2015 is gehaald en nu?
Lokaal Actief
Samen transformeren op een trein die rijdt!
Inhoud -‐ Spanning in het sociaal domein! -‐ Inspiratie vanuit de gemeente -‐ Inspiratie vanuit de zorg -‐ Samen beheerst innoveren -‐ Samen innovatief beheren -‐ Culinair netwerken -‐ Perspectief voor de toekomst -‐ Initiatiefnemers Lokaal Actief
Het verhaal van de bijeenkomst op 4 februari 2015 in Rotterdam
Lokaal Actief Spanning in het sociaal domein! De magische deadline van 1 januari 2015 is gehaald! Waar staan we nu en hoe moeten we verder? Gemeenten en zorgaanbieders hebben een enorme inspanning geleverd. In 70% van de gemeenten zijn wijkteams gestart en in 14% van de gemeenten gaat dat nog gebeuren. Tegelijkertijd zijn er haperingen te zien bij de verstrekking van Persoons Gebonden Budgetten (PGB’s), hetgeen al heeft geleid tot een debat in de Tweede Kamer. Inmiddels hebben 7 jeugdinstellingen hulp gevraagd van de Transitie Autoriteit Jeugd omdat ze dreigden om te vallen en heeft 48% van de jeugdinstellingen er aangeklopt met problemen. Verder is gebleken uit onderzoek van Binnenlands Bestuur dat 35% van de ambtenaren niet achter de Participatiewet kan staan, omdat ze hem niet goed uit te voeren vinden. Kortom, 2015 is begonnen. Er is gestart met veel energie, maar er is ook veel rook en er hangt een geur van smeltend rubber. Recentelijk zijn enkele publicaties verschenen die inzicht geven in waar we staan en hoe het nu verder moet met de decentralisaties. -‐ Divosa/Movisie-‐factsheet Werk en inkomen in sociale wijkteams -‐ Transitiecommissie Stelselherziening Jeugd, 5e rapportage -‐ RMO: Leren innoveren in het sociaal domein 1
Lokaal Actief
Uit deze rapportages blijkt onder meer, dat er veel knelpunten zijn ten aanzien van de wijkteams. De transformatie moet actief gefaciliteerd en georganiseerd worden, door er expliciet tijd, capaciteit, kennis en middelen voor vrij te maken. Verder moet gestuurd worden op maatschappelijke doelen, waarbij de professional de ruimte moet krijgen, maar ook kostenverantwoordelijkheid. Er is volop sprake van spanning in het sociaal domein. Op basis van onze eigen ervaringen vanuit Lokaal Actief, komen wij tot de volgende punten waar die spanning uit blijkt. -‐ Er is veel op papier geregeld (blauwdrukken voor wijkteams e.d.), maar dat is nog iets anders dan dat het ook in de praktijk werkt. -‐ Innovatie moet verder vorm krijgen. Er zijn veel ideeën, maar weinig is nog geïmplementeerd en echt veranderd. -‐ Er moet meer ruimte komen voor nieuwe toetreders. Tot nu toe hebben gemeenten nog erg defensief geopereerd en bestaande aanbieders beschermd. -‐ De koppeling met het voorveld moet beter. Welzijn en zorg lopen nog niet vloeiend in elkaar over. Preventie moet nog nadrukkelijker vorm krijgen. -‐ Het beheers-‐ en sturingsintrumentarium is bij gemeenten nog niet op orde. De resultaten van de wijkteams en de budgetbeheersing zijn veelal nog niet ingericht. -‐ De bezuinigingen lopen de komende jaren op. Enerzijds is men nog bezig om de startsituatie op orde te krijgen en vervolgens moet er al weer aangescherpt worden. Een lastige opgave. -‐ De zachte landing wordt een keer hard. Er is minder budget beschikbaar, dus je kunt niet langer alle aanbieders in de lucht houden. Maak keuzes en stel die niet te lang uit. -‐ In 2016/2017 lopen de transitiearrangementen veelal af. Er ontstaan dan nieuwe spelregels (of bestaande vallen weg). Wat betekent dit voor gemeenten en voor aanbieders en wat is de opvolging? -‐ De politisering van zorg zal toenemen. Dit