5775 Chanoeka-vieringen door het hele land Is sjadchenen nog van deze tijd? De drive achter The Shabbos Project

jaargang 1, nummer 1 • Chanoeka 2014/5775

Chanoeka-vieringen door het hele land Is sjadchenen nog van deze tijd? De drive achter ‘The Shabbos Project’

inhoudsopgave

colofon

15 Welkome aanwinst in kosjer Nederland: Grand Café Rimon Culinair

3 De geboorte van een idee Voorwoord uitgever 3 Joodse data Overzicht Chanoeka t/m Pesach

16  Selamat Sjabbat ontroert, verbaast en verbindt Cultuur

4 Waarom wordt de oorlog ver­zwegen en het kruikje vermeld? Opperrabbijn Jacobs

17 Het Joodse leven in Gronings Sodom: Winschoten

5 Voor het tweede jaar Chanoekaauto-parade in Flevoland

18 De misjebeirech en de lipstick De Medienist

6  Is sjadchenen nog van deze tijd? Thema

18 Winkel in Drachten met Israëlproducten mag blijven

8  Familie Granot viert Chanoeka Joods leven in de mediene

19 Chanoeka, het feest van de warme soefganiot Mesjek

0 Chanoeka: wetten en gebruiken 1 Joodse gebruiken

20 ‘The Sjabbos Project’ – samen sjabbat vieren wereldwijd

11 Soefganiot Uit Anna’s keuken

21 De zeven soorten Vibeke bakt

2 Kinderpost 1 Kinderpagina’s 14 Heel Nederland kan Jiddisj leren met de online cursus van Crescas Educatief

22 Kosjer shoppen – Albert Heijn Kasjroet 24 Overzicht menora-aanstekingen

De Medienepost verschijnt drie keer per jaar, is gratis voor alle Joodse inwoners van Nederland buiten Amsterdam en wordt verspreid via de Joodse Gemeenten. Redactie Aan deze uitgave werkten mee: Opperrabbijn Binyomin Jacobs, Rabbijn Moshe Stiefel, Anna IlsarLakerman, Mirjam van der Vegt, Shoshanna Haas, Annelies Mansoor, Judith Amsenga, Amiad Ilsar, Bert Vromen, Vibeke Cohen. Bijdragen uit de hele mediene zijn natuurlijk van harte welkom. Eindredactie Suzan Breedveld Uitgever Studio Breedveld, Mediaplaza Katernstraat 11, 1321 NC Almere [email protected] Drukwerk Drukkerij Teewes, Almere Advertenties Neem voor informatie en tarieven contact op met de uitgever.

‫ראייה ומוגבלים‬-‫ כבדי‬,‫ הספריה המרכזית לעיוורים‬



THE CENTRAL LIBRARY FOR THE BLIND, VISUALLY IMPAIRED AND HANDICAPPED

STICHTING VRIENDEN VAN DE BLINDEN-BIBLIOTHEEK IN ISRAËL

HET JSL BESTAAT AL MEER DAN 30 JAAR!!

‫עֵ ץ ּכ ֹו ס‬

‫ּכַ ף‬

âf

‫ָה ר‬

ëè

hr

nr

‫זֵ ר ִא י ׁש חּוט ַּפ ְך‬

‫ָד ג‬

‫גַ ן‬

‫ַׂש ק‬

‫וָ ו‬

‫יָ ם‬

ww

fâ

JM

Xwt

âws

aJî

‫ִמ כְ ָּת ב ֻׁש לְ ָח ן‬

îwlxn

mâôv

zr

‫ֵס ֶפ ר‬ sfr

dg

gn

‫נֵ ר‬

îq

‫ַּב יִ ת‬

‫צְ ִב י‬

vJô

èvJ

Een blinde kan niet leren lezen met dit mooie leesplankje, want visueel gehandicapten hebben niets aan plaatjes. Ze hebben brailleboeken en gesproken boeken nodig. In Israël worden die op grote schaal gemaakt in de centrale blindenbibliotheek in Netanja en dan uitgeleend aan de gebruikers. Help mee om blinden en slechtzienden aan het leren en lezen te houden! IBAN NL02 INGB 0004 2235 58 www.blindenbieb-israel.nl

2 De Medienepost

Culturele ANBI

leesplankje: collectie Joods Historisch Museum, Amsterdam

Cursussen in 5775:

* Tussen Tenach en Talmoed... een ontdekkingsreis * Bijbels Hebreeuws * Ivriet (6 kitot) * Jiddisch (beginners en gevorderden) * Ladino, taal, cultuur en literatuur * Joodse literatuur * Geschiedenis en topografie van de Joden in Oost-Europa.

Vraag vrijblijvend onze studiegids aan of bezoek onze website: www.joodsstudiecentrum.nl Joods Studiecentrum te Leiden Levendaal 14 2311 JL Leiden Tel.: 071-514 80 78 of 06-133 795 62 [email protected] www.joodsstudiecentrum.nl

voorwoord uitgever

joodse kalender

De geboorte van een idee Mijn eerste werkdagen als grafisch vormgever bij Ben Gasner Studio in Jeruzalem waren tijdens Chanoeka 1993. We werkten toen onder andere aan een hagada voor Pesach. Later werkte ik mee aan Aleh, het kwartaalblad van de Irgoen Olei Holland. Een simpel immigranten-clubblaadje was het geenszins. De redactie nam haar taak heel serieus. Elk artikel werd beoordeeld op kwaliteit en nieuwswaarde. De redactieleden waren ook taalpuristen, want je moet je Nederlandse taal koesteren in den vreemde. We spreken over eind jaren 90, dus de computer was al uitgevonden, we hadden internet en heel Israël liep al jaren te kletsen in zijn mobiel. We hadden ook een correspondente voor het nieuws uit Nederland, niemand minder dan Henriëtte Boas. Zij werkte met een ouderwetse typemachine en stuurde de volgetypte vellen door per fax. Al met al een heel bijzondere klus, waarin mijn taak veel uitgebreider was dan puur vormgeven en aanleveren bij de drukker. Eenmaal terug in Nederland, moest ik opnieuw inburgeren. Ik ging op zoek naar het Joodse leven hier. Iemand had mij getipt op de feesten van rabbijn Stiefel, die waren toen al beroemd. Poeriem 2003 kwam ik binnen in het zaaltje dat gehuurd was voor het feest. Ik kende helemaal niemand uit het gezelschap. Maar het was Poeriem, dus een lollige

boel, en ik besloot de dansende rabbijn te vragen of hij niet toevallig behoefte had aan het uitgeven van een kwartaalblad. Hoewel de rabbijn reeds in Poe­riem­sferen verkeerde, wist hij wel zeker dat dit inderdaad was wat hij nodig had voor zijn kehila. Tien jaar lang maakten we de Joodse Flevopost, kwartaalblad voor Joods Fle­ voland. Met wederom een trouwe, vakkundige en kritische redactie. Sommige artikelen waren zo lezenswaardig, dat het jammer was dat het blad slechts 200 lezers had. Toen ik, in opdracht van het NIK, bezig was met de vormgeving van de vernieuwde uitgave van het boek Van Jom tot Jom, bleek op het laatste moment dat er nog foto’s nodig waren van Joods leven in de mediene. Het leverde een leuke samenwerking op met mensen uit Leiden, Enschede en Zeeland. En bracht me op een idee. Waarom maken we naast de Flevopost niet de Medienepost? De uitvoering ligt nu voor je. Veel leesplezier en Chanoeka sameach! Suzan Breedveld n

Suzan Breedveld groeide op in Gelderland en kwam via Amersfoort, Rotterdam, Den Haag, Berlijn en Sydney in Israël terecht. Na zeven jaar Israël terug in Nederland. Woont met haar zoon in Almere Poort en runt haar eigen bedrijf als vormgever en uitgever.

J oodse data Chanoeka van | dinsdagavond 16 december tot | woensdagmiddag 24 december Vastendag 10 Tewet van | donderdagochtend 1 januari tot | donderdagavond 1 januari Toe Bisjwat van | dinsdagavond 3 februari tot | woensdagavond 4 februari Rosj Chodesj Adar van | woensdagavond 18 februari tot | vrijdagavond 20 februari Vastendag van Esther van | woensdagochtend 4 maart tot | woensdagavond 4 maart Poeriem van | woensdagavond 4 maart tot | donderdagavond 5 maart Sjoesjan Poeriem van | donderdagavond 5 maart tot | vrijdagavond 6 maart Pesach van | vrijdagavond 3 april tot | uitgaande sjabbat 11 april

De Medienepost 3

opperrabbijn jacobs

Waarom wordt de oorlog ver­ zwegen en het kruikje vermeld? Als we spreken over Chanoeka is het altijd een beetje tweeslachtig. Het prachtige wonder van het kruikje olie met de zuivere vlammetjes die acht dagen bleven branden, staat op de voorgrond en de oorlogsoverwinning van een klein groepje gedreven soldaten, de Maccabeërs, dat de grote Griekse militaire overmacht wist te verslaan, is nauwelijks in beeld. Het gaat zelfs zover dat als er in de Talmoed wordt gevraagd wat de essentie is van Chanoeka, het hele oorlogsverhaal onvermeld blijft. Vreemd: want zonder die voorafgaande oorlog hadden de Joden nooit de tempel binnen kunnen komen! De menora zou nooit zijn aangestoken! Als we ons in de inhoud verdiepen van het extra stukje liturgie, al-hanisim, dat we invoegen in vele van onze gebeden met Chanoeka, dan zien we daar precies het tegenovergestelde: geen woord over het wonder van het kruikje olie. Wel over de oorlogsvoering, de aanleiding tot de strijd en als laatste de vermelding dat op vele plaatsen in de nabijheid van de Tempel lichten werden ontstoken, maar de menora wordt niet vermeld! Waarom deze strikte scheiding tussen het wonder van het kruikje olie en het wonder van de oorlogsoverwinning? Waar draaide eigenlijk de toenmalige oorlog om? De Grieken streden een geestelijke oorlog met de Joden. Torastudie was geoorloofd, maar G-d moest als het ware uit het Jodendom worden verwijderd. De Grieken lieten de Joden niet leven volgens Uw, G-ds, wetten. En Uw Tora, de Tora van de Eeuwige, werd verboden. Niet als studieobject, maar wel als het Woord van Hasjem.

4 De Medienepost

En dan vindt er een strijd plaats en een miraculeuze overwinning: een G-dswonder! Want de Joden waren zwakker en minder talrijk dan hun tegenstanders! En daarna een geheel ander soort wonder: een wonder dat ogenschijnlijk niets te maken heeft met de overwinning. Een wonder dat ook eigenlijk overbodig was. Als dat wonder met het kruikje olie niet had plaatsgevonden, hadden we toch gewoon Chanoeka kunnen vieren en zelfs de menora kunnen aansteken ter herinnering aan de wonderbaarlijke overwinning! Het doel van de oorlog was om de dreiging van een Jodendom zonder Hasjem af te wenden en de Griekse antireligieuze leefwijze te verslaan. De overwinning over dit Hellenistische onjoodse denken komt het best tot uitdrukking in een wonder dat geen gewoon wonder is. De overwinning van het kleine en ongetrainde Joodse leger over een Griekse overmacht, is een wonder dat zich afspeelt binnen het begrijpelijke. Er hoefden geen natuurwetten voor veranderd te worden. Maar het wonder van het kruikje olie dat tegen de wetten der natuur in langer bleef branden dan natuurlijk mogelijk is, is een wonder van een ander kaliber:

