherapie heeft zijn geëigende plaats in de organisatie. Vanuit de eigen deskundigheid, de eigen visie en de eigen methodiek werkt de ergotherapeut bij voorkeur geïntegreerd op de leefgroep. Deze uitgangspunten leiden ertoe dat wij de plaats van de ergotherapie vanuit twee perspectieven beschrijven: a) Het bewonersniveau De ergotherapeut doet aan directe bewonerszorg. Dit gebeurt samen met andere disciplines, elk vanuit de eigen deskundigheid. Deze samenwerking is de kernfunctie van het multidisciplinaire team en is gericht op een optimale begeleiding van de bewoner en de uitbouw van de leefgroep. Op dit niveau is het team niet hiërarchisch 66 67
PEGGY R., Comfortzorg: kwaliteitszorg voor de zorgbehoevende ouderen, Diegem: Kluwer, 1999, blz 18 Profiel van de rusthuisergotherapeut, versie van 30-04-2005, 12p.
48
b) Het organisatieniveau In het organogram plaatst de ergotherapie zich als specifieke discipline in het paramedisch team. De ergotherapeut ontwikkelt een eigen identiteit in de organisatie en toetst dit aan de standpunten en initiatieven van de andere paramedici. De ergotherapeutische inbreng geeft mede richting aan de uitwerking van de algemene beleidsvisie, de uitbouw van de leefgroepen en de evolutie van de organisatie in zijn geheel. 1.5.2 Taak ergotherapeut binnen RVT St. Gerardus 68 De ergotherapeut werkt van uit de holistische benadering van de bewoner; van uit een animatieve grondhouding (animatieve grondhouding: de zorg die alle medewerkers dragen om in elke situatie de bewoner met respect te benaderen: respect voor zijn eigenheid, ideeën en wensen, respect voor zijn mogelijkheden en kwetsbaarheden, respect voor zijn morele, politieke en religieus-existentiële waarden, erkenning van zijn levensloop en levensverhaal). Bij de bewoners van de leefgroep wordt vooral de aandacht gelegd op het creëren van een gezellige, sfeervolle thuissituatie, het optimaliseren van een goed psychisch welbevinden in deze ‘thuisvervangende’ woonruimte. In dit kader worden de activiteiten vrijblijvend aangeboden; zoveel mogelijk in samenspraak met de familie. Aan de bewoners die zich in autonomie en zelfredzaamheid zeer beperkt weten, wordt vanuit die animatieve grondhouding, respectvolle ondersteuning en compensatie aangeboden. Er worden wekelijkse/ maandelijkse en themagerichte activiteiten aangeboden met de bijhorende specifieke doelstellingen. Naast de individuele en groepsgebonden doelstellingen, wordt er ook aandacht besteed aan het stimuleren van de zintuigen, mentale stimulatie (ROT), motorische stimulatie, bieden van structuur. Tijdens de stageperiode werd in de stuurgroep aangegeven dat de ergotherapeut een werkgroep wilde oprichten binnen de voorziening. Samen hebben wij een presentatie opgemaakt om het personeel warm te maken voor Act In Pas. Op 2 voorziene data konden de personeelsleden zich inschrijven voor deze vorming. Op die manier konden de geïnteresseerden zich aanmelden bij de ergotherapeut om samen een werkgroep op te richten.
68
Bourgois, K., Ergotherapeutische visie, RVT St. Gerardus, 2005
49
1.6
RVT St. Gerardus 69
1.6.1 Voorstelling De instelling is een woongelegenheid met zorgvoorziening, waar de bewoners heel wat kansen krijgen om zich thuis te voelen en gelukkig te zijn. Dit wil zeggen dat de bewoners in grote mate vrij zijn om hun woonruimte in te richten en hun leven te leiden zoals zij dit wensen. Het is een open huis met respect voor de privacy, de zelfstandigheid en de geloofsbeleving van zijn bewoners. Begrenzingen en beperkingen van welke aard ook worden met hen besproken. De instelling stimuleert de contacten van de bewoners, met familieleden, vrienden en kennissen, bovendien nodigen de medewerkers hen uit om in overleg deel te nemen aan de zorg. De instelling stemt in het belang van haar bewoners de zorgverlening zo goed mogelijk af op andere zorgverleners, diensten en instellingen. De instelling onderhoudt goede contacten met buurt, omgeving en parochie.
1.6.2 Organogram
69
Onthaalbrochure ROB/RVT St. Gerardus, versie 2005
50
1.6.3 Waarden Respect hebben voor de bewoner, voor de collega’s en voor de leidinggevende. Met respect wordt bedoeld o.a. bij het aanspreken, het respectvol omgaan met beschikbare materialen, respect hebben voor het levensverhaal en levensstijl van de bewoner, ieder mens als uniek persoon zien. Privacy garanderen door discretie en beroepsgeheim ten allen tijde te respecteren. Het waarborgen en bewaken van de filosofische, godsdienstige en politieke vrijheid. Actieve aandacht hebben voor de mondigheid van de bewoner, door aandachtig te luisteren, door geduld uit te oefenen en door vriendelijkheid. Een sfeer creëren op basis van echtheid, vertrouwen en openheid
51
Besluit Act In Pas omvat 7 aspecten en omdat de stage over 3 maanden loopt, heb ik 2 items uitgekozen om uit te werken. Het is belangrijk om de items grondig uit te werken en stap voor stap de werking weer te geven. Na de uitwerking van de items is het de bedoeling dat deze verder worden toegepast binnen de voorziening. Ik koos de factor “zitten en liggen”, omdat dit een heel belangrijk gegeven is binnen een RVT. Zorgbehoevende bewoners zitten een ganse dag in hun rolwagen en kunnen zichzelf vaak niet zelfstandig verzetten. Daarnaast liggen bewoners vaak 16u per dag in bed en beschikken opnieuw over te weinig mogelijkheden om zich zelfstandig te verplaatsen. Op die manier is het een belangrijke taak als ergotherapeut om dit aspect op te volgen en bij te sturen. Als 2e factor koos ik “Gevoed worden”, gevoed worden omvat veel meer dan eten alleen. Bij zorgbehoevende bewoners gaat dit vaak gepaard met slikproblemen, voedselweigering. Een grondige uitwerking van dit aspect vind je terug in hoofdstuk 3.
52
Praktisch gedeelte
Hoofdstuk 2: Act In Pas in de praktijk, factor “Liggen en zitten”
53
2
Hoofdstuk 2: Act In Pas in de praktijk, factor “Liggen en zitten”
In de komende 2 hoofdstukken wordt de praktijk getoetst aan de theorie. In het rusthuis had de ergotherapeute reeds een cursus gevolgd omtrent Act In Pas, vanuit de ergotherapie kwam de vraag om Act In Pas werkelijk te integreren binnen de voorziening. Ik koos 2 aspecten om uit te werken. Ik heb eerst twee weken geobserveerd op vlak van “gevoed worden” en “liggen en zitten”. Alle gegevens heb ik systematisch weergegeven binnen de 2 hoofdstukken om vervolgens een antwoord te zoeken op de problemen die zich voordeden. De voorgestelde aanpassingen werden dan ook besproken met de ergotherapeute. De daaropvolgende weken werden de aanpassingen ingevoerd, met een bijhorend protocol die vervolgens in het zorgdossier van de betreffende bewoners werd aangevuld. En op het einde van de stage werden de veranderingen geëvalueerd en nagegaan of er al dan niet positieve effecten werden behaald. Om de werking en het nut van Act In Pas te verduidelijken naar alle zorgverleners toe, werd in mei een interne vorming gegeven door de ergotherapeute van de voorziening.
2.1
Voorstelling volgcliënten
2.1.1 Volgcliënt: M.-L. V. a) Persoonlijke gegevens -
Naam: M.-L.V. Geboortedatum: 19 April 1929 Status: Weduwe (R.V.) P.V. (zoon) Kinderen: B.V. (dochter) M.V. (dochter) J.V. (dochter) D.V. (dochter)
Sinds 15 september 1995 verblijft M.-L. in het St. Gerardusrusthuis te Lauwe. De reden tot opname was het onvermogen tot zelfzorg in de eigen woonst. Voordien werd M.-L. in 1962 opgenomen in het ziekenhuis met een achterwandinfarct ten gevolge van een trombolyse. Enkele jaren later in 1968 deed M.-L. een CVA met als gevolg een rechter hemiplegie. Door de CVA is M.-L. traag in bewegingen en reacties en er is volledig verlies van beweeglijkheid in haar rechterarm. Daarnaast heeft ze een rechter facialisparese, slikproblemen en sensorische afasie (uitdrukkingsproblemen). In de ergotherapie wordt relaxatietherapie aangeboden ter vermindering van spierspanningen. Op de Katz-score behaalde M.L. een score C: Persoon is fysiek afhankelijk om zich te wassen en te kleden; afhankelijk voor transfers en voor zich te verplaatsen en naar het toilet te gaan; afhankelijk wegens incontinentie en/of om te eten. 54
b) Probleeminventarisatie en probleemdefiniëring volgens “Reed en Sanderson” a) De 4 handelingsvaardigheden: • Sensomotorisch functiegebied M.-L. zit ten gevolge van een rechter hemiplegie in een rolwagen en heeft hulp nodig bij wassen en kleden. Ze heeft een rechter fascialisparalyse en sensorische afasie, waardoor M.-L. zich moeilijk kan uitdrukken. Daarnaast heeft ze slikproblemen, is M.-L. traag in bewegingen en reacties en er is volledig verlies beweeglijkheid rechterarm. Door het zeer grote risico op decubitus wordt gebruik gemaakt van een alternatingmatras. •
Cognitief functiegebied Op de MMSE heeft M.L. een score van 18/30. ROT en reminiscentie zijn niet meer mogelijk door desoriëntatie in tijd, ruimte en persoon.
•
Intra persoonlijk functiegebied Wanneer ze mogelijks een syncope doet, dan wordt ze onrustig en gaat ze voortdurend beginnen praten.
•
Inter persoonlijk functiegebied M.L. praat soms tegen bewoners en zorgverleners, maar hangt vaak af van haar gezondheidstoestand. M.L. antwoordt wanneer je haar iets vraagt en af en toe zal ze uit zichzelf iets zeggen.
b) De omgevingsfactoren: • Fysische omgevingsfactoren: M.-L. wordt met de rolwagen naar de leefruimte gebracht door zorgverleners en wordt na het middagmaal/avondmaal door zorgverleners terug naar de kamer gevoerd. •
Sociaal-culturele omgevingsfactoren: Binnen de leefruimte wordt structuur aangeboden door een vaste dagindeling. De huiselijke sfeer wordt zoveel mogelijk benaderd aan de hand van het gezellig inrichten van de leefruimte en rekening te houden met de verschillende thema’s.
•
Bio-pyschosociale omgevingsfactoren: Als therapeut is het belangrijk om M.L. zoveel mogelijk te betrekken bij het groepsgebeuren. En sociale interacties te stimuleren.
c) De 3 handelingsgebieden: • Zelfredzaamheid Door de sterke achteruitgang is het niet meer mogelijk om te stappen met een driepekkel. M.-L. zit in een rolwagen en heeft hulp nodig bij het wassen en kleden. Door haar slikproblemen krijgt ze ook maaltijdbegeleiding.
55
•
Productiviteit In de mate van het mogelijke neemt M.L. deel aan de activiteiten in de leefgroep.
