IN HET KORT: Over het verhaal achter het zelf bouwen van een hovercraft die zweeft op een laag van lucht, en over velen die hen voortgegaan zijn
DE HOVERCRAFT Een zelfgebouwde hovercraft die zweeft op een laag van lucht
Inhoud Inleiding
Wat is een hovercraft precies De geschiedenis Enkele toepassingen
Onderdelen en werking hovercraft
De onderdelen Soorten skirts en de werking ervan Natuurkundige verklaring
Onderzoeksvragen Bouwen Conclusie Foutendiscussie Reflectie Bronnenlijst 1
Voorwoord Wij hebben ons profielwerkstuk gedaan over het bouwen van een hovercraft. We zijn op dit idee gekomen omdat we allebij iets wilde doen met onze handen en wat minder met de theoretische kant van het profielwerktstuk. Een van onze doelen was om eerst een goed werkende stabiele hovercraft te bouwen die op regelmatige en onregelmatige ondergronden kan zweven en het ook goed doet op het water. Het tweede doel was een stuurmechanisme te bedenken zodat we onze hovercraft in alle richtingen konden bewegen. Ook wilden we een manier bedenken zodat we met behulp van de kracht van lucht onze hovercraft konden voortstuwen. Wij hebben hierbij het vak Natuurkunde gekozen omdat ons project zeer technisch is en dit goed bij natuurkunde past. We kwamen vrijwel direct op het idee een hovercraft te bouwen omdat enkele jaren geleden dit ook al is gedaan, en we dit graag ook wilden doen om een betere versie hiervan maken. Tijdens de profielwerkstukweek van de 6e klas hebben we gedurende heel de week gebruikt kunnen maken van lokaal 57, het sciencelokaal, waar we ons project voor het grootste gedeelte hebben gebouwd. We hebben van veel mensen hulp gehad, waaronder ook onze begeleider Mr. van Aarle. Tijdens het bouwen hebben we enkele tegenslagen ondervonden, maar konden de meeste hiervan redelijk eenvoudig en snel oplossen. Over het hele bouwproces hebben we dit verslag geschreven. Met plaatjes en foto’s hopen we dat alles duidelijk is wat we bedoelen en wat we hebben gedaan. We hebben ook wat achtergrondinformatie en de geschiedenis van de hovercraft erin gezet zodat lezers bij voorbaat weten wat alles is en hoe dat het is ontstaan. Eerst zullen we de geschiedenis en de achtergrondinformatie behandelen, en daarna komt het stuk aan bod waar we zelf aan de slag zijn gegaan. Als laatste vind u een reflectie over hoe het hele proces is gelopen achteraan in het verslag. Pepijn Michels en Tom van Grinsven
2
Inleiding Wat is een hovercraft precies Een hovercraft valt onder de amfibievoertuigen. Een amfibievoertuig is een voertuig waarmee je zowel op het land als op het water je voort kan bewegen. Dit is genoemd naar het woord amfibie. Amfibieën zijn dieren die zowel op het land als in het water leven. Een voorbeeld hiervan is de kikker en de salamander. De hovercraft is een specifiek amfibievoertuig dat zich kenmerkt door de grote opgeblazen band onder het voertuig. Deze band in combinatie met een hoge druk erin zorgt ervoor dat de hovercraft zweeft boven het land- of zeeoppervlak. Er zijn verschillende soorten hovercrafts en ook de functies verschillen. Later komen we hier nog uitgebreid op terug. Allereerst volgt een kleine terugblik hoe dat het fenomeen hovercraft is ontstaan en ontwikkeld.
geschiedenis gebruikte bronnen: bronnen 1, 2, 3, 4 &5
1716 - EMANUEL SWEDENBORG (voor meer informatie zie bron 2) Emanuel Swedenborg was een filosoof en uitvinder. Ook was hij de eerste man met het idee een voortuig te bouwen dat kon zweven op een laag van lucht. Het gebrek aan geschikte aandrijvingsmechanismen was een van de oorzaken dat het deze Zweedse uitvinder niet lukte om het voor elkaar te krijgen een voertuig te bouwen dat zweeft op een laag van lucht.
1870 - JOHN THORNYCROFT John Thornycroft was een Britse scheepsbouwer en hij werkte gedurende zijn leven veel met torpedoboten en andere boten. Ook paste hij boten aan om deze te verbeteren . Hij was de eerste die op het idee kwam een voertuig te bouwen waar een grote luchtbel onder het midden van het voertuig zit. Om deze luchtbel te creëren was voor die tijd erg veel vermogen. De stoommachinemotoren die in die tijd gebruikt werden konden de luchtbel onder het voertuig niet van genoeg druk voorzien omdat ze niet krachtige genoeg waren. Dit was ook de oorzaak dat het John Thornycroft niet lukte om zo’n voertuig te bouwen die zweeft op een luchtbel.
3
1916 - DAGOBERT MÜLLER (voor meer informatie zie bron 3) Dagobert Müller von Thomamühl was luitenant commandant en werkte bij de marine. Hij was de eerste die het lukte om een voertuig te bouwen met een luchtkussen. Dit was mede door zijn connecties bij de marine zodat hij beschikte over de juiste materialen. Zijn luchtkussenvoertuig werd voor het eerst ingezet gedurende de eerste wereldoorlog. Toen het door hem bedachte luchtkussenvoertuig werd ingezet, bleek echter dat de vijand dit voertuig zeer eenvoudig tot zinken kon brengen. Na deze fatale inzet hield Dagobert Müler op met het experimenteren met een dergelijk voertuig.