G-d was als het ware in dit wonder zichtbaar! Het was een wonder dat verre van gewoon was. Waarom deze twee wonderen zo strikt gescheiden? In de Talmoed, als we naar de essentie van Chanoeka vragen, alleen het kruikje olie? En in al-hanisim geen woord over de menora? Helaas wordt het Joodse volk weer volop belaagd. Antisemitisme is niet alleen meer van de geschiedenisboekjes en de oorlogsverhalen zoals we van onze ouders en grootouders hebben vernomen. Hoe ga ik om met opkomend antisemitisme? Vertrouw ik op de Eeuwige, hoop op een bovennatuurlijk wonder en onderneem ik verder niets? Of denk ik dat de oplossing alleen bereikt kan worden via de dialoog, protestacties, de politiek en de diplomatie? Houd de twee benaderingen gescheiden, leert ons Chanoeka! Vermeng het kruikje olie, het bovennatuurlijke wonder, niet met het wonder van de overwinning, een wonder binnen het kader van de natuur. Iedere aanval, dus ook het opkomend antisemitisme, moeten we bestrijden door Hasjem te smeken om ons te helpen. Het bestaan van het Joodse Volk en van Israël druist in tegen de wetten der historie. Logischerwijs bestaan we al lang niet meer, en toch zijn we er! Zo benaderen we onze situatie. De logica schakelen we even uit, want wij zijn niet logisch. Deze strijd voeren we in sjoel en via onze gebeden, het versterken van onze identiteit en het doen van mitswot, zoals het geven van extra tsedaka. Maar tegelijkertijd denken we na en strijden waar nodig. We treffen maatregelen. We zoeken de dialoog op en hopen dat binnen de gangbare en natuurlijke wegen G-d ons zal helpen. Als iemand ziek is, moet hij naar de dokter gaan en mag hij de ambulance op weg naar het ziekenhuis niet laten stoppen om gebeden uit te spreken. Dat is de les van Chanoeka. Steeds moeten we op twee fronten in het leven staan: met beide benen op de grond en geen halve millimeter hoger, en tegelijk met onze blik omhoog, zonder naar beneden te kijken, gelijk het vlammetje van de menora dat zich probeert los te rukken van het lontje en omhoog wil. Nog vele jaren Chanoeka. Binyomin Jacobs, Opperrabbijn n

bijzonder

Voor het tweede jaar Chanoekaauto-parade in Flevoland In navolging van steden als New York, Chicago, Los Angeles, Tel Aviv, Sao Paulo en Melbourne, vindt er sinds vorig jaar ook in Flevoland een heuse auto-parade plaats met Chanoeka. Een stoet van auto’s met kunstig gemaakte menorot op het dak, rijdt van Almere naar Lelystad. Almere.

Het is een vrolijk gezicht, en het haalde de lokale televisie. Omroep Flevoland meldde vorig jaar: “Bij de Joodse stichting Chabad Flevoland hebben tot nu toe zeven mensen een negenarmige kandelaar besteld, die met stevige zuignappen op het dak van de auto kan worden geplaatst. Craig Aronowitz maakt voor de stichting deze speciale menorot. Hij heeft op de kandelaars elektrische lichten gemonteerd die via de aansteker in de auto kunnen branden. De stichting wil bij de start van het chanoeka-

feest een autoparade houden van het Stadhuisplein in Almere naar de viering op het Stadhuisplein in Lelystad”. Craig Aronowitz, lid van de Joodse Gemeente Almere van het eerste uur, ontwikkelde de auto-menora van hout en maakt ze voor iedereen die er één wil bestellen. “Het is leuk werk, het is anders, het is nieuw”. Rabbijn Moshe Stiefel was erbij toen het eerste exemplaar werd getest. “Het zal zeker bijzonder zijn om te zien. En het brengt de boodschap van Chanoeka goed over.

Licht in de duisternis. Ook al is het nog zo donker, we kunnen licht brengen”. Op de vraag, wat hij hiermee hoopt te bereiken, antwoordt de rabbijn: “Ik hoop dat volgend jaar nog meer mensen aan de parade deel zullen nemen!” In Almere wordt al jaren een grote menora aangestoken bij de ingang van het stadhuis. Lelystad kent deze traditie sinds 2012, toen burgemeester Margreet Horselenberg de sjammasj aanstak. Ook in Urk is er belangstelling. Suzan Breedveld n

1. Los Angeles, 2. Chicago, 3. Milwaukee, 4. Los Angeles.

De Medienepost 5

thema

Is sjadchenen nog van deze tijd? José Weber werkt nu zo’n 30 jaar vanuit zijn kantoor in Frankfurt als sjadchan voor Simantov, het grootste Joodse relatiebemiddelingsbureau van Europa, en bracht meer dan 500 koppels samen. “Moderne communicatiemiddelen en database-software maken het voorwerk gemakkelijker, maar het uiteindelijke matchen blijft maatwerk. Mensenkennis laat zich niet digitaliseren”. De eerste sjidoech Yitschak is al veertig jaar oud als Abraham en Sara zich zorgen maken en hun wijze dienaar Eliezer naar de Eufraat sturen om daar naar een partner voor hem te zoeken. Het moet geen vrouw uit Kanaän worden, want een gemengd huwelijk zou het prille verbond met G-d in gevaar kunnen brengen. Eliezer komt terug met Rivka en Yitschak trouwt haar en heeft haar lief (Beresjiet, parasjat Chajee Sara). De eerste sjidoech! Generaties lang namen ouders het heft in handen om een geschikte partner voor hun kinderen te zoeken. Ze gaven de sjadchan hiertoe opdracht en betaalden hem. De sjadchan reisde veel, van de ene Joodse gemeenschap naar de andere. Hij kende talrijke ouders en hun kinderen in huwbare leeftijd, had een goed geheugen en beschikte over voldoende intuïtie en mensenkennis om in te kunnen schatten of twee jonge mensen bij elkaar zouden kunnen passen. Hij kon verbindingen

tot stand brengen, die zonder zijn tussenkomst zeer onwaarschijnlijk zouden zijn. Soms ging het om twee mensen uit ver uit elkaar gelegen gemeenschappen, soms om twee, die elkaar dagelijks tegenkwamen, zonder te beseffen voor elkaar geschikt te zijn. Geen kat in de zak Het ging hierbij geenszins om gedwongen huwelijken. De halacha schrijft voor dat beide partners moeten instemmen in de huwelijksovereenkomst. Ook was het niet zo, dat man en vrouw maar met ‘een kat in de zak’ moesten trouwen. Met een partner, die iemand afstoot, kan zelfs de meest pragmatisch aangelegde persoon geen succesvolle relatie opbouwen. Dat wisten ook de wijzen. Daarom verbiedt de halacha het sluiten van een huwelijk met een onbekende. “Een man mag een vrouw niet trouwen, voordat hij haar gezien heeft”. In theorie zou het voldoende zijn, als de bruid onder de choepa

Er is heel wat werk gemoeid voordat we onder de choepa staan.

6 De Medienepost

haar sluier omhoog doet, vlak voor de huwelijksvoltrekking. Maar in de praktijk is het ook in orthodoxe kringen gebruikelijk dat beide optanten elkaar meermaals ontmoeten. Immers, welke ouders zouden willen riskeren, dat het feest op het laatste moment in het water valt, omdat hun kinderen geen enkele aantrekkingskracht tot elkaar blijken te voelen? Zelfstandig José Weber: “Vandaag de dag komt nog maar vijf tot tien procent van de verzoeken van de ouders. De meeste mensen zoeken een partner voor zichzelf. De gemiddelde leeftijd waarop nu getrouwd wordt, ligt tussen de 28 en 48 jaar. Het gaat dus om zelfstandige volwassenen, die zich niet meer door hun ouders laten overhalen. Ze komen uit eigen initiatief. Verder wordt er niet uitsluitend meer getrouwd, ook relaties zonder huwelijk komen veel voor. Vooral voor oudere cliënten staat het huwelijk vaak niet meer op de voorgrond. Wensprofiel Mensen kunnen in alle rust op onze website hun eigen profiel volledig invullen, een foto uploaden en een zoekprofiel samenstellen. Daarna wordt een kennismakingsgesprek ingepland. Vroeger gebeurde dit altijd live, maar tegenwoordig kan het ook goed via Skype. Iemand alleen via de telefoon spreken is niet voldoende, een gesprek waarbij je iemand ook ziet, liefst in zijn eigen omgeving, zegt veel meer over iemand. Aan het eind van het gesprek vertel ik hoe de bemiddeling in zijn werk gaat en wat de kosten zijn. Stemt de cliënt in met de voorwaarden en is een eerste betaling gedaan, dan gaan we aan de slag. Gemiddeld duurt het één à twee jaar en drie tot zes voorstellen voor een geslaagde match tot stand is gekomen. Je kunt je indenken dat er heel wat werk in wordt geïnvesteerd. Toch vind ik tsedaka ook belangrijk, en nemen we een klein deel van onze klanten ook op als zij zich het inschrijfgeld niet kunnen veroorloven. Voor de andere klanten vergroot dit het aanbod. Dus we hebben er allemaal profijt van, tsedaka is een Joodse win-win-situatie. Geen illusies Ik ben een eerlijk mens en ik wil geen illusies wekken bij mijn cliënten. Als een oudere man mij opbelt en vraagt om een

mooie, jonge en rijke vrouw, dan bevrijd ik hem eerst maar eens uit zijn dromen. ‘Als zo’n vrouw zou bestaan, dan zou ik zelf al met haar getrouwd zijn’, zeg ik hem dan. Je moet realistisch blijven. Maar ik geef mijn cliënten ook tips. Niet zelden heb ik mensen die aangaven ‘onhandig te zijn in de liefde’, over hun schroom heen geholpen. Archiefkast Simantov werd in 1975 opgericht in Straatsburg door Denise Kahn. Door haar bemiddeling vond ik mijn tweede vrouw. Toen mevrouw Kahn met pensioen wilde gaan, belde ze mij op en vroeg of ik het bedrijf over wilde nemen. Dit was in 1985. In die tijd was ik eigenaar van een financieel adviesbureau, kwam elke dag in contact met mensen en sprak meerdere talen vloeiend. Dit leken haar goede eigenschappen voor een sjadchan. In het begin dacht ik nog het sjadchenen naast mijn toenmalige werk te kunnen doen, als een soort hobby. Dat het een fulltime baan zou worden, daar kon ik me toen nog geen voorstelling van maken. Nog steeds vind ik sjadchan geen gewoon beroep. Ik begin steeds meer in te zien dat ik niet de sjadchan ben, maar de sjaliach. Ik zie het meer als een missie, een roeping die me dag en nacht bezighoudt. Van een archiefkast met nog geen 200 klantenbestanden, bouwde ik het bedrijf verder uit tot een moderne database met 3000 cliënten wereldwijd, en het aantal blijft groeien. Internationaal We zijn altijd al een internationaal bureau geweest. Kijk alleen al naar mijn eigen biografie. Mijn ouders overleefden de sjoa in Colombia, waar ik in 1947 in

de hoofdstad Bogota werd geboren. Na mijn bar mitzwa verhuisden we naar Israël en toen we anderhalf jaar later in Frankfurt kwamen te wonen, sprak ik in eerste instantie alleen Spaans en Hebreeuws. Duits en Engels leerde ik op school en na enige tijd in Parijs te hebben gewoond, kwam daar ook nog Frans bij. Door mijn talenkennis, maar vooral door de vele aanvragen uit het buitenland, heeft mijn werk zich nooit tot Duitsland alleen beperkt. Simantov sjtetls Inmiddels is er een tweede kantoor geopend in Londen, waar Rachel de leiding heeft. Nadat Rachel met succes via mij bemiddeld was met haar huidige partner, was zij zo onder de indruk van mijn werk, dat ze na veel overleg en kennisoverdracht over en weer, in het bedrijf is gestapt. Samen spreken wij nóg meer talen, waaronder Russisch, en behalve de Chinese markt – waar het Jodendom toch dun gezaaid is – bedienen we de hele wereld. Nederlands spreken we niet, maar onze Nederlandse en Vlaamse cliënten kunnen prima overweg met vreemde talen. Hopelijk kunnen we nog verder uitbreiden, en heuse ‘Simantov-sjtetls’ oprichten in bijvoorbeeld Noord-Amerika, Zuid-Amerika of Australië. Natuurlijk worden de toekomstige ‘filiaalmanagers’ door ons uitvoerig opgeleid om goed voorbereid te zijn op hun verantwoordelijke opgave. Actieradius De cliënt geeft zelf aan, wat de ‘actieradius’ van de zoektocht naar een partner mag zijn. Natuurlijk kunnen wij ons voorstellen dat Australië misschien te ver gezocht is. Hoe breder echter