•
Ontspanning Tijdens de ergotherapie wordt relaxatietherapie aangeboden, om op die manier de aanwezige spanningen te verminderen.
d) Doelstellingen: -
Hoofddoelstelling: • Door toepassing van Act In Pas zorgen voor een betere en correcte positionering zowel in haar rolwagen als in bed. • Door toepassing van Act In Pas zorgen voor een betere maaltijdbegeleiding om de slikproblemen in de mate van het mogelijke te voorkomen/beperken.
-
Subdoelstellingen: • Stimuleren van de restfuncties/ zelfredzaamheid door M.-L. de handelingen die ze kan zoveel mogelijk zelfstandig te laten uitvoeren en eventueel helpen te ondersteunen. • Betrekken bij het sociale gebeuren in de leefruimte aan de hand van groepsactiviteiten. • Verminderen van spanningen aan de hand van relaxatietherapie.
56
2.1.2 Volgcliënt: A.V. a) Persoonlijke gegevens -
Naam: A.V. Geboortedatum: 14 Mei1921 Status: Gehuwd met R.V. Beroep: Huishoudster in Brussel en Witte Litaer Kinderen: J.V. (dochter), R.V. (zoon) P.V. (zoon), Ro.V. (zoon) Jo.V. (dochter), I.V. (dochter) J.-P.V. (zoon), Da.V. (zoon) Kleinkinderen: 16
A. is tot de leeftijd van 14 jaar naar school gegaan en is daarna gaan werken in de Witte Litaer en later als huishoudster in Brussel. A. is getrouwd met R. en hij beoefende het beroep van loodgieter tot 60 jaar. Toen ze beiden met pensioen gingen, namen ze vaak deel aan bijeenkomsten en feesten van de socialistische gepensioneerden. Ze hield ook van reizen. Sinds 18 oktober 2004 verblijven ze samen in afdeling “de huisjes” in het RVT St. Gerardus. De reden tot opname was voornamelijk omdat ze zichzelf niet meer kon verhelpen thuis. Op de Nortonschaal voor decubitus behaalde A. een score van 12, wat gelijk staat aan een groot risico, waarvoor een alternatingsmatras gebruikt wordt. Op vlak van wassen,kleden, eten en mobiliteit is A. volledig afhankelijk van derden. A. heeft Parkinson, arthrose en hypertensie.
b) Probleeminventarisatie en probleemdefiniëring volgens “Reed en Sanderson” a) De 4 handelingsvaardigheden: • Sensomotorisch functiegebied A. zit in een rolwagen en is afhankelijk van derden. A. praat zelden met zowel familieleden als personeel. A. slaapt veel overdag, waardoor het vaak moeilijk is om haar te helpen tijdens de maaltijd. •
Cognitief functiegebied Doordat A. niet praat en vaak afwezig is, was het onmogelijk om een MMSE af te nemen. Op 8 Maart 2007 werd dit geprobeerd. A. is apathisch; volgens haar dochter geeft ze het op nog te willen leven.
•
Intra persoonlijk functiegebied A. reageert op verbaal en non-verbaal contact van buitenstaanders, maar zelf praat A. niet. Als je haar naam zegt kijkt A. je aan of opent ze haar ogen. Als je haar iets vraagt kan je contact krijgen door gesloten vragen te stellen. Voorbeeld, heb je nog honger en dan vraagje als ze honger heeft om in jouw hand te knijpen.
57
•
Inter persoonlijk functiegebied A. zoekt geen contact met anderen en sluit zich vaak af van de rest, door haar ogen te sluiten. A. reageert wel op bepaalde vragen door het knijpen in je hand. Soms zal ze stil en kort antwoorden.
b) De omgevingsfactoren: • Fysische omgevingsfactoren: Haar man brengt A. onder begeleiding van verzorgenden telkens naar de leefruimte en naar de kamer. •
Sociaal-culturele omgevingsfactoren: Aan de hand van een vaste dagindeling wordt nadruk gelegd op het bieden van structuur. De leefruimte wordt telkens ingericht volgens een thema en benadert zoveel mogelijk een huiselijke sfeer. Het huis waar A. samen met haar man verblijft, wordt ingericht met persoonlijke spullen.
•
Bio-pyschosociale omgevingsfactoren: Doordat A. niet actief betrokken is bij het gebeuren, is het belangrijk om als zorgverlener A. zoveel mogelijk bij de dagelijkse activiteiten te betrekken.
c) De 3 handelingsgebieden: • Zelfredzaamheid A. is volledig afhankelijk van derden op vlak van zelfredzaamheid. Wanneer er zoetigheden worden aangeboden, en A. gestimuleerd wordt, zal ze in de mate van het mogelijk zelfstandig eten. •
Productiviteit A. ging vroeger werken in de Witte Litaer en als huishoudster te Brussel.
•
Ontspanning Toen A. met pensioen ging, nam ze vaak deel met haar man aan bijeenkomsten en feesten van de socialistische gepensioneerden. Vroeger dronk ze samen met haar man elke middag een aperitief.
d) Doelstellingen: -
Hoofddoelstelling: • Door toepassing van Act In Pas zorgen voor een betere en correcte positionering zowel in haar rolwagen als in bed. • Door toepassing van Act In Pas zorgen voor een betere maaltijdbegeleiding om de voedingstoestand te verbeteren in de mate van het mogelijke.
-
Subdoelstellingen: • Als zorgverlener proberen om A. zoveel mogelijk te betrekken bij het sociale gebeuren. Door A. verbaal te stimuleren en te reageren op zowel de non-verbale en verbale signalen van A. 58
2.1.3 Volgcliënt: M.V. a) Persoonlijke gegevens -
Naam: M.V. Geboortedatum: 1 November 1919 Status: Weduwnaar (Mvr. Nuyttens) sinds 2002 Beroep: Kinderen: adoptiedochter M.D. Kleinkinderen: 3
M. is tot de leeftijd van 13 jaar naar school gegaan, hij is daarna gaan werken bij Louis Depoortere en als tuinman bij de burgemeester. Zijn vrouw werkte jaren als bobijnster. Op 60-jarige leeftijd ging M. met pensioen en bracht hij de dagen vaak door in zijn tuin of ging hij fietsen. In 1997 heeft M. een CVA (linker hemiplegie) gehad, met als gevolg een ernstige contractuur aan het linker been en de linker arm. In 2000 had M. een luxatie van het rechter schoudergewricht. Sinds 13 februari 2002 verblijft M. in het RVT, ten gevolge van het overlijden van zijn vrouw.
b) Probleeminventarisatie en probleemdefiniëring volgens “Reed en Sanderson” a) De 4 handelingsvaardigheden: • Sensomotorisch functiegebied M. zit in een rolwagen en is afhankelijk van derden. Hij wordt verplaatst met de actieve tillift. •
Cognitief functiegebied Bij afname van de MMSE behaalde M. een score van 10/30. Doordat hij analfabeet is, kon M. bepaalde opdrachten niet uitvoeren. Wat ook het geval was om handelingen uit te voeren (door hemiplegie linker zijde)
•
Intra persoonlijk functiegebied M. is een stil persoon en slaapt vaak in de leefgroep.
•
Inter persoonlijk functiegebied Hij zoekt weinig contact met andere bewoners, maar zal af en toe wel een woordje zeggen tegen O. Tijdens individuele momenten met een zorgverlener, zal hij wel wat vertellen.
b) De omgevingsfactoren: • Fysische omgevingsfactoren: M. zit in een rolwagen, door hemiplegie van de linkerzijde. Waardoor hij afhankelijk is van anderen om zich te verplaatsten binnen het RVT.
59
•
Sociaal-culturele omgevingsfactoren: De leefruimte wordt telkens ingericht volgens een thema en benadert zoveel mogelijk een huiselijke sfeer. M. houdt dan ook het meest van TV kijken, o.a. wielrennen, tennis.
•
Bio-pyschosociale omgevingsfactoren: Als zorgverlener is het belangrijk om M. zoveel mogelijk bij het groepsgebeuren te betrekken. Omdat M. zelf weinig contact neemt met medebewoners.
c) De 3 handelingsgebieden: • Zelfredzaamheid M. is volledig afhankelijk van derden op vlak van zelfredzaamheid. Hij kan nog zelfstandig drinken. Afhankelijk van zijn gezondheidstoestand heeft hij meer of minder hulp nodig van zorgverleners tijdens de maaltijd. •
Productiviteit Vroeger ging M. werken bij Louis Depoortere en later als tuinman bij de burgemeester. Thuis hield hij ook van werken in zijn eigen tuin.
•
Ontspanning M. neemt soms deel aan de activiteiten, o.a. bewegingsactivisten, hij houdt er van om af en toe wat tv te kijken.
d) Doelstellingen: -
Hoofddoelstelling: • Door toepassing van Act In Pas zorgen voor een betere en correcte positionering zowel in rolwagen als in bed. • Door toepassing van Act In Pas zorgen voor een betere maaltijdbegeleiding om de slikproblemen te verminderen. Aan de hand van aangepaste maaltijden.
-
Subdoelstellingen: • Aan de hand van het correct positioneren, verminderen van de spierspanningen en het voorkomen van decubitus. • De draaglast verminderen voor zorgverleners
60
2.2
Positioneren
Om het zit- en ligcomfort te verbeteren wordt door middel van kussens en andere materialen gepositioneerd. Een goede houding is namelijk belangrijk om pijn en spierspanningen te voorkomen, met speciale aandacht tot het voorkomen van decubitus. Vooraleer het praktische deel wordt uitgewerkt, geef ik nog een korte omschrijving van wat positioneren inhoud met de bijhorende doelstellingen. 2.2.1 Doelstellingen70 Voor je kussens en andere materialen gaat gebruiken om te positioneren is het belangrijk om na te gaan waarom je wilt positioneren. Wil je de kussens gebruiken om te ondersteunen, om de druk weg te nemen of om bepaalde houdingen te corrigeren. Aan de hand van het vooropgestelde doel kan je het gepaste materiaal uitkiezen. a) Ondersteunen Ondersteunen wordt toegepast om de spieren in het lichaam volledig te laten ontspannen. Aan de hand van de kussens wordt het lichaam in een bepaalde houding gebracht en kunnen de spieren herstellen. Om op een comfortabele manier ondersteuning te bieden, wordt het best gebruik gemaakt van kussens die zacht zijn maar toch hun volume blijven bewaren tijdens het samendrukken.
b) Drukverlagend Drukverlagend werken wordt toegepast om de druk op bepaalde plaatsen van het lichaam weg te halen of te verminderen. Voor je bepaalde kussens gaat gebruiken, moet men zich eerst afvragen of het wel noodzakelijk is. Om een drukverlagend effect te bekomen heb je een kussen met korrels nodig. Deze kussens zorgen ervoor dat bij samendrukken de lokale drukken op de risicoplaatsen minimaal blijven. Dit is niet het geval bij voorbeeld een schapenvacht of een handdoek, na enige tijd wordt het materiaal door de kracht maximaal samengedrukt en wordt er enkel huid op huidcontact vermeden.
c) Positioneren Positioneren kan gebruikt worden om het lichaam in een gewenste houding te brengen (corrigeren) en om de gewenste houding te behouden.
70
PEGGY R., Comfortzorg: kwaliteitszorg voor de zorgbehoevende ouderen, Diegem: Kluwer, 1999, blz 34-36
61
2.3
Situatieschets
Om een duidelijk beeld te krijgen van het zitten en liggen, wordt een situatieschets opgemaakt. De huidige positie in bed en in de rolwagen wordt beschreven per volgcliënt, samenhangend met de individuele problematiek. Aan de hand daarvan worden de mogelijke problemen beschreven en wordt er nagegaan welke aanpassingen er kunnen worden uitgevoerd. In de loop van de stage worden de aanpassingen doorgevoerd, zodat op het einde de uitgewerkte aanpassingen worden geëvalueerd. 2.3.1 Huidige positie a) Rolwagen
Æ M.-L. Ze heeft een multipositionele rolwagen met een verstelbare hoofdsteun. Ter hoogte van haar lenden zijn er ook aan beide kanten steunen voorzien. Om haar aangedane zijde (rechts) te ondersteunen, rust haar rechter arm/hand op een kussen. Haar rechter voet wordt met velcro vastgehouden aan de voetsteun.
