Bewegen en cognitie bij ouderen

Center for Human Movement Sciences

Symposium neurologie zorgketens Leeuwarden, 23 april 2015

Bewegen en cognitie bij ouderen Marieke van Heuvelen, Centrum voor Bewegingswetenschappen, RuG / UMCG In samenwerking met Willem Bossers, Gerwin Blankevoort, Eddy van der Zee, Erik Scherder, Luc van der Woude, Froukje Boersma en Tibor Hortobagyi


2

Inhoud • Inleiding • Bewegen en cognitie bij gezonde ouderen • Waarom treden effecten op? • Bewegen en cognitie bij dementie • Transfer naar betere ADL? • Conclusies en tips voor de praktijk

Inleiding Center for Human Movement Sciences

3

Aantal mensen 90 jaar of ouder in NL N (*1000)

N (*miljoen)

Aantal mensen 65 jaar of ouder in NL 5 4,5 4 3,5 3

700 600 500 400

2,5

300

2

200

1,5 1

100

0,5

0

0 2014 2020 2030 2040 2050 2060

Jaar

2014 2020 2030 2040 2050 2060

Jaar Bron: CBS statline 2014


4

N (*1000)

Aantal mensen met Dementie in NL 600

500 400

53% krijgt thuiszorg 18% gaat naar dagbesteding 32% geïnstitutionaliseerd Kosten 4.8 miljard euro per jaar 5.3% totale budget gezondheidszorg Nr.2 lijst van meest dure ziekten

300 200 100

0 2014

2020

2030

2040

year Bron: Alzheimer Nederland 2013


5

Gevolgen van veroudering

Fysieke functies Activiteiten Dagelijkse Leven

Veroudering Cognitieve functies


6

Wat zijn cognitieve functies? • Mentale processen bij waarnemen, informatie verwerken, leren en denken • Belangrijke aspecten: - Geheugen - Executieve functies (EF): aandacht, inhibitie, planning, initiatie en werkgeheugen


Gevolgen van dementie

7

Fysieke functies Veroudering + Dementie

Activiteiten Dagelijkse Leven Cognitieve functies

• Genezing nog niet mogelijk • Medicijnen beperkte werking/bijwerkingen • Rol lichamelijke activiteit/beweging?


Rol van beweging

8

Fysieke functies Activiteiten Dagelijkse Leven

Beweging Cognitieve functies

Wandelen bij gezonde ouderen: Studie Kramer (1999) Center for Human Movement Sciences

9

N = 124 60-75 jaar

Reactietijd taken (hoe lager hoe beter)

Wandelen 3x/wk, 6maanden

+ 5.1%

Placebo (stretchen)

- 2.8%

uithoudingsvermogen

Voormeting - switch taak Nameting - switch taak Voormeting - simpele taak Nameting - simpele taak

Wandelen heeft alleen effect op de complexe taken (executieve functies) Wandelen

Placebo

Ook krachttraining heeft effect (Liu-Ambrose) Center for Human Movement Sciences

10

155 vrouwen 65-75 jaar

3 groepen: 1x per week krachttraining (RT1) 2x per week krachttraining (RT2) 2x per week balans/rekoefeningen (controle) 12 maanden, 60 minuten per keer (10-40-10) Deelname: 71% (RT1); 70% (RT2); 62% (controle) Uitkomstmaat: Strooptest (selectieve aandacht en inhibitie)

rood groen geel Interferentiescore: Kleur-Woord minus Kleur

geel blauw rood

blauw geel groen

Bron: Liu-Ambrose 2010, 2012

Ook krachttraining heeft effect (Liu-Ambrose) Center for Human Movement Sciences

11

Na 6 maanden: geen effect

Na 12 maanden: RT1: RT2: Controle:

+12.6% +10.9% -0.5%

rood groen geel

geel blauw rood

blauw geel groen

Bij Milde Cognitieve Beperkingen (vrouwen, n=77, gemiddelde leeftijd 74.9 jaar): Positief effect na 6 maanden voor zowel aerobe training als krachttraining Bron: Liu-Ambrose 2010, 2012


12

Bij gezonde ouderen sterkste effecten bij…. • Wandelen / hardlopen interventies gecombineerd met krachtoefeningen • Lange duur (> 6 maanden) • Gemiddelde sessieduur (30-45 min)

Executieve functies én geheugen

Bron: o.a. Colcombe en Kramer 2007


13

Waarom treden effecten op?