je zoekprofiel, des te groter je kansen. Neem als voorbeeld de Parijzenaar Stéphan, die in Marina uit Siberië de vrouw van zijn leven vond. De kans dat zij elkaar normaal gesproken tegen het lijf waren gelopen, is nihil. Internet is slechts een middel, een gereedschap, en kan mensenkennis niet overnemen. Joodse partner Ook al ben ik niet orthodox, hecht ik veel waarde aan de traditie om als Joden met elkaar te trouwen. De mooiste herinneringen aan mijn jeugd zijn de Joodse feestdagen, zoals Chanoeka. Dat wil je toch aan je kinderen doorgeven. Ik heb voor mezelf altijd Joodse partners gezocht, wil de lijn niet doorbreken. Ook onderzoeken hebben bevestigd, dat geloof verbindt. Huwelijken tussen mensen met hetzelfde geloof zijn over het algemeen gelukkiger. Maar behalve Joods zijn, heeft iemand nog veel meer eigenschappen. En we zijn maar met 15 miljoen wereldwijd, dus de juiste match vinden is een knap staaltje kunst. Het geheim Wat is het geheim van een gelukkige relatie? Niets is moeilijker dan het vinden van een geschikte levenspartner. Maar het échte werk begint pas, nadat deze gevonden is. Er voor elkaar zijn en tegelijkertijd niet jezelf verliezen, dat is belangrijk. Soms is de sleutel simpelweg de juiste afstand tot elkaar. Ik ken stellen die sinds jaren gelukkig zijn met elkaar, maar in twee aparte woningen leven. De wegen naar geluk zijn net zo verschillend als wij mensen”. Suzan Breedveld n

www.simantov-international.com

De Medienepost 7

joods leven in de mediene

Familie Granot viert Chanoeka December is voor de Joodse familie Granot uit Eemnes een bijzonder sfeervolle maand. Anders dan hun buren vieren zij Chanoeka, een feest waarvoor de volwassen kinderen allemaal graag thuis komen. Er is veel te zien, te proeven en te beleven. De tafel is rijkelijk gedekt en het voltallige gezin van zeven schuift aan. Oedi en Lydia Granot zien het als een zegen dat hun kinderen Joodse tradities vol vreugde met hen onderhouden. Vooral de oudste twee, de dochters Shani en Dikla, weten er vol vuur over te vertellen, terwijl de jongste zonen Eyal en Erez, allebei voetbalfanaat, niet kunnen wachten tot ze van tafel kunnen om hun favoriete club op tv te zien spelen. Zoon Maor is de middelste van het vijftal.

wel wat meer inspanning op, want de familie eet kosjer. Moeder Lydia: “We lieten onze kinderen gewoon naar feestjes gaan, maar dan zorgde ik er wel voor dat er ook kosjer eten bij die gelegenheden was”. Dochter Dikla stemt in: “Ze reisde soms heel wat af om dat eten op de goede plaats te brengen!” Lydia vult aan: “Ik wil onze waarden behouden, maar ik wil ook dat mijn kinderen hier gelukkig zijn. Als dat niet het geval was geweest, waren we vertrokken".

Levenslessen Het gezin is opvallend, niet alleen omdat ze zich houden aan de Joodse tradities, maar ook door hun voorkomen. Lydia, een prachtige vrouw, heeft dik, zilverwit haar en Oedi noemt haar liefkozend een ‘goede' vrouw. “Een goede vrouw is beter dan een mooie vrouw”, vertrouwt hij ons toe. Hij mag genieten van beide eigenschappen. De schoonheid gaat van geslacht op geslacht, zo is aan de kinderen te zien. Allemaal donker, weelderig haar en uitgesproken gelaatstrekken. Ook in hun opvattingen zijn ze uitgesproken. Als de vader des huizes iets over de opvoeding probeert uit te leggen, wordt hij regelmatig onderbroken door zijn dochters, die de uitleg voortvarend en enthousiast van hem overnemen. Oedi kan tevreden achterover leunen; zijn levenslessen hebben hun doel niet gemist.

Israël Toch blijft Israël trekken. Ze bezoeken het land zo'n twee à drie keer per jaar. Lydia en Oedi komen er nog vaker in verband met hun bedrijf Tov Taam, dat handelt in kosjere producten. Maor, de oudste van de jongens, voelt zich er meer thuis dan in Nederland. “Al mijn familie woont daar. Ik kan het niet goed uitleggen, maar het voelt er heel vertrouwd". Toch zal het gezin niet gauw de biezen pakken om daadwerkelijk in Israël te gaan wonen. Oedi kwam ooit naar Nederland voor ‘een liefde die niet doorging' en bouwde hier zijn contacten

Kosjer Ze zijn anders dan anderen, geeft dochter Shani toe. “Maar niet wereldvreemd. We leven hier niet in een Joods land, dus we doen gewoon mee met de maatschappij". Haar vader knikt instemmend: “Het is altijd onze insteek geweest om goed te integreren. We hebben onze kinderen daarom ook bewust naar openbare scholen gestuurd, zodat ze de samenleving zouden leren kennen". Het leverde

8 De Medienepost

op. Hij ontmoette Lydia in Israël en nam haar mee naar Nederland. "We hebben in dit land onze handel opgebouwd en de kinderen studeren hier allemaal. Wat dat betreft zijn we echte Nederlanders". Falafel Er wordt ondertussen smakelijk gegeten. De pitabroodjes die op tafel staan, worden gevuld met falafel, aubergine, choemoes, avocado, rauwkost, patat en schoeg (pittige, Jemenitische saus). De heren dragen kipot. Oedi: “Wij vallen onder de traditionelen. We dragen geen baarden en peijot, maar houden ons wel zoveel mogelijk aan de gebruiken". Dat blijkt wel uit de gescheiden keuken die de familie hanteert. Het eten van vanavond is parve. En zo zijn er nog meer voorschriften, veel ervan hebben te maken met sjabbat. Moeder Lydia heeft de pannen met eten voor de dag erop altijd al klaarstaan. Voor de jongere generatie in het gezin is er ook een belangrijke regel: de mobiele telefoons gaan uit. Toch lijken ze er niet onder te lijden. “Heerlijk, even zonder telefoon!" roept Dikla desgevraagd. Waardevol “Als kind vond ik die regels heus niet altijd even leuk, en drukte ik ook wel eens stiekem op het lichtknopje. Maar nu ik zelf ouder word, besef ik hoe waardevol deze rituelen en feesten zijn. Ik wil ze later in mijn eigen gezin blijven vieren, samen met een man die Joods is, net als ik”. Andere mannen hebben het nakijken, want ook Shani knikt geestdriftig. De heimwee klinkt door in haar stem als dochter Shani beschrijft hoe

De familie Granot viert samen Chanoeka (2008).

Zes jaar later

Ook de volwassen kinderen komen graag thuis Chanoeka vieren.

ze de wekelijkse sjabbat met de familie miste toen ze op rondreis in Australië was. “Het is voor ons een wekelijks familiefeest! Het is heel raar om de sjabbat alleen te vieren; ik voelde me extra eenzaam op die momenten". “Doordeweeks vliegen wij net zo in het rond als ieder ander", glimlacht Lydia, “maar op vrijdagmiddag is er een metamorfose. Volgens onze buren zijn we dan ineens andere mensen!" Haar man knikt stellig: “De sjabbat is een dag die ons door de Allerhoogste is gegund om tot fysieke en innerlijke rust te komen. Een dag om te praten over dingen die je blij maken en die hoop geven. We doen geen zaken, laten de auto staan en nemen de telefoon niet op. Voordat de kinderen waren geboren, liepen we elke sjabbatochtend naar de sjoel in Bussum. Van alle feesten die wij vieren, moeten we steeds in herinnering houden dat de sjabbat het belangrijkste is. Deze dag verbindt ons elke week met G-d en elkaar". De kinderen hebben dan ook geen baantjes op zaterdag, maar op zondag. Maor werkt als automonteur en mag op vrijdagmiddag zodra het donker wordt naar huis, waar de tafel gedekt staat en de kaarsen branden. Chanoeklaas Na het eten worden de lichten gedimd en verenigt het gezin zich rond de menora. Van buitenaf gefotografeerd biedt het gezin rond de kaarsen een serene aanblik, maar er is heel wat afgelachen en geduwd voor ze er in deze devote houding opstaan. Dat mag ook wel, want Chanoeka is een vrolijk feest. In de

wandelgangen wordt het door de familie ook wel ‘Chanoeklaas' genoemd, omdat ze elkaar in deze periode ook cadeautjes geven. De menora staat niet voor niets voor het raam; het wonder van het licht moet voor iedereen zichtbaar zijn. Als herinnering aan de olie die bleef branden, worden veel gerechten bereid met olie. Zo komt het dus dat de familie Granot soms half december al aan de oliebollen en appelflappen zit. Mosjiach Shani: “Nee, ik vind het niet moeilijk om geen kerst te vieren, al doen alle mensen om mij heen dat wel. Het feest staat gewoon heel ver van onze belevingswereld af. Wij zijn iedere dag verwachtingsvol naar degene die ons komt redden. Het kan elke dag gebeuren dat de mosjiach komt". Ondertussen komt er Israëlische ‘Louisa'-thee op tafel, samen met noten, vijgen en koekjes. “Van deze thee word je rustig", verklaart Oedi, terwijl hij in zijn kopje roert. Hij leunt achterover in zijn stoel. De vrouwen kletsen er lustig op los, hun kennis over de Joodse traditie delend. “We hebben een rijke traditie aan feesten, waarvan de meeste in de Tora voorkomen. Misschien wordt een buitenstaander afgeschrikt door het aantal regels dat daarbij hoort. Maar wie zich in de betekenis van de feesten verdiept, ontdekt de rijkdom achter de rituelen”. Mirjam van der Vegt n

eerder gepubliceerd in: EO-Visie fotografie: Gert-Jan van der Tuuk

Dit interview is zes jaar terug afgenomen. Ik bezocht de familie Granot in hun rijtjeshuis in Eemnes om te vragen hoe het hun de afgelopen tijd is vergaan. In de tussentijd heeft Eyal al lang en breed zijn bar mitswa gevierd, hebben Shani en Dikla hun studies afgerond en zijn op zichzelf gaan wonen in Amsterdam-Zuid, heeft Maor twee jaar in zijn geliefde Israël bij de tzahal gediend en gaat Erez het laatste jaar van zijn studie in. Nog steeds komen alle kinderen graag thuis voor sjabbat en feestdagen en zetten zij zelf de Joodse tradities voort. Lydia: “Een choepa hebben we nog niet gevierd, maar Shani heeft inmiddels wel een relatie. Wij zijn dik tevreden!” Ook Oedi en Lydia hebben niet stilgezeten. Lydia werkt al zes jaar lang vier maal per week als vrijwilliger bij het winkeltje van Beth Shalom. “Het is heel dankbaar werk. Ik help de bewoners met het doen van boodschappen. Een ei, een tomaat, kleine dingen die veel voor iemand kunnen betekenen. Uiteraard kunnen zij ook hun verhaal bij mij kwijt. Ze hebben zoveel meegemaakt. Als ik iets van vreugde aan hun leven toe kan voegen, hun lijden kan verzachten, heb ik mijn doel bereikt”. Oedi runt nog steeds Tov Taam, samen met Lydia en alledrie de zonen. Vroeger was hij sportleraar en badmeester, ook tenniste hij op niveau. Alle schoolvakanties gebruikte hij om terug naar Ashdod te gaan, waar hij ook Lydia ontmoette. Oedi vertelt dat het een weloverwogen keuze is geweest om van de sport naar het bedrijfsleven over te stappen. “Het is niet over één nacht ijs gegaan, maar ik ben blij dat we hebben doorgezet. In het begin was het keihard werken. We leverden kosjere producten aan particulieren door het hele land en zelfs over de grens. Inkopen deden we ook zelf, in Frankrijk eerst. Twaalf jaar terug kregen we de kans om schappen met onze producten te vullen bij de C1000 – nu Jumbo – aan de Kastelenstraat in Amsterdam. Ze gaven en geven ons nog steeds alle vertrouwen. Mensen komen nu uit het hele land daar hun kosjere boodschappen doen”. Suzan Breedveld n

De Medienepost 9

joodse gebruiken

chanoeka: wetten en gebruiken Of je nu voor de allereerste keer Chanoeka thuis viert, of een ervaren Chanoeka-vierder bent, je kunt ineens in twijfel geraken. Hoe zat het ook alweer met de volgorde van kaarsen aansteken en welke berachot zeg je wanneer? Met deze handleiding kan er niets misgaan!

wij bekendheid willen geven aan de wonderbaarlijke overwinning van de ‘weinigen op ve­len’. De tempel werd opnieuw in­ gewijd en men kon weer zijn Joodse plichten nakomen. De geestelijke over­ winning was van grotere bete­kenis dan de militaire overwinning. Chanoeka-geld Met Chanoeka bestaat de gewoonte om kinderen ‘Chanoeka-gelt’ te geven en/of cadeautjes. Deze mooie gewoonte vergroot het blije en fees­telijke gevoel van de kinderen. Laat de kinderen van dit geld wat afstaan voor goede doelen: tsedaka.