Æ A.V. A. heeft een multipositionele rolwagen, dit houdt in dat de zithoek en de neighoek kunnen aangepast worden.
Figuur 171
Æ M.V. M. heeft een multipotitionele rolwagen, waarbij de linker zijde voorzien is van een lendensteun. Daarnaast heeft hij een voorzettafel en wordt de rolwagen meestal gekanteld.
71
Figuren : Kwaliteitshandboek verzorging, OCMW Brugge – Huize Van Zuylen, blz 4
62
b) Bed
Æ M.L. In bed wordt gebruik gemaakt van een alternatingmatras, met name de Alpha x cell72 Als hulpmiddel wordt een bananenkussen gebruikt. Die wordt aan de linker zijde van het bed gelegd. Die voorkomt dat M.-L. schuin gaat liggen en tegen het onrusthekken gaat slapen. Het bananenkussen voorkomt dat M.L. uit het bed kan vallen (wat nog niet gebeurd is). Het bed wordt in semi-fowler houding geplaatst. Het bed staat met de rechterzijde tegen de muur, waardoor M.-L. aan de linkerzijde in en uit het bed wordt gehaald.
Æ A.V. In de slaapkamer staan 2 RVT bedden naast elkaar, A. slaapt in het linker bed. In het bed wordt gebruik gemaakt van een alternatingmatras, die ligt bovenop de tempur matras. Tijdens het slapen worden de onrusthekkens omhoog geplaatst. A. wordt via haar linkerzijde in en uit het bed gehaald.
Æ M.V. Tijdens de nacht worden beide onrusthekkens omhoog geplaatst, waarvan de linkerkant voorzien is van een beschermzeil. Het hoofdeinde wordt licht omhoog gebracht. M. wordt via zijn rechterzijde in en uit het bed gehaald.
72
Bijlage: alternatingmatras: Apha X cell, blz 100
63
2.3.2 Pathologie Binnen St. Gerardus wordt een registratieformulier73 gebruikt voor risicobewoners met betrekking tot decubitus.
Æ M.L. In 1997 heeft M.L. een CVA gehad, met als gevolg een rechter hemiplegie, rechter fascialisparalyse en sensorische afasie. Slikproblemen, ten gevolge van de halfzijdige verlamming. Zeer groot risico op decubitus (bepaald aan de hand van de Nortonschaal).
Æ A.V. Ten gevolge van een val, heeft A. haar heup gebroken. En sindsdien zit ze in een rolwagen. A. heeft nog enige stafunctie die ingezet wordt tijdens de transfer van toilet tot rolwagen. 12 risico decubitus op de Nortonschaal.
Æ M.V. M. linker hemiplegie, waarbij er sprake is van een ernstige contractuur aan het linkerbeen en een verlamming aan de linker arm. Door de halfzijdige verlamming heeft M. ademhalingsmoeilijkheden en slikproblemen. Begin februari werd hij 3 weken opgenomen in het ziekenhuis en er werd bij zijn terugkeer naar het RVT een beginnende vorm van decubitus ontdekt aan zijn linker hiel. M. heeft een score 12 op de Nortonschaal, wat gelijk staat aan een groot risico voor decubitus.
73
Bijlage: Registratieformulier risicopatiënten decubitus, blz 101
64
2.4
Problemen “zitten en liggen”
2.4.1 Huidige positie a) Rolwagen
Æ M.-L. Vaak wordt het kussen vergeten, waardoor haar rechter arm niet ondersteund wordt. Op die manier ligt haar arm gewoon op haar schoot. Er wordt geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid tot kantelen, waardoor M.-L. een ganse dag in dezelfde positie zit.
Æ A.V. Wanneer er vergeten wordt om de rolwagen licht naar achter te kantelen, schuift A. vooruit. A. zit schuin leunt voornamelijk naar rechts.
Æ M.V. Omdat de rolwagen vaak verkeerd wordt gekanteld (te grote neighoek en zithoek) en het verkeerd positioneren in de rolwagen, zit hij soms onderuitgezakt. Er is een lendensteun aanwezig aan de linkerzijde, maar M. zit scheef en neigt naar de rechterzijde, waardoor deze steun geen nut heeft. Tengevolge van de contractuur aan de linker zijde, zit hij meermaals gekneld tussen de voetsteunen, waardoor hij er herhaaldelijk wondjes aan de benen aan overhoudt. Hij heeft een kussen om zijn linkerarm te ondersteunen, wat soms wordt vergeten, waardoor zijn hand gekneld raakt tussen de voorzettafel. Tijdens de middagrust blijft M. in zijn rolwagen zitten en wordt hij voor de TV geplaatst. Maar er wordt soms vergeten om de rolwagen licht te kantelen.. Wordt de rolwagen toch gekanteld, dan wordt zijn hoofd niet ondersteunt, waardoor de nekspieren niet kunnen ontspannen.
65
b) In bed
Æ M.-L. Door het gebruik van de alternatingmatras, ligt M.-L. hoger dan normaal. Het bed is voorzien voor een gewone matras, waardoor de onrusthekkens niet hoog genoeg komen. Op die manier bestaat de kans als ze te veel naar links ligt, dat ze uit het bed kan vallen. Wat wel tot nu toe nog niet is gebeurd.
Æ A.V. ’s Morgens wordt A. meestal wakker met haar benen tussen de onrusthekkens en ligt ze veel te laag. Ten gevolge van het niet correct positioneren van het bed (figuur 2)74: geen toepassing van de semi-fouwler houding. A. ligt op haar rechter heup om te slapen.
Figuur 2
Æ M.V. Tengevolge van zijn contractuur neemt M. een voorkeurshouding aan. Die houdt in dat hij slaapt op zijn linkerzijde met opgetrokken benen. Maar om het terugrollen te voorkomen neemt hij het linker onrusthekken vast met zijn rechterhand, waardoor hij de ganse nacht niet in een ontspannen houding ligt.
74
Kwaliteitshandboek verzorging, OCMW Brugge – Huize Van Zuylen, blz 2
66
2.5
Aanpassingen “zitten en liggen”
Voor er aanpassingen worden aangebracht is het belangrijk om na te gaan waarom er wordt gepositioneerd. Aan de hand van de doestellingen van positioneren kan je vertrekken. Daarnaast wordt een foto genomen van de bewoners in de juiste positie, deze komt ook in het zorgdossier en een andere wordt bewaard op de kamer. Op die manier kunnen zorgverleners de bewoner in een correcte houding plaatsen. 2.5.1 Aangepaste positie a) Rolwagen
Æ M.-L. M.-L. heeft een verlamde zijde, waardoor hier de nadruk wordt gelegd op het positioneren en ondersteunen. Het is belangrijk om haar aangedane zijde te positioneren (nl. corrigeren) en nadruk te leggen op het gebruik van haar kussen. In het zorgdossier werd vermeld om het kussen niet te vergeten wanneer M.-L. in haar rolwagen zit.
Æ A.V. De rolwagen wordt gekanteld aan de hand van een correcte positionering (zie figuur 1)75 De juiste zithouding wordt bepaald door de verschillende lichaamshoeken. Er wordt een onderscheidt gemaakt in de zithoek en de neighoek (de zithoek blijft ongewijzigd, het zitmiddel wordt in zijn geheel gekanteld). Op die manier voorkom je het onderuit glijden door de neighoek te vergroten, en de druk wordt ook verdeeld. α : Zithoek β: neighoek
β
Figuur 1 75
VEEKHOVEN, R., De animatieve functie: zorg in partnerschap: Omgaan met lichamelijk zwaar zorgbehoevenden, Uitgeverij Politeia nv, 2005, blz 23
67
Een goede houding tijdens het maaltijdgebeuren is ook van belang. Tijdens de maaltijd wordt de rolwagen recht geplaatst, dit vergemakkelijkt het slikken en voorkomt slikproblemen. Extra aandacht voor het juist positioneren van het hoofd, het hoofd moet licht naar voor worden gekanteld. Na de maaltijd wordt de rolwagen opnieuw correct gekanteld. ÆM.V. Omdat de lendensteun geen enkel nut had aan de linkerzijde, werd deze verplaatst naar rechts. Om M. op die manier te ondersteunen. Het kantelen wordt vaak verkeerd toegepast, waardoor ik van M. een foto genomen heb in de juiste positie. Zodat de zorgverleners een duidelijk beeld kregen welke houding de beste is. Ook op deze manier werd aangetoond dat men zeker het kussen niet mocht vergeten om zijn arm te ondersteunen, deze dient ter ondersteuning en drukverlagend ter hoogte van de arm. Tijdens de middagpauze wordt de rolwagen gekanteld, met extra ondersteuning van zijn hoofd. Ook hiervan wordt een foto gebruikt om de correcte houding aan te tonen. b) In bed76 Algemeen staat bekend dat de beste houding in bed de Semi-fowler houding (zie figuur 3) is. Die houdt in dat de druk -en schuifkracht het laagst is, waardoor een kleiner risico op decubitus. In deze houding wordt het hoofd –en voeteinde 30° omhoog getild.
Figuur 3 Naast een goede houding moet je ook aandacht schenken aan voldoende ondersteuning van het hoofd. Ter preventie van decubitus kan je alternatingmatrassen gebruiken, wat van toepassing is binnen het rusthuis.
76
http://www.decubitus.be/richtlijnen/nl/houdingen.htm
68
Æ M.-L. In het algemeen staat het bed van M.-L. meestal in semi-fowler houding. Het bananenkussen wordt altijd in gebruik genomen. Dit kussen wordt gebruikt ter beveiliging.
Æ A.V. Tijdens de briefing werd aangegeven dat A. meestal wakker wordt met haar voeten tussen de onrusthekkens. Binnen het rusthuis worden beschermzeilen rond die hekkens gehangen. Maar omdat er nog ruimte tussen de matras en het zeil was, bestond de mogelijkheid dat A. alsnog met haar voeten daartussen kon. Daarvoor maakten we extra gebruik van een zacht rolkussen, deze werd geplaatst ter hoogte van haar heup tot aan haar enkel. De verpleging melde dat deze methode geen effect had en dat A. toch met haar voeten tussen de matras en de onrusthekkens terecht kwam. Daarom gebruikten we een bananenkussen om de plaats tussen de matras en de onrusthekkens op te vullen. Een andere methode werd gegeven door de verpleging, in plaats van het kussen tussen het bed en de hekkens te leggen, werd het kussen ter hoogte van de knieholte gelegd. Er werd aangegeven dat A. in dezelfde positie wakker werd zoals ze in bed werd gelegd. Het bijkomende probleem van het onderuitschuiven in bed, werd opgelost door het correct positioneren van het bed: semi-fowler houding. Ook deze aanpassing werd genoemd op de briefing. Om een juiste positie te bekomen toonde ik aan de verpleging hoe men de semifowler kon bekomen. Daarnaast werd een rolkussen gebruikt om A. te ondersteunen aan de rechterzijde. Op die manier werd voorkomen dat A. schuin gaat liggen tijdens het slapen.