1950 - Dr WILLIAM BARTELSON Dr Wiliam Bartelson was een plattelandsdokter in Amerika. Hij had een grote praktijd waarbij ook veel moerasachtige en afgelegen gebieden hoorden. Hij kwam op het idee een soort ‘’luchtauto’’ te bouwen zodat hij al zijn patienten kon bezoeken zonder last te hebben van weersomstandigheden of de slechte begaanbaarheid van het gebied zelf. Dit was tevens een van de eerste hovercrafts die gebouwd was voor niet-militaire doeleinden en deze was kleinere met het formaat van een personenauto
1995 - CHRISTOPHER COCKERELL (voor meer informatie zie bronne 4, 5 en 6) Christopher Cockerell kwam ook op het idee om een soort van boot te bouwen die ook op andere ondergronden voort kon bewegen. Hij bedacht in 1955 dat een boot veel sneller is als deze geen last heeft van wrijving van het water. Hij wilde graag een voertuig bouwen die kon zweven op het wateroppervlak door middel van een laag van lucht om zo de wrijving op te heffen. Voordat hij zo’n voertuig ging bouwen testte hij eerst het idee door te experimenteren met wat lege blikken, een paar luchtschalen en een luchtblazer. Hij stopte eerst een klein blik in een wat groter blik en blies er lucht in met een haardroger. Hij merkte dat de naar beneden gerichtte voortstuwingskracht aanzienlijk groter was dan wanneer hij maar één blik gebruikte in combinatie met diezelfde haardroger. Hij bedacht dat hij door middel van dit principe en een luchtblazer die sterk genoeg is zo de wrijving kon opheffen. Wannneer hij zijn idee wilde verwezelijken door een eerste model van deze hovercraft te bouwen benaderde hij verschillende boot- en vliegtuigfabrikanten. Het probleem was echter dat hijzelf en de fabrikanten geen idee hadden wat het voertuig eigenlijk was. Het was onbekend of ze het onder een boot of onder een vliegtuig moesten rekenen. Door deze verwarring wilden ze niet meehelpen met het bouwen van zijn voertuig. Toen besloot Christopher Cockerell dat hij zelf maar zijn eigen hovercraft moest gaan bouwen in zijn eigen werkplaats. Hij voltooide zijn eerste hovercraft het jaar daarop, in 1956.
4
Hij nam zijn voertuig mee naar de regering om het te laten fabriceren, maar zij wezen het project af. Ze besloten wel het idee en de bouwtekeningen te houden omdat het in de toekomst misschien handig kon zijn voor bij het leger. Pas toen de regering er achter kwam dat ook andere landen met zulke voertuigen experimenteerden, wilden ze deze hovercraft gaan produceren. Dit had tot gevolg dat de eerste commerciële hovercraft voor het eerst vloog in mei 1959 In de jaren 60 verloor de hovercraft zijn ‘’tuinmachine-imago’’ en werd het als een nieuwe moderne manier van transport gezien. Dit was ook voor recreatief gebruik. Er kwamen grote verbeteringen in het comfort, en de luxe van het voertuig verbeterde aanzienlijk. De hovercraft stuurde als een vliegtuig, haalde de snelheid van een boot en kon op plekken komen waar noch een boot of vliegtuig, noch een tank of ander voertuig ooit was geweest. De hovercraft werd in die tijd als een ‘’cool’’ voertuig beschouwd. Dat was het hoogtepunt van de hovercraft die vandaag de dag nog steeds wel wordt gebruikt, maar dan veelal door het leger. Dit is omdat de hovercraft toegang verschaft tot voorheen ontoegankelijke terreinen, en doordat de hovercraft door het luchtkussen relatief weinig last heeft van landmijnen en andere obstakels Gedurende de volgende jaren is er nog veel geëxperimenteerd met hovercrafts en het nut ervan. Ook zijn deze nog aangepast voor een optimale werking en besturing van het voertuig. Deze aanpassingen zijn echter erg klein. Aan het model van de hovercraft is niet veel aangepast, aan de technologie erin wel. Zo is bijvoorbeeld het stuurmechanisme verfijnd en het comford verder verbeterd om te voldoen aan de wensen van de consument.
5
Toepassingen Hovercrafts worden in deze tijd nog veel gebruikt. Er zijn ook veel verschillende soorten hovercrafts met ieder hun specifieke doel en kenmerken. Een aantal verschillende soorten hovercrafts zijn: De transporthovercraft De militaire hovercraft De racehovercraft De recreatiehovercraft De hoverwing Hieronder vind u een korte beschrijving en foto van ieder model
Transporthovercraft Door de flexibiliteit van het voertuig kan een hovercraft gemakkelijk op het land aanmeren na over het water gevaren te hebben. Hierdoor kan de hovercraft goed gebruikt worden voor het vervoeren van goederen en/of personen van de ene plek naar de andere. Veerponten worden daarom af en toe vervangen door hovercrafts door deze geen vaste aanmeerplaatsen nodig hebben, maar op verschillende plekken aan land kunnen gaan zonder dat daarvoor de kust of zijkant van de rivier aangepast hoeft te worden(zie afbeelding 1). Dit is ideaal als er tijdelijk een oversteek nodig is of als de bestaande oversteekmogelijkheid niet kan worden gebruikt.
Afbeelding 1: een hovercraft die gebruikt wordt om auto’s te vervoeren
6
Militaire hovercraft Het leger gebruikt ook vaak hovercrafts omdat deze op alle soorten terrein inzetbaar zijn. Kleinere varianten, de patroullehovercrafts, zijn erg wendbaar en snel. Zij worden daarom vaak ingezet voor kleinschalige operaties en missies. Een ander voordeel is dat ze niet gebonden zijn aan vaste aanmeerplaatsen en daarom overal aan land kunnen gaan. In tijden van oorlog zijn immer de meeste havens of aanmeerplaatsen verwoest of niet gemakkelijk te gebruiken. De hovercraft kan onmiddelijk op het land verder gaan en voorkomt daardoor dat de missie afgeremd wordt. Boten daarentegen kunnen niet aan land gaan en daardoor is het niet gemakkelijk landvoertuigen als tanks en jeeps aan land te krijgen. Ook zijn hovercrafts relatief minder kwetsbaar voor bommen en landmijnen omdat de skirt (voor verdere uitleg zie pagina 11 en pagina 13) de klap van het explosief opvangt. Door de flexibiliteit van de hovercraft kan deze op veel meer plekken komen waardat andere voertuigen niet kunnen komen
Afbeelding 2: de hovercraft die veelal door militairen wordt gebruikt
Racehovercraft Er worden ook races gehouden die speciaal zijn voor hovercrafts. Deze races worden gehouden op terreinen met zowel een stuk land als een stuk water op het parcourd. Het oppervlak op het landgedeelte is heuvelig en zowel het landgedeelte als het watergedeelte bevat bochten. Een stevige en makkelijk manouvreerbare hovercraft is dus van belang. Bij deze races maken de deelnemers vrijwel altijd gebruikt van een hovercraft met een fingered skirt (zie pagina 16 voor verdere informatie). Deze skirt wordt gebruikt omdat deze goed klappen op kan vangen en omdat deze gemaklijk te vervangen is voor of zelfs tijdens een race mdat deze gemakkelijk te vervangen zijn voor of tijdens een race. De hovercrafts die gebruikt worden voor de races zijn hier ook speciaal voor ontworpen en gebouwd (zie afbeeliding 3).