gebeurt in de Tweede Kamer, in de gemeenteraad en vooral ook in de media. De centrale vraag voor 2015 is eigenlijk: hoe organiseren we het schaarstevraagstuk? We moeten met minder geld aan een grotere zorgvraag voldoen. Twee inspiratoren gaven tijdens de bijeenkomst hierop hun visie. Daarnaast waren er werkateliers over innovatie/transformatie en kostenbeheersing en werd er volop culinair genetwerkt. Inspiratie vanuit de gemeente Michiel van der Vlies Hij is wethouder sociaal domein in Hendrik-‐Ido-‐ Ambacht en coördinerend wethouder Jeugdhulp in de regio Zuid-‐Holland Zuid. Als bestuurder maakt hij de decentralisaties van dichtbij mee. Hij kent de dilemma’s uit de Drechtsteden en is er mede verantwoordelijk voor de oplossingen. Klik hier voor zijn presentatie. 2
Lokaal Actief
Wethouder Michiel van der Vlies gaf aan waar de gemeenten na een maand nu staan. Er is veel enthousiasme en drive bij de wijkteams, maar er zijn nog veel praktische problemen. Er zou een uniform handelingskader moeten zijn voor alle teams, maar men is nog zoekende en aan het aftasten. De vraag is ook of er voldoende expertise in de teams aanwezig is? Kennis van de specialistische zorg zou nog meer naar de voorkant georganiseerd kunnen en moeten worden. Op zich is er een hele slag geslagen, maar in de uitvoering moeten veel dingen zich nog verder uitkristalliseren. Op dit moment is het oplossen van knelpunten in het belang van de klant, waar het om moet gaan. Daarna gaan we pas kijken hoe het past binnen de regels en de procedures. Voor de komende tijd is er ook durf en vertrouwen nodig om verder te kunnen komen. Als we zeggen dat het ouders en de kinderen centraal staan, durven we ze dan ook een centrale plek te geven in het zoeken naar oplossingen en praten we echt met ze in plaats van over ze? Voorts viel op dat het lastig is om echt de handen in één te slaan. Richting 1 januari bleek dat veel partners zich toch weer terug trokken in hun eigen cocon. De uitdaging blijft om de komende jaren over je eigen grenzen heen te kunnen kijken en werken. De transformatie betekent de komende jaren niet alleen dat we moeten vernieuwen, maar vooral ook dat we moeten verbeteren. We moeten kijken naar wat we hebben en dat beter maken, want transformeren is geen doel op zichzelf. Tot slot is het van groot belang dat we met elkaar een permanente leeromgeving vormgeven. We moeten daarbij niet schromen om kennis van buiten (uit andere sectoren) naar binnen te halen. In een adaptief leersysteem vormen belangen en frustraties een schakel om tot verandering te komen. Door spanningen en emoties aandacht te geven komen onderliggende patronen bloot te liggen en ontstaan creatieve impulsen om zich in te zetten voor maatschappelijke doelen. Inspiratie vanuit de zorg Peter de Visser Hij is directeur van Incluzio BV. Begin 2014 stond zijn visie op de voorpagina van de Volkskrant. Een jaar later verzorgt Incluzio alle sociale buurtteams in o.a. Utrecht. Het verhaal van het grootste familiebedrijf in Nederland, dat van zakelijke dienstverlener transformeerde naar zorgaanbieder. Klik hier voor zijn presentatie. Incluzio heeft vorig jaar een aanbesteding gewonnen in Utrecht en verzorgt daar de sociale buurtteams. In 4 maanden hebben ze 18 teams neergezet. Peter de Visser gaf aan wat daarbij hun visie was. Of beter gezegd, ze hebben een droom: zo lokaal mogelijk en zo breed mogelijk. Zijn ideaalbeeld is een soort Buurt BV, met bewoners, huisartsen, Incluzio en eventueel andere stakeholders als aandeelhouders.