Æ M.V. Het is onmogelijk om zijn houding te veranderen, wanneer men M. op zijn rug plaatst in bed, gaat hij onmiddellijk zijn voorkeurshouding aannemen. Daarom werd voorgesteld om M. in deze houding te ondersteunen. Om het terugrollen tegen te gaan, werd een korrelkussen gebruikt en daarom moest de afstand tussen het hekken en zijn rug verkleind worden. M. werd meer naar de rechterzijde van het bed gelegd. Op die manier kon hij in een meer ontspannen houding rusten en moest hij het hekken niet meer vasthouden. Omdat M. te laag in bed werd gelegd, werd hij hoger in bed geplaatst met de nadruk op een lichte kanteling van het hoofdeinde (30°)
69
2.5.2 Procotol “Positionering” Op de volgende pagina ziet u het protocol dat werd opgemaakt samen met de ergotherapeute. Het is de bedoeling om dit protocol in het zorgdossier van de bewoners te steken. Op die manier wordt het duidelijk voor de zorgverleners hoe de bewoners correct gepositioneerd moeten worden aan de hand van de juiste hulpmiddelen. Binnen de voorziening is er nog geen werkgroep opgericht in verband met Act In Pas. Maar de protocollen die ik heb voorgesteld werden wel al toegepast bij bewoners waar het positioneren zeer dringend moest worden aangepast. Zo hadden ze al een zicht op hoe de andere protocollen zouden worden opgesteld. Het protocol houdt in dat eerst de aanwezige problemen worden aangeduid, met daarnaast de belangrijke hulpmiddelen. Daarnaast wordt per bewoner een foto genomen van de juiste positie. Zowel in zithouding als in lig.
70
RVT St. Gerardus Lauwe
Datum:
Act In Pas – fiche Zitten en Liggen
Naam:
Zit- en ligcomfort Probleem
Hulpmiddel
Decubitus o Bovenlichaam o Onderlichaam
◊
Alternatingmatras
◊
Korrelkussen
◊
Toename spierspanning
◊
Bananenkussen
◊
Scheef zitten
◊
Rolkussen
◊
Onderuit schuiven
◊
Gelkussen
◊
Belemmering ademhaling
◊
Luchtkussen
◊
Slikproblemen
◊
Armkussen
◊
Voorzettafel
◊
Positie Zitcomfort
Ligcomfort
◊
Rechtop met voeten op de grond
◊
Semi-Fowler houding
◊
Kantelen met ondersteuning voeten
◊
Ruglig 30°
71
2.6
Evaluatie/ resultaten
2.6.1 Aangepaste positie a) Rolwagen
Æ M.-L. V. Nadat in het zorgdossier werd vermeld dat de zorgverleners het armkussen niet mochten vergeten, heb ik opgemerkt dat het toch geregeld vergeten werd. Daarom blijft het belangrijk om iedereen te duiden op het belang van het kussen. Bij invoering van nieuwe aanpassingen was het belangrijk om voldoende te motiveren en de doelstellingen te vermelden.
Æ A.V. Tijdens de maaltijd werd de rolwagen rechtop gekanteld, zodat A. een juiste lichaamshouding aannam. Daarna werd tijdens de activiteiten ervoor gezorgd dat de rolwagen opnieuw licht naar achter werd gekanteld. Wanneer A. vanuit bed in de rolwagen werd gezet, dan zorgden de zorgverleners ervoor dat de neighoek werd vergroot.
Æ M.V. Door de toepassing van de protocollen en de foto’s kon elke zorgverlener de rolwagen in de juiste positie plaatsen. Maar toch merkte ik op dat M. niet altijd in de juiste houding werd geplaatst. De meeste zorgverleners maakten wel gebruik van de foto om M. correct te positioneren, voornamelijk tijdens de middagrust. Daarnaast zat hij nog te vaak onderuitgezakt bij aankomst in de leefgroep.
b) In bed
Æ M.-L.V. Het bed werd altijd correct gepositioneerd en het rolkussen werd altijd gebruikt. Het probleem van de onrusthekkens (te laag in verhouding met de matras), was moeilijk te voorkomen, omdat 2 matrassen op elkaar liggen. De alternatingmatras wordt namelijk altijd bovenop de gewone matras gelegd.
Æ A.V. Door het gebruik van de kussens waarbij de benen werden ondersteund, bleef A. gedurende de nacht in de correcte positie. Op een bepaald moment was 1 kussen verdwenen, waardoor het positioneren niet volledig kon worden toegepast. Met als gevolg dat A. opnieuw met de voeten tussen het bed en het onrusthekken terecht kwam.
72
Door een te kort aan bepaalde positioneringskussens, was het moeilijk om de correcte positie te behouden wanneer de kussens werden gewassen. Het hoofdeinde werd door de zorgverleners altijd ongeveer 30° omhoog geplaatst. Door de invoering van de protocollen en de foto’s, werd rekening gehouden met het voorziene materiaal en de voorgestelde positie.
Æ M.V. Omdat M. al gedurende een lange periode in een voorkeurshouding lag, werd het moeilijk om M. correct te positioneren. M. is een persoon die na enkele minuten terug in voorkeurshouding gaat liggen. Aan de hand van de kussens werd geprobeerd om M. zoveel mogelijk te ondersteunen in zijn houding, zodat hij op deze manier na verloop van tijd eventueel toch in een betere houding zou gaan liggen. Door de korte periode was het een moeilijke opgave om de houding van M. aan te passen, daarom is het belangrijk om het positioneren zeker door te zetten. M. is een bewoner waarbij er pas resultaat zal zijn na enkele maanden, zelfs na een jaar. Door het correct toepassen van de positie, zal M. misschien zelf ervaren dat deze houding meer wordt ondersteund en hij meer kan ontspannen. 2.6.2 Protocol “Positionering” Omdat het rusthuis nog geen werkgroep heeft opgestart omtrent Act In Pas, wordt het protocol gehouden om bij de oprichting van de werkgroep in werking te stellen. Ondertussen heb ik de opgemaakte protocollen reeds gebruikt bij de volgpatiënten en op die manier konden de zorgverleners al een beeld krijgen van de mogelijke protocollen. Na de vorming binnen de voorziening, kregen de geïnteresseerden de mogelijkheid om een voorstel te doen rond welk item zij wilden werken. Er werd voorgesteld om te starten met positioneren, omdat zij ervan uitgingen dat goed gepositioneerd zijn een grotere winst is voor de bewoner en dat hij eerst goed moet zitten en/of liggen vooraleer je een kwalitatieve maaltijdbegeleiding kunt hebben.
73
Hoofdstuk 3: Act In Pas in de praktijk, factor “gevoed worden”
74
3 Hoofdstuk 3:Act In Pas in de praktijk, factor “gevoed worden” Opnieuw werd eerst een beeld gevormd aan de hand van een situatieschets. Op die manier kon ik per aspect nagaan wat de voorkomende problemen waren. Vanuit de probleemstelling werd samen met de ergotherapeute overlegd welke de mogelijke aanpassingen konden zijn. Na de toepassing van de veranderingen werd op het einde van de stage de uitgevoerde aanpassingen geëvalueerd. 3.1
Maaltijdbegeleiding
Waarom maaltijdbegeleiding van belang is binnen een RVT wordt hier kort uitgelegd. 3.1.1 Doelstellingen77 De maaltijd is een activiteit die meerdere malen per dag voorkomt. Het is niet alleen belangrijk om het lichaam in conditie te houden, maar ook de sociale interacties zijn van belang. Als zorgverlener is het belangrijk om er voor te zorgen dat de maaltijd zo lang mogelijk als een positieve activiteit wordt ervaren.
a) Bieden van zintuiglijke prikkels Door het aantrekkelijk maken van de voeding (ook gemalen voeding) wordt de bewoner uitgenodigd om te eten: het oog wil ook wat. Door de lekkere geur, de smaak en een mooie presentatie van het bord, wordt de bewoner geprikkeld. Zorg ervoor dat de maaltijd als een leuke activiteit wordt ervaren.
b) Voldoende vochtopname en een gevarieerde en energierijke voeding Om na te gaan of de bewoner voldoende vocht en energie opneemt, kan je gebruik maken van de voedingsdriehoek en de berekening uit te voeren aan de hand van de gemiddelde aanbevolen hoeveelheid voedingsmiddelen per dag voor ouderen (>65 jaar).
c) Het sociale aspect Door het geven van een vaste plaats aan tafel, creëer je voor de bewoners een vertrouwd gevoel. Daarnaast wordt sociaal isolement voorkomen door de bewoners te stimuleren om samen te eten, vb. in de refter, leefgroep. Ga wel altijd na welke bewoners je samen zet aan tafel, wie overeenkomt, welke bewoners overeenstemmen qua eetgedrag. Eveneens door het creëren van een huiselijke sfeer wordt aangedacht gegeven aan het sociale aspect. 77
VEEKHOVEN, R., De animatieve functie: zorg in partnerschap: Omgaan met lichamelijk zwaar zorgbehoefenden, Uitgeverij Politeia nv, 2005, blz 77
75
3.2
Situatieschets
3.2.1 Omgeving a) De leefruimte De leefgroep “Horizon” bevindt zich op het einde van de refter. Er staan 4 tafels waar er telkens plaats is voor 4 bewoners. Elke bewoner heeft er zijn vaste plaats (bieden van structuur en oriëntatie in tijd en ruimte). De leefruimte wordt volgens thema ingericht, vb carnaval, Pasen, de lente… Er wordt ook aandacht besteedt aan het creëren van een huiselijke sfeer, door gebruik te maken van een televisie, integreren van huisdieren (hamsters, parkiet), muziek, planten, koffiezet, koelkast. Op vlak van ROT wordt een ROT-bord gebruikt, waarbij men weet welke dag het is, maand, seizoen en het weer. De namiddag wordt gestart met een tasje koffie en een koek. Ook hier wordt de nadruk gelegd op een huiselijke sfeer en wordt er koffie gemaakt in de leefruimte. De bewoners komen de leefruimte binnen met de lekkere geur van vers gemaakte koffie. De leefruimte geeft uitzicht op de straatkant, waardoor de bewoners als het ware in contact worden gehouden met het gebeuren buiten het RVT. De leefgroep biedt plaats voor fysiek zwaar hulpbehoevende bewoners en/of om het sociaal isolement te doorbreken.