7
Afbeeling 3: een racehovercraft in gebruik
Recreatiehovercraft De recreatiehovercraft is een hovercraft speciaal ontworpen voor recreatief gebruikt en is van alle gemakken voorzien. In tegenstelling tot de militaire hovercraft en de Racehovercraft staat bij deze hovercraft comford en luxe centraal. De hovercraft wordt gebouwd zodat hij er mooi en goed uitziet. Hij wordt daarom ook door rijke mensen gebruikt om de persoonlijke status en vermogen aan te duiden door uitbundige luxe. Ook minder luxe hovercraft zijn verkrijgbaar, maar deze zijn nog steeds erg duur en zien er goed uit. Deze hovercrafts zijn er in veel soorten en maten, afbeelding 4 laat een recreatiehovercraft zien. De recreatiehovercraft heeft vaak een bagskirt (zie pagina 15 voor verdere informatie) of een fingered skirt (zie pagina 16 voor verdere informatie), maar ook andere soorten zijn mogelijk. Het varen met deze recreatiehovercraft is over het algemeen voor het plezier en wordt daarom gedaan in de vrije tijd.
Afbeeling 4: een recreatiehovercraft in de haven
8
Hover wing De hover wing is net als de recreatiehovercraft voor het plezier. Hij heeft daarom veelal dezelfde kenmerken als de recreatriehovercraft. Er zijn echter wel een paar verschillen. Een van de verschillen is dat de hover wing vleugels aan de zijkant heeft waarmee hij op kan stijgen en een paar meter hoog kan vliegen (zie afbeelding 5). Een ander verschil is dat hij nog airodynamischer is gebouwd zodat hij op kan stijgen en in de lucht kan vliegen. Hij is ook iets minder van luxe voorzien en is over het algemeen voor 1 persoon gebouwd.
Afbeelding 5: een hover wing in gebruik
9
Onderdelen (Gebruikte bron: bronnen 7, 8 en 9)
Over het algemeen bestaat de hovercraft uit een aantal onderdelen die van groot belang zijn voor de werking van het voertuig: De body De duct Het skirt De motoren
Afbeelding 6: schematische weergave van de hovercraft met onderdelen
· De body: De body is de bodemplaat van de hovercraft waar je op moet plaatsnemen en waarop de rest van de onderdelen op vast gemaakt zijn (zie afbeelding 6, de body). Wij hebben voor de body een houten plaat gekozen om alles op te kunnen bevestigen. De grootte van de body is tevens de grootte van hoe de hovercraft uiteindelijk wordt. Het is van belang dat de body stevig is en dat hij niet bezwijkt onder de krachten die er op werken. Als de body groot genoeg is kunnen er één of meerdere passagiers op plaatsnemen.
10
· De duct: De duct is de cylinder waar de motor zich in bevind die de hovercraft vooruit moet sturen. De duct is over het algemeen van polyester gemaakt. De duct staat op de achterkant van de hovercraft op de body vastgemonteerd (zie afbeelding 6, de duct). De duct zorgt ervoor dat de lucht uit de voortstuwingsmotor recht naar achter wordt geperst. Dit komt doordat de duct een beetje conisch is, dat wil zeggen dat de diameter aan de achterkant van de duct kleinere is dan de diameter aan de voorkant van de duct (zie afbeelding 7). Aan de duct zitten een paar stuurbladen vast waarmee je de richting kan bepalen waar de lucht naar toe wordt geblazen. Het is noodzakelijk dat de motor in de duct sterk genoeg is zodat de hovercraft in z’n geheel vooruit komt.
Afbeelding 7: een schematische weergave van de manier waarop de lucht door een conische duct wordt geperst
· Het skirt: Het skirt is de zak waar de motor de lucht in pompt en daardoor bol gaat staan. Het skirt wordt ook wel een rok genoemd om de body heen zit gevouwen. De skirt is het onderdeel dat zich tussen de ondergrond en de body bevindt (zie afbeelding 6, het skirt) en moet voorkomen dat de body obstakels raakt. De voornaamste doel van het skirt is wel dat hij de lucht onder de hovercraft vasthoudt. Door deze luchtbel komt de hovercraft omhoog. Als de druk in de luchtbel te groot wordt komt de lucht onder het skirt uit en zweeft de hovercraft op deze laag van lucht. Dit is ook het principe waar de skirt op gebaseerd is en de eis waaraan hij moet voldoen. De skirt moet ervoor zorgen dat de lucht die ontsnapt goed verdeeld onder het skirt door gaat. Een grotere skirt zorgt ervoor dat de hovercraft verder van de grond af komt en daardoor grotere obstakels kan nemen.
11
· De motoren: De motoren zorgen ervoor dat er genoeg vermogen wordt geleverd om de hovercraft omhoog te krijgen en om hem vooruit te krijgen. De eerste motor zorgt ervoor dat de hovercraft omhoog komt. Hij pompt de lucht in de skirt en bouwt Hierdoor een druk op in de skirt. Door de luchtkracht die zo ontstaat zweeft de hovercraft uiteindelijk (zie afbeelding 6, motor 1). De reden waarom dat de hovercraft omhoog gaat kunt lezen bij ‘’soorten skirts en de werking’’ op de volgende pagina. De andere motor bevind zich in de duct en zorgt voor de voortstuwing van de hovercraft (zie afbeelding 6, motor 2). Met behulp van deze motor beweegt de hovercraft zich vooruit. Het is echter niet mogenlijk om met een hovercraft op een normale manier te remmen. Stoppen kan op 2 mogelijke manieren gedaan worden. Bij de eerste manier worden de motoren stop gezet waardoor de skirt leegloopt en de hovercraft wrijving ondervindt. Door deze wrijving remt de hovercraft af. Bij de tweede manier is het de bedoeling om tijdens het varen zo snel mogelijk 180 graden te draaien en het gas helemaal open te zetten. De hovercraft zal door zijn snelheid nog even doorvaren, maar komt al snel tot stilstand doordat de motoren stuwkracht produceren in een richting die tegengesteld is aan de oorspronkelijke vaarrichting. Na even achteruit gevaard te hebben kom je al snel tot stilstand.
