Tussen verzorgingsstaat en participatiesamenleving De feiten en fabels over informele zorg
Prof dr. Prof. dr Kim Putters Mezzo, 14 mei 2014
Inhoud 1. 2 2. 3. 4. 5. 6.
SCP en Mezzo D Sociale De S i l Staat St t van Nederland N d l d 2013 De participatiesamenleving: wat is het? g g , meer zelf organiseren? g Minder verzorgingsstaat, De rol van informele zorg: de feiten en fabels Conclusies
1. Mezzo – SCP Paul Schnabel • eerste t Nationale N ti l M Mantelzorglezing, t l l i 2003 • Mantelzorgtop, 2008 Factsheet Mantelzorg: uitgaven en vergoedingen, 2012 (i.s.m. Leny Borsboom). Werving respondenten voor kwalitatief onderzoek van het SCP Mezzo aanjager informele zorg onderzoek (motie in Tweede Kamer)
Mei 2014
Publicaties SCP over mantelzorg/informele zorg
IInformele f l zorg in i Nederland N d l d (2013) De ondersteuning van wmo-aanvragers en hun mantelzorgers in 2012 (2013) Bijzondere mantelzorg (2012) Iemand moet het doen; ervaringen van verzorgers van partners (2010) Mantelzorg uit de doeken (2010) Mantelzorg; een overzicht van de steun van en aan mantelzorgers (2009)
2. Sociale Staat van Nederland 2013
o Tussen 2010 en 2012 verslechtering kwaliteit van leven, voor het eerst in 30 jr. o Bij meest kwetsbare groepen (lage opleiding, laag inkomen, zonder werk en/of slechte g gezondheid)) sterkste achteruitgang. g g 6% bevolking. g o Verschillen kwetsbare en niet-kwetsbare burgers toegenomen. o Ruimtelijke verschillen in sociale status. o Effect bezuinigingen g g en hervorming gp pas na langere g tijd j zichtbaar. o Economische recessie wellicht op retour, sociale recessie niet. o Onzekerheid over betekenis decentralisaties voor kwetsbare groepen.
5
3. De participatiesamenleving: arbeidsparticipatie Fundamentele veranderingen op de arbeidsmarkt • • • • • • • •
Vergroting (groeiend ( d aantall werkenden) k d ) Vergrijzing (groeiend aandeel 45+) Ver-individualisering (groeiend aandeel alleenstaand/ 1 ouder) Verdwijnende kostwinners (meer tweeverdieners) Vervrouwelijking (groeiend aandeel vrouwen) Verkleuring (groeiend aandeel niet westers allochtoon; óók MOE-landers) Verflexing (groei zzp-ers; meer kleine banen van 12-24 uur) Vervaging van landsgrenzen (internationalisering)
Echter: 1,6 miljoen mensen participeren niet op de arbeidsmarkt (WW, WAO, Bijstand, Wajong, VUT, pensioen). 6
De participatiesamenleving: maatschappelijke participatie
Aantal ouderen 1950-2040 (in miljoenen) 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 1950 Bron: CBS
1960
1970
1980
1990
65-74 jaar
2000
75-84 jaar
2010
2020* 2025* 2030* 2040*
> 85 jaar
De participatiesamenleving: ruimtelijke participatie (verschil in sociale status)
De participatiesamenleving: beleidsbeïnvloedende participatie (bestuurlijk en democratisch) Institutioneel vertrouwen
10
4. Minder verzorgingsstaat, meer zelf organiseren in de verzorgingsstad Maatschappelijke participatie, participatie zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid: ‘Als ondersteuning nodig is, wordt allereerst gekeken naar het eigen, sociale netwerk en de financiële mogelijkheden van betrokkenen en wordt de hulp dichtbij georganiseerd.’ (VWS) • • •
11
Meerderheid: op p vrijwillige j g basis,, niet als p plicht Vrijwillige hulp in combinatie met professionele hulp Het maakt uit voor wie (familie, buren), hoe lang (aantal maanden of langer) en wat (boodschappen, huishouden, zorg)