Hoe men aansteekt • Steek de lichten aan op elke avond van Chanoeka. • Voor het aantal lichten en de volg­ orde zie het schema hiernaast. • Gebruik zuivere olijfolie of kaar­sen, groot genoeg om minimaal een half uur te branden. • Gebruik de sjamasj, een extra kaars, om de lichtjes mee aan te steken, en zet deze op zijn speciale plaats. • Bij het aansteken van de Cha­noekalichten moeten, zo moge­lijk, alle leden van het gezin aan­wezig zijn. Alleenstaanden die op zich­zelf wonen moeten de meno­ra in hun eigen woonruimte aanste­ken. • Zeg vóór het aansteken de berachot en na het aansteken Haneerot Halaloe en Ma’oz Tsoer. • De menora wordt bij het raam of de deur aangestoken. Indien bij de deur dan bij de linkerdeurpost tegenover de mezoeza. •O  p vrijdagmiddag wordt de me­no­­­ra tijdig vóór Sjabbat aan­ge­sto­ken. Daarna de Sjabbat­kaar­sen. De volgende avond, uit­gaan­de Sjabbat, wordt eerst havdala ge­­maakt en daarna wordt de me­nora klaargezet en aange­sto­ken.

10 De Medienepost

Berachot Men zegt de volgende berachot: Baroech atta Ado-naj Ello-heenoe mèlech ha’olam a’sjer kide’sjanoe bemits’wotav we’tsiwanoe lehadliek neer chanoeka Baroech atta Ado-naj Ello-heenoe mèlech ha’olam sje’asa nisiem la’awoteenoe bajamiem heheem bizeman hazè De eerste avond zegt men tevens: Baroech atta Ado-naj Ello-heenoe mèlech ha’olam sjèhèchèjanoe wekiejemanoe wehigie’anoe lizeman hazè Speciale gebeden Gedurende de acht dagen voegen wij ‘Al Hanissiem’ toe in de Sjemone Esree, het staande gebed. En eveneens bij het bensjen, het dankgebed na de maaltijd. Tijdens het ochtendgebed spreken wij ook heel Halleel uit. Boven­dien wordt er in de sjoel uit de Tora gelezen. Bekend maken van het wonder We plaatsen de menora zo dat deze zichtbaar is vanaf de straat, dus voor het raam of, zoals in Israël veelal de gewoonte is, bij de buitendeur. De reden hiervan is dat

De menora in het openbaar Het Chanoeka-voorschrift van het aansteken van de menora is uniek. Het is het enige voorschrift, waarbij men verplicht is dit naar buiten toe bekend te maken. Het was met die gedachte dat de Lubavitcher Rebbe erop aan­ drong om menorot op openbare plaat­­sen aan te steken, opdat de bood­schap van religieuze vrijheid iedereen die de heldere lichten ziet, zal inspireren. Een chassidisch inzicht De Chanoeka-lichten symboliseren het spirituele licht van Tora en Mitswot. De lichten worden aangestoken zodra het donker wordt. Zij verlichten het huis om te demonstreren dat men niet ontmoedigd moet zijn door de heersende ‘geestelijke duisternis’, want zelfs een klein licht verdrijft veel duisternis. Bovendien is het nodig de chanoekalichten op zo’n manier aan te steken, dat hun licht buiten zichtbaar is. Het is dus onvoldoende om slechts je eigen huis met het licht en de warmte van het Jodendom te vullen, maar noodzakelijk deze ook mee te geven aan de buitenomgeving. In het bijzonder de Joodse gemeenschap! Nog een opvallend punt aangaande de Chanoeka lichten is dat het licht van de vorige avond niet voldoende is. Elke avond voegen wij een nieuw licht toe. Dit leert ons dat hoe goed onze religieuze naleving van de mitswot vandaag ook moge zijn, wij het morgen toch nog beter moeten doen, steeds meer goede daden en mitswot aan ons dagelijks leven toevoegend. De Chanoeka-trendel De trendel is een vierkante draaitol, ook

uit Anna’s keuken

S o e f g a n i o t

25 kislew – dinsdagavond 16 december

Ingediënten

26 kislew – woensdagavond 17 december

• 600 gram bloem • 35 gram verse gist

27 kislew – donderdagavond 18 december

• 100 gram suiker 28 kislew – vrijdagmiddag 19 december 29 kislew – uitgaande sjabbat 20 december

•8  0 gram zachte boter (of 5 eetlepels olie voor de parve versie)

30 kislew – zondagavond 21 december

•8  0 ml melk (of water voor de parve versie) • 3 eieren

1 tewet – maandagavond 22 december

• 1 theelepel zout • geraspte citroenschil van een halve citroen

2 tewet – dinsdagavond 23 december

• 1 theelepel vanille-essence

wel sewiewon genoemd. Op iedere kant staat een Hebreeuwse letter: noen, gimmel, hee en sjien. De letters staan voor de uitdrukking: ‘Nes gadol haja sjam’, een groot wonder gebeurde daar. Het is een traditioneel, vrolijk en levendig spel. Elke speler begint met wat snoepjes, nootjes of iets anders lekkers. Iedereen doet een inleg in de pot. De spelers mogen om de beurt de trendel draaien. Noen = niets. Gimmel = ganz, je wint de hele pot. Hee = half, je wint de halve pot. Sjien = sjaleem, je moet betalen aan de pot. Maar wat is eigenlijk de oorsprong van dit gebruik? Bij de Syriërs was het leren van Tora een misdaad, die bestraft werd met de dood of gevangenschap. Toch leer-

den de kinderen in het geheim en wanneer er Syrische patrouilles werden gesignaleerd, de­den zij alsof zij een onschuldig spelletje met een tolletje speelden!

• zonnebloemolie om te bakken • poedersuiker

Bereiding chabad.nl n

Trendels, museumwinkel JHM.

1. Doe alle ingrediënten van het deeg in een keukenmachine met deeghaak en mix 8 tot 10 minuten goed door elkaar. 2. Laat het deeg één tot anderhalf uur afgedekt rijzen. 3. Verdeel het deeg in ongeveer 35 stukjes, maak van elke stuk een bal, en laat deze op een ingevette bakplaat tussen een half uur en een uur rusten. 4. Verwarm zonnebloemolie in een diepe pan (de olie moet een diepte van tot 4 cm hebben), bak de ballen twee minuten van elke kant tot ze goudbruin worden. 5. Laat ze afkoelen. Wil je ze vullen met jam, spuit er dan met een injectiespuit de jam in. 6. Laat de soefganiot op keukenpapier uitlekken en bestrooi ze met poedersuiker. Chanoeka sameach!!

Boekhoudingen/belastingen MKB voor een vaste prijs per maand! DEBET EN CREDIT IN BALANS Herman Kruiswegt T 06-28 73 49 94 [email protected] www.decib.nl

Anna Ilsar-Lakerman n

Anna Ilsar-Lakerman groeide op in Buenos Aires, werkte in Israël in de zorg en ontmoette de Nederlands-Israëlische Amiad, die haar en haar twee kinderen in zijn hart sloot. Samen kregen zij nog twee kinderen en het gezin woont nu in Almere Haven. Anna is een gepassioneerd hobby-kok.

De Medienepost 11

kinderpagina’s

Chanoeka in een notendop Met Chanoeka herdenken we de periode in de tweede eeuw voor de gewone jaartelling (zo’n 2200 jaar geleden) dat het machtige Griekse rijk heerste in Israël. In het begin merkten de Joodse inwoners van het land daar weinig van, maar na een tijdje werden er antiJoodse wetten ingevoerd. De Griekse keizer wilde dat de Joden helemaal Grieks zouden worden, en hun eigen gebruiken zouden opgeven. Al snel mochten Joden niet meer kosjer eten, hun feestdagen niet meer vieren, hun baby’s geen briet mila meer geven, en geen Tora meer leren. Mensen die dat wel deden, werden door de Griekse soldaten gedood. De (Tweede) tempel in Jeruzalem werd door de Grieken omgebouwd tot een

Griekse tempel, waar offers werden gebracht aan de afgod Zeus. Een klein groepje dappere Joodse mannen kwam in opstand tegen het Griekse leger. Deze Makkabiem waren maar met weinig, en toch durfden ze tegen het sterkste leger van de wereld te vechten. Ze vertrouwden erop dat Hasjem hen zou helpen. Steeds meer Joden sloten zich bij de Makkabiem aan. Na drie jaar vechten lukte het de Makkabiem om de Grieken te verslaan. Op de 25e dag van de Joodse maand kislev veroverden ze de tempel. Tussen de puinhopen vonden ze nog één kruikje kosjere olie waarmee ze de menora, de zeven-armige kandelaar die in de tempel stond, konden aansteken. Het was net genoeg olie voor één dag maar… er gebeurde een wonder. De olie brandde acht dagen, voldoende

Chanoeka-liedje Clara Asscher-Pinkhof was een onderwijzeres die voor de Tweede Wereldoorlog lesgaf aan Joodse kinderen. Omdat er toen nog helemaal geen Joodse kinderliedjes in het Nederlands waren, ging ze deze zelf schrijven. Dit liedje gaat over Chanoeka. Als je noten kunt lezen, kun je het zelf spelen. Ze zijn toch zo aardig, die chanoeka lichtjes. Ze kijken ons aan, net als kleine gezichtjes, zo vrolijk en blij. Zo mooi dat we telkens ernaar moeten kijken. Zo licht dat ze haast wel op zonnetjes lijken, die vlammetjes-rij. Ze luisteren toe, hoe we allemaal zingen. Van ’t chanoeka-feest en van heel mooie dingen, en knikken erbij. Maar is ’t zo laat dat w’in bed zijn gekropen. Dan houden ze ook niet hun oogjes meer open, dan slapen ook zij.

12 De Medienepost

tijd om nieuwe kosjere olie te maken! Ter herinnering aan deze gebeurtenis steken we acht avonden lang de menora aan, een kandelaar met acht kaarsen en een ‘hulp-kaars’ (de sjamasj) waarmee we de andere kaarsen aansteken. Omdat het chanoekawonder gaat over olie, eten we lekkere dingen die gebakken zijn in olie, zoals latkes (aardappel-pannenkoekjes) en soefganiot (gevulde oliebollen).

Oliekruik uit Jeruzalem.

CHANNOEKO-LICHTJES.

Ze Ze

ffi1"

zijn toch zoo luis - te ■ ren

^ P 1^

aar ■ dig, toe, hoe

die Chan ■noe - ko we al - le - maal

1^ ^1^ ‫■ ׳־‬I

lich t-jes; Ze kij - ken ons aan, net als klei - ne gezin • gen Van ’tChan-noe-ko-feest en van heel moo-ie

zicht - jes, Zoo vroo - lijk en blij. Zoo mooi, dat we din - gen, En knik - ken er bij. Maar is het zoo

tel - kens er naar moe - ten kij - ken, Zoo licht, dat ze laat, d a tw ’in b e d zijn g e -k ro -p e n , Dan hou - den ze

haast wel op zon-ne-tjes lij-ken, Die vlam-me-tjes-rij. ook niet hun oog-jes meer o-pen, Dan sla-pen ook zij.