12
Soorten skirts en de werking Het doel van een skirt is om de lucht van te houden onder de hovercraft totdat deze een hoge druk heeft. Een skirt moet er echter ook voor zorgen dat er zo weinig mogelijk luchtdruk verloren gaat en dat hij met zo weinig mogelijk vermogen een luchtdruk op kan bouwen die hoog genoeg is dat de hovercraft van de grond komt. Deze skirt wordt ook wel rok genoemd en zit om de onderkant van de body heen. De rok wordt van een slijtvast materiaal gemaakt zodat deze lang meegaat. Vaak wordt een stof als nylon gebruikt die goed de door de motor in de skirt gepompte lucht goed kan vasthouden. Doordat de lucht wordt vastgehouden ontstaat er een luchtbel onder de hovercraft in de skirt en komt de skirt bol te staan. Als de motor genoeg lucht in de skirt heeft gepompt en deze allemaal in de skirt wordt vastgehouden ontstaat er in de skirt een overdruk. Als de overdruk groot genoeg is om het gewicht van de hovercraft omhoog te houden, gaat er ook lucht onder de skirt door naar buiten. De lucht die zich ophoopt in de skirt wordt het luchtkussen genoemd. De skirt maakt het ook mogelijk hogere obstakels te nemen zonder dat de body dit opstakel raakt. De skirt is zo gebouwd dat als het obstakel wordt genomen de skirt over het opstakel gaat en zo indeukt. Het luchtverlies wat hierdoor ontstaat is dan minimaal. De obstakels worden als het ware opgevangen door de skirt. Als de skirt groter is, is ook de afstand tussen de ondergrond en de body groter en kan je grotere obstakels nemen zonder schade op te lopen.
Afbeeling 8: Cyclus van de luchtdruk en het zweefvermogen bij een skirt. Deze is bij alle modellen hetzelfde.
13
Wallskirt Bij de wall skirt zit een zijl aan de onderkant van de body vast die aan de onderkant open is en over de hele omtrek even breed is. Dit skirt vormt een soort muur, de wall, waar een luchtbel in opgesloten wordt. Hierdoor kan de lucht niet onmiddelijk ontsnappen, maar komt de hovercraft door de druk van de bel van de grond af. Als de skirt helemaal is opgeblazen komt ook de onderkant van de skirt een klein beetje van de grond af en kan de lucht ontsnappen. Zo zweeft de hovercraft op de laag lucht die op deze manier ontsnapt zweven. De wallskirt is de eevoudigste soort skirt om te maken, maar is alleen niet erg stabile omdat je niet een erg gecontroleerde luchtstroom hebt binnen en uit de skirt
Afbeelding 9a: de onderkant van een wallskirt
Afbeelding 9b: een schematische weergave van de luchtstromen in een wallskirt
14
Bagskirt De bagskirt is een veelgebruikte skirt omdat deze eenvoudig te maken is, en toch ook stabiel is. De skirt bestaat uit een grote band van bijvoorbeeld zijl die onder de rand van de body vastzit. De lucht wordt door de motor eerst in de band geblazen zodat deze vol met lucht komt en dan groter wordt. De lucht loopt vanuit de band door gaten in een grote luchtruimte onder de hovercraft. Tijdens het opblazen wordt eerst de band en de luchtruimte opgevult met lucht, waardoor de hovercraft omhoog komt. Als de band hard is en er geen lucht meer in kan, en ook al in de luchtruimte een grote druk is opgebouwd, wordt de lucht door een continue toevoer van lucht door de motor onder de skirt uitgepompt. Hierdoor komt de skirt een beetje van de grond geblazen en zweeft de hovercraft op deze laag van lucht. Door de overdruk in de luchtkamer blijft er lucht onder de skirt vandaan komen en blijft de hovercraft zweven.
Afbeelding 10a: een hovercraft met bagskirt in gebuik
Afbeelding 10b: een schematische weergave van de luchtstromen in een bagskirt
15
Fingered skirt Een fingered skirt is een soort bagskirt. Het verschil is dat de skirt in plaats van dat hij uit één geheel bestaat, hij uit meerdere apparte fingers bestaat. Dit is goed te zien in afbeelding 11a. Deze fingers zitten net als een bagskirt onder de rand van de hovercraft en vormen een grote zak waar de lucht inzit. Hoewel de fingered skirt uit allemaal losse fingers bestaat, ontsnapt er niet ongewild lucht uit de spleten tussen de fingers. Dit komt doordat de fingers tegen strak tegen elkaar aan worden gedrukt als er druk in de skirt komt te staan. Als er geen lucht inzit kan je gewoon tussen de fingers komen. Het voordeel van een fingered skirt is dat omdat de skirt uit allemaal losse segmenten bestaat, het heel eenvoudig is om er eentje te vervangen. Daarom wordt dit type skirt ook vaak gebruikt bij racehovercrafts. De fingers zitten aan de bovenkant van de body bevestigd met speednuts. Speednuts zijn kleine metalen klemmetjes met een weerhaakje waar je de finger aan kan haken zodat hij niet zomaar los schiet. De speednuts zitten met behulp van een aluminium strip aan de body gemonteerd waar je ze op vast kan schuiven. Aan de onderkant van de body zitten de fingers vast met tighrips. De losse fingers zorgen er ook voor dat de skirt minder beschadigt als je over een obstakel als een steen gaat, omdat de fingers niet aan elkaar vast zitten en dus invidueel van elkaar in kunnen deuken.
Afbeelding 11a: een hovercraft met een fingered skirt
Afbeelding 11b: een schematische weergave van de luchtstromen in een fingered skirt
16
Bagfingered skirt De bagfingered skirt is een combinatie van een bagskirt en een fingered skirt. Zoals je in afbeeling 12a kan zien is het bovenste gedeelte van een bagskirt en de onderkant van een fingered skirt. Deze combinatie is gemaakt om de voordelen van zowel de bagskirt en die van de fingered skirt te hebben. De bagfingered skirt heeft daarom de stevigheid van de bagskirt die aan de bovenkant zit, waardoor hij tegen een stootje kan en ook grote obstakels kan nemen. Hij heeft ook de flexibiliteit van de losse fingers waardoor kleine obstakels niet opgemerkt worden als je er over heen gaat. Ook heeft het het voordeel dat de fingers gemakkelijk te vervangen zijn. Alleen de fingers raken de ondergrond, het gedeelte van de bagskirt raakt niets en zal daardoor amper slijten. De fingers zijn kleinere dan die van een originele fingered skirt omdat ze niet voor het hoogteverschil tussen de ondergrond en de body hoeven te zorgen. De bagfingered skirt combineert de voordelen van beide skirts tot een geheel nieuwe skirt.