 Neurogenese

 Synaptische plasticiteit  Angiogenese  Reductie ontstekingsreacties


Neurogenese: toename van aantal zenuwcellen (neuronen) Beweging BDNF (Brain Derived Neurotrophic Factor) IGF-1 (Insuline-like Growth Factor 1)

14


Synaptische plasticiteit: veranderingen in sterkte en aantal verbindingen tussen zenuwcellen

15

Beweging

neurotransmitter

BDNF (Brain Derived Neurotrophic Factor) IGF-1 (Insuline-like Growth Factor 1) Neurotransmitters zenuwcel


16

Angiogenese: aanmaak nieuwe bloedvaten Beweging Insuline-like growth factor-1 (IGF-1) Vascular endothelial growth factor (VEGF) Doorbloeding hersenen

Neurogenese & synaptische plasticiteit


17

Reductie ontstekingsreacties Beweging

Amyloid beta

(Alzh)

Homocysteine

Schade aan zenuwcellen en/of bloedvaten

Waarom treden effecten op?


18

Neurochemisch (IGF1, BDNF, neurotransmitters)

Cardiovasculair

Permanente veranderingen o.a.

(hersendoorbloeding, angiogenese)

Neurogenese

Reductie ontstekingsreacties

Synaptische plasticiteit

(homocysteïne, β-amyloid)

Denkvermogen


19

Hoe zijn de effecten van bewegen op cognitie bij dementie? Twee recente overzichtsartikelen (reviews) Öhman et al. 2014 Scherder et al. 2013

Eigen studie (Bossers et al. 2014, 2015)

Review Öhman 2014

Milde Cogn Beperk


15

Dementie

+ = verbetering 0 = geen verschil interventie-controle

Review Öhman 2014

Dementie

Milde Cogn Beperk


+ = verbetering 0 = geen verschil interventie-controle 16

Type activiteit dat is onderzocht

Aeroob (wandelen/fietsen) Aeroob+kracht Kracht Tai-chi Dans Multimodaal Fysiotherapie

Milde Cognitieve Beperkingen 5 1 1 1

Dementie 7 2 1 1 2 1

Review Scherder 2013: studies naar wandelen Center for Human Movement Sciences

22

Effect grootte niet verschillend van nul

Overall geen significant effect van wandelen op executieve functies

Review Scherder 2013: studies naar wandelen Center for Human Movement Sciences

23

Effect grootte wel verschillend van nul

Ter vergelijking in sedentaire ouderen: wel effect van wandelen!


Hoe zijn de effecten van bewegen op cognitie bij dementie? • Aantal studies beperkt • Vaak kleine steekproefomvang • Vaak beperkt aantal cognitieve domeinen onderzocht • Meestal aerobe training als activiteit • Resultaten inconsistent • Combinatie wandelen-kracht niet onderzocht bij dementie

24


25

Studie Bewegingswetenschappen 2010-2014: Combinatie wandelen-krachttraining: effect op cognitie bij mensen met dementie Promovendus: Willem Bossers Begeleiders: van Heuvelen, van der Woude, Scherder en Boersma Financiers: UMCG en Fonds NutsOhra


26

Hypothesen:

Wandelen

Krachttraining

• Combinatie van wandelen enBDNF krachttraining verbetert het IGF1 van mensen met dementie IGF1 cognitieve en fysieke functioneren Angiogenese • Combinatie is effectiever danHersendoorbloeding alleen wandelen Amyloid β

Drie argumenten:

Homocysteine

1. Onderliggende mechanismen zijn deels complementair Neurogenese 2. Toename in kracht → toename in Synaptische intensiteit wandelen plasticiteit

3. Resultaten in gezonde ouderen: combinatie is effectiever Cognitief functioneren

Onderzoeksontwerp: RCT

Werving verpleeghuizen Center for Human Movement Sciences

22

Toestemming Screening MMSE (10-22) Timed up & go

Voormeting Randomisatie

Combinatie wandelen en krachttraining

Alleen wandelen Nameting Follow-up meting

Controle interventie (sociale visite)


28

 9 weken  4 sessies/week  30 minuten/sessie  individuele begeleiding Combinatie 2 sessies/week wandelen 2 sessies/week kracht - knie extensie - heup abductie - heup extensie - plantair flexie Keuze: grote spiergroepen betrokken lopen Toename intensiteit gewichten/herhalingen

Wandelen Binnen in gang Rustpauzes toegestaan

Controle interventie Sociale visite - Krant lezen - Praten over dagelijkse dingen/familie/verleden


29

Onderzoekspopulatie n MMSE (M ± SD) Diagnose (%) AD VaD AD/VaD Anders Leeftijd (jr, M ± SD) Geslacht (% vrouw) Rollator (%)

Totale groep 109 15.6 ± 4.4 53.2 16.5 16.5 13.8 85.5 ± 5.1 75.2 56.0

Geen significante verschillen tussen de drie groepen

Bossers et al. 2014, 2015


30

Deelname (% van de aangeboden sessies) 100% 90% 80% 70% 60% Afwezig Aanwezig

50% 40%

30% 20% 10% 0% Combi

Wandelen

Controle

Totaal



31

MMSE score

Effect op globaal cognitief functioneren (MMSE) 18

+8.5%

+1.8%

-4.5%

16 14 12 10

voor

8

na

6

p < .001 d = .22 / .48

4 2 0 Combi

Wandelen

Controle



32

Effecten op executieve functies 15

Testen:

+ 13.5%*

• Cijfers verbinden • Cijferreeksen achteruit • Blokkenreeksen achteruit • Stroop Woord • Dieren/beroepen noemen (ns)

Totaalscore (Som Z-scores)

Verandering (%)

• Incomplete figuren + 2.0%* 0

- 7.7% -15 T0

T1

* Combinatie en Wandelen versus Controle significant

Combinatie Wandelen Controle


33

Effecten op geheugen 15

• Woorden onthouden • Cijferreeksen vooruit • Blokkenreeksen vooruit • Gezichten onthouden • Plaatjes onthouden (ns) Totaalscore (Som Z-scores)

Verandering (%)

Testen:

+ 14.4%* + 7.7%

0

- 8.6% -15 T0

* Combinatie versus Controle significant

T1

Combinatie Wandelen Controle


Cognitie bij follow-up voor totaalscore

34

(globaal + geheugen + executieve functies)

Verandering (%)

15

Terug naar baseline 9 weken na afloop interventie

+ 1.2%

0

- 3.8% - 11.8%

-15 T0

T1

Combinatie

Wandelen

T2

Controle Bossers et al. 2014, 2015

Effecten op de fysieke functies Effectgroottes (d) (Na – Voor vs Controle) Center for Human Movement Sciences

35

Verandering in 6 minuten wandelscore Combinatie +22.8% Wandelen +1.7% Controle - 3.3% 0,5

0,45

***

Effectgrootte (d)

0,4

Sit to Stand test

**

0,35

**

0,3

Combinatie

0,25 0,2

Wandelen

0,15 0,1 0,05 0 Uithouding wandelen

Beenkracht

Mobiliteit

Balans



36

Samenvattend studie Bossers • Combinatie wandelen+krachttraining is goed uitvoerbaar bij mensen met dementie • Deelname is hoog

• Combinatie heeft voorkeur boven wandelen want: - sterker effect op cognitieve functies - sterker effect op fysieke functies

Leidt bewegen tot betere ADL en is dit gerelateerd aan verbeterde cognitie?