76
b) De kamer Elke kamer heeft een persoonlijke toets, door integratie van eigen spullen van de bewoner. De kamer is voorzien van een RVT-bed, wastafel en nachtkast. De kamer van M.L. bevindt zich op regenboog 1. Tijdens het ontbijt zit M.-L. aan tafel aan het venster, met zicht op de straat. A.V. verblijft in 1 van de huisjes die aangesloten is bij het RVT. Ze woont er samen met haar man R. In de woonkamer staat een tafel waar ze samen ontbijten. A. ontbijt vanuit haar rolwagen. 3.2.2 Maaltijd a) Soort voeding De keuze van de voeding hangt af van de individuele mogelijkheden van de bewoner. Elke donderdag wordt door de bewoner/familie een keuzeformulier ingevuld, om op die manier de menu voor de volgende week te bepalen. Er is telkens een bepaalde keuze vrijheid. M.-L.: Het ontbijt en het avondmaal bestaat uit 3 tot 4 sneden wit brood met confituur of ander smeerbaar beleg. Daarbij drinkt ze ’s morgens koffie en ’s avonds soep. ’s Middags wordt de voeding gemalen en wordt er rekening gehouden met de suikerziekte van M.-L. Omdat M.-L. slikproblemen heeft, wordt er gekozen voor gemalen voeding bij het middagmaal. A.V.: Het ontbijt en het avondmaal bestaat uit 3 sneden wit brood met confituur en een yoghurt als ontbijt en smeerkaas voor het avondmaal. ’s Middags wordt de voeding gemalen. Bij het ontbijt wordt een clinutren meegegeven, A. eet niet altijd voldoende waardoor ze dan een clinutren in de plaats krijgt. Clinutren G78: Een voedingssupplement voor personen met een verstoord glucosemetabolisme. Bevat de nodige koolhydraten en vetstoffen. Cup van 200 ml / 7,6 g eiwitten, 200 kcal, 3 g vezels 13 vitaminen, 9 mineralen en 6 spoorelementen
78
http://www.revogan.be/nl/html/prod_spec_voeding_detail.asp?id=236&aid=563
77
3.2.3 Organisatie a) Begeleiding Tijdens het middagmaal en avondmaal worden de hulpbehoevende bewoners geholpen door zowel zorgverleners als familieleden. Door een goede samenwerking met de familie, verloopt het maaltijd gebeuren vlot. Elke bewoner die hulp nodig heeft, krijgt begeleiding, waardoor de bewoners op hun eigen tempo kunnen eten.
b) Plaats ’s Morgens wordt het ontbijt op de kamer gegeven en worden de hulpbehoevende bewoners geholpen door verzorgenden, de bewoners eten voornamelijk in zit. Bedlegere bewoners worden dan wel geholpen in bed. ’s Middags en ’s avonds wordt er een maaltijd voorzien in de leefgroep ‘Horizon’. De bewoners worden met hun rolwagen aan tafel geplaatst, waardoor hij/zij vanuit zijn/haar rolwagen kan eten.
c) Tijdstip De maaltijden worden gebracht met een maaltijdkar en iedere bewoner heeft zijn plateau. Enkele minuten voor het maaltijdgebeuren komen er zorgverleners aan die instaan voor de maaltijdbegeleiding. ’s Middags wordt de maaltijd voorzien rond 11u15 en ’s avonds rond 16u45. Er is voldoende tijd om de bewoners te laten eten, bewoners die eerst klaar zijn worden eerst naar hun kamer gebracht. Het naar boven brengen van de bewoners mag pas vanaf een bepaald tijdstip, ongeveer rond die tijd zijn de meeste bewoners al klaar met eten.
d) Presentatie van de maaltijd Iedere bewoner heeft zijn plateau met de gekozen maaltijd. Daarbij hoort een persoonlijke fiche waarop je de gewenste drank, dessert en dergelijke kan terugvinden. Daarnaast wordt er ook aangeduid welke bewoner aangepaste voeding krijgt, voorbeeld gemalen voeding, diabetes. Op het plateau wordt telkens voor een aantrekkelijke bordschikking gezorgd. Ook voor de bewoners die gemalen voeding krijgen. De gemalen groenten, het gemalen vlees en de puree worden dan ook niet gemengd, maar afzonderlijk op het bord geschikt.
78
3.3
Problemen tijdens het maaltijdgebeuren
3.3.1 Omgeving79 De leefgroep “Horizon” bevindt zich niet in een aparte ruimte, waardoor de ruimte niet als een “gesloten” geheel wordt gezien. De leefruimte bevindt zich naast de afwaskeuken en de refter, waardoor de ruimte vaak als doorgang wordt gebruikt door zowel personeel als familieleden. Op die manier wordt vaak de rustige sfeer/activiteiten verstoord. Doordat de leefruimte zich naast de refter bevindt is er heel veel lawaaihinder. Waardoor het maaltijd gebeuren vaak een luidruchtig gebeuren is. Er werd ook nog een probleem aangekaart door familieleden/personeel. Tijdens het avondmaal werd opgemerkt dat de leefruimte vaak als pauze/aflos moment werd gezien. Personeelsleden die klaar waren met werken of bijna moesten beginnen, stonden te wachten en dronken af en toe iets. Er werd onder elkaar gepraat. Een rustige omgeving tijdens het maaltijdgebeuren is voor de bewoners (vooral met eet- en drinkproblemen) van groot belang, omdat zij zich moeten kunnen concentreren. Lawaai kan agitatie en stress bij de bewoners veroorzaken, wat kan leiden tot een onaangenaam verloop van het maaltijdgebeuren, een verminderde eetlust, een verminderde voedselinname. 3.3.2 Organisatie a) Attitude begeleiding Vaak zit men met 3 zorgverleners aan 1 tafel, omdat men elk een bewoner voor zijn rekening neemt tijdens het maaltijdgebeuren. Op die manier is de verleiding groot om onderlinge interacties aan te gaan met elkaar, en zo wordt geen aandacht besteedt aan de persoonlijke interactie met de bewoner. Een goeie interactie is nochtans heel belangrijk bij het voorkomen van voedingsproblemen. De bewoner voelt zich minder goed bij het maaltijdgebeuren. Vb zorgverlener merkt niet dat bewoner nog aan het eten is en geeft de bewoner een volgende hap. Hierdoor ervaart de bewoner geen sociale, psychologische en communicatieve functie waardoor het gevoed worden niet als een bevredigende activiteit wordt ervaren.
79
BOURGOIS, K., Cursus: Gevoed worden, blz 7
79
b) Vaste zorgverlener Iedere maaltijd staan er een aantal zorgverleners in voor het maaltijdgebeuren. Op bepaalde dagen zijn er zorgverleners genoeg, zodat iedere bewoner hulp krijgt indien nodig. Andere dagen zijn er minder aanwezig, waardoor sommige bewoners even moeten wachten. Door het voortdurend wisselende personeel (afhankelijk van hun uurrooster), worden de bewoners telkens door een andere zorgverlener geholpen. Op die manier is het opnieuw een aanpassing voor zowel de bewoner als voor de zorgverlener. Waardoor er vaak problemen ontstaan, voorbeeld voedselweigering. Iedere zorgverlener heeft zijn methode/handelingen bij het helpen van de bewoners.
c) Tijdstip De bewoners die het eerst klaar zijn met eten, worden reeds naar de kamer gebracht, terwijl anderen nog verder eten. Bewoners die meer tijd nodig hebben, blijven vaak als laatste achter in de leefruimte. Waardoor andere tafels worden afgediend. De afspraak was nochtans dat de bewoners pas naar boven worden gebracht, wanneer iedereen klaar is met eten. De afspraak werd reeds meerdere malen in de briefings herhaald.
d) Presentatie van de maaltijd Ook bij zorgbehoevende mensen die hulp nodig hebben tijdens het maaltijdgebeuren, blijft het noodzakelijk dat de zintuigen worden geprikkeld. Het blijft aangenamer om te zien wat hij zal eten. De bordschikking nodigt uit om te eten, wat zeker het geval is binnen het RVT. Bij bewoners die gemalen voeding krijgen, worden de groenten, aardappelen en het vlees van elkaar gescheiden.
e) Lichaamshouding van bewoners Bepaalde bewoners worden licht naar achter gekanteld in hun rolwagen, maar tijdens de maaltijd wordt soms vergeten om de bewoner rechtop te zetten. Op die manier wordt een strekking van de nek bekomen, en ontstaan slikproblemen.
80
Andere bewoners hebben een zwakkere hoofdbalans, waardoor ze met een gestrekte nek in hun rolwagen zitten. (figuur 1)80
Figuur 1 3.3.3 Verslikken Tijdens het maaltijd gebeuren merk ik dat M.-L. zich vaak verslikt, voornamelijk wanneer ze iets drinkt. Dit door verlamming van de spieren ter hoogte van de keel. Ze kan nog zelfstandig eten met haar niet-aangedane zijde, voorbeeld een koek of boterham. Bij het drinken gebruikt ze een handycup, waardoor ze meestal zelfstandig drinkt. Als M.-L. zelfstandig drinkt, verslikt ze zich het meest. Ik merk dat ze vaak heel grote slokken neemt van de drank. Tijdens het verslikken moet ze hevig hoesten, waardoor haar ogen vaak beginnen te tranen. Wanneer M.-L. een boterham eet, drinkt ze vaak ook terwijl ze nog aan het kauwen is. Als gevolg verslikt ze zich dan en gaat ze opnieuw hevig hoesten, waardoor er vaak stukjes voedsel worden uitgespuwd. Tijdens het ontbijt zit M.-L. aan tafel en kijkt ze naar buiten. Wanneer ze koffie drinkt, blijft ze naar buiten kijken, waardoor ze grote hoeveelheden koffie opneemt en op die manier zich verslikt. Ik heb de indruk dat M.-L. ook diep inademt wanneer ze juist koffie drinkt. Daarom is het beter om tussen 2 maal drinken even tijd tussen te laten. Op die manier krijgt ze de tijd om op adem te komen.
80
BOURGOIS, K., Cursus: Gevoed worden, , blz 1
81
3.3.4 Voedsel weigering A. is een bewoonster die heel moeilijk eet, ze zit voornamelijk altijd met gesloten ogen in de rolwagen en spreekt niet. Om haar te begeleiden bij de maaltijd, moet men A. altijd wakker maken/houden. Het ene moment lukt het goed om A. eten te geven en opent ze voldoende haar mond. Andere momenten opent ze haar mond heel weinig of opent ze haar mond niet. Bij het drinken wordt gebruik gemaakt van een tuitbeker (zonder tuit). Wanneer A. haar mond niet meer opent en je probeert om toch nog verder een hap te geven, is dit te vergeefs. A. zal bij het voelen van het voedsel of de lepel haar mond harder dichtdrukken. Maaltijdbegeleiding bij A. vraagt veel tijd en geduld van de zorgverlener. A. neemt kleine hoeveelheden voedsel op, men moet A. wakker houden en af en toe weigert A. haar mond te openen. Waardoor men voornamelijk 30 tot 45 min nodig heeft. Tijdens het middagmaal blijft gemalen vlees lang in haar mond en blijft ze lange tijd kauwen, waardoor ze nog geen volgende hap wil nemen. Doordat A. voornamelijk met gesloten ogen aan tafel zit, weet ze niet wanneer een volgende lepel aankomt en wat ze eet. Bij het drinken van koffie, limonade of pap wordt meestal een tuitbeker gebruikt. Op die manier moet A. niet volledig haar mond kunnen openen. Als A. niet meer wil drinken, laat ze de vloeistof gewoon langs haar mond lopen.
-
Voordelen tuitbeker: • Door de geribbelde beker heeft A. meer grip bij het vastnemen. • De beker is smaller dan een soeptas, waardoor er minder kans is op morsen.
-
Nadelen tuitbeker: • De tuit brengt de vloeistof te diep in de mond, waardoor te warme dranken niet op de juiste manier wordt aangevoeld door de bewoner. (wij voelen met onze lippen de temperatuur van de drank)
82
3.4
Aanpassingen maaltijdgebeuren
3.4.1 Omgeving Het maaltijdgebeuren omvat veel meer dan eten alleen. Daarom is het belangrijk om ook aandacht te besteden aan de omgeving. Omdat het onmogelijk is om de leefgroep op een andere locatie te voorzien, worden enkele aanpassingen aangebracht binnen deze ruimte. Binnen het RVT zijn er plannen voor een nieuwbouw, waar er wel een aparte ruimte voorzien is om de leefgroep in onder te brengen.
a) Afscheiden van leefruimte en refter Om het gevoel te krijgen dat de ruimte eerder als een aparte ruimte wordt gezien van de refter, kan een paravan/tussenschot gebruikt worden. Deze was reeds al voorzien, maar werd niet altijd gebruikt. Daarom stelde ik voor om die opnieuw te gaan gebruiken, voornamelijk tijdens het maaltijdgebeuren. Bij het invoeren van de afscheiding werden de bewoners ingelicht, alsook de familie. De reden werd grondig gemotiveerd. Door het gebruik werd meer de sfeer van leefruimte gecreëerd. Daarnaast werd het rustiger voor de bewoners met slikproblemen en werden de overbodige prikkels verminderd. Een bijkomend probleem was dat de maaltijdkar juist altijd op deze plaats werd voorzien, ook deze voor de refter. Daarnaast werd de doorgang verspert voor bewoners die zich bevonden in de refter, waardoor ze de refter niet meer konden verlaten zonder het tussenschot te verplaatsen. Daarom werd goed nagedacht hoe deze paravan werd geplaatst, zodat deze toch voorzien kon worden en de mogelijke problemen konden opgelost worden. Er werd voldoende ruimte voorzien tussen de glazen wand en de paravan, zodat de bewoners en de maaltijdkar voldoende doorgang hadden.