Afbeelding 12a: een opgepompte bagfingered skirt
Afbeeling 12b: een schematische weergaven van de luchtstromen in een bagfingered skirt
17
Natuurkundige verklaring
18
DE ONDERZOEKSVRAGEN MET HYPOTHESES - Hoe kunnen we een hovercraft bouwen die een persoon van de grond kan optillen en dan kan hoveren? We willen om een hovercraft te laten hoveren een soort van skirt eromheen bouwen (nog geen idee wat voor een skirt het wordt) en dan met een bladblazer genoeg druk creëren, onder de rok, zodat de hovercraft gaat zweven en mensen kan optillen -- Wat is het beste aandrijvingsmiddel om de hovercraft van de grond te kunnen krijgen (wel binnen ons kunnen en doen)? Het beste middel in ons geval is waarschijnlijk een bladblazer, omdat een grasmaaier moter gewoonweg veel te gevaarlijk zou zijn, en een grotere soort van moter er niet op zou passen.
-- Op welke manier kunnen we de hovercraft het meest stabiel krijgen (dit houdt in de vorm, plaatsing van de motor, etc..)? Het meest stabiel krijgen van de hovercraft is door het gewicht het beste te verdelen en degenen die erop gaat zitten al in het midden moeten gaan zitten. De meest stabiele vorm is een ronde vorm, maar wij gaan voor een rechthoekige vorm, omdat deze het best te besturen is. De skirts moeten ook niet al te groot worden omdat het anders meer een soort van springkussen wordt en totaal geen stabiliteit meer heeft, maar ook weer niet te klein, want dan kan de hovercraft niet meer over obstakels gaan.
-- Wat is de beste skirt die wij, tot zo verre wij dat ook kunnen maken, kunnen gebruiken? De best te gebruiken en de makkelijkst te maken skirt is de bagskirt, deze heeft namelijk een simpel ontwerp en vereist niet teveel moeite om het goed te maken. Ook is deze erg stabiel
- Hoe kunnen we ervoor zorgen dat deze hovercraft goed te besturen is en kan manoeuvreren met een persoon erop? Door een bladblazer achterop te zetten en deze via een soort van roersystem te besturen. Dit wordt verder uitgelegd in het stuk van “bouwen”. -- Wat is het beste soort voorstuwing dat wij kunnen gebruiken om vooruit te bewegen. De beste voorstuwing voor ons is een sterke bladblazer, want een hele grote fan achterop zou er alleen maar voor zorgen dat het hele ding zou omkieperen. -- Wat moeten we doen om een stuurmechanisme te maken. Voor het stuurmechanisme willen wij gebruik maken van een soort van roer, welke achter de bladblazer zit en te besturen is met een balkje, die met touwtjes aan het roer zit bevestigd
19
BOUWEN Het generale idee: Om te beginnen wilden we een rechthoekige plaat gebruiken als basis en de body van de hovercraft, hierop zit een bagskirt bevestigd en de bladblazer. De bagskirt willen wij vastmaken met schroeven en metaalstrips aan de body (zie plaatje 4). Aan de onderkant van de bagskirt zetten we een plankje vast aan de body, dit zorgt ervoor dat er een luchtbel ontstaat onder de skirt (zie plaatje 15). De bladblazer moet door de body de bagskirt inblazen, we willen deze aan de hand van T-wreps of inklemmende stukjes hout vastzetten aan de body (zie plaatje 16), we willen deze namelijk er ook weer vanaf kunnen halen. Als voorstuwing willen we een tweede bladblazer gebruiken, deze moet dan recht naar achter blazen en zal worden bestuurd met een soort van roer aan de uiteinde van de tweede bladblazer, hierbij is het stuurmechanisme hetzelfde als die in plaatje 13, twee touwen gaan aan weerskanten vanaf de roeren naar een stuurmechanisme vooraan bij, waarbij je het bestuurd door met een balkje aan de voorkant te bewegen (plaatje 14).
Plaatje 14
Plaatje 13
20
De voorbereiding/benodigdheden: -
-
-
-
Voor de body wilden wij een stevige multiplex plaat gebruiken, deze zijn namelijk redelijk sterk maar toch zijn ze niet te zwaar. Hierom hebben we minder vermogen nodig om het geheel te kunnen laten zweven. Voor de skirt hebben we het eigenlijk heel simpel gehouden, we zochten namelijk een stof die winddicht is maar ook stevig, zodat het niet te snel zou slijten. Omdat we een niet al te groot budget hebben zijn we voor afdekzeil gegaan. Dit is een stevige stof die winddicht is, ook laat hij geen water door, dit maakt het mogelijk om de hovercraft uit te proberen op het water. We hebben verder niet naar andere stoffen gekeken omdat deze of te duur zouden zijn of niet stevig genoeg. We hebben wel nog een rubberen binnenband van een groot wiel overwogen, maar hebben dit uiteindelijk niet gedaan omdat een rubberen binnenband niet flexibel genoeg is. Als aandrijving zijn we voor een bladblazer die op benzine werkt gegaan, dit omdat de vader van Pepijn er een heeft die erg krachtig is en omdat we geen elektrische bladblazer konden vinden die, of goedkoop was, of we van iemand konden lenen. Gereedschap en andere bouw materialen (metaal strip, boormachine, schroevendraaiers) had school al, en hoefden we verder niet over na te denken. Een tweede bladblazer om verder met de voorstuwing te experimenteren.
Plaatje 15
21
Uitvoering en waarnemingen:
Figuur 16, dit is het eindresultaat en onze uiteindelijke hovercraft
Wij hadden de body (de dikke houten grondplaat) thuis al een beetje bewerkt door de hoeken van de houten plaat af te ronden. Ook hadden wij al een kleiner stukje hout, van dezelfde hout plaat, gezaagd. Dit wordt door ons gebruikt om de luchtruimte onder de hovercraft te vormen. Als eerste begonnen wij met het bedenken van waar de bladblazer de rok in moet blazen (plaatje 17 en plaatje 19). We besloten om dit aan een van de uiteindes te doen, omdat we in het midden een luchtruimte moeten hebben en daar dan geen lucht doorheen kan worden geblazen. Omdat de bladblazer die wij gebruikten van een van onze ouders was konden we deze niet aanpassen en moesten wij een manier verzinnen om Plaatje 17 de pijp waar de lucht uitkomt vast te maken aan de hovercraft. We kwamen op het idee om een hoekbuis van pvc bij de boerenbond te halen. Om ervoor te zorgen dat er een luchtruimte ontstaat onder de hovercraft hebben we een plankje gemaakt wat onder de body van de hovercraft zit (plaatje 18). We hebben het plankje vast gezet door op vier plaatsen een gat te boren door het plankje en de body, hier deden we dan schroefdraad door welke we met moeren vast zetten (plaatje 18).
