2009 nr. 2. in dit nummer:

Indien onbestelbaar retour zenden aan: Postbus 1275 8001 BG Zwolle

Zwols

2009 nr. 2

Tijdschrift

Jaargang 16 nummer 2, juni 2009

Verschijnt 4 keer per jaar in een oplage van 650 exemplaren.

Redactie

Pien Bos, Anja Bosman-de Haan, Bernadet van der Veen, Albert Versteegde, Nicole Vervoort

Eindredactie

Anja Bosman-de Haan, Nicole Vervoort

Vormgeving

Nicole Vervoort

Druk

Drukkerij Veldman, IJsselmuiden

Redactieadres

Kattenwinkelweg 12 8015 PW Zwolle T 0529-481488 e-mail: [email protected] Aanleveren van kopij voor het ZNT: Liefst digitaal zonder opmaak via e-mail of op CD aan het redactieadres. Geschreven, niet uitgetypte kopij sturen aan: IVN afdeling Zwolle e.o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

in dit nummer:

ontwerp omslag: Henni van Dijk

ZNT-2_2009omslag.indd 1

Het ZNT is het gezamenlijke tijdschrift van IVN en KNNV, beide afdeling Zwolle

Onder andere.. - Het poeltje in park de Hogenkamp - Vogels kijken bij de Tichelgaten in Windesheim - Op zoek naar de wilde kievitsbloem - Bijzondere vondst: moerasmosoortje - En verder: Interview met Heike Tack - Ontdekkingstocht door Zwolse steegjes - Activiteiten en mededelingen van IVN en KNNV - en meer... 18-5-2009 14:10:31

Werkgroepen IVN en KNNV overzicht coördinatoren IVN

Bij de voorplaat

Foto en tekst: Nicole Vervoort

De platbuik (Libellula depressa) is een algemeen voorkomende libel uit de familie van de korenbouten (Libellulidae). De platbuik heeft een voorkeur voor kleine wateren op leem- en zandgronden met weinig vegetatie. Deze foto is gemaakt bij de Tichelgaten van Windesheim bij Zwolle. De platbuik is een gedrongen libel die door zijn brede en afgeplatte achterlijf en de opvallende basisvlekken op de vleugels goed van andere soorten te onderscheiden is. Mannetjes zijn vaak blauw berijpt op het achterlijf; dit kan ook voorkomen bij vrouwtjes, maar wel in mindere mate. Vrouwtjes zijn vaak bruinachtig met een lichtere tot gele kleur langs de zijkanten van het achterlijf. De platbuik vliegt van eind april tot september met de piek in juni. Het mannetje verdedigt een territorium; om dat te kunnen overzien gaat hij vaak zitten op uitkijkposten, zoals takjes of riet. Hij verjaagt platbuikmannetjes maar ook andere libellensoorten.

Planning voor 2009 ZNT nr.3 Sluitingsdatum kopij: 31 juli 2009 Sluitingsdatum korte mededelingen: 21 aug. 2009 Streefdatum verschijning: half sept. 2009 ZNT nr.4 Sluitingsdatum kopij: 16 okt. 2009 Sluitingsdatum korte mededelingen: 6 nov. 2009 Streefdatum verschijning: begin dec. 2009 Niets uit dit nummer mag worden gebruikt voor publicatie zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie, de auteur of de fotograaf.

2 | Zwols Natuur Tijdschrift


Excursies Vogelzangcursus Wilde plantencursus Groencursus Natuurgidsencursus Jeugdactiviteiten (Groendoeners) Stands en verkoop Beleidszaken Veldlessen Groen voor Ouderen

KNNV

KNNV Afdelingsbestuur Vacant Henriëtte Maan 038 - 444 76 12 Marlène Vaessen 0522 - 24 15 32 Heike Tack 038 - 337 57 57 Alfred v/d Burgh 038 - 422 79 47 Tineke Burghard 038 - 444 72 27 Fenna Westers 038 - 422 43 87 Hans de Jong 0529 - 49 76 48 Renée Cornelis 038 - 460 59 78 Jan Westera 038 - 785 01 44

KNNV

Vogelwerkgroep Gerrit Gerritsen 038 - 422 81 22 Werkgroep Hydrobiologie Marion Geerink 038 - 466 24 40 Werkgroep Knoflookpadden Sybout Jaasma 038 - 453 75 73 Mossenwerkgroep Elja van Dongen 038 - 376 26 96 Plantenwerkgroep Elja van Dongen 038 - 376 26 96 Diet ter Stege [email protected] Insectenwerkgroep Leo Winter 038 - 851 94 70 Natuurbeschermingscommissie Hans Nederhand 038 - 460 45 51 Dirk Maas 0529 - 42 72 55

Gezamenlijke werkgroep Paddenstoelen

Verwante werkgroepen

Roofvogelwerkgroep Steenuilenwerkgroep Kerkuilenwerkgroep Zoogdier werkgroep Overijssel

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, vereniging voor veldbiologie

Anna Adams-Catin 038 - 421 71 96

Jan van Dijk 038 - 465 70 50 Bé Schilder 0529 - 49 74 28 Arnold Verhoeven 038 - 465 59 64 Nico Driessen 038 - 425 09 60

16e jaargang nummer 2

IVN Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie

IVN Afdelingsbestuur

voorzitter

Betty van Leeuwen

secretaris

Wietske van Santen-de Vries

penningmeester

Erwin de Visser

PR en communicatie / coordinator activiteiten

Anja Bosman-de Haan

bestuurslid

Dirk Maas

bestuurslid

Henk van Blitterswijk

Meidoornlaan 4, 7721 EZ Dalfsen [email protected] T 0529 - 43 39 69

voorzitter

Heike Tack

Stegginkmarke 20, 8016 MG Zwolle [email protected] T 038 - 3375757

Prins Bernhardstraat 12, 8019 XK Zwolle [email protected] T 038 - 422 04 50

secretaris

Ria Marteijn

Tiendschuurstraat 80, 8043 XS Zwolle [email protected] T 038 - 444 61 07

Sloetmarke 41, 8016 CJ Zwolle [email protected] T 038 - 465 96 07

Scheppinckmate 53, 8014 JR Zwolle [email protected] T 038 - 465 47 35

De Doornweg 49, 8035 PD Zwolle [email protected] T 0529 - 42 72 55

Westenholterweg 7, 8042 AE Zwolle [email protected] T 038 - 423 41 91

natuurhistorisch secretaris Erik van Dijk

Donker Curtiusware 35 8014 TK Zwolle [email protected] T 06-22441315

Ondersteunende functies ledenadministratie

Cor Kauw


webmaster

Johan Buitenkamp

Goudplevierstraat 219, 8043 JL Zwolle [email protected] T 038 - 420 21 51

website e-mailadres afdeling postadres

www.knnv.nl/zwolle [email protected]

KNNV Afdeling Zwolle Postbus 1275 8001 BG Zwolle

Contributie KNNV Leden € 26,25 per jaar, incl. toezending van Natura, het landelijke tijdschrift van de KNNV; Huisgenootleden € 11,75 Regionale leden (afdelingslid) € 15,Gironummer: 998242 t.n.v. KNNV Zwolle. Opzeggen lidmaatschap dient uiterlijk 15 december voorafgaand aan het betreffende kalenderjaar schriftelijk of per e-mail te geschieden bij de ledenadministrateur, Cor Kauw ([email protected]). U ontvangt hiervan binnen 10 dagen een schriftelijke bevestiging. Zo niet, neemt u dan opnieuw contact op.


penningmeester

Janna Drewes

bestuurslid

Krista Esselink

bestuurslid

Marieke van Slooten

bestuurslid

Marcel Tonkes

Dreessingel 85, 8015 CH Zwolle [email protected] T 038 - 466 99 15

Blaaszegge 18, 8043 LA Zwolle [email protected] T 038 - 420 06 26

Koningin Emmalaan 2, 8051 PD Hattem [email protected] T 038 - 444 02 15

Dreessingel 107, 8015 CJ Zwolle [email protected] T 038 - 465 99 66

bestuurslid

Roelof Pol

Kortenhorststraat 24, 8015 BT Zwolle [email protected] T 038 - 460 94 36

Ondersteunende functies bestuurs-adviseur

Albert Versteegde

bestuurs-adviseur

Louis Zandbergen

ledenadministratie

Marieke van Sloten

tel. contactadres

038 - 444 61 07


www.ivnzwolle.nl [email protected]

Thorbeckelaan 2a, 8014 AZ Zwolle T 038 - 465 42 70

Drapenierlaan 27, 8043 AJ Zwolle T 038 - 420 10 83

[email protected] T 038 - 444 02 15

IVN Afdeling Zwolle e.o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

Contributie IVN Donateurs minimaal € 7,95 per jaar; Leden (actief) € 13,60 per jaar, incl. toezending van Mens en Natuur; Huisgenootlid € 6,80. Gironummer: 124197 t.n.v. IVN Zwolle Wijzigingen m.b.t. het donateurs- en lidmaatschap schriftelijk doorgeven aan postadres of per e-mail: [email protected]

Zwols Natuur Tijdschrift | 35

18-5-2009 14:10:32

ZNT

Buiten Kijken

door Margriet van Kampen

. . . Kennelijk waren 'mijn' hazen aan een tweede ronde bezig . . . Half april: sinds anderhalve week een zomerse lente, met temperaturen die tweemaal zo hoog zijn als normaal. Alles lijkt dan ook twee keer zo snel te gaan. De kastanje voor mijn raam was twee weken geleden nog kaal. Nu zijn tussen het uitgelopen blad de bloesemknoppen al te zien! Alles gaat zo snel als een haas! En die zijn snel – als een haas het hazenpad kiest, gebeurt dat vaak met zo’n 50 km per uur.


Foto: Evert Ruiter Ik heb tijdens een boswandeling op tweede paasdag een stelletje hazen in volle actie gezien tijdens een ‘rammelpartij’. Vaak begint de ‘rammeltijd’ (paartijd voor hazen) al heel vroeg, soms al in januari als het mooi weer is. Maar vaak ook komen die jonge haasjes om door het slechte weer erna. In mei komt dan een tweede ‘lichting’ en dat gaat dan zo verder tot aan de herfst toe. Kennelijk waren ‘mijn’ hazen aan een tweede ronde bezig. Het ging er stevig aan toe; twee hazen die elkaar, rechtopstaand, fikse klappen uitdeelden, waarbij plukjes wol in de stille ochtend wegzweefden. Twee ‘rammelaars’ (mannetjes) die elkaar de gunsten van een ‘moertje’ (wijfje) betwistten. Die zat dat spektakel rustig op een afstandje aan te zien. Toen leek ze het welletjes te vinden en na een paar sprongetjes trok ze een uitdagend sprintje – alsof ze wilde weten of de sterkste ook de snelste zou zijn. De twee heren, waarvan er één al aan de winnende hand was, zetten direct de achtervolging in. Langs de bosrand, over de wei, door het bos, weer over de wei – elke manoeuvre van het moertje feilloos volgend. Een prachtig spel! Toen dook er vanuit een bosje nóg een rammelaar op, die het wijfje haaks inhaalde en met haar in het bos verdween, de twee mededingers wat beduusd er achteraan… Als twee honden vechten om een been….


ZNT Na ongeveer 42 dagen zullen twee kleine haasjes, op een beschut plekje ergens in het veld, met reeds open ‘babygrijze’ oogjes en al helemaal behaard, het levenslicht zien. Het hazenleven wat hen te wachten staat, zal een zwaar leven worden. Vanaf de geboorte al blootgesteld aan een hele reeks vervolgingen. Roofvogels loeren op hen vanuit de lucht. Op de grond moeten ze zien te ontkomen aan rovers op vier benen zoals hermelijn, vos, verwilderde katten en stropende honden. En dan zijn er nog jagers op twee benen…. De haas weet dit alles te overleven dankzij een vruchtbaar leven en een, in snelheid gespecialiseerd, lichaam met scherpe zintuigen (ogen, oren en neus). Wordt hij achtervolgd, dan verstaat hij de kunst om in volle vaart van richting te veranderen. Dit ‘haken slaan’ laat menige achtervolgende hond beduusd achter. Pas als twee honden gaan samenwerken door om beurten de bochten af te snijden, wat ik werkelijk eens heb zien gebeuren, begint het er voor Lampe somber uit te zien.

Het overlevingsinstinct is de jonge haas al zó ingeschapen dat jonge haasjes al vlak na de geboorte uit eigen beweging van elkaar wegkruipen om te voorkomen dat ze allebei omkomen bij ontdekking door rovers. Ze blijven dan ongeveer vijf weken in de buurt van de geboorteplaats, die ze weer opzoeken als hun moeder hen daar komt zogen in de avondschemering, ongeveer een half uur na zonsondergang. Jonge haasjes hebben geen nestgeur, mede doordat moeder meteen hun urine oplikt. Vanwege de veiligheid zijn moeders’ bezoekjes kort en schaars, maar ze blijft, net zoals bij reeën, wel in de buurt om een oogje in het zeil te houden.

De haas graaft nooit een hol, zoals een konijn, maar verblijft in een ‘leger’, een ondiepe holte waarin hij tot op het laatst doodstil ineengedoken blijft liggen, de lange oren plat over de rug, vertrouwend op zijn schutkleur. Vaak ontdekte ik zo’n verborgen haas slechts door de felle lichte ogen, die me nauwlettend in de gaten hielden.

Als ik me ervan bewust word dat her en der in onze velden jonge haasjes, moederziel alleen, in een soort ‘natuurlijk vertrouwen’ liggen te wachten op de komst van hun moeder, dan ontroert me dat ‘natuurlijk oervertrouwen’ .

Weet u hoe deze vlinder heet? Mail uw antwoord naar [email protected]



ZNT

Redactioneel

Lekker

Inhoudsopgave

Buiten Kijken door Margriet van Kampen

3-4

Weet u hoe deze vlinder heet?

4

Redactioneel

5

Natuur in en om het huis door Teuntje Lindhoud

6

Het poeltje in Park De Hogenkamp door Han Beeuwkes

7-9

Gezocht: ransuilen! door Jan van Dijk

10

Oproep: gierzwaluwen inventariseren

10

Oproep: ijsvogelwaarnemingen 2008/2009

10

Vogels kijken bij de Tichelgaten in Windesheim door Jeroen Mulder

11-13

Tekening van Willemien

14

Lekker dat het lente is. Elke dag mooi weer: zonnetje, windje erbij. Lekker ook dat er af en toe een mals buitje valt. Fijn voor de planten en de dorstige dieren en feest voor de slakken. Lekker dat je soms onverwacht en opeens in prettig gezelschap terechtkomt, waarmee het prima klikt: zelfde interesse, zelfde gevoel voor humor, zelfde passie. Lekker dat er weer volop Italiaans ijs verkrijgbaar is in de stad. Meestal kies ik yoghurt en framboos. Of chocolade. Wat is uw favoriete smaak? Lekker dat er weer een ZNT klaar is, voor ons en voor u. Voor ons omdat er dus een flinke klus geklaard is, voor u omdat u natuurlijk al wekenlang uitkeek naar uw lijfblad. Lekker dat de redactie weer is uitgebreid. Na Pien Bos konden we pasgeleden ook Bernadet van der Veen verwelkomen. Pien heeft nu haar eigen rubriek, Drijfveren, waarin ze verslag doet van haar speurtocht naar de dingen die de mensen binnen onze verenigingen bezighoudt. Bernadet schrijft in dit nummer over de Steegjestocht. Lekker dat het weer bijna vakantie is. Lekker luieren..of juist niet? Lekker dat het lekker gaat. Tot het volgende nummer, ergens half september!

Van de IVN Bestuurstafel

15

Even voorstellen

15

Goed bekeken door Gerard Beersma

16

Bijzondere vondst: moerasmosoortje door Melchior van Tweel

17

Mensen met interesse gezocht

17

IVN excursieprogramma zomer en herfst 2009

18-19

Groendoeners door Tineke Burghard

20

Van de KNNV Bestuurstafel

21

Zomerprogramma 2009 KNNV Zwolle

22-23

Op zoek naar de wilde kievitsbloem door Emile Nat

24-26

Gezocht de batdetector van KNNV, afd. Zwolle

26

Waterestafette in Stadshagen

27

IVN wandeling 14 maart door Roelof Pol

27

Over gepensioneerde schippers en vogelmuur door Bernadet van der Veen

28

Wie meet, die weet (resultaten enquête KNNV) door Wietske van Santen

29-30

Op cursus bij het IVN door Hermien Toebes

31

Op pad met IVN gidsen door Agnes Neimeijer

31

Bezorging Natura

31

Ooievaars op de markt door Erwin de Visser

32

Ooievaars in Zwolle en omgeving

32

MUS groeit: tel ook mee in 2009

33

Namens de redactie, Anja Bosman – de Haan

Werkgroep Landelijke Jongeren vande KNNV

33

Drijfveren door Pien Bos

34



ZNT

Natuur in en om het huis Als je gevraagd wordt om een stukje te schrijven voor deze rubriek en het is rond maart/april 2009, dan heb je wel geluk. Ook al ligt de lente al lang achter ons als dit in het ZNT verschijnt, voorjaar 2009 was een voorjaar zoals een voorjaar hoort te zijn, met heerlijke temperaturen vanaf eind maart en uitbundig bloeiende voorjaarsbloemen, teveel om op te noemen. Bovendien ga je in een keer nog veel bewuster kijken naar alles wat er zich afspeelt in je tuintje. Geen grote tuin dus, maar zo gunstig gelegen, dat ‘buitenaf’ in je achtertuin begint. Wat ik allemaal zie en hoor is een lust voor het oog en het oor. Hier volgen een paar waarnemingen vanuit huis: Toen de laatste vetbol bijna op was, hing er een pimpelmees aan. Er zijn in maart al wel paartjes gevormd en de partner zit op een takje schuin eronder omhoog te kijken. Zo lang, opvallend lang. Dan ineens valt hij achterover van zijn takje (stokje?) en blijft even versuft liggen. Ik houd me gelukkig in en onderneem niets. En inderdaad: even later vliegt het vogeltje weer weg. Een dag of veertien later zie ik een paartje koolmees. Hij met een fors stuk nestmateriaal in de snavel. Ze landen even in de hazelaar en op dat moment valt er plots een flinke bui. Zij vlucht in de fijnspar. Hij zit een tijdje met zijn vrachtje in de regen. Uiteindelijk laat hij het vallen en kijkt het na. Helaas. Ook hij vliegt snel de beschutting in. De winterkoning nestelt dit jaar ook weer ergens in de fijnspar en een van zijn zangposten is de bovenste top van die boom, die inmiddels boven het huis is uitgegroeid. Op een ochtend als het nog vroeg is, zit hij er weer. Ik kijk naar hem en zie dat zijn lijfje net zo groot is als de dikke eindknop. Plotseling laat hij zich loodrecht naar beneden vallen en verdwijnt tussen de


door Teuntje Lindhoud

. . . Ik luister en verwonder me erover . . .

lager groeiende takjes. Ik richt mijn blik dichter bij het raam naar boven. De verklaring voor dit gedrag zie ik nog net langzaam wiekend en naar beneden spiedend overvliegen. Een roofvogel, waarvan ik alleen een glimp zie; niet zeker wat voor een, dus roofvogel. Ook ’s nachts is er activiteit bij ons in buurt. De scholekster is terug om op een van de platte kiezeldaken te broeden en kan soms behoorlijk alarm slaan. Maar een geluid waar ik zeker zo blij mee ben is de roep van de bruine kikker in de vijver van de buren. Ze zijn in de nachten rond 1 april voor het eerst actief. Ik luister en verwonder me erover dat ze een fractie in toonhoogte verschillen. Ook verbaas ik me over de duur van de roep, echt de hele nacht door. Wanneer ik ook wakker word, ik hoor ze. Ik vraag me af waaruit de kwaakblaas bestaat. Het moet materiaal zijn waarvan de elasticiteit zeer duurzaam is, of iets wat zich tijdens het gebruik vernieuwt.


ZNT

Het poeltje in Park De Hogenkamp tekst en foto's door Han Beeuwkes Inleiding Wat kan het prettig zijn als je na de werkdag even kunt neerstrijken in een stiltegebied: een mooi, rustig en goed onderhouden parkje midden in de stad, tegen de rand van Zwolle-Noord: Park de Hogenkamp. Een project van de Gemeente Zwolle. Het park heeft een bewogen geschiedenis achter de rug vanwege de vele bestemmingen die het kreeg en de daarmee gepaard gaande metamorfosen. Was het ooit een speel-/sportweide voor de scholen, toen werd het een dierenweide, daarna heeft het een poos braakliggen-te-zijn en thans is het weer omgevormd tot een vriendelijk wijkparkje, waarvan gebruik wordt gemaakt door een wandelaar, een hond-uitlater of wat jeugd. Het is een parkje voor elk wat wils. Je kunt er barbecuen, skaten en schommelen én….botaniseren. Na de reconstructie in 2004 bleven oude elementen bestaan en zijn nieuwe toegevoegd, waaronder een poeltje. Verborgen Een mooie ronde cirkel is het niet. Een banaan dan? Ook niet. Om in de plantenterminologie te blijven, zou ik het willen omschrijven als „niervormig”. Met enige fantasie kun je er zelfs een hart in zien. De omtrek is ongeveer 90 meter, inclusief de fraaie flauw oplopende oeverranden. Het ligt laag, diep, als in een kom, en onopvallend langs de Ruusbroecstraat, verborgen achter geboomte, “oud hout”, els, berk, meidoorn, bosrank en braamstruweel. Vanaf de weg is het niet te zien, je moet de paadjes op. Van rommelig naar opgeruimd Al zolang het poeltje er ligt, volg ik de ontwikkeling ervan. Met name het plantenleven op de oevers en (half) in het water. Aanvankelijk leek het een weinig interessant rommelig vijvertje te worden. Een stortplaats van plastics, blikjes en


. . . Heel mooi is hier, kleinschalig, het verschijnsel van successie waar te nemen . . . soms een kinderfietsje. Maar neen, dat veranderde in de loop der jaren. Het werd/wordt steeds beter beheerd, de poel in de herfst gereinigd, de oevers zeer kort gemaaid en het maaisel en rommel uit de poel afgevoerd. De wilgen geknot. Ook dit jaar kan de bijzondere oevervegetatie weer op een schone, opgeruimde, lichtrijke bodem beginnen. En wij kijken mee. Successie Elke week loop ik er even langs. Er is duidelijk sprake van een noord-(schaduw) en zonzijde. Dit komt tot uitdrukking in de plantengroei. Zolang de vegetatie nog niet al te dicht is, kun je opmerkelijke soorten tegenkomen, die zich er opeens gaan vestigen. Zo vond ik vorig jaar voor het eerst platte rus. Niet zeldzaam, maar toch aardig. Een soort die trouwens ook opduikt tussen trottoirbanden langs de Rijnlaan en, naar het schijnt, oprukt van de IJssel via Westenholte en Spoolde naar de stad. Ook veldrus is met zijn opmars begonnen. Diverse zeggesoorten ontwikkelen zich op de oevers, weliswaar