5. De rol van informele zorg: feiten en fabels Mantelzorg d zorg die de di wordt dt gegeven aan een hulpbehoevende h l b h d door d iiemand d uit it diens directe omgeving Vrijwilligerswerk in de zorg vrijwilligers die onbetaald en onverplicht werkzaamheden verrichten in g georganiseerd g verband voor anderen die zorg g en ondersteuning g nodig hebben en met wie ze bij de start geen persoonlijke relatie hebben
Soorten vrijwilligerswerk j g INDIVIDU
maaltijdvoorziening, klussendienst, administratie, tuinonderhoud, boodschappen doen (rolstoel)wandelen, zwemmen huisbezoeken,, oppasdiensten pp maatjescontact buddyzorg vrijwillige palliatieve terminale zorg
GROEP
dagopvangprojecten meegaan en begeleiden bij evenementen, excursies, dagtochten en vakanties
Wie verlenen informele zorg: g aantallen Mantelzorg M t l Allen > 8 uur en > 3 maanden
3,5 miljoen 1,1 miljoen
Vrijwilligers in zorg Enquêtes Registraties
1 miljoen 450.000
Buren/bejaarden/gehandicaptenhulp, 2010 (%) 25 20 15 10 5 0
Grenzen aan informele zorg Kunnen • Beschikbare tijd (werk, (werk gezin) • Reistijd • Financiële belemmeringen • Ondersteuning O d b belangrijk l k Willen • Relatie moet goed zijn (mantelzorg) • Type taken (billen wassen) • Motieven (wat drijft mensen; wederkerigheid)
Waar? Ruimtelijke verschillen in vrijwillige inzet.
Werkende vs. niet werkende mantelzorgers 18-65 jaar: een op de acht werkenden verleent mantelzorg 71% van de mantelzorgers werkt Werkende mantelzorgers zijn: jonger, hoger opgeleid, gezonder en hebben vaker jonge kinderen; zorgen vaak voor ouders of schoonouders. Strategieën om tijd voor mantelzorg te creëren: Aanpassing arbeidsduur Officieel verlof Individuele afspraken werkgever Adv dagen Minstens 1 strategie
8% 19% 25% 35% 57%
Een derde van de mantelzorgers heeft tot 100e extra uitgaven per maand.
Toekomst onzeker Aanbod • Meer M ouderen d • Minder kerkelijken Vraag • Meer ouderen/zieken/extramuralisering • Meer gevarieerde en intensievere hulpvraag Beleid • Minder AWBZ / meer zelf doen • Arbeidsparticipatie
Nieuwe vormen vrijwilligerswerk • • •
Flitsvrijwilligers Geleid vrijwilligerswerk Bewonersinitiatieven lokale initiatieven die op p overwegend g vrijwillige j g basis activiteiten uitvoeren om mensen met een beperking te ondersteunen die verder gaan dan het faciliteren van ontmoeting en recreatie en daar als groep de regie over voeren (in plaats van landelijke formats uit te voeren).
Bewonersinitiatieven ondersteuning Indeling naar ‘primair’ thema 1. Professionele zorg en nabuurschap 2. Vrijwilligersdiensten 3 Samen koken en eten 3. 4. Ruilkring Andere indelingen • Complexiteit: grootte vs. benodigde kennis • Doelgroep: g p eigen g kring g vs. buiten eigen g kring g
6. Conclusies De participatiesamenleving heeft veel gezichten. Maar participeren gaat niet vanzelf: sociale status staat onder druk. Al veel mensen zijn actief (arbeid, mantelzorg/vrijwilligerswerk). In de toekomst meer nodig, steeds meer eisen. Maar waar liggen de grenzen (willen / kunnen / mogen)? Aandachtspunten: • • • •
Werven én behouden vrijwilligers Match vraag en aanbod Ondersteunen van vrijwilligers Hoe nieuwe vormen te organiseren