22
Voor de rok hebben we afdekzeil gebruikt, dit is stevig en laat bijna geen wind door, maar is betaalbaar, een ander alternatief was naar een zeilmaker te gaan en daar dan een speciaal zeil van spinnakerstof halen, maar dit zou teveel moeite zijn, en waarschijnlijk ook veel te duur. We hebben een stuk van dit zeil uitgemeten zodat het, als het opgeblazen wordt, niet te veel zou opbollen (dan wordt de hovercraft te
Plaatje 18
onstabiel, kan geen cijfers geven, want het varieert per hovercraft) , maar ook Plaatje 19 weer niet te weinig (dan kan je bijna niet meer over obstakels heen gaan, kan geen cijfers geven, want het varieert per hovercraft) .
Het zeil zat in het begin met alleen tape vast aan de body aan de boven kant, en aan de onderkant zorgde het houten plaatje ervoor dat er een holte ontstond als het werd opgeblazen. Op de foto van de onderkant van de hovercraft (plaatje 18), hier waren we al verder met het bouwen van de hovercraft, kan je zien hoe dat gaat met het houten plaatje. Nadat dit was gebeurd hebben we de rok opgeblazen en zo afgesteld dat het overal even hoog werd opgeblazen.
23
Later begonnen we met gaten te knippen aan de binnenkant van de rok, zoals te zien is op de foto
van de onderkant van de hovercraft (plaatje 18), dit zorgt er namelijk voor dat er lucht in het gecreëerde luchtruim wordt gepompt. Toen probeerden we met een föhn de hovercraft te laten zweven (plaatje 20), dit testte we door de hovercraft heen en weer te duwen, als dat makkelijk gaat is er weinig frictie, en zweeft ie dus, maar dit werkte niet omdat er vouwen ontstonden in de rok waardoor de lucht daar makkelijk door wegstroomde (die vouwen zijn nog deels te zien in plaatje 18). Om dit tegen te gaan besloten we de hoekige randen, van de body, af te ronden door de hoeken naar de uiteindes toe te vouwen en dan vast te tapen.(ook te zien in plaatje 18) Toen we de hovercraft daarna weer met de föhn Plaatje 20 testte kon de hovercraft wel zweven, maar gingen de vouwen meer aan de zijkanten zitten, deze hebben we ook zo goed als we konden dicht getapet. We hebben die dag ook veel tijd besteed aan het stabiel laten zweven van de hovercraft, dit doormiddel van het vergroten van de gaten die aan de binnenkant van de rok zitten (plaatje 18). Wij brachten de bladblazer mee naar school, we hadden dan ook gelijk getest of de hovercraft wou zweven met de bladblazer, maar dit lukte niet. Omdat de hovercraft maar niet wou zweven met de bladblazer zijn we maar op internet gaan zoeken naar hoe we dat moesten oplossen, daar kwamen we op het ideeën om nog een tweede rok aan de rok vast te maken om de, via de vouwen, ontsnappende lucht tegen te gaan. Nadat we de hovercraft weer met de bladblazer probeerde wilde hij alsnog niet opstijgen. We hadden wij hadden nog op internet gezocht hoe wij de hovercraft konden laten zweven, hier vonden we dat we meer gaten moesten maken, maar dit hielp slechts lichtjes. Uiteindelijk, na een lange frustrerende tijd van het zoeken naar een oplossing, besloten we de bestaande gaten veel groter te maken dan we het eerst deden en dan ze al waren, tot onze oplossing bleek dit de oplossing. We hebben hierna de rest van de dag besteed aan het trimmen van de gaten zodat iemand er stabiel op kon zitten. Later zijn we doorgegaan met het optimaliseren van de stabiliteit. Terwijl we dat aan het testen waren viel ons op dat de Duck-tape, welke het zeil aan de body vastplakte, vaak losliet van de body, dit verhinderde ons kunnen om de gaten te kunnen optimaliseren omdat er veel lucht
24
ontsnapt uit de spleten die door het loslaten van de Duck-tape. We hebben daarom als eerste het zeil vast gezet met een aantal schroeven (plaatje 21). Dit werkte maar voor een deel, en dus zijn we er meer schroeven in gaan boren. We kwamen toen op het idee om een soort van latje te gebruiken en deze vast te schroeven op de plank, hierdoor zou die hele kant niet meer loslaten. We zijn toen gaan zoeken naar een aantal bruikbare latjes. Van de latjes die we vonden, hebben we de metalen latjes gekozen, dit omdat daar al boorgaten inzaten, en deze niet kapot zouden scheuren als we er nog een gat in zouden maken (plaatje 16). Dit hielp enorm, en hierdoor konden we verdergaan met het optimaliseren van de stabiliteit. Omdat die metalenstrips nu op de zijkanten zitten konden we met gemak mensen optillen, maar die zaten of stonden niet stabiel op onze hovercraft, daarom zijn we zelf gaan experimenteren en zijn we erachter gekomen dat mensen er het best knielend op konden gaan zitten.