Bewegen en ADL bij dementie: Cochrane review Forbes et al. (2013) Center for Human Movement Sciences

37

Overall een klein maar significant positief effect


38

Bewegen en ADL bij dementie: Cochrane review Forbes et al. (2013) Venturelli 2011:

Santana-Sosa 2008:

Wandelen 26 weken 4x per week 30min Barthel-Index

Multimodaal 12 weken 3x per week 25min Barthel+Katz-Index


39

Bewegen en ADL bij dementie: Studie Bossers

(% verandering) Geobserveerde ADL (Katz) Uitgevoerde ADL (PPT)

Combinatie +5.3* +10.2*

Wandelen -0.5 -1.4

Controle -2.1 -13.5

* Significant verschillend van Controle

Verbetering cognitie/fysiek leidt tot verbetering ADL? Center for Human Movement Sciences

40

Mediatie via globale cognitie Direct

Geobserveerde ADL

Mediatie via uithouding/kracht Direct

Uitgevoerde ADL Bossers et al. ingestuurd


41

Nieuw onderzoek Laat het brein niet indutten: beweeg slim en verminder de kans op dementie

• Dosis-respons relatie: combi LI versus HI • Effect van inactiviteit • Coach methode ter preventie • Combinatie bewegen – cognitieve training • Implementatie in praktijk

Humaan/Animaal APOEe4


Nieuw onderzoek Laat het brein niet indutten: beweeg slim en verminder de kans op dementie • Implementatie in praktijk: hard nodig! Recente analyses master student (Leentje van Alphen) Mensen met dementie (n=120) zijn minder actief dan leeftijdsgenoten zonder dementie vergeleken met partners (n=30) / literatuurgegevens) Dagopvang: -22% / -28% Geïnstitutionaliseerd: -40% / -45%

42


43

Wat als actief bewegen niet meer wil? Gronings Onderzoek naar “Whole Body Vibration”

motoriek & visueel-spatiële geheugen

I.s.m. vd Zee (neurobiologie), Brouwer & Tucha (neuropsychologie) & Zeinstra


Wat als actief bewegen niet meer wil? Gronings Onderzoek naar “Whole Body Vibration” Vooronderzoek jonge mensen Acute verbetering EF +8% (30 Hz, 4 mm, Vibe300)

rood groen geel

geel blauw rood

44

blauw geel groen

(Regterschot et al. 2014)

100

Stroop test performance

90

Time (sec)

Vooronderzoek gezonde mensen middelbare leeftijd • 5 weken • 4x per week • 4 min (30 Hz, 1 mm, VitaCare TMS) Chronische verbetering EF +18%

80 70 60 50

Intervention

Interventie

Control

Controle

Follow up 2

Follow up 1

Post-test

Interim 3

Interim 2

Interim 1

Pre-test

Follow up 2

Follow up 1

Post-test

Interim 3

Interim 2

Interim 1

40

Pre-test

Vooronderzoek gezonde oudere mensen (82-99 jaar) Chronische verbetering EF +8%


45

Conclusies en tips voor de praktijk • Beweging heeft positieve invloed op cognitie van mensen met dementie • Wandelen alleen is niet genoeg, spierversterkende oefeningen waardevol juist voor mensen met dementie

• Geen beweegkuur maar actieve leefstijl • Vermijden inactiviteit belangrijk • Iets altijd beter dan niets: verleiden tot bewegen


46

Nooit te oud om te bewegen

Ruth Frith (Aus) 102 jaar oud In 2012 wereld’s oudste wedstrijdsporter Bron: Quest Newspapers


47

Hartelijk dank voor uw aandacht

Vragen?

Met dank aan: UMCG, Fonds NutsOhra, staf en personeel De Dilgt, Patrimonium, Menno Lutter, Zuiderflat, Maartenshof, Innersdijk en Blauwborgje en alle deelnemers

Bewegen en cognitie bij ouderen

Recommend Documents