3
Lokaal Actief
Kwaliteit wordt volgens Peter bepaald door de interactie tussen mensen en daar moet je dus op sturen. Het gaat erom om de effectiviteit tussen handelingen zoveel mogelijk te verbeteren (en niet het afschaffen van allerlei noodzakelijke handelingen om kosten te besparen). Het gaat dus om mensen en niet om het systeem en om verbinden! Hierbij moet gebruik gemaakt worden van de bestaande talenten en kwaliteiten die al in een wijk aanwezig zijn. Om de droom van Incluzio waar te maken is er dus meer ruimte en verantwoordelijkheid nodig op de werkvloer. Minder protocollen! Wat kunnen mensen zelf, ze zijn zelf verantwoordelijk, wij ondersteunen zodat ze binnen eigen vermogen het maximale zelf kunnen doen. Verschillende werkwijzen in de buurten is prima, want elke buurt is anders, als het maar leidt tot dezelfde uitkomst. Hebben medewerkers daar een rooster bij nodig en moeten ze ook ’s avonds werken? Laten we dat vooral aan de medewerkers zelf overlaten. Zij weten zelf wat goed werkt en wat niet. Zij hebben zelf de verantwoordelijkheid om het werk in te richten, zoals zij denken dat het het meest effectief is. De basis is nu gelegd in Utrecht met de buurtteams. Er moet nu verder gewerkt worden aan de cultuuromslag op de werkvloer en de resultaten moeten meetbaar gemaakt worden. Verder moet de werkwijze verbreed worden over de domeinen heen. Incluzio is nog niet klaar! Samen beheerst innoveren Het sociaal domein staat voor een grote veranderingsopgave, zowel in termen van financiering als van verschuivende verantwoordelijkheden en van een andere visie op hulpverlening en aanpak om mensen die hulp en zorg nodig hebben te ondersteunen. In een aantal gevallen is er al veel veranderd en is het interessant om te zien hoe dat is gelukt. Toch is de spanning tussen wat er op papier staat en wat er daadwerkelijk in de praktijk gebeurt (nog) groot. In dit werkatelier reflecteren deelnemers op de transformatie in het sociale domein. Wat zijn de redenen waarom we niet transformeren en wat kunnen we van elkaar leren? Uit de gesprekken in groepen blijkt dat de meeste organisaties nog aan het begin of midden in het transformatieproces zitten, zowel qua inhoud als qua structuur. Als echte transformatie wordt veelvuldig de ontwikkeling van de wijkteams genoemd. Dit laat een beweging naar voren zien en is een concrete uiting van gebiedsgericht werken, dichtbij de burger. Tegelijkertijd worden de wijkteams ook gezien als schijnverandering. De domeinen zijn nog steeds opgesplitst en er heerst een wij/zij denken in de teams. De invoering van nieuwe methodieken zoals Signs of Safety wordt ook gezien als waardevolle transformatie. Het is belangrijk dat de transformatie niet alleen volgt op druk van buiten maar voortkomt uit een intrinsieke motivatie. Pas dan is er
4
Lokaal Actief
sprake van echte verandering. Daarom zien we ook nog regelmatig nieuwe labels op bestaande producten of aanpak, zoals generalist en integraal werken. Deelnemers hebben een helder beeld bij datgene wat hen belemmert bij de verandering. In het huidige politieke systeem is er nog steeds de neiging tot controle en beheersing. En dit staat transformatie in de weg. Net zoals de overheid houvast zoekt in bekende patronen als regels en protocollen zijn ook niet alle organisaties in staat om hun oude patronen los te laten en echt te innoveren. Men wil wel over de eigen grens kijken, maar kan het eigen belang niet loslaten. Er is een prisoner’s dilemma. Professionals ervaren chaos, zijn hun vertrouwde omgeving (organisatie en faciliteiten) kwijt en worden overvraagd. (Cultuur)verandering moet geleidelijk worden geregisseerd meent de een, anderen geloven juist dat er een shake out nodig is, omdat er nu veel te veel partijen zijn. Dit geldt zowel voor de 1e als voor de 2e lijn en dat is onwerkbaar. Deelnemers hebben duidelijk voor ogen wat er nog moet veranderen om echte transformatie mogelijk te maken. Dat je ook af en toe cliënten durft over te dragen aan de professional van een andere instelling, omdat dat beter is voor de cliënt. Dat beknellende, financiële kaders moeten worden losgelaten -‐ dit is ook een opgave voor de gemeente – en toe wordt gewerkt naar financiering op basis van vertrouwen. Professionals moeten de ruimte krijgen in een lerende omgeving waarin informatie voor hen is ontsloten. Samenwerking zou over de grenzen van domeinen moeten plaatsvinden: veiligheid, zorg, jeugd en