Plaatje21
Op een gegeven moment kwamen we aanzetten met wat siliconenspray met het idee dat de siliconenspray de weerstand van Plaatje 16 de skirt met de grond zou verminderen, dit werkte uiteindelijk ook. We zijn voor de rest van de dag veel bezig geweest met het afstellen van de hovercraft, dit neemt veel tijd in omdat het vooral proberen is, en omdat het vanaf dit moment ook pas echt te doen was. We hebben veel geëxperimenteerd met mensen erop, we konden dan optimaal testen of onze hovercraft ook echt over verschillende soorten ondergrond zou kunnen, zoals een hovercraft dat zou moeten kunnen, dit lukte ook. De mooiste prestatie was dat Ward (als eer aan hem willen wij zijn naam toch even expliciet vermelden), die zich als vrijwilliger aanbood, op de hovercraft op de vijver heeft gezweefd. Dit zien wij toch echt als de grootste prestatie, omdat dit het moeilijkste is wat een hovercraft doet, want water is geen vaste ondergrond, en kan gaan verplaatsen waardoor de lucht aan een kant gemakkelijk kan wegstromen en dus helemaal onstabiel wordt. Wij wilden ook die dag nog aan de voortstuwing werken, maar de bladblazer die wij wilde was kapot waardoor wij hier in werden beperkt. We hebben de rest van de dag besteed aan het finetunen van de hovercraft en aan het beginnen van het verschrijven van het verslag. We hebben in de vakantie verder geëxperimenteerd met een voortstuwingssysteem, dit omdat wij daar op school niet aan toe waren gekomen. Tom had een bladblazer meegenomen die hij had 25
geleend van iemand, deze bladblazer was van ongeveer dezelfde sterkte als de bladblazer van de vader van Pepijn was, en had ook nog dezelfde vorm, dit was toch een soort van hindernis omdat er dan uiteindelijk geen echte ruimte meer over was om op de hovercraft te kunnen zitten. We begonnen met het uitdenken van hoe we het zouden gaan aanpakken, we kwamen uiteindelijk op het idee om de tweede bladblazer op de hovercraft te zetten, we konden de bladblazer ook op de rug dragen, maar dan zou het minder effectief werken. We probeerden het voor de eerste keer uit bij iemand thuis, hier was een nog redelijk vlakke plek. Toen we het voor de eerste keer probeerde zonder iemand erop kwam de hovercraft vooruit, maar toen een van ons erop ging staan werkte het niet. Wij hadden daarom iemand die in de buurt woonde en klein en licht was opgebeld om te kijken of het wel lukte met een lichter persoon, maar dit lukte ook niet. We hebben er geen verdere metingen voor verricht omdat het uiteindelijke doel was dat we de hovercraft konden besturen met iemand erop. Omdat het uiteindelijk niet aan het onderzoeksvraag voldeed hebben we er geen foto’s of filmpjes van gemaakt.
26
DE CONCLUSIES ONDER DE ONDEZOEKSVRAGEN - Hoe kunnen we een hovercraft bouwen die een persoon van de grond kan optillen en dan kan hoveren? Om te beginnen hebben we eerst op internet gezocht hoe moderne hovercrafts kunnen hoveren, dit wordt uitgelegd in “onderdelen en werking hovercraft”. Wij besloten om een rechthoekige hovercraft te maken, dit vanwege het feit dat deze vorm beter te besturen is dan een ronde vorm. Voor rok zijn wij voor een bagskirt gegaan, en we hebben een krachtige bladblazer als aandrijvingsmiddel genomen, de werking van deze skirts is uitgelegd in het voorgaande gedeelte. -- Wat is het beste aandrijvingsmiddel om de hovercraft van de grond te kunnen krijgen (wel binnen ons kunnen en doen)? We hadden voor aandrijvingsmiddel naar een grasmaaiermotor en een bladblazer gekeken. Omdat wij thuis al een krachtige bladblazer hadden zijn we daar ook voor gegaan. Omdat onze hovercraft niet zo groot is, is dit waarschijnlijk ook het meest ruimte efficiënt, ook zou een grasmaaiermotor veel meer gevaar opleveren. -- Op welke manier kunnen we de hovercraft het meest stabiel krijgen (dit houdt in de vorm, plaatsing van de motor, etc..)? De meest stabiele vorm voor een hovercraft is een ronde vorm, wij zijn echter voor de rechthoekige vorm gegaan omdat deze het makkelijkst voort te stuwen is. Om de stabiliteit van onze hovercraft zo groot mogelijk te houden hadden we in gedachten om aan beide uiteindes van de hovercraft een bladblazer te plaatsen, een voor de voortstuwing en een voor het op tillen van de hovercraft. Uiteindelijk hebben we maar een bladblazer, en moet degene die op de hovercraft op z’n knieën in het midden gaan zitten. Hij blijkt dan toch redelijk stabiel te zijn en zich als een soort van fiets te gedragen, dus als er een bocht wordt gemaakt moet je, net zoals op een fiets, gaan leunen in de tegengestelde richting. Omdat onze hovercraft geen groot oppervlakte heeft, is het bereiken van een grote stabiliteit iets wat bijna onmogelijk is. -- Wat is de beste skirt die wij, tot zo verre wij dat ook kunnen maken, kunnen gebruiken? De skirt die het beste is voor ons en die wij het beste konden maken was de bagskirt, de fingerskirt was veel te complex voor ons om te maken, en de wall-skirt was te onstabiel voor een hovercraft van onze grootte en zou ervoor zorgen dat de hovercraft minder goed over verschillende terreinen heen zou kunnen gaan. We hebben wel geprobeerd de wall-skirt met de bagskirt te combineren, maar dit leverde geen voordelen op. Er waren ook nog andere mogelijkheden om een bagskirt te maken, je kon namelijk het opblazen van de bagskirt en het optillen van de hovercraft splitsen (2 van plaatje), maar dit zou veel te ingewikkeld en veel te duur worden, daarom zijn wij voor een bagskirt gegaan die gaten heeft die naar de binnenkant zijn gericht (1 van plaatje).
27
Wij hebben afdekzeil als materiaal gebruikt voor de skirt, dit met oog op de kosten, het laat zo goed als geen lucht door en het is stevig genoeg voor onze doeleinde.
- Hoe kunnen we ervoor zorgen dat deze hovercraft goed te besturen is en kan manoeuvreren met een persoon erop? Wij hadden in gedachte om onze hovercraft voort te stuwen met een tweede bladblazer. Wij hebben ook veel op internet gezocht naar de beste manier om een hovercraft voort te stuwen, en dat was meestal door middel van een enorme propeller achterop te zetten, en hier dan een soort van roer achter te hangen die naar rechts en naar links kan worden gedraaid. Uiteindelijk hebben we geprobeerd om onze hovercraft voort te stuwen met een tweede bladblazer, dit lukte als er niemand opzat, maar als iemand er op ging zitten lukte het niet. (Onze “voorstuwing” nu is de benenwagen die aan een touw is voorgespannen ;).) -- Wat is het beste soort voorstuwing dat wij kunnen gebruiken om vooruit te bewegen. De beste soort voortstuwing die wij konden gebruiken hebben wij niet kunnen vinden, dus moeten wij hier over gaan speculeren. Gezien de grootte van onze hovercraft zou een propeller op de achterkant er alleen maar voor zorgen dat de hovercraft naar achteren zou vallen. Theoretisch zou een grote fan achterop het beste werken omdat deze voor meer stuwkracht zorgt, en voor een stabielere voorstuwing zorgt dan een geconcentreerde luchtstraal van een bladblazer. -- Wat moeten we doen om een stuurmechanisme te maken. Omdat wij geen voorstuwing konden maken moeten wij hier gaan speculeren. Theoretisch wilden wij een bladblazer gebruiken (deze blaast lucht in een geconcentreerde straal) waar wij een soort van roer achter willen hangen.