83
b) Beperken doorgang Dit probleem werd al meerdere keren besproken in team, een belangrijke hinderpaal was dat het verboden was om de deur te sluiten. Deze dient als uitgang. Daarom werd in de briefing eerst gemeld dat wij graag hadden dat deze deur niet meer werd gebruikt als doorgang en dat iedereen via het restaurant naar Horizon kon komen. Als bijkomende aanpassing hebben we een nota aan de deur gehangen: “Gelieve Horizon binnen te komen via het restaurant.” Heel belangrijk was ook dat de familie op de hoogte werd gebracht van de gekozen veranderingen binnen de leefruimte. Na enkele dagen werd de boodschap op de deur nog te vaak door de vingers gezien en als gevolg dat de meeste personeelsleden/familieleden deze deur toch bleven gebruiken. Daarom werd met de directie besproken om de deur toch te sluiten. Maar omdat de deur normaal niet gesloten mocht worden, werd afgesproken om deze deur alleen te sluiten tijdens de maaltijden en de activiteit, daarna moest deze terug open zijn. Tussen 10u en 12u en daarna van 14u tot 17u30 werd de deur gesloten, daarbij werd de sleutel binnen handbereik bewaard. De deur tussen de afwaskeuken en de leefruimte werd gesloten tijdens de activiteit. Tijdens de maaltijden is het onmogelijk om deze deur te sluiten. Na de maaltijd worden de maaltijdkarren via de leefruimte naar de afwaskeuken gebracht.
84
c) Geluidshinder De geluidshinder van de refter was moeilijk weg te werken, die kon niet voorkomen worden door het plaatsen van het tussenschot. Daarom werd het luidruchtig gebeuren binnen de leefgroep aangepakt. Vanaf het koffiemoment tot aan het avondmaal werd voorgesteld om de deur van de afwaskeuken te sluiten. Vanaf het avondmaal heeft men de afwaskeuken nodig om de reeds gebruikte maaltijdkarren leeg te halen. Er werd ook nog een probleem aangekaart door familieleden/personeel. Tijdens het avondmaal werd opgemerkt dat de leefruimte vaak als pauze/aflos moment werd gezien. Personeelsleden die klaar waren met werken of bijna moesten beginnen, stonden te wachten en dronken af en toe iets. Er werd onder elkaar gepraat. 3.4.2 Organisatie Voor bewoners die tijdens het maaltijd gebeuren volledig afhankelijk zijn van derden, is het belangrijk dat er een goede relatie is tussen de bewoner en de zorgverlener. Omdat vaak nadruk wordt gelegd op structuur en houvast, zou het belangrijk zijn dat de hulpbehoevende bewoners geholpen worden door dezelfde zorgverlener (in de mate van het mogelijke). Op die manier wordt er een vertrouwensrelatie opgebouwd en weet de bewoner met wie hij te maken krijgt. Want iedere zorgverlener heeft een andere manier van begeleiding, daarom niet altijd een verkeerde. Maar het is belangrijk dat de bewoner een houvast heeft, dat hij weet wat er hem te wachten staat.
a) Attitude zorgverlener We zijn vlug geneigd om een babbeltje te slaan met andere zorgverleners /familieleden aan tafel. Bepaalde familieleden gaan graag eens een gesprek aan met andere zorgverleners, maar verlies de bewoner niet uit het oog. Bij bewoners die niet meer verbaal kunnen communiceren, is het belangrijk om aandacht te schenken aan de manier waarop je hen aanraakt, let op je intonatie en volume als je tegen hen praat. Een hand vastnemen tijdens de maaltijd kan een positieve invloed hebben op het maaltijdgebeuren, bewoners die zich niet meer verbaal kunnen uitdrukken, kunnen voorbeeld wel nog antwoorden aan de hand van nijpen in je hand. Ga altijd zittend te werk en liefst op dezelfde ooghoogte als de bewoner. Doordat je minder onderling bezig bent met familie/zorgverleners kan je snelle en onverwachte bewegingen vermijden. Sommige bewoners moeten verbaal ondersteund worden tijdens het eetproces. Voorbeeld verbaal ondersteunen wanneer de bewoner eten moet afhappen of moet doorslikken.
85
Af en toe kan het gebeuren dat er te weinig zorgverleners zijn voor het aantal zorgbehoevende bewoners. Daarom blijft het belangrijk om met 1 bewoner tegelijk te werken. Want de bewoners ervaren opnieuw een negatief maaltijdgebeuren, wanneer je 2 of meerdere bewoners tegelijkertijd helpt. Omdat de zorgverleners niet altijd volgens dezelfde uren werken, kan het zijn dat bepaalde zorgverleners halverwege het maaltijdgebeuren klaar zijn met werken. Als je dit weet, is het aan te raden om enkel te helpen om de plateaus rond te delen, bewoners klaarzetten. Maar begin nooit met maaltijdbegeleiding als je weet dat je na 10 minuten moet vertrekken.
b) Vaste zorgverlener Iedere middag staan er andere zorgverleners in voor het maaltijdgebeuren, afhankelijk van hun urencode die dag. Daarom is het belangrijk om eerst na te gaan wie er (bijna) elke dag helpt bij de maaltijd, voorbeeld familieleden, ergotherapeute, … . Die personen hebben al een bewoner die ze helpen. Er kan een planning worden opgemaakt waarbij voorbeeld 2 zorgverleners instaan voor 1 bewoner (in aflossing van elkaar). Iedere ochtend stond ik in voor de maaltijdbegeleiding van de 2 volgcliënten. Na verloop van tijd merkte ik dat de bewoners vlotter begonnen te eten. ’s Middags zorgde ik voor de maaltijdbegeleiding van A.V. en ’s avonds stond ik in voor de begeleiding van M.-L. V. Op die manier kon ik de bewoners volgen tijdens 2 maaltijden per dag. Een heel belangrijke meerwaarde van het invoeren van een vaste zorgverlener: scheppen van een vertrouwensrelatie met de bewoner. Als de bewoner weet met wie hij te maken heeft, weet hij na verloop van tijd hoe het maaltijdgebeuren verloopt. En hoeft het eten geen stresserende situatie te zijn.
c) Tijdstip De maaltijden werden altijd op hetzelfde tijdstip gegeven. Het belangrijkste aandachtspunt is dat de zorgverleners rekening moeten houden dat de bewoners pas om 11u45 en 17u15 naar boven worden gebracht.
d) Presentatie van de maaltijd De maaltijd werd altijd aantrekkelijk gepresenteerd, ook voor de bewoners die gemalen voeding krijgen.
86
e) Lichaamshouding van bewoners Bewoners die in een rolwagen zitten met een verstelbare neighoek moeten worden rechtgezet tijdens het maaltijdgebeuren. Om op die manier slikproblemen te voorkomen/ verminderen, met extra aandacht voor de positie van het hoofd. Daarom moeten de zorgverleners attent gemaakt worden om de zithouding van de bewoners te controleren voor het maaltijdgebeuren. Bewoners met een zwakke hoofdbalans moeten worden ondersteund door een correcte positie van een hoofdsteun of door hulp van de zorgverleners. Daarom is het ook belangrijk om het belang van een correcte lichaamshouding duidelijk te maken aan de zorgverleners. 3.4.3 Verslikken Om een duidelijk beeld te krijgen van de problemen bij het gevoed worden bij M.-L., baseer ik mij op de cheklist van het PDL protocol: • • • • •
• •
Huidig aanbod van het voedsel: Huidig aanbod van het drinken: Wanneer verslikt de bewoner zich: Hoest de bewoner: Doet de bewoner de mond open voor een hap: Kan de bewoner zelf afhappen: Kan de bewoner zelf de lippen sluiten: Blijven er vaak voedselresten achter: Is er sprake van kokhalzen: Maakt de bewoner zuig- of sabbelbewegingen: Is het gebit goed passend Waar wordt eten gegeven:
• • • • • • • • • • •
Wat is de eethouding: Hoofdhouding t.o.v. het lichaam: Lighulpmiddelen: Houding hulpverlener: Grootte van de hap: Grootte van de lepel/vork: Tempo van eten: Uithoudingsvermogen: Eethulpmiddelen: Drinkhulpmiddelen: Tijdstip van het eten geven:
• • • • •
Boterhammen of gemalen voeding Normaal Tijdens het drinken Hard hoesten met rood worden Ja Ja Ja Nee Soms Ja Ja In de slaapkamer in bed/tafel In de leefruimte aan tafel Rechtop zittend in de rolwagen Naar voren Extra hoofdkussen in bed Op ooghoogte naast bewoner Halfvolle lepel Grote vork Snel Bij boterhammen moe na halve maaltijd Bord met opstaande rand Handycup Gelijk met de andere bewoners ’s morgens alleen op de kamer
87
Aan de hand van de observatie kan nagegaan worden welke oplossingen er kunnen worden aangeboden. Omdat M.-L. zich voornamelijk verslikt tijdens het drinken, wordt voorgesteld om M.-L. te helpen tijdens het drinken. Tijdens het drinken zit de zorgverlener aan de aangedane zijde en neemt zowel M.-L. als de zorgverlener de beker en wordt er samen gedronken. Op die manier wordt het zelfstandig drinken nog wat gestimuleerd, maar bepaald de zorgverlener de hoeveelheid van drinken. Om nog beter voedsel te kunnen aanbieden aan de gezonde zijde, werd M.L. verplaatst. Daarnaast wordt het belangrijk om M.-L. er ook op te wijzen dat ze minder grote slokken moet nemen. En rustiger moet drinken. Bij het eten van boterhammen wordt M.L. zoveel mogelijk gestimuleerd om zo zelfstandig mogelijk te eten. Tijdens het middagmaal wordt M.L. geholpen door zorgverleners. 3.4.4 Voedsel weigering Bij het eten van de boterhammen worden die ondergedompeld in de koffie of de pap. Maar het wordt moeilijk om deze zo aan te bieden (opent te weinig de mond) waardoor alles op het servet valt. Het gebruik van een lepel kan zeer nuttig zijn. Bij het niet volledig openen van de mond, valt het eten niet meer op het servet. Men kan het voedsel beter in de mond brengen. Na verloop van tijd werd het mogelijk om A. boterhammen aan te bieden zonder deze met een lepel aan te bieden. Eerst en vooral praten tegen A. zodat ze haar ogen opent. Wanneer je voedsel aanbiedt, is het belangrijk om dat ook te vermelden. Tijdens het drinken vermelden dat het warm kan zijn, eerst voorzichtig laten proeven. Tijdens het middagmaal probeerde ik A. eten te geven met een vork, maar ze weigerde om haar mond te openen. Ik probeerde eerst om wat te praten tegen A., door te vertellen wat er die middag op het menu stond. Bij het plaatsen van de vork tegen haar lippen, wou ze nog geen eten afhappen. Dan ben ik overgegaan naar de lepeltechniek. De ergotherapeute stelde voor om gebruik te maken van de zorglepels. Deze lepels voelen minder hard en minder koud aan dan gewone lepels. Voor het middagmaal gebruikte ik deze lepels. Na enkele dagen moest ik de lepeltechniek niet meer toepassen. A. opende voldoende haar mond. Wanneer je merkt dat A. niet meer wil eten en haar mond niet opent, vraag haar of ze genoeg gegeten heeft. Vraag haar daarbij of ze wil knijpen in je hand, op die manier kan je communiceren met A.