onderwijs. Minder partijen in het werkveld zou de zorg en hulp aan burgers overzichtelijker, efficiënter en effectiever maken. Samen innovatief beheren Financiering op basis van vertrouwen, zoals in het werkatelier samen beheerst innoveren naar voren kwam, staat op gespannen voet met de noodzakelijke besparingen die de veranderingen in het sociale domein moeten opleveren. Het werkatelier innovatief beheren belicht de verschillende perspectieven en belangen die hierbij om de hoek komen kijken. Hoe kan deze besparing worden gerealiseerd terwijl tegelijkertijd de kwaliteit van de zorg verbetert? Tijdens het werkatelier ‘Innovatief beheren’ hebben de deelnemers met elkaar gediscussieerd over budget-‐ en kostenbeheersing, financiële risico’s en mogelijkheden om (samen) hierin verbeteringen aan te brengen. Vanuit het perspectief van de wethouder Financiën is het nodig om de budgettaire kaders te handhaven. De gemeente dient visie uit te dragen, prioriteiten vast te stellen en een taakstelling mee te geven aan de uitvoering en aanbieders van zorg. Deelnemers geven aan dat ontschotting van de budgetten meer vrijheid geeft aan de uitvoering.
Verbeteringen kunnen gerealiseerd worden door de verantwoordelijkheden decentraal te beleggen eventueel gecombineerd met populatiebekostiging. Managementinformatie kan gebruikt worden om vinger aan de pols te houden en tijdig te kunnen bijsturen. 5
Lokaal Actief
Als belangrijkste risico’s bij de uitvoering wordt overmatige control genoemd, wat ten koste gaat van onderling vertrouwen. Een ander risico vormen de medisch specialisten en de huisarts, die zelf mogen doorverwijzen zonder dat zij budgetverantwoordelijkheid hebben. Voor bestuurders van Welzijns-‐ organisaties is het enerzijds nodig om zakelijker te werken en te sturen op effectiviteit en anderzijds kosten-‐ besparingen te realiseren. De organisatie moet ondernemender worden en haar budget vergroten door extra inkomsten te genereren, samen te werken (allianties) en geldstromen te combineren. De risico’s die benoemd worden zijn het voortbestaan in het algemeen, hoge vaste kosten en late besluitvorming en wispelturigheid in beleid. Als verbetering wordt prestatiebekostiging genoemd. De coördinator Wijkteams heeft een andere invalshoek: deze heeft behoefte aan kwantitatieve en kwalitatieve sturingsinformatie. Als verbetering wordt populatiebekostiging genoemd of samenvoeging van alle budgetten inclusief die van specialistische hulp. Ook is er behoefte aan vertrouwen en aan een eigen organisatie met eigen personeel. Als risico’s worden ook hier de huisartsen genoemd. Ook perverse prikkels om de zorg op te schalen spelen een rol. Een ander aspect dat genoemd wordt als risico is de waarborging van de onafhankelijkheid van het wijkteam. Verbeteringen zijn inzicht in de kostprijzen zodat afwegingen gemaakt kunnen worden, medewerkers budgetbewust maken, investeringen in preventie, goed opgeleide professionals en de mogelijkheid budget onderling uit te ruilen tussen de wijkteams. Tenslotte komt het perspectief van de zorgaanbieder aan bod: net als bij de Welzijnsorganisatie is er de wens voor budgetvergroting, nieuwe financieringsbronnen en verdienmodellen. Dit brengt automatisch de noodzaak van kostenbesparingen in de bedrijfsvoering met zich mee. Als risico wordt ook hier het voortbestaan van de organisatie genoemd. Verbeteringen kunnen gehaald worden uit samenwerking in de keten bijvoorbeeld op het gebied van de back office, aanpassing van de interne organisatie (bevordering van ondernemerschap), outsourcing, vergroting van de flexibiliteit, meer onderscheidend vermogen en verbetering van de sturingsinformatie. Ook worden meerjarige contracten genoemd en uitruil van professionals en budgetten. Deelnemers zijn het erover eens dat verbeteringen in alle lagen van de keten benodigd zijn om de mogelijkheden voor budgetbeheersing en kostenbesparing te realiseren. Daarvoor is inzicht in kostprijzen en tijdige sturingsinformatie van essentieel belang. Grotere flexibiliteit in de uitvoering en een passende prikkelstructuur voor alle partijen in het werkveld dragen hier eveneens aan bij. 6
Lokaal Actief
Culinair netwerken
Zo’n 40 directeuren, bestuurders en beleidsmakers van gemeenten, zorginstellingen, welzijnsorganisaties en adviesbureaus wisselden uit, inspireerden elkaar, aten een hapje, deelden ideeën en visitekaartjes, zorgden voor kruisbestuiving en dronken een glaasje….