28
foutendiscussie Doordat we gebonden waren aan goedkope materialen om de kosten te reduceren, was het niet mogelijk een optimaal functionerende hovercraft te bouwen. We konden slechts een kleine houten plaat gebruiken die zorgde voor een relatief slecht evenwicht en hadden we minimale ruimte om onze motoren te plaatsen. We hebben ook gekozen voor een goedkoop zeil voor de skirt om de kosten te drukken, waardoor deze niet altijd even goed te verwerken en te monteren was. Er was niet genoeg ruimte noch geld om onze hovercraft van een grote krachtige voortstuwmotor te voorzien waardoor de hovercraft niet genoeg vermogen had zich vooruit te bewegen. Bovendien hadden we niet genoeg mogelijke andere voortstuwingsvoorzieningen om daarmee te experimenteren en daarna te kijken wat voor soort motor het beste bij onze hovercraft werkt. We hebben niet altijd alles even precies af kunnen meten en kunnen plakken en lijmen. Door eventuele kleine openingen in de skirt aan de buitenkant is een kleine hoveelheid lucht ontsnapt. Bovendien is het niet altijd stevig genoed geweest om dingen te plakken met een laagje ducttape. Af en toe was het noodzakelijk geweest dingen vast te lijmen in plaats van te plakken. We wilden ook niet al te veel aan het ontwerp aanpassen toen we eenmaal een redelijk goed werkende hovercraft hadden. We hebben dus niet ver genoeg geëxperimenteerd met de mogenlijkheden van nog grotere gaten omdat we er ook bangt voor waren dat de gaten te groot werden en we daardoor veel druk in de skirt verliezen. Het is namenlijk niet gemakkelijk en stevig om gemaakte gaten weer luchtdicht dicht te plakken of te verkleinen naar een kleinere gat. Ook hebben we problemen gehad met de skirt omdat hij niet goed genoeg wilde opbollen en rond wilde worden. We hebben dit opgelost door met tape de ronde vorm in de skirt af te dwingen. In de binnenkant van de skirt is daardoor ook de structuur veranderd en is waarschijnlijk ook de luchtstroom veranderd. In de skirt zelf zijn gleuven in de onderkant ontstaan die we zo goed mogelijk hebben afgeplakt, maar die lieten af en toe toch meer lucht door dan dat we ervan verlangden. We konden de motor niet in het midden plaatsen door de door onze gekozen soort skirt. De buit waar de lucht vandaan kwam die uit de motor kwam zat dus aan een kant van de hovercraft. We hebben deze aan die kant in het midden hehouden, maar konden er niet voor zorgen dat de buit in het midden van de hele hovercraft kwam. Dit is omdat daar geen skirt zit. De skirt zit alleen aan de rand en moesten daarom kiezen de buis aan de achterkant te plaatsen. Dit is de eerste keer dat we aan een groot technisch project bouwen, en hebben hier dus geen ervaring mee. Dit is mede terug te zien in het plaatsen van de skirt. Deze heeft niet overal precies dezelfde bolling, en op enkele plaatsen zijn er nog gleuven in de skirt waar er lucht door kan ontsnappen. Hierdoor neemt de luchtdruk in het luchtkussen af waardoor deze niet op de maximale hoogte komt en relatief veel wrijving overhoudt. Dit is tevens de reden dat het ons niet lukte de hovercraft wrijvingloos te maken. Doordat we er niet veel mee vooruit konden komen was het ook niet zinvol een stuurmechanisme te aan te brengen.
29
Reflectie Tijdens de samenwerking is het niet altijd vlekkeloos verlopen. Door communicatiefoutjes en onderling meningsverschillen zijn er wel eens misverstanden ontstaan, maar we konden deze gelukken vaak snel en goed oplossen. Een goede planning is van groot belang en we konden ons niet altijd even goed aan deze planning houden. Dit komt mede doordat Pepijn vlak voor de profielwerkweek is geopereerd en we dus minder aan de hovercraft konden werken. Hierdoor kwamen we als snel iets achter te liggen op schema. We hebben later het schema aangepast, zodat we alsnog op tijd klaar konden zijn met ons profielwerkstuk. We merkten ook dat het ontwerp zelf niet altijd wilde meewerken en kwamen af en toe voor tegenslagen te staan doordat de hovercraft dingen deed die wij niet wilden, of dingen niet deed die wij wel wilden. We hebben iedere keer eerst de hovercraft getest met een föhn, wat goed ging en waardoor we steeds gemakkelijk konden zien of de aanpassingen die we hadden getroffen geholpen hadden. Als we dit niet hadden gedaan was het veel lastiger geweest om gebreken snel te ontdekken en zouden we ze daardoor niet altijd op tijd hebben kunnen aanpassen. Ondanks dat er af en toe iets verkeerd ging hebben we het leuk gevonden om iets creatiefs te doen voor ons profielwerkstuk. We houden er allebij niet erg van om heel theoretisch bezig te zijn en hebben ons ook erg vermaakt toen we met onze handen bezig konden zijn. Iedere keer als ons iets lukte waar we lang voor hebben moeten nadenken en bouwen voelde het toch weer als een kleine overwinning. We hebben ook erg veel gehad aan de adviezen van Mr. van Aarle en die van enkele van onze klasgenoten. Nu we terug kijken op deze maanden en met name de profielwerkweek hebben we een leuke tijd gehad en hebben er veel van geleerd.
30
Bronnenlijst: Bron 1: http://www.hovercraftclub.dk/gpage9.html Bron 2: http://www.swedenborg.org.uk/emanuel_swedenborg Bron 3: http://www.visionaer.info/leadership/inventor.htm Bron 4: http://links999.net/hovercraft/hovercraft_history.html Bron 5: http://inventors.about.com/library/inventors/blhovercraft.htm Bron 6: http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/11/newsid_4333000/4333329.stm Bron 7: http://home.versatel.nl/wheijting/index_bestanden/Page804.htm Bron 8: http://www.hovercraft.com/content/ Bron 9: http://www.yachtfocus.com/botennieuws/botennieuwsberichten-van2010/botennieuwsberichten-van-april-2010/amfibisch-plezier-met-een-hovercraft.html
31