88
3.4.5 Protocol “Maaltijdbegeleiding” Tijdens de stageperiode werd samen met de ergotherapeut een protocol opgemaakt, met bedoeling om voor iedere bewoner die valt binnen Act In Pas, een protocol in het zorgdossier te voorzien. Het protocol van “Maaltijdbegeleiding” geeft weer welke problemen zich voordoen tijdens de maaltijd. Daarnaast worden enkele hulpmiddelen opgesomd die kunnen gebruikt worden. Omdat het ook belangrijk is dat de bewoner de juiste lichaamshouding aanneemt, wordt aangetoond aan de hand van de figuren in welke positie de bewoner correct geplaatst kan worden. Bijhorend formulier is de maaltijdkaart. Deze wordt gebruikt bij bewoners die plots een verminderde eetlust hebben. Op die manier kan op een objectieve manier nagegaan worden in welke mate de bewoner minder is beginnen eten.
89
RVT St. Gerardus Lauwe
Datum:
Act In Pas- Fiche Maaltijdbegeleiding
Naam: Gevoed worden
Probleem ◊
Slikstoornissen o Verslikken o Hamsteren
◊
Voedselweigering
◊
Lichaamshouding
◊
Ademhalingsproblemen
Positie In de rolwagen ◊
◊
Positie rolwagen tijdens maaltijd (neighoek: 0°)
Positie hoofd
Hulpmiddel ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊ ◊
Zorglepel Geribbelde beker Beker met neusuitsparing Antislip matje Stootrand Aangepast bestek Voorzettafel
◊ ◊ ◊ ◊
Clinutren Gemalen voeding Broodpap Verdikking drank
◊
VERBALE STIMULATIE !!
In bed ◊
Positie bed tijdens maaltijd (ruglig ongeveer 60°)
◊
Positie hoofd (extra ondersteunen kussens)
90
RVT St. Gerardus Lauwe
Act In Pas- Fiche
Datum:
Maaltijdbegeleiding Naam: Gevoed worden: Maaltijdkaart
Ontbijt
Middagmaal
Avondmaal
DRANK
Maandag
Dinsdag
Woensdag
Donderdag
Vrijdag
Zaterdag
Zondag
Opmerkingen: ………………………………………………………………………………. 91
3.5
Evaluatie/ resultaten
3.5.1 Omgeving Belangrijk dat alle aanpassingen uitgelegd werden aan de familie en personeel.
a) Afscheiden van leefruimte en refter Er kwam ook een reactie vanwege de familie; ze kregen het gevoel dat hun familielid als minderwaardig werd beschouwd. Door de afscheiding kregen zij de indruk dat ze niet bij de anderen in het restaurant hoorden. Maar na enkele dagen en een goede motivering van het gebruik van de paravan, verdwenen deze problemen.
b) Beperken doorgang Omdat de boodschap op de deur werd genegeerd, gingen we over tot het sluiten van de deur. De reden werd ook grondig gemotiveerd naar zowel personeel als naar familieleden toe. Toch kwamen er negatieve opmerkingen van beide kanten. Personeelsleden vonden het vervelend om via een andere deur te komen. Familieleden waren niet akkoord dat zij deze deur niet meer mochten gebruiken. Door de tegenwerking werd ervoor gekozen om toch verder deze deur te sluiten op bepaalde tijdstippen. Na enkele weken werd deze deur ook bij het niet sluiten in mindere mate gebruikt. Zowel personeel als familie lieten blijken dat het maaltijdgebeuren veel rustiger verliep.
c) Geluidshinder Bij grote activiteiten in de refter was er nog steeds geluidshinder, maar dat is een probleem dat moeilijk weg te werken was. Het probleem dat werd aangehaald door de familie, waarbij zorgverleners teveel groepeerden in de leefruimte werd ook aangepakt. Door het sluiten van de deur tijdens de momenten waarbij bewoners in de leefruimte waren, zorgde ervoor dat de meeste zorgverleners niet meer in de leefruimte kwamen. Het sluiten van de deur tussen afwaskeuken en leefgroep heb ik proberen uit te voeren, maar na enkele dagen merkte ik dat deze aanpassing eerder hinderlijk was qua organisatie.
92
3.5.2 Organisatie a) Attitude zorgverlener Nadat tijdens meerde briefings de nadruk werd gelegd op een goede houding van de zorgverleners tijdens het maaltijdgebeuren, kon je al enige verandering merken. Maar nog steeds waren er zorgverleners die nog altijd te veel met collega’s een gesprek aangingen. Na de vorming omtrent Act In Pas werd dan ook nogmaals de nadruk gelegd op het belang van een goede attitude. Enkele tips voor een vlot maaltijdgebeuren. • Zorg dat alle materiaal aanwezig is voor je start met de maaltijd. • Let op je intonatie en volume van je stem bij het aanspreken van de bewoner • Ga zitten bij de bewoner en maak voldoende oogcontact. • Vermijd snelle en bruuske bewegingen, zeg desnoods wat je gaat doen. • Neem de tijd om de bewoner te helpen. • Wacht na het verslikken met het aanbieden van een volgende hap, tot de ademhaling van de bewoner opnieuw rustiger is. • Biedt het eten aan, aan de gezonde zijde van de mond.
b) Vaste zorgverlener Dit puntje werd niet ingevoerd, enkel de ergotherapeute en ik namen telkens dezelfde bewoner voor onze rekening. Maar in de toekomst wordt een aparte ruimte voorzien met een striktere groep personeelsleden, waardoor dit aandachtspunt mogelijk zou worden.
c) Tijdstip Bepaalde zorgverleners moesten er af en toe nog worden op gewezen om de bewoners niet voor het voorziene uur naar boven te voeren. Maar dit verminderde na verloop van tijd.
d) Presentatie van de maaltijd De presentatie van de maaltijd was een taak voor de keuken, maar zelfs bij gemalen voeding werd er voor gezorgd dat alle voeding van elkaar werd gescheiden.
e) Lichaamshouding van bewoners Door de zorgverleners er attent op te maken van het belang van de positie van de rolwagen. Toch moest ik vaak nog bepaalde bewoners controleren voor de maaltijd.
93
3.5.3
Verslikken
Het verslikken op zich kon niet volledig voorkomen worden, maar er was een duidelijke vermindering merkbaar. Omdat M.L. vaak zelfstandig drinkt, blijft het belangrijk om haar toch te blijven begeleiden. Om M-L. beter te kunnen begeleiden werd ze aan een andere tafel gezet, zodat je als zorgverlener M.L. eten kon aanbieden aan de gezonde zijde van de mond. Afhankelijk van de gezondheidstoestand van M.L. verliep de maaltijdbegeleiding al dan niet vlot of minder vlot. Enkele uren voor een aanval verliep de maaltijd moeilijk, M.L. ging zich vaak verslikken en het voedsel bleef langere tijd in de mond. Daarom is een goede opvolging van M.L. heel belangrijk, vooral tijdens een mindere periode. 3.5.4 Voedsel weigering Naarmate de weken vorderden, verliep het maaltijdgebeuren vlotter. Omdat A. vlotter begon te eten, werd geen clinutren meer voorzien. Ondertussen heb ik A. gedurende 3 maanden begeleid tijdens het ontbijt, middagmaal en af en toe tijdens het avondmaal. Waardoor er een zekere vertrouwensband ontstond. Op die manier konden we de manier van maaltijdbegeleiding op elkaar afstemmen. Op het einde van de stage kon A. vlot eten, waarbij ze alle boterhammen opat en ’s middags 3/4 tot 4/4 op at. Na 2 maanden was het niet meer nodig om de lepeltechniek toe te passen. Tijdens de maaltijd hield ik altijd haar hand vast, waardoor ze op die manier altijd kon laten merken wanneer ze genoeg had. De laatste weken merkte ik op dat A. meestal met open ogen ging eten. Andere zorgverleners en de kinderen van A. lieten merken dat er een positieve evolutie merkbaar was tijdens het maaltijdgebeuren. 3.5.5 Protocol “Maaltijdbegeleiding” Omdat het rusthuis nog geen echte werkgroep heeft opgestart omtrent Act In Pas, wordt het protocol gehouden om bij de oprichting van de werkgroep in gebruik te nemen. Ondertussen heb ik de opgemaakte protocollen reeds toegepast bij de volgpatiënten en op die manier konden de zorgverleners al een beeld krijgen van de mogelijke protocollen.
94
Hoofdstuk 4: Algemeen besluit Act In Pas
95
4
Hoofdstuk 4: Algemeen besluit Act In Pas
4.1
Besluit positionering
Bij de aanvang van de stage was het de bedoeling om enkele factoren van Act In Pas te integreren in het RVT. Maar omdat er nog geen werkgroep aanwezig was, ben ik gestart bij 2 bewoners die in de leefgroep “Horizon” zaten. Bewoners die het meest baad hadden bij een verbetering van hun houding, nam ik voor. De houding van M.L. in bed werd niet aangepast, maar ik heb wel de opmerking gemaakt van het probleem van beide matrassen. Bij A. werd een positieve verbetering opgemerkt, door de aanpassingen waren de problemen verdwenen. Éénmaal werd het kussen verwijderd, waardoor opnieuw problemen opdoken. Daarom is het aan te raden om voldoende positioneringskussens te hebben, zodat de gebruikte kussen tijdig kunnen vervangen worden. Door de 3 weken durende opname van M. in het ziekenhuis, ben ik later kunnen starten met het positioneren. Door de gezondheidstoestand van M. verliep het positioneren in bed moeizaam. Op vlak van positioneren in de rolwagen werd wel een goede houding gevonden, wat jammer genoeg niet altijd door iedereen werd uitgevoerd. Om een concrete en duidelijke uitwerking te bekomen van Act In Pas is het nodig dat alle personeelsleden op de hoogte zijn van de aanpassingen en de werking. Opnieuw wordt nadruk gelegd op de interdisciplinaire samenwerking.
96
4.2
Besluit maaltijdbegeleiding
De aanpassingen die ik uitgevoerd heb omtrent maaltijdbegeleiding hebben een positief eindresultaat bereikt. Ik heb gedurende mijn stageperiode zoveel mogelijk aanpassingen proberen uit te voeren, met de nodige informatie naar zowel het personeel als naar de familieleden. De eerste weken waren voor beiden een grote aanpassing en daarom was het belangrijk dat ik de veranderingen grondig kon motiveren, met de nodige voordelen die eraan verbonden waren voor de bewoners. Aan de hand van de aanpassingen van de omgeving en de attitude van de zorgverleners, werden al enkele verbeteringen zichtbaar. Onder andere een rustigere sfeer tijdens het maaltijdgebeuren. Op die manier werd het maaltijdgebeuren aangenamer voor iedere bewoner binnen de leefgroep. De begeleiding van A. was een goed voorbeeld van het opbouwen van een vertrouwensrelatie en dat de attitude van de zorgverlener er heel veel toe doet. Ze heeft een grote vooruitgang geboekt op vlak van eten. Daarom was het ook aan te raden om de gegeven tips verder toe te passen. Bij M.L. was ook een positieve evolutie te zien, maar de slikproblemen konden niet 100% voorkomen worden. Afhankelijk van haar gezondheidstoestand, verliep de begeleiding al dan niet vlotter. Het was op zich een grote uitdaging om de factor “eten en drinken” uit te werken zonder werkgroep. Ik koos er dan voor om aan de hand van een situatieschets de verschillende aspecten te analyseren en kon ik nagaan welke problemen er moesten worden aangepakt. Daarnaast kregen de andere personeelsleden een zicht op de factoren die van belang zijn tijdens de maaltijdbegeleiding en waarom integratie van Act In Pas belangrijk is. Daarom werd een vorming gegeven om hen te motiveren om een werkgroep op te richten.