15

Lekker lezen... De wind gierde rond het kleine gebouwtje in de stad Modi’in in Israël. Vijf jongens, Naftali, Shmuel, David, Alexander en Moshe, zaten met hun leraar reb Avraham rond de tafel. Tussen hen in, in het midden, lag de tekst die ze vandaag bestudeerden. Het ging over de wetten van de offers in de tempel. “Goed, David, lees jij de volgende zin” fluisterde reb Avraham. Door de loeiende wind buiten was zijn stem bijna niet te horen. David boog zich nog wat beter over de tekst heen en begon te lezen. Maar bijna direct werd hij onderbroken door geluid van buiten. Niet de wind dit keer, maar voetstappen. Harde voetstappen. En stemmen. Snel pakte reb Avraham de papieren. Hij rolde ze op tot een piepklein rolletje, en stak ze tussen de plooien van zijn toga. “Naftali, snel!” gebaarde hij. Naftali bukte zich onder de tafel en haalde een doosje met tolletjes en nootjes tevoorschijn. Zo vlug als hij kon, gaf hij iedereen een handje nootjes en legde hij de tolletjes op tafel. Zijn hand trilde. Kwam het van de kou? Of was het de angst? Het maakte niet uit. Ineens begon reb Avraham hard te lachen: “Moshe, alweer gewonnen! Dat is al de derde keer!” Hij schoof een paar nootjes naar de stapel van Moshe, en gaf een draai aan het tolletje. Net op dat moment vloog de deur open. Een groep van zes Griekse soldaten kwam binnen.

“Wat gebeurt hier? Stiekem leren? Sta op!” Angstig stonden ze op. Het tolletje van reb Avraham draaide rond en rond, tot het bij de rand van de tafel kwam. Toen viel het met een plof op de grond. “Nee, nee, natuurlijk niet. We zijn gewoon wat aan het spelen. Het is vanavond geen weer om te gaan sporten” zei reb Avraham moedig. Achterdochtig keken de soldaten rond. “U mag alles doorzoeken als u wilt, dan zult u zien dat we niets te verbergen hebben” voegde reb Avraham toe. De soldaten keken elkaar aan. De langste, aan zijn kleding te zien de leider van het groepje, klikte zijn schoenen tegen elkaar. “Nee, het is goed zo. Maar we houden jullie in de gaten”. Op een rij liepen ze het huisje weer uit. De deur lieten ze open. De wind joeg naar binnen en blies de nootjes van tafel. Snel liep Alexander naar de deur en maakte hem dicht. “Baroech Hasjem” fluisterde reb Avraham. Hij gebaarde de jongens om weer te gaan zitten. “Jullie zullen zien. Het gaat niet lang meer duren. Hasjem zal ons verlossen en binnenkort zullen we weer offers kunnen brengen in de tempel”. Hij haalde het gekreukelde rolletje tevoorschijn en rolde het uit. “En daarom moeten we ons goed voorbereiden. Kom, we herhalen nog eens de offers van sjabbat”. Iedereen boog zich weer over de tekst heen. Buiten gierde de wind.

Game corner

Prijsvraag

Op de site www.jewishkids.org vind je onder de knop ‘games’ veel leuke Joodse spelletjes. Probeer eens latkes te vangen bij het ‘Latke Stacker Game’. Hoeveel latkes vang jij?

Schrijf op een blaadje de letters van het woord S O E F G A N I O T Hoeveel nieuwe woorden kun jij met deze letters maken? (bijvoorbeeld: IN, OF). Stuur je woorden op naar: [email protected] De inzending met de meeste woorden krijgt een leuke prijs en een eervolle vermelding in de volgende Kinderpost!

Maak je eigen chocolademunten In veel gezinnen krijgen kinderen met Chanoeka cadeautjes of chanoeka-gelt. Muntjes kunnen ze gebruiken als inleg tijdens het spel met de trendel, het tolletje (zie pag. 11). Je kunt het spel ook spelen met chocolade-chanoeka-gelt. En wat is nou leuker dan zelf deze muntjes maken? Het is niet moeilijk! Wat heb je nodig? • chocola, om te smelten (250 gram) • glazen kom • plastic wegwerp-bekertjes • hagelslag of spikkels • aluminiumfolie Wat moet je doen? • Breek de chocola in stukjes en doe deze in de kom. Zet de kom 5 minuten in de magnetron op half vermogen. Pas op, de kom wordt heet dus vraag je vader of moeder om je hierbij te helpen! Haal halverwege de kom uit de magnetron om de chocola door te roeren. • Giet, als alle chocola gesmolten is, een beetje in de bekertjes, net genoeg om de bodem te bedekken. • Strooi, als je dat leuk vindt, wat hagelslag of spikkels op de chocola en wacht tot het helemaal is afgekoeld. • Haal nu voorzichtig de chocolade­ rondjes uit de bekertjes en pak ze per stuk in met aluminiumfolie. • Tip: gebruik verschillende maten be­kertjes, zo krijg je grote en kleine munten.

redactie kinderpagina’s: Shoshanna Haas n

Shoshanna Haas groeide op in Enschede, was juf op een Joodse school in Amsterdam en woont nu met haar gezin in Antwerpen. Ze schreef het Joodse kinderboek ‘De vier hoeken van de aarde’.

De Medienepost 13

educatief

Na meer dan twee jaar intensieve voorbereiding lanceerde Joods Edu­catief Centrum Crescas onlangs de nieuwe online cursus Jiddisj. Het resultaat mag er zijn. De cursus is een staaltje van innovatie op het gebied van online leren. Het maakt niet uit waar je woont, wanneer je tijd hebt en in welk tempo je leert.

Heel Nederland kan Jiddisj leren met de online cursus van Crescas Levende taal Als je rondloopt in bepaalde buurten van Antwerpen of van Brooklyn, New York, hoor je een taal die wel iets weg heeft van Duits. Jiddisj, want over die taal hebben we het natuurlijk, is echter geen Duits dialect. Jiddisj is een taal, een levende taal, één van de Joodse cultuurtalen. Een niet-onaanzienlijk deel van de Joodse literatuur is geschreven in het Jiddisj. Er zijn toneelstukken en films waarin uitsluitend Jiddisj wordt gesproken. Jiddisj is nog steeds de taal van Joodse gemeenschappen over de hele wereld. Veel plezier Het leren van Jiddisj kost in het begin enige moeite: de taal wordt geschreven met Hebreeuwse letters, en een goede uitspraak vergt enige oefening. Neem daarvoor de tijd, je zult er geen spijt van krijgen. Als je de eerste stappen gezet hebt, ga je veel plezier beleven aan het leren van deze bij uitstek ‘Joodse’ taal.

Animaties De online cursus wordt op een aantrekkelijke manier gepresenteerd. De lessen bevatten animaties, korte filmpjes, waarmee je de uitspraak van het Jiddisj leert, en oefeningen waarmee je je leesvaardigheid les na les vergroot. Na iedere oefening kun je je score zelf aflezen. Je ziet direct dat je vorderingen maakt! En kom je ‘vast te zitten’, is er iets dat je écht niet begrijpt, dan helpt de docentop-afstand je via Skype of met een kort telefoongesprek weer op weg. Problemen getackeld Het team van ontwikkelaars heeft diverse pro­blemen getackeld. Er zijn experts ingeschakeld uit Amsterdam, Parijs en New York. Er moesten keuzes worden gemaakt op het gebied van spelling, uitspraak en zo meer. De geluidsopnamen zijn gemaakt in Parijs, omdat daar, bij het ‘Maison de la culture Yiddish’, voldoende native speakers beschikbaar waren.

Cursus op maat Het maakt niet uit waar je woont of welke dagen en tijden jou het beste uitkomen, deze cursus Jiddisj biedt alle vrijheid. En, zeker zo belangrijk, jij bepaalt het tempo, en jij herhaalt een les zo vaak je wilt, deze cursus is op maat gemaakt. De voorbeeldpagina met het eerste animatiefilmpje, die je via de website van Crescas kunt bekijken, geeft een goede indruk. Lerer: Goet-morgn! Stoedentke: Goet-morgn, goet-joor! Lerer: Ich bin der jidisj-lerer. Ir koemt zich lernen di sjprach? Stoedentke: Jo, ich koem take zich lernen jidisj. www.crescas.nl n

Meer online cursussen van Crescas? Kijk op www.joods.net ���� Jaar Joodse Geschiedenis • Jiddisj Focus op Joodse Muziek • Alef-Beet Joodse Genealogie • Portetten van Portegiezen

14 De Medienepost

culinair

Welkome nieuwe aanwinst in kosjer Nederland: Grand Café Rimon De Israëlische Arik Biton, eigenaar van Bakkerij Laromme aan de Kastelenstraat in Amsterdam, opende twee deuren verderop een grand café. Hierdoor is een bezoek aan Amsterdam vanaf nu nog meer de moeite waard. Op een maandagmiddag lopen we via de Wizo Giftshop, waar ik het nieuwste kookboek van Yotam Ottolenghi niet in de etalage kan laten liggen, langs het Gelderlandplein naar de Kastelenstraat. Als je niet vaak in Amsterdam komt, wil je een bezoek aan de hoofdstad zo efficiënt mogelijk benutten. Vanaf vandaag is ons vaste to-do-lijstje uitgebreid. Nieuwsgierig stappen we het hoekpand binnen en worden aangenaam verrast door het smaakvolle en warme

interieur. De gastvrouw ontvangt ons hartelijk. Het restaurant is ruim opgezet, we kiezen een plaatsje bij de ‘open haard’. Terwijl we ons buigen over de uitgebreide menukaart, druppelen de klanten binnen voor de lunch. Er klinkt een gezellig geroezemoes, waarbij de Hebreeuwse taal de boventoon voert. De keuken van Grand Café Rimon is kosjer chalavi. Visliefhebbers en vegetariërs kunnen hier hun hart ophalen. Maar ook fans van Israëlische gerechten als sjaksjoeka en sabich en Italiaanse pasta’s en steenovenpizza’s en Franse toetjes. Eigenlijk staat er op de kaart voor ieder wat wils. Ook een leuk kindermenu met onder meer ‘fish and chips’. Ik bestel de salade Rimon, met quinoa, linzen, bietjes, appel, dadels, walnoten en nog een keur aan heerlijke, verse ingrediënten. Een ware smaaksensatie. Het oog wil ook wat en dat krijgt het ook. Mijn zoon kiest voor choemoes.

