8e Onderzoekersdag Instituut Gak Participatiesamenleving: kansen voor iedereen? De ganse Leidseweg met gouden munten geplaveid De dagvoorzitster strak in ‘t pak voor de gelegenheid. Een locatie met historie, eerbiedig liepen wij naar binnen Koffie met een muffin en toen kon het feest beginnen. Een eminent gezelschap, wat een schitterend gezicht Alle vrouwen afgetraind en allen mannen op gewicht. En allemaal mooi werk, en goedgekleed en goed gezond Een geslaagd, kansrijk gezelschap, waarin ik mij vandaag bevond. Astrid begon voortvarend en vertelde aan de klas Dat participatie haar met de katholieke paplepel ingegoten was. Astrid ging ons vandaag helpen, zei ze, want dat was haar rol En met onderzoekers zat de hele zaal haast vol. De zaal moest participeren, en deed dat waar zij maar kon “De koek groter maken”, hoorden wij concreet van ene Ton. Een dame van de VU had zorgen, waarover zij begon Ook zeer persoonlijk zorgen, om haar zuster, die niks kon. Toen Frederik Buijn, met brede das en brede lach Omdat ie hier vanochtend veel jonge onderzoekers zag. Een opgefrist boek, dat u bij vertrek straks krijgen kon En wat was samenlevingZ zei Frederik, toen hij begon. De overheid, dat waren wij, en was participatie een plicht? En mensen die niet mee konden doen? Daarover werd bericht En hoe zat het met de zorgplicht, en de kansen voor iedereen? Toen was daar plots de pandbewaarder, die voor ons verscheen. Er werden huwelijken voltrokken hier, en ook munten geslagen Een multifunctioneel gebouw, de pandbewaarder had geen klagen. Adriaan vertelde over de “gulden middenweg” En de door hare majesteit hier goedgekeurde leg. De munt moest naar omhoog liggen, de koning weigerde apert Dat er door het volk over hem heengelopen werd. Adriaan wist veel en stond hier ook nog te verklaren Dat er veel meer koningen dan astronauten waren. We mochten overal kijken en we mochten overal komen En Adriaan vertelde dat hier ook een film werd opgenomen. Dus voor je ‘t weet fungeer je onbedoeld als figurant “En in het donker”, besloot Adriaan, “transformeert dit hele pand.”
Toen het woord aan Frissen en die jubelde direct: “Hoe troostrijk hier te zijn, in ‘t huis van een katholieke architect.” En dat hier het geld geslagen werd beviel hem evenzeer De regering, welke maakt niet uit, kreeg toen direct een sneer. Terugtreden is vooruitzien, over participeren werd gepraat Toen zagen wij de koning, op zijn troon, in vol ornaat. Over een viertal opties deed Paul toen een boekje open Ik had het gevoel dat toch, verbaal, over de vorst werd heengelopen. De ideale wijkverpleegster, vermomd als fietsende non Toen een vrouw met blote tieten, zij hief haar vlag richting de zon. Een fruitkraam zonder mensen, over dit plaatje wou Paul kwijt: “Wij kijken hier naar een markt met een grote variëteit.” Paul sprak over transities en hij sprak over traditie Toonde ons een kindervuistje dat zich balde, ietsiepietsie. Als je dochter gaat studeren en voor ‘t eerst op kamers gaat? Dan wordt op je vraag ‘hoe gaat het?’, nogal troebel teruggepraat. Een tienerdochter met eetproblemen, Paul vertelde aan de klas: “In mijn wijk is dat anorexia en geen obesitas.” Een keukentafelgesprek, of dat de oplossing bieden kan? “In mijn wijk denk ik niet”, zei Paul, ik dacht: waar wóónt die man? Over twee obese dames vertelde Paul vervolgens dat Deze foto een dubbellagige boodschap had. Een foto met een waardeoordeel, waaruit sprak hoe je moest leven Paul vond dat een ingewikkeld en kwalijk gegeven. Wanneer hoorde je erbi?, Paul bracht ongerust te berde Dat de verschillen in de samenleving alleen maar groter werden. Romke van der Veen die wilde heel graag reageren Paul sprak over de consequenties van decentraliseren. Een tweede man vroeg naar de zuilen, konden die worden heruitgevonden? “Nee”, zei Paul, dat kon niet, want die waren tijdgebonden. Woningcoöperaties stapelen alleen maar stenen En de relatie overheid/burger, daar was van alles uit verdwenen. Over verschillen tussen gemeentes begon toen Willemijn Roozendaal Het grondrecht op privacy, was dat niet gelijk voor allemaal? Paul zei geen ja, geen nee, er werd gemoedelijk bericht: “De Groningse Schouwburg programmeert ook anders dan Maastricht.” Toen eindelijk een dame en haar naam was Mirjam Sterk Zij sprak voornamelijk over haar jeugdwerkeloosheidswerk. En op een soort verkapte manier vroeg zij eenieder die hier zat: Of u wellicht voor jongeren nog stageplaatsen had?