97
Bijlagen
5 5.1
Katz-schaal onder gesloten omslag over te maken aan de adviserend geneesheer
EVALUATIESCHAAL TOT STAVING VAN DE AANVRAAG OM TEGEMOETKOMING IN EEN VERZORGINGSINRICHTING Identificatiegegevens rechthebbende NAAM – VOORNAAM
:
...............................................................................................................................................................................................................
Adres
:
...............................................................................................................................................................................................................
Geboortedatum
:
...............................................................................................................................................................................................................
Inschrijvingsnummer VI
:
...............................................................................................................................................................................................................
Evaluatieschaal (in te vullen door de verpleegkundige of de behandelend geneesheer)
CRITERIUM
1
2
3
4
ZICH WASSEN
kan zichzelf helemaal wassen zonder enige hulp
heeft gedeeltelijke hulp nodig om zich te wassen boven of onder de gordel
heeft gedeeltelijk hulp nodig om zich te wassen zowel boven als onder de gordel
moet volledig worden geholpen om zich te wassen zowel boven als onder de gordel
ZICH KLEDEN
kan zich helemaal aan- en uitkleden zonder enige hulp
heeft gedeeltelijke hulp nodig om zich te kleden boven of onder de gordel (zonder rekening te houden met de veters)
heeft gedeeltelijke hulp nodig om zich te kleden zowel boven als onder de gordel
moet volledig worden geholpen om zich te kleden zowel boven als onder de gordel
TRANSFER en VERPLAATSINGE N
is zelfstandig voor de transfer en kan zich volledig zelfstandig verplaatsen zonder mechanisch(e) hulpmiddel(en) of hulp van derden
is zelfstandig voor de transfer en voor zijn verplaatsingen, mits het gebruik van mechanisch(e) hulpmiddel(en) (kruk(ken), rolstoel,…)
heeft volstrekte hulp van derden nodig voor minstens één van de transfers en/of zijn verplaatsingen
is bedlegerig of zit in een rolstoel en is volledig afhankelijk van anderen om zich te verplaatsen
TOILETBEZOEK
kan alleen naar het toilet gaan, zich kleden en zich reinigen
heeft gedeeltelijk hulp nodig van derden om naar het toilet te gaan of zich te kleden of zich te reinigen
moet volledig worden geholpen om naar het toilet te gaan en/of zich te kleden en/of zich te reinigen
moet volledig worden geholpen om naar het toilet/toiletstoel te gaan en om zich te kleden en om zich te reinigen
CONTINENTIE
is continent voor urine en faeces
is accidenteel incontinent voor urine of faeces (inclusief blaassonde of kunstaars)
is incontinent voor urine (inclusief mictietraining) of voor faeces
is incontinent voor urine en faeces
ETEN
kan alleen eten en drinken
heeft vooraf hulp nodig om te eten of te drinken
heeft gedeeltelijk hulp nodig tijdens het eten of drinken
de patiënt is volledig afhankelijk om te eten of te drinken
CRITERIUM
Score
Score
1
2
3
4
5
TIJD
geen probleem
nu en dan, probleem
zelden
bijna elke dag probleem
volledig gedesoriënteerd
niet meer te testen omwille van zijn gevorderde toestand
PLAATS
geen probleem
nu en dan, probleem
zelden
bijna elke dag probleem
volledig gedesoriënteerd
niet meer te testen omwille van zijn gevorderde toestand
Op basis van bovenstaande evaluatie wordt :
categorie O categorie A categorie Cdement (1) aangevraagd
categorie B
categorie
C
- een opneming in een centrum voor dagverzorging aangevraagd (1) De verpleegkundige, (naam, datum en handtekening)
(1)
of de behandelend geneesheer, (naam, datum en handtekening)
Schrappen wat niet past.
98
5.2
Norton-schaal
Beschrijving: De Nortonschaal werd in 1962 gepubliceerd en omvat 5 verschillende items, namelijk: • De algemene lichamelijke toestand • De geestelijke toestand • De activiteit • De mobiliteit • De incontinentie Elk van deze items wordt op de schaal gescoord en de punten per item worden opgeteld. De minimumscore bedraagt 5, de maximumscore 20.
99
5.3
Registratieformulier risicobepaling decubitus
100
5.4
Alphaxcell
Deze matras is één van de meest effectieve matrasoplegsystemen voor actieve drukontlasting voor patiënten die een matig tot hoog decubitusrisico lopen of stadium 2/3 decubitus wonden hebben. Actieve drukontlasting houdt in dat de onafhankelijke cellen elk om de 10 minuten geleidelijk worden vol -en leeggepompt.
Modulaire celconstructie De cellen kunnen apart vervangen worden bij defect. Manuele druk controle De 2-zijdig elastische hoes is ademend, waterdicht en gemakkelijk te reinigen. Geïntegreerde luchtfilter. CPR functie: Cardio pulmonair Resuscitation Bevindt zich aan de linker zijde bovenaan van de matras. Bij beademing van persoon kan deze met 1 handbeweging geactiveerd worden, waarbij de matras (borststuk) leeg loopt binnen 20 seconden. Fixatiebanden Op die manier wordt de alternatingmatras bevestigd aan de standaard matras. Optimale infectie controle De matras heeft een bacteriële hoes. De matras en de pomp zijn gemakkelijk te reinigen. Geschikt voor patiënten tot 140 kg
101
6
Bronvermelding:
6.1
Boeken:
CONSTANDT C. – DE VISSCHER, MOERAERT R., Kwaliteitsvolle basiszorg voor de oudere zorgvrager: deel 1, Diegem: Kluwer, 1999, 138 blz. Prof. Dr. VANDENWOUDE M., ouderenzorg:Meten is weten; gissen is missen, Diegem:Kluwer, 2000, 88 blz. PEGGY R., Comfortzorg: kwaliteitszorg voor de zorgbehoevende ouderen, Diegem: Kluwer, 1999, 100 blz. CONSTANDT - DE VISSCHER, C., MOERAERT, R., Kwaliteitsvolle zorg voor dementerende ouderen: deel 1, Kluwer, 2000, 152 blz. CONSTANDT, C., Kwaliteitsvolle zorg voor dementerende ouderen: deel 2, Kluwer, 2000, 109 blz. DERRE, B., Ouderenzorg: Decubituspreventie, Mechelen: Kluwer, 2004, 98 blz. Dr. KEUZENKAMP, T., De conservatieve behandeling van decubitus, Utrecht, Antwerpen, 1982, 118 blz. DE MAESSCHALCK, L., Ouderenzorg: Slikstoornissen, Diegem: Kluwer, 2002, 98 blz. Dr. EULDERINK F., Dr. HEEREN T.J., Dr. KNOOK D.L., Dr. LIGHTHART G.J., Inleiding gerontologie en geriatrie, Houten, 2004, vierde druk, 154 -157 blz. VANDENWOUDE M., Geriatrie, dagelijkse praktijk, Pfizer N.V., 2002, 274 – 248 blz. COËHO, KLOOSTERHUIS,K., Praktisch verklarend zakwoordenboek der geneeskunde, Van Goor Zonen Den Haag, achttiende druk, 1977
6.2
Niet gepubliceerde uitgaven
NUYTTENS, L., DERUDDERE, K., comfortzorg, Hogeschool West-Vlaanderen, geriatrie 3e jaar ergotherapie, academiejaar 2006-2007 Defloor T., Herremans A., Grypdonck M. et al. Herziening Belgische richtlijnen voor Decubituspreventie. Brussel: Federaal Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu, 2004. (risicoschalen) Een training voor zorgverleners, paramedici en medewerkers van toeleveringsbedrijven van PDL-artikelen., College unit Gezondheidszorg, Rosestraat 1103, 3071 AL Rotterdam.
102
REMANS L., vorming: Comfortzorg voor zorgbehoevende bewoners: Act in Pas ,Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, 2006. VEEKHOVEN, R., De animatieve functie: zorg in partnerschap: Omgaan met lichamelijk zwaar zorgbehoefenden, Uitgeverij Politeia nv, 2005. Bundel “comfortzorg” hoofdstuk 4: Bespreking van de zeven comfortzorgfactoren: 4.6. Verplaats worden. BOURGOIS, K., Cursus: Gevoed worden, 21 blz. Bourgois, K., Ergotherapeutische visie, RVT St. Gerardus, 2005. Onthaalbrochure ROB/RVT St. Gerardus, versie 2005. Kwaliteitshandboek verzorging, OCMW Brugge – Huize Van Zuylen.
6.3
Internetsites:
Act In Pas http://www.ortec-orthopedie.be/Site/Default.asp?WPID=70 PDL http://www.stichtingpdl.nl/inleiding.htm http://www.stichtingpdl.nl/nieuwsbr/09/afscheid_jan_van_eijle_9.htm http://ocmw.antwerpen.be/dementiecafe/vorige/2002/november2002.html http://www.revab.nl/Pagina_056.pdf http://www.btsg.nl/infobulletin/pdl.html http://www.continu-zorg.nl/htm/avk/faciliteiten.htm#pdl http://verzorgende.fol.nl/pdl/pdl.htm Zorgdriehoek http://www.vvi.be/presentaties/animatie/de%20animatieve%20opdracht%20van%20de%20ou derenzorg.htm Haptonomie http://members.chello.nl/n.ulaski/Wat%20is%20haptonomie.htm Actief luisteren http://www.leren.nl/rubriek/persoonlijke_vaardigheden/communiceren/luisteren/ Empatisch gesprek http://psy.cc/7510.php Smart-methode http://www.carrieretijger.nl/functioneren/management/leidinggeven/doelen-stellen/smart
103
Aromatherapie http://www.worldwidesnoezelen.com/content/view/64/227/lang,en/ Katz score http://www.vvsg.be/nl/welzijn/welzijn/detail.shtml?number=3414 Basale stimulatie http://www.basale-stimulatie.nl/ http://www.vsbs.be/publicaties/documenten/mueck-bsbijdementerenden.html http://www.nizw.nl/smartsite.htm?id=78285 Decubitus http://www.amc.uva.nl/index.cfm?pid=143&itemid=92&contentitemid=39#Decubitus%20vo orkomen http://www.decubitusozl.nl/handboek/hfstk_6.html http://www.decubitus.be/richtlijnen/nl/houdingen.htm Slikproblemen http://www.ms-centrum.be/nl/zorgaspecten/slikproblemen.html Clinutren http://www.revogan.be/nl/html/prod_spec_voeding_detail.asp?id=236&aid=563 Alternatingmatras http://verzorgende.fol.nl/fotos/hm-alphaxcell.htm
6.4
Eindwerken:
SMETS, A., Eindwerk: Integratie van comfortzorg bij ernstig dementerende bejaarden : Het voedingsaspect, Katholieke Hogeschool Kempen, Bachelor in de ergotherapie, 2004 VERWAEST, D., Wat niet kan worden geheeld, moet worden gestreeld : Comfortzorg bij dementerende personen, Katholieke Hogeschool Kempen, Bachelor in de ergotherapie, 2004
104