Perspectief voor de toekomst Hoe nu verder? Er ligt een grote opgave voor 2015. Van belang is in elk geval om te onderkennen dat er een schaarstevraagstuk opgelost moet worden en dat dat niet vanzelf gaat. Er is meer nodig dan alleen maar de basis op orde krijgen en de werkzaamheden draaiende houden. Er moeten dingen anders gedaan worden. Anders betekent echt anders en geen window dressing of oude wijn in nieuwe zakken. Om die verandering tot stand te brengen zal expliciet een inspanning moeten worden geleverd. Ieder zal zelf moeten bepalen wat dat voor zijn organisatie en zijn context betekent. Wel kunnen we elkaar daarbij inspireren en helpen, zoals dat tijdens de werkateliers en het culinair netwerken is gebeurd. Haal de ideeën vooral ook elders en bij anderen vandaan. Een tijdje geleden schreef Michel de Visser een blog over zorgmarketing (zie: hier), waarbij een plaatje met logo’s van bekende merken werd weergegeven. Deze blog leverde veel uiteenlopende reacties op. Een deel van de mensen vond het helemaal niks. Marktwerking, commercie en marketing zijn vieze woorden waar de zorg (die toch over mensen gaat!) van verschoond moet blijven. Een ander deel vond het juist goed om met een andere bril naar de sector te kijken, waarbij het aanboren van nieuwe doelgroepen,
7
Lokaal Actief
productcombinaties en een eigen positionering juist als interessant werden gezien. Het zou het vertrekpunt kunnen zijn voor een ander verdienmodel en nieuwe kansen kunnen bieden om toch zoveel mogelijk zorg te kunnen blijven leveren voor mensen die dat nodig hebben. Het is allemaal maar net hoe je ernaar kijkt.
Voor wat betreft de kostenbeheersing is het belangrijk dat er snel stappen worden gezet. Er moet een instrumentarium worden ingericht om te kunnen sturen op beleidsniveau, maar ook op uitvoeringsniveau. Voor de operationele sturing op de resultaten van de wijkteams, hebben wij een model gemaakt (zie: hier), dat we bij verschillende gemeenten aan het implementeren zijn. Het gaat erom dat de wijkteams vanuit verschillende dimensies bekeken worden en dat de resultaten snel tastbaar kunnen worden gemaakt.
Initiatiefnemers Lokaal Actief
Deze bijeenkomst werd georganiseerd door Lokaal Actief, een samenwerkingsverband van zelfstandig werkende professionals Wieneke Verweij, Saskia Otten, Michel de Visser en Gert van den Burg. Zij hebben kennis van het sociale domein en deden er ervaring op als bestuurder, toezichthouder, adviseur, projectleider en trainer. Recent deden zij opdrachten met betrekking tot de transities voor gemeenten, woningcorporaties, welzijns-‐ en zorginstellingen. Voor meer informatie: www.lokaal-‐actief.nl Wieneke Verweij Saskia Otten Michel de Visser Gert van den Burg 06-‐46011113 06-‐21 54 15 73 06-‐81449540 06-‐43027947
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] 8