Mirjam schetste conjuncturele en structurele problemen Haast niemand die een jongere in vaste dienst wou nemen. De opleidingskeuze, het netwerk, te weinig vakkennis, hoorden wij Droegen aan de kansen voor jongeren niet heel erg bij. Maar Mirjam had een aanpak en vertelde ons toen dat Zij met veel succes Randstad maar eens ingeschakeld had. Ook met Nestlé en met Microsoft werkte zij inmiddels samen En het platform ‘hete pepers’, wie verzon toch dat soort namen? ‘De broekriem’, weer zo’n naam, slechts vier man had ervan gehoord Maar zeer succesvol uitgerold, in 17 gemeentes wordt gescoord. De effecten van coaching, werd daar al onderzoek naar gedaan? Want daar meer over te weten, daar had Mirjam behoefte aan. Hoogopgeleide jongeren coachen, had dat eigenlijk zin? Mirjam zette coaching vooral voor allochtone jongeren in. En laagopgeleide jongeren? Wat werkte voor hen het best? Hoe schoven zij op in het rijtje en bleven ze meedoen met de rest? Als je 1000 bloemen laat bloeien, wordt er niet goed geëvalueerd “Men maakt zo vaak de verkeerde keuzes”, werd door Mirjam toen beweerd. Toen moesten we naar de koffie, want we zaten aan de tijd En dat leek mij een goeie keuze, wil ik hier wel even kwijt. De fotograaf ging op de gulden middenweg voortvarend aan de slag Speurend naar dat enkele muntje dat met de kop naar boven lag. En u ging in de rij voor koffie en dat ging toch beschaafd! Niemand die voor z’n beurt, ten koste van een ander, werd gelaafd. Oudere werknemers en arbeidsparticipatie Dat werd mijn eerste workshop, daar zocht ik dus eerst een plaatsie. Professor Kant stond voor de groep, een vrolijke Maastrichter meneer En vast ervaringsdeskundig, want zelf ook zo jong niet meer. Hij sprak over langer doorwerken, dat een mix bleek van factoren ‘t was niet voor iedereen weggelegd, zo kregen wij te horen. De Maastrichter cohortstudie liet z’n licht erover schijnen: Er bleken allerlei invloeden, vanuit verschillend domeinen. Fleur Gomans stak van wal, een jonge vrouw, op haar gemak Die met charmante zachte G over herstelbehoefte sprak. Werkomgeving, genen, het kwam allemaal ter sprake En of je man of vrouw was, dat bleek ook veel uit te maken. Naast mij staat trouwens Eelco, 10 jaar jonger dan ik, is hij Maar zijn herstelbehoefte drie keer zo groot als die van mij. Dat komt door de aard van zijn werkzaamheden, is de conclusie van Maastricht Want hij speelt al tien jaar ditzelfde lied, bij ieder nieuw gedicht.