Beide gerechten worden geserveerd met knapperig, vers brood – wat verwacht je anders van de eigenaar van een bakkerswinkel. Er is voldoende brood om onze borden naar Israëlisch gebruik mee schoon te maken. Bij een goede vegetarische maaltijd als deze mis je het vlees niet. Bijkomend voordeel: de chalavi toet­jes! Grand Café Rimon is niet de enige kosjere eetgelegenheid in de Kastelenstraat, maar de chalavi keuken maakt het speciaal. En de locals komen er graag, merk ik. Arik: “We hebben nog niet geadver­ teerd, dus we moeten nog ontdekt worden door mensen van buiten Amsterdam”. De Medienepost heeft dus een primeur! Je kunt hier dagelijks – behalve op sjabbat – zowel voor lunch als voor diner terecht. Zoek je nog een cateraar, dan komt de goede smaak van Laromme zelfs naar jou toe. Suzan Breedveld n

De Medienepost 15

cultuur

Selamat Sjabbat ontroert, verbaast en verbindt Het Joods Historisch Museum in Amsterdam geeft met de expositie Selamat Sjabbat tot en met 8 maart 2015 ruim aandacht aan de tot nu toe onderbelichte geschiedenis van Joden in Nederlands-Indië. In de voormalige Nederlandse kolonie leefde een kleine Joodse gemeenschap die deel uitmaakte van de bevolking. Nederlandse Joden woonden verspreid over Java, Sumatra en Celebes (nu Sulawesi) en een grotere groep BagdadJoden (afkomstig uit Irak) vormde een hechte gemeenschap in Surabaya. Ze trokken aanvankelijk naar Indonesië (dat toen nog Nederlands-Indië genoemd werd) voor de loopbaanmogelijkheden die de kolonie toen nog bood. Eind jaren dertig werden ze gevolgd door vele vluchtelingen uit onder meer Duitsland, Oostenrijk en Palestina. Toen de Japanners echter NederlandsIndië bezetten, stond ook daar voor de Nederlanders de wereld op zijn kop. Waren ze eerst grootgrond- en huisbezitters, nu werden ze massaal in jappenkampen ondergebracht. Joodse Neder­ landers werden later onder druk van het in Europa heersende nazi-regime in aparte kampen gezet. Wat onder andere tentoongesteld wordt, zijn vergeelde foto’s van de vie­ ring van Joodse feestdagen in de tropen en persoonlijke gebruiksvoorwerpen – vaak zelf gemaakt – uit de Jappenkampen. Op film worden ontroerende interviews getoond die een verleden laten zien dat voor de naoorlogse generatie vrijwel onbekend is gebleven. Verbinding Bruin of wit, tijdens de drukbezochte opening van de tentoonstelling op 13 oktober zijn de gelijkenissen tussen de bezoekers opvallend! Het lijkt erop dat iedereen met iemand heeft afgesproken, waardoor druk pratende groepjes ontstaan van familieleden, vrienden en kennissen. Kinderen rennen vrolijk overal doorheen. In die kakafonie van stemmen en geluiden blijkt Joods en Indonesisch goed samen te gaan. Van het korte samenzijn met dierbaren voor aanvang

16 De Medienepost

van de opening van de expositie, wordt gretig gebruikgemaakt. En of zo’n bijeenkomst nu plaatsvindt in de te volgepropte zaal van het Joods Historisch Museum of een pasar in de polder, niet alleen het gedeelde verleden maar ook familierituelen en gewoontes zijn onderling onbewust herkenbaar en zorgen voor verbinding. De Joodse bezoeker, trots en druk gebarend om woorden kracht bij te zetten en de Indonesische wat bedaarder, glimlachend maar zeker niet minder

Peter Keller, Batavia 1940

trots, broederlijk bij elkaar. Ongeveer zoals Helena van Raalte-van Dam in een interview vertelt over een herinnering aan haar vader in Indië, die haar zegt goed om zich heen te kijken naar ‘wat een geciviliseerde mensen die mensen uit Indië toch zijn’. Geborduurd dagboek De moeder van Odeed Cohen (ook op film te zien), Rachel Cohen, borduurt heel nauwkeurig het dagelijks kampleven als dagboek voor haar zoon. Voor haar als nuttige dagbesteding en voor hem opdat hij het niet vergeten zal! Een dagboek dat overigens het pronkstuk van de ten-

toonstelling genoemd mag worden omdat het een realistisch beeld geeft van een dagelijks leven dat zo veel indringender beklijft dan verhalen die ons de fantasie laten. Om te willen aanraken, even aan te ruiken om, op wat voor manier dan ook, een gevoel van medeleven gestalte te geven; al is dat maar eenmalig. Gelukkig ligt het achter glas. ‘Dubbele handicap’ Philip van Thijn (Raad van toezicht JHM) spreekt tijdens de opening met zelfspot en ironie over de ‘dubbele handicap’ waarmee hij als in Indië geboren Jood door het leven ging, die hem nu dan eindelijk het voordeel oplevert om spreker bij deze tentoonstelling te zijn. Samen met zijn broer Joop vormde zijn Indische kampverleden de bron van veel scherpe private jokes waarmee ze zich vaak wapenden tegen aanvallen van buitenaf. Nadat ze samen bij een Japans restaurant in Amsterdam hadden gegeten, beantwoordden zij de vraag of het eten had gesmaakt met: “Veel beter dan de vorige keer!” Hedendaags Van een hedendaags Joods leven in Indonesië is ook nog sprake, vastgelegd op foto’s door Pauline Prior begin 2014. De foto’s laten zien dat Joodse gebruiken – hoewel in bescheiden kring – ook nu nog steeds volgens religieuze voorschriften worden nageleefd, ook al is het Jodendom geen erkende godsdienst in het overwegend islamitische Indonesië. Misjpoge, het verenigingsblad van de Nederlandse Kring voor Joodse Genea­ logie, bracht een speciaal themanummer uit rond de tentoonstelling. De uitgave is gemaakt in samenwerking met het JHM en het Menasseh ben Israel Instituut. Selamat Sjabbat laat nog ontroeren, verbazen en verbinden tot en met 8 maart 2015. Annelies Mansoor n Eerder gepubliceerd op: www.kasuaris.com Foto: Joods Historisch Museum, Amsterdam. Collectie Peter Keller.

Annelies Mansoor woont in Amsterdam, werkt als freelance tekstschrijver en schreef voor Kasuaris een driedelige serie over haar bezoeken aan haar vader in Indonesië. Ze voelt zich steeds meer senang bij haar roots.

winschoten

Rond 1900 herbergde Winschoten na Amsterdam de tweede Joodse gemeenschap van Nederland en had het als enige plaats buiten Am-

Zeventig jaar bewaard voor Joodse buren

sterdam een Joodse bijnaam: Sodom.

Het Joodse leven in Gronings Sodom: Winschoten Citroenballen Tot 1974 kon je in de Torenstraat in Winschoten de in omstreken beroemde Echte Winschoter Citroenballen kopen. In een suikerwerk- en chocoladewinkeltje dat in 1840 werd geopend door Mozes, Saartje en Betje van Berg. De familie Van Berg maakte deel uit van de Joodse gemeenschap die zich vanaf de zeventiende eeuw in het dorp had gevestigd. Vooral in de negentiende eeuw, toen Winschoten uitgroeide tot het bestuurlijk en juridisch centrum van oost-Groningen en een belangrijke handelsstad werd, gingen er veel arme Duitse en Oost-Europese Joden wonen. Hieraan dankte het zijn Joodse bijnaam: Sodom. Gildensysteem De Joodse inwoners van Winschoten vormden een duidelijk herkenbare gemeenschap. Over het algemeen werkten ze als veehandelaar, slager, leerlooier of koopman, vanwege het in de achttiende eeuw nog functionerende gildensysteem dat hen uitsloot van andere beroepsgroepen. Hoewel de gilden in de negentiende eeuw werden afgeschaft, bleven veel Joden deze beroepen uitoefenen. Een groot deel van de Winschoter Joden leefde in armoede. Al spoedig kregen de Winschoter Joden hun eigen instellingen. Eind achttiende eeuw werd een synagoge gebouwd, die snel te klein werd en werd vervangen door een grotere, nieuwe synagoge aan de Bosstraat. Er werd een Joodse begraafplaats aangelegd en Joodse kinderen konden naar de sjoel. Ook was er een rijk verenigingsleven: Winschoten had twee Joodse toneelverenigingen, twee organisaties voor de jeugd, een afdeling van het Nut der Israëlieten en de Rederijkerskamer ‘Weldoen is ons streven’. Identiteit Deze sterke eigen Joodse identiteit bracht moeilijkheden met zich mee, vooral tussen rabbijnen en Winschoter bestuurders,

maar ook binnen de Joodse gemeenschap zelf. Assimilatie versus eigen identiteit was ook in de negentiende eeuw een heet hangijzer; de opvattingen over de ‘juiste’ Joodse identiteit volgens de vaak rechtin-de-leer-rabbijnen uit Duitsland en de gewone Joodse Winschoter botsten regelmatig. Toch was de Joodse gemeenschap een belangrijk en behoorlijk geïntegreerd deel van het Winschoter leven. Weinig overgebleven Daarom is het zo opvallend dat er, afgezien van Joodse woorden en uitdrukkingen in het taalgebruik, zoals ‘jajem’ voor jenever en ‘het is hier een jodenschool’ als men het over een lawaaiige en drukke ruimte heeft, nog maar weinig fysieke overblijfselen zijn van de Joodse geschiedenis van Winschoten. Op de gedichten van Saul van Messel na. Saul van Messel is het pseudoniem van historicus en dichter Jaap Meijer. Hij publiceerde in de jaren zestig en zeventig veel persoonlijke gedichten over het Joodse leven in Groningen en de zoektocht naar zijn eigen identiteit. Hij was een geboren Winschoter van orthodoxJoodse komaf die op vrij jonge leeftijd naar Amsterdam vertrok. Donkere periode De familie Meijer overleefde de oorlog, in tegenstelling tot veel Winschoter Joden. Slechts een klein deel dook onder, en in 1942 werd het merendeel van de vijfhonderd Joden gedeporteerd. Van hen overleefden twintig de oorlog. Ook schaamte over deze donkere periode deed de herinnering aan het Joodse verleden van Winschoten uit het collectieve geheugen verdwijnen. Pas de laatste decennia verschijnen er studies over de Joodse gemeenschap in Winschoten en in 2005 werd een Joods Herinnerings­ monument onthuld. Judith Amsenga n Eerder gepubliceerd in: Historisch Nieuwsblad

rechts: Lena en Benjamin Slager

De Winschoter familie Schoenmaker bewaarde vier generaties lang het kistje met sieraden dat hun Joodse buren, de familie Slager, in bewaring hadden gegeven. Astrid Klappe was de laatste bewaarder van het kistje. “Toen het kistje vroeger bij mijn oma in de kast stond, mocht ik er alleen maar naar kijken, aanraken mocht niet”. In overleg met haar oom Henk gaf Astrid het kistje vorig jaar aan de stichting Oud Winschoten. De stichting ging op onderzoek uit en vond uiteindelijk de nazaten van de familie Slager. Dinsdagavond 28 oktober werden de vermoorde Winschoter Joden herdacht met een stille tocht en voorafgaand daaraan werd dinsdagmiddag het kistje in het oude gemeentehuis van Winschoten overgedragen aan familieleden. Het kistje bevatte zilveren servetringen, een horloge, verschillende ringen en broches. Els Kok, die namens de familie het kistje in ontvangst nam, is er dolgelukkig mee. “Ik heb nu iets tastbaars van familieleden die ik nooit heb gekend. Het geeft een bodem aan mijn bestaan”.

Bronnen en foto’s: • RTV Noord, www.rtvnoord.nl, ‘Hoe lang bewaar je de spullen van je Joodse buren?’ • Stichting Oud Winschoten

De Medienepost 17

de medienist

drachten

De misjebeirech en de lipstick

Winkel in Drachten met Israëlproducten mag blijven

Het was eind jaren vijftig. Lochem. ’t  Zunneke. Zaterdagmorgen. Vroeg in de ochtend. Opa Max en Oma Tonny gesjtibbeld en gesjpoord in de bordeauxrode Oldsmobile 66 Sedan op weg naar Deventer. Naar sjoel. Naar een barmitzwe. Ik weet niet meer van wie. Het zal nog in de Haitsma Mulierlaan geweest zijn. “Max, doe mij een mitswe en rijd even langs de parfumerie. Ik zie dat mijn lipstick op is”. Opa Max was de onaardigste niet en aldus geschiedde, waarna de weg – twintig kilometer – werd voortgezet naar de Deventer sjoel. Daar aangekomen, beiden nog nauwelijks gezeten, werd Opa Max opgeroepen. Zo in sjoel, zo opgeroepen. Hij moest op het almemmor de berooches zeggen en even kijken en luisteren naar het stukje laajenen uit de Tora. Of dat wel goed ging. Toen het goed gegaan was – een scherpe doch rechtvaardige beoordeling – vroeg Opa Max de chazzen een misjebeirech te maken, een zegening. Meestal wordt er dan later afgerekend voor het aantal mensen dat je hebt laten zegenen. Opa Max vond dat zijn kinderen (sjkauch!) een misjebeirech moesten hebben. Voorts de barmitzwejongen en zijn ouders en zo volgden ongetwijfeld nog een heleboel belangrijke mensen. Oma Tonny wenkte van achter de mechietse. Lau reactie. Bewoog met haar hoofd. Idem. Elke vorm van aandacht werd genegeerd. Niets. En de dienst duurde nog wel een stief uurtje. Misschien wel twee. Ná de dienst: “Je wordt bedankt!” “Waarvoor?” “Wel, iedereen kreeg een misjebeirech, behalve je vrouw!” “Noe, jij had géén slechte dag, wel? Jij had vanochtend toch al een lipstick!” Bert Vromen n

Bert Vromen groeide op in Lochem, woont nu in Amstelveen. Sinds 2000 schrijver en uitgever van eigen boeken met verhalen die hij vertelt aan zijn (klein)kinderen. Over de familie, Lochem, jiddisjkeit en geschiedenis. Opa Max en Oma Tonny zijn zijn ouders (z.l.).