Oudere werknemers met diabetes en depressie, dames en heren Zijn kwetsbaar voor cross-sectioneel verminderd functioneren. Maatwerk was de oplossing, geldt ook voor de man die naast mij staat Want je kunt veel van hem zeggen, maar hij werkt altijd in de maat. Toen lunchpauze en weer de gulden middenweg aangedaan Ik belde even met mijn dochter, die net op kamers is gegaan. Paul Frissen bleef niet voor de lunch, want, zo werd mij verteld Die had voor vanavond kaartjes voor de schouwburg van Maastricht besteld De broodjes waren heerlijk en van een beschaafd formaat Het beleg was dubbellagig, zalm met sla, kaas met tomaat. Om weer warm te worden, champignonsoep, in een glas dat op een voetje stond Een oudere werknemer ging er opgewekt mee rond. Ik zag iemand acht boterhammen in zo’n zwart servetje vouwen Maar wie dat was ga ik vanmiddag lekker voor me houwen. Ik heb daar een waardeoordeel over en ik vind het niet normaal Maar het grondrecht op privacy, geldt voor deze hele zaal. De toekomst van Arbeid en van Solidariteit Bij die workshop verbeidde ik na de lunch wat tijd. We kregen eerst een plaatje, waarvoor Jeroen wat aandacht vroeg: Van een tweetal arbeiders dat een machine aan stukken sloeg. Beïnvloedt technologie arbeidsmarktkansen? Daarover sprak Jeroen Werkeloosheidstrends interpreteren, dat wilde hij doen. Hiernaast vielen wat glazen stuk, ik interpreteerde dat meteen En dacht: die oudere werknemer komt vast niet door z’n proeftijd heen. Paul de Beer die sprak ons toe, over diversiteit En ondermijnde die wellicht de solidariteit? We zagen een gevallen vrouw die onderuit was gegaan Liggend, onderaan een trap, keek zij ons smekend aan. Was Paul’s boodschap dubbellagig? Ik wist alleen maar wat ik zag Dat die mevrouw, wat mij betreft, daar dubbel lullig lag. Maar het kan altijd erger, een nog akeliger gezicht? Dat je, op de gulden middenweg, op de achterkant van de koning ligt. Op de Dappermarkt, daar was een experiment gedaan Vier Euro twintig, was men bereid aan anderen af te staan. Allochtonen kregen minder en het onderzoek toonde aan: Wij waren guller voor een Surinamer dan voor een Turk of Marokkaan. Maar één autochtoon die op een groep Marokkanen stuit? Die deelt aan alle groepsleden precies evenveel uit. Is dat solidariteit, of omdat het aan iets anders schort? Is de autochtoon bang, als ie niets geeft, dat ie in elkaar geslagen wordt?
Een dame deelde over Chinese en Nederlandse koks toen aan ons mee: “Vertaal de Chinese CV en leg die naast de Nederlandse CV.” “Dat lijkt mij nou eens een intrigerend onderzoek En ook goed te behappen”, kwam zij snedig uit de hoek. Alweer tijd voor een pauze, om ongeveer kwart over twee De oudere werknemer weg, wat jonge meisjes schonken thee. Op grond van wat ik had geleerd vandaag, dacht ik te weten Die jonge meisjes hebben allemaal op de universiteit gezeten. Nog een klein kwartier, ‘t gezelschap ietsjes uitgedund Het woord was eerst voor Hirsch Ballin en dat was hem gegund. Een programma neerleggen voor de Raad, daar deed de voorzitter niet aan En hij keek met afgunst naar wat allemaal kon worden gedaan. Hij memoreerde Gerard Hekkelman, een enorm droge docent Die stond niet als grappen- en grollenmaker groots bekend. Maar Ernst had wel heel veel noemenswaardigs van hem geleerd En was door Hekkelman dan ook enorm geïnspireerd. Dat was te merken, want ook Ernst had hier weinig grappen te vertellen Maar wel veel zinnigs, om daar tegenover te kunnen stellen. Zij opmerking over ‘t constitutionele recht, daar ontlokte hij u toch een lachje mee Hij nam het voor de koning op, wat ie uit overtuiging dee. Hij memoreerde Leo Platvoet en zei daarna tot de klas Dat de participatiesamenleving niet zonder risico was. Het kon ook een alibi voor een verdwijntruc wezen Maar het moest een ideaal zijn, werden wij de les gelezen. Multiprobleemgezinnen en wanneer interventies slagen? Het bleek vooral, wanneer wat minder hulp werd aangedragen. De juiste mate van tussenkomst, zo werd van Ernst gehoord Niet die van de in de afgrond duwende en te verstikkende soort. Wat was Ernst opgevallen vanochtend aan Mirjam Sterk’s verhaal? Wat gemeentes moesten doen, deed zij op mondiale schaal. Maatwerk was het sleutelwoord, landelijk maatwerk, werd gezegd De participatiesamenleving was geen betekenisloos ritueel, werd uitgelegd. Betekenisloze grondrechten, daar zaten wij niet op te wachten Maar als ze overspannen waren, leidde dat ook tot klachten. Regionale en gemeentelijke overheden moesten ook een rol gaan spelen Daarover wilde Ernst graag nog wat dingen mededelen. Een zekere mate van verschil, daar werd een streep onder gezet Maatschappelijke verbanden hadden twee kanten, zo was het maar net. Mensen die buiten de boot vielen, werden weggezet als allochtoon Relationele have-nots hadden extra hulp nodig, zo was het gewoon.
De frequentie van het douchen was ook ergens in een sessie aan bod gekomen Oh, wat had ik graag aan die deelsessie deelgenomen. De rechten van de mens, de WMO, daarover deed Ernst een boekje open Het leek of ie bij elke sessie even had kunnen binnenlopen. Welke ondersteuning iemand kreeg die in een rolstoel zat? De gemeente bekeek welke ondersteuning zo iemand nodig had. Ernst deed nog één aanbeveling aan de wetenschappers in de klas Er gingen geschillen komen en dàn zou blijken of dit alles werkbaar was. Een juriste mocht reageren en dat deed zij dan ook, dus Volgens mij was dat die dame van vanochtend, met die zus. Het recht op gelijke behandeling, ze wilde weten hoe dat zat Ik zou in mijn handen knijpen, als ik zo’n bezorgd, lief zusje had. Een schitterend gebouw dit, maar het spijt me dat ik het zeg Het trok overal koud op, zelfs op die gulden middenweg. Het kwam niet door de sprekers, maar door de temperatuur hier, dat Ik vandaag haast zes uur aan één stuk door stijve tepels had. Ik hoop tot na mijn zeventigste aan het werk te blijven Ik functioneer, zolang ik maar kan rijmen en kan schrijven. Zolang ik kan participeren blijf ik dat doen, uit alle macht Als ik geen rijmwoorden meer weet, dan gaat mijn zus zich pas zorgen maken. Praten over welke schouders, welke lasten kunnen dragen In het gebouw waar dagelijks onze munten worden geslagen? Zit daar niet toch wat geks in? Wie dat ook vindt loopt zo meteen Maar eventjes luid stampend over onze koning heen. Het was mij een genoegen en ook best een zware klus Ik wens u sterkte met uw onderzoek en de VU-dame met haar zus. Haast tijd voor de borrel, ik blijf tot na vijven, want Dan is het donker, en dan transformeert dit hele pand. Ik kan nog uren doorgaan, dat hoef ik u niet te vertellen Maar Eelco is het zat, die heeft behoefte te herstellen. Ik ga lekker warm douchen, en daarna een kopje thee En we zaten hier gezellig en we zaten hier oké! Dominique Engers, Utrecht, 1 december 2014 www.desneldichteres.nl