18 De Medienepost

Een treinstation heeft Drachten niet, maar wél een ruime winkel met Israëlproducten: Yehuda Judaica. Eigenaar Malka Yisraela is een grote fan van Israël. “Ik heb een Joodse achtergrond. Israël is als familie voor mij”. De winkel vierde onlangs haar tienjarige bestaan, maar dit feestelijke jubileum werd overschaduwd door een nieuw bestemmingsplan van de gemeente. Deze plannen zijn inmiddels van de baan, meldt het Friesch Dagblad van 6 november. Malka kan weer opgelucht ademhalen. Malka koopt producten in Israël in en verkoopt ze door. Dit gebeurt tegenwoordig veelal via de webshop. Dinsdag en donderdag is de winkel zelf open, andere dagen op afspraak. Het assortiment is uiteenlopend. “Judaica is een verzamelnaam voor Joodse en Israëlische producten. Ik verkoop religieuze artikelen, maar ook souvenirs, voedingswaren, Dode Zee-producten en nog veel meer”. Wijnen, amandelen, kalenders, lectuur, parfums, kipot, mezoezot, sjofariem en menorot – Yehuda Judaica heeft het allemaal. De producten worden rechtstreeks bij de producenten in Israël betrokken. “Ik zet hun producten op de markt uit sym-

pathie voor Israël”. Waar de algemene tendens heerst om import uit nederzettingen in de westelijke Jordaanoever te boycotten, gaat Malka hier niet in mee. “Ik let daar niet op. Sterker nog, ik zou juist daar inkopen waar de producenten het moelijk hebben. Ik wil hun een hart onder de riem steken. Waar bemoeien mensen uit andere landen zich mee, denk ik altijd, het zou toch wat zijn als Amerika zou bepalen wat wij hier in Fryslân mogen verkopen”. Klanten komen vaak van ver – soms uit het buitenland – en Malka biedt hen altijd koffie of thee aan. “Ik wil mijn klanten leuk ontvangen en iets aanbieden”. Is er verder nog een Joodse bezienswaardigheid in Drachten? Wikipedia noemt het Joods monument in het Van Haersmapark. Een granieten sculptuur, bestaande uit veertien afgekapte zuilen van verschillende lengtes. Op elke zuil staat de naam van een Joods oorlogsslachtoffer en een goudkleurige davidster. Het ontwerp van journalist Hotze Rusticus is uitgevoerd door steenhouwerij Cuperus uit Drachten. De afgekapte zuilen symboliseren de afgebroken levens van veertien Joodse inwoners van Drachten die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Met de verschillende lengtes heeft de ontwerper de leeftijden van de slachtoffers aangegeven. Suzan Breedveld n

www.yehuda.nl

mesjek

Chanoeka, het feest van de warme soefganiot Wie heeft ooit van een soefgania gehoord? Ikzelf leerde deze lekkernij pas in 1986 kennen, toen ik in een oelpan in Israël Hebreeuws leerde. En dat is logisch, want de lekkernij is van oorsprong afkomstig uit Oostenrijk. Het was een carnavalskoekje. Zoals Claudia Roden vermeldt in het boek ‘De Joodse Keuken’, werd het een koninklijke delicatesse aan het Franse hof van Marie Antoinette. In Israël is dit gebak uitgegroeid tot dé lekkernij van Chanoeka, omdat het in olie wordt gebakken. Chanoeka. Het feest van de lichtjes. Een feest dat gaat over wonderen, Griekse cultuur, een slechte keizer en een Joodse held. Een verwoeste tempel en een kruikje olie. Olie. Een brandbare substantie, een stroperige vloeistof. Te gebruiken als brandstof. Een stof die onder bepaalde condities ook eetbaar is. Of beter gezegd een hulpmiddel is om etenswaren te bereiden. Plantaardige oliën kunnen we gebruiken voor salades en voor het bakken. Het bakken van etenswaren in een diepe pan met hete olie

Hebreeuwse chocoladeletter ‘chai’ weer verkrijgbaar! De Hebreeuwse chocoladeletter ‘chai’ is ook dit jaar weer verkrijgbaar voor 910 bij het Joods Hospice Immanuel en diverse andere locaties. De handgemaakte kosjere letter, verkrijgbaar in melk en puur, die gemaakt is van fairtrade pure chocolade met een cacaogehalte van 70% , wordt exclusief voor het hospice gemaakt en de helft van de opbrengst is dan ook voor dit goede doel. Sasja Martel, directeur van Joods Hospice Immanuel, nam in 2010 het

geeft een groot scala aan etenswaren, van kibbeling tot friet. In Nederland zou je daar ook nog de oliebol bij kunnen rekenen. Maar in de Joodse wereld sinds kort dus ook de soefgania. Ook wel geschreven als sufganyiah en in het Jiddisch ‘ponckes’ genoemd. In mijn eerste maanden in Israël in 1989 waren het vooral de soefganiot met jam die voor mij het prototype van de soefgania gingen vormen. Een soms koude, ronde deegbal met poedersuiker en een klodder rode, chemische jam. In de jaren tot de eeuwwisseling veranderde er weinig in het assortiment van de soefganiot. Er was geen assortiment. Er was een simpele soefgania. Waar ik ooit in mijn Israëlische studententijd tijdens een Chanoekafeest maar liefst vijf van heb opgegeten, zonder enige gevolgen. Maar rond 2000 kwamen de soefganiot gevuld met chocolade, karamel en andere denkbare zoete ingrediënten op de markt. De eenvoudige soefgania krijgt aanvulling van die met nieuwe smaken. Waarover we, ongeacht de exclusiviteit, voor het eten ervan de beracha boree minee mezonot moeten maken. Wat voor vulling een soefgania ook mag hebben, hij wordt gekarakteriseerd door de vulling, die er wordt ingebracht zonder dat de bol wordt opengesneden.

Een echte soefgania mag je niet opensnijden om te vullen. Daarmee onderscheidt zich de soefgania van de Berliner bol, die ook opengesneden versies kent. Tegenwoordig heeft de soefgania in Joods Nederland een opmars gemaakt. In de verschillende Joodse winkels in Amsterdam liggen de soefganiot twee maanden voor Chanoeka hun potentiële klanten te verleiden. Ook hier zien we dat naast het volksmodel met de jam duurdere, exclusieve exemplaren te koop worden aangeboden. Een soefgania moet je lauwwarm eten. Vaak echter wordt hij verkocht of aangeboden als kleffe, koude bol waar de poedersuiker al diep is ingetrokken. Een koude bol is net als de Chanoekakaarsjes eigenlijk alleen maar om naar te kijken. Amiad Ilsar n

Amiad Ilsar werd geboren in Haifa en groeide op in Amsterdam. Toen hij 23 was, ging hij terug naar Israël, waar hij werkte als activiteitenbegeleider. Nu woont hij sinds dertien jaar met zijn gezin in Almere Haven en werkt in Beth Shalom. Zijn wekelijkse blog heet ‘mesjek’ en beschrijft zijn ‘bedrijf’.

initiatief om samen met Roland Vos van Roland Vos Catering & Events de Hebreeuwse chocoladeletter weer tot leven te roepen. De keuze voor deze specifieke letter is verbonden met de Joodse visie van het hospice dat het leven centraal staat en zo kwam men op het woord ‘chai’, eigenlijk twee letters aan elkaar. Wie voor Chanoeka, of wat voor gebeurtenis dan ook, deze letter koopt, steunt hiermee het enige Joodse hospice in Europa! De letter kan via e‑mail besteld en vanaf de laatste week in november opgehaald worden. [email protected] www.joodshospiceimmanuel.nl

Ambassadeur van Israël Chaim Divon ontvangt eerste Hebreeuwse chocoladeletter chai.

De Medienepost 19

almere

‘The Shabbos Project’ – samen sjabbat vieren wereldwijd

Yaéla Schulkes: “Bijzonder om met zovelen over de hele wereld tegelijk sjabbat te vieren. Ook de saamhorigheid binnen onze gemeente was sterk voelbaar. Het heeft het vlammetje in mijn hart doen groeien en daar ben ik dankbaar voor”. Joyce Suissa: “Een heel bijzondere ervaring. We hebben veel gegeten en gezongen en natuurlijk ook geleerd. Zeker voor herhaling vatbaar!”

Een grote groep Almeerders nam deel aan het wereldwijde project.

Het begon vorig jaar in Zuid-Afrika, waar begin oktober 75.000 Joden tegelijk sjabbat hielden, velen voor de eerste keer. De Zuid-Afrikaanse opperrabbijn Warren Goldstein en zijn vrouw Gina zijn de initiatiefnemers. Zij zetten een reclamecampagne op met billboards en social media en slaagden erin om de meerderheid van de Joodse gemeenschap enthousiast te krijgen. Dit jaar pakten zij het nog grootser aan. Op 24 en 25 oktober werd sjabbat Noach in meer dan 212 plaatsen in 33 landen over de hele wereld gevierd. In Londen en Toronto bakten op de donderdag die eraan voorafging duizenden dames tegelijk challes in een park en haalden hiermee het Guiness Book of Records. Welke drive gaat er schuil achter deze organisatie, die een enorm sneeuwbal-effect heeft?

saamhorigheidsgevoel binnen de Joodse gemeente en tussen Joden over de hele wereld”.

Opperrabbijn Warren Goldstein: “Eén keer de sjabbat met alle aspecten vieren, kan een positieve verandering teweegbrengen in je Joodse identiteit, je gezinsleven, het

In Nederland werd door Joodse gemeenten in Rotterdam, Den Haag, Nijmegen en Almere deelgenomen aan het project. Channa Stiefel is echtgenote van rabbijn Moshe Stiefel. Samen hebben zij vijftien jaar terug de Joodse gemeente Almere letterlijk uit de klei getrokken. Inmiddels zijn zij de trotse ouders van negen kinde-

Het grote challe bakken!

Servetring van brood.

20 De Medienepost

Craig Aronowitz: “I survived The Shabbos Project. Het was in één woord fantastisch – het eten, de lechajiems, de lessen en bovenal het samenzijn met een groot deel van de Joodse gemeente gedurende de hele sjabbat. Ik hoop dat er vele sjabatot als deze mogen volgen!” Judith van Aken: “Ik wil Channa en rabbijn Moshe Stiefel bedanken voor de geweldig goed georganiseerde sjabbat. Het was een tafel met veel allure en heerlijk eten”. Simone Zalait: “Deze sjabbat is voorbijgevlogen. Een bijzondere ervaring die ons heeft opgeladen en een gevoel van verbondenheid gaf”.

ren en vindt de Joodse gemeente, die het tijdelijk zonder sjoelgebouw moet doen, een warm onderkomen in hun huiskamer. Stel je eens voor, veertig mensen aan mooi gedekte tafels voor een uitgebreid diner, in een woonkamer van normale afmetingen. Het lijkt of de muren van elastiek zijn, maar het is de flexibiliteit van de familie Stiefel die dit mogelijk maakt. Channa Stiefel: “Als je ergens zo volop van overtuigd bent, iets zo graag wilt,

De prachtig gedekte tafel.

vibeke bakt

dan lukt het. Sjabbat vieren is niet moeilijk en het geeft je zoveel terug. Wij vieren elke week sjabbat, maar een sjabbat met zoveel medewerking en saamhorigheidsgevoel met een grote groep leden van de gemeenschap, is ook voor ons bijzonder.

koekjes met cranberries en pure chocola

Eigenlijk begon het direct na Simchat Tora. We organiseerden zoveel mogelijk logeerplaatsen bij onszelf en bij deelnemers die op loopafstand van ons huis wonen. Er werden boodschappen gedaan, tijdschakelaars voor lampen geïnstalleerd, mensen boden zich aan om op mijn kinderen te passen zodat ik leiding kon geven aan de kooktroepen. Op woensdag bakten we éénpersoons kersentaartjes, gembertaartjes en groente­ quiches. Op donderdagavond vond bij ons thuis het grote challe-bakken plaats. Met een groep vrouwen kneedden en vlochten we grote hoeveelheden deeg. Hele bakbladen vol schoven we de oven in. Behalve challot maakten we ook servetringen van gevlochten brood en broodjes voor de lunch op zaterdag overdag. Vrijdagmiddag had ik volop assistentie bij het dekken van de tafels, het zag er heel feestelijk uit.

Ingediënten

Op vrijdagavond was het extra genieten van een maaltijd waar we met zijn allen aan hadden gewerkt en op zaterdagochtend was de hele groep er weer, voor de sjoeldienst, de lunch en de middag. Sommigen gingen wandelen, anderen kozen ervoor even te gaan rusten, weer anderen speelden samen een bordspel, en de kinderen speelden buiten. Er waren ook korte sjioeriem waarbij discussies ontstonden waardoor je merkte dat iedereen er met zijn of haar aandacht bij was. 24 uur lang geen bliepjes van smartphones, maar puur samenzijn. Na de havdala toog iedereen huiswaarts, een hele ervaring rijker”. Suzan Breedveld n

Iedereen bleef tot na havdala.

Normaal gesproken geef ik als patissier niet graag mijn recepten prijs, maar voor De Medienepost maak ik een uitzondering!

•1  25 g zachte boter (of margarine voor parve versie) • 90 g suiker • 70 g lichtbruine basterdsuiker • 1 ei • 140 g bloem • ½ theelepel baking soda • ¼ theelepel zout • ½ theelepel vanillesuiker • 100 g pure chocola in kleine stukjes •7  5 g cranberries (gedroogd), in stukjes gesneden

Bereiding Uit dit recept krijg je zo’n 25 koekjes, afhankelijk van hoe groot je ze maakt. 1. Meng de boter met de twee soorten suiker in een keukenmachine of met een handmixer tot een luchtige crème. 2. Voeg het ei toe en mix een paar minuten op hoge stand. Voeg dan de droge ingrediënten toe en tot slot de chocola en de cranberries. 3. Gebruik twee theelepeltjes om de koekjes op een ovenplaat bekleed met bakpapier te doen. Het deeg loopt vanzelf uit in de oven, dus je hoeft niet heel precies te zijn met de vorm. 4. Bak de koekjes zo’n 12 minuten in het midden van de op 175ºC voorverwarmde oven. 5. Laat de koekjes helemaal afkoelen en versier eventueel met gesmolten chocola en cranberries. Eet smakelijk!

De zeven soorten In december ademt Noorwegen kerst. Of je nu wel of niet deelneemt, de authentieke sfeer is overal aanwezig. Van de dikke laag spierwitte sneeuw die de grond bedekt en de bomen doet buigen tot de opgewonden kinderen die een maand lang cadeaus aan het knutselen zijn. Van de vele stalletjes op straat waar pas gekapte boompjes te koop zijn, tot de tv-films die elk jaar opnieuw bekeken worden. En dan de geur van de duizenden keukens waar de traditionele gerechten vaak weken van te voren voorbereid worden. Vooral het bakken van koekjes is in december een volkssport en de geur hangt in de lucht. ‘De zeven soorten’ zijn een begrip in Noorwegen, en verwijst naar de zeven traditionele kerstkoekjes, die vroeger door iedere huisvrouw gebakken werden. Maar tijden veranderen, ook in Noorwegen, en mensen hebben steeds minder tijd voor keukenactiviteiten. De zeven soorten worden steeds vaker gewoon bij de bakker gehaald. Maar daar heeft niemand het over… Bij ons thuis werd geen kerst ge­vierd. Mijn broer en ik waren de enige kinderen van onze school zonder kerstboom. Maar geen kerst betekende niet dat er geen koekjes waren, en zo werden ook bij ons een paar van ‘de zeven’ gemaakt. Weken lang rook ons huis naar kruidnagel, kaneel, verse walnoten, marsepein en gesmolten chocola. Nee, bepaald zielig waren we niet; mijn broer en ik. Vibeke Cohen n

Vibeke Cohen groeide op in Noorwegen en kwam via Israël naar Nederland. Nu woont zij met haar man en twee kinderen in Amstelveen. Ze bakt al zo lang zij zich kan herinneren. Je kunt haar baksels bestellen via www.taartvoorjou.nl (ORT bij Mouwes), waar je ook haar blog met eigen foto’s vindt.

De Medienepost 21

kasjroet

k o s j e r s h o p p e n A lbert H eijn In deze rubriek nemen we het aanbod aan kosjere producten binnen handbereik onder de loep. We beginnen met een gewoon Albert Heijn filiaal in de mediene, en het levert verrassende vondsten op! Steeds meer mensen zijn bewust bezig met voeding en daar hoort het nauwkeurig bestuderen van de verpakking bij. De ingrediënten, de e-nummers en nog allerlei symbolen. Kenners weten dat bepaalde vignetten op een verpakking een hechsjer betreffen – een goedkeuring van een product door een specifiek rabbinaat. Het ontbreken van een dergelijk vignet wil overigens niet direct zeggen dat het desbetreffende product niet kosjer is. Een rondje Albert Heijn leverde ons een bont scala aan boodschappen mét hechsjer op. Met prijzen tussen r 0,59 en r 3,39. Hier worden we blij van! Almond Dream – amandelmelk staat misschien niet bovenaan je boodschappenlijstje, maar de maar liefst drie verschillende kasjroet-symbolen zijn indrukwekkend. Een goed alternatief voor koemelk.

Arizona – misschien heb je ze weleens gezien, de fantastisch versierde flessen met Amerikaanse ice tea. Wij zijn gecharmeerd van zowel de smaak als de looks van de ‘Pomegranate Green Tea’ met afbeelding van een granaatappel, ook leuk voor Rosj Hasjana. Bertolli – extra vergine Italiaanse olijfolie. Leef gezond en geniet, zoals de Italianen, en gebruik deze olie koud door de salade, de pasta of als dip. Blooker – cacao, een echt Hollands product (anno 1814). Op de zijkant van de doos prijkt een enorme K. Celestial Seasonings – Sleepy Time kruidenthee uit Amerika. Een lekkere thee in een gezellige verpakking, die geen cafeïne bevat en je daarom gerust de hele dag kunt drinken.

DEN – Hickory Barbecue Sauce. Hickory is de naam van een boom waarvan het hout verbrand wordt om de typische rooksmaak te verkrijgen. Dorset Cereals – muesli uit Engeland, wij kozen ‘super cranberry, cherry & almond’, en lusten nu niks anders meer. Logo van het London Beth Din. Garofalo – rigatoni, Italiaanse pasta. Een lekkere, stevige pasta. Heinz – tomatenketchup, een echte klassieker. Van oorsprong Amerikaans, maar er is ook een heuse Heinz-fabriek in Nederland, in Elst. Kasjroet-symbool van het Manchester Beth Din. Jelly Belly – jelly beans, bonte snoepjes die zijn overgewaaid uit Amerika. Klein doosje bij de kassa’s. Op het doosje staan de soorten afgebeeld met de smaken erbij vermeld. Sappige peer, watermeloen, kokosnoot... Kellogg’s – Honey Pops en Coco Pops. Menig kind leeft op de ontbijtgranen van Kellogg’s, zich al dan niet bewust van het Manchester Beth Din logo. Polenghi – citroensap van citroenen uit Sicilië. Zo’n handig plastic knijpflesje voor als je geen verse citroen bij de hand hebt. Rice Dream – biologische en organische rijstmelk, hetzelfde verhaal als de amandelmelk. Sabra Mezze – tehina aubergine kozen we uit de verrukkelijke serie, het Israëlische badatz-symbool heb ik nog niet gevonden, wie helpt? Skippy – Amerikaanse pindakaas, verkrijgbaar met en zonder ‘crunchy’ stukjes noot. Expats kunnen niet zonder en daarom kom je het op de gekste plaatsen ter wereld tegen. Sunmaid – de rozijnen uit California met het nostalgische logo, al generaties lang genieten we ervan. Suzan Breedveld n

22 De Medienepost

Union of Orthodox Jewish Orga­nisations, New York

Organized Kashrut Laboratories, New York

Star-K Kosher Certification

Badatz (Beit Din Tzedek) Ha-eda hacharedit, Jeruzalem

Manchester Beth Din

London Beth Din

Wafels bakken en stof versieren Kom in de kerstvakantie naar het JHM Kindermuseum en doe mee met een van onze evenementen!

zondag 21 december, 14.00 uur

Lekkere wafels bakken Kom met Chanoeka heerlijke zoete wafels bakken in de keuken van het JHM Kindermuseum. Daarna worden er kaarsjes aangestoken in het Museumcafé. woensdag 26 december, 14.00 uur

Radioreporters gezocht Leer praten voor de radio als een echte reporter, en vertel wat je op de foto’s in het museum ziet. vrijdag 2 januari, 14.00 uur

Je eigen ontwerp op stof Versier je eigen stof met batik. In Indonesië gebruiken ze hiervoor hete was. Wij doen het net iets anders, maar wel even leuk en mooi! Je mag het patroon helemaal zelf verzinnen. Informatie en reserveren: [email protected] • www.jhmkindermuseum.nl • Adres: Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam

WIZO GiftShop Rijke sortering aan o.a. judaica, boeken en certificaten

drukkerij Teewes

Drukwerk noDig?

Dan hoeft u niet verder te zoeken.

Amsterdam

Enschede

A.J. Ernststraat 735a

Prinsestraat 16

Telefoon 020 - 64 66 295

Telefoon 06 – 5133 66 50

ma t/m do 10.00 - 16.00 uur

wo en zo 11.00 - 17.00 uur

vrij 10.00 - 13.00 uur

Bekijk onze webshop via www.wizo.nl De opbrengsten komen geheel ten goede aan onze projecten in Israël.

WIZO is ANBI gecertificeerd

> > > > >

Folders, brochures, briefpapier, naamkaartjes Digitale productie Mailingen, personaliseren Voorraadbeheer Ontwerp

Dit is maar een kleine greep van wat wij voor u kunnen betekenen, van niks tot iets moois.

036 531 11 35 | www.teewes.nl De Medienepost 23

CHANOEKA 5775-2014

Amsterdam

dinsdag 16 december 17.00 uur



op het Gelderlandplein

Amersfoort

dinsdag 16 december 18.00 uur



in de sjoeltuin

Rotterdam

dinsdag 16 december 18.30 uur



op het Schouwburgplein

Bussum

dinsdag 16 december 19.00 uur



voor de sjoel

Haarlem

dinsdag 16 december 19.00 uur



op de Grote Markt

Middelburg

dinsdag 16 december 19.00 uur



bij het stadhuis

Maastricht

woensdag 17 december 16.00 uur



bij het Apple Park Hotel

Den Haag

woensdag 17 december 17.30 uur



in het atrium van het stadhuis

Groningen

woensdag 17 december 18.30 uur



voor de synagoge in de Folkingestraat

Amsterdam

donderdag 18 december 17.30 uur



op de Dam

Urk

donderdag 18 december 18.15 uur



op de parkeerplaats bij de haven

Leeuwarden donderdag 18 december 18.30 uur

bij het Joods monument

Nijmegen

donderdag 18 december 18.45 uur



op de Grote Markt

Lelystad

donderdag 18 december 20.15 uur



bij het stadhuis

Arnhem

uitgaande sjabbat 20 december 17.45 uur



voor de sjoel

Utrecht

zondag 21 december 17.00 uur



op het plein achter het stadhuis

Almere

maandag 22 december 18.15 uur



voor het stadhuis, receptie in de sjoel

Bourtange

dinsdag 23 december 16.00 uur



op het Marktplein

Zutphen

dinsdag 23 december 19.30 uur



voor de sjoel

www.chanoeka.info/alle-vieringen-in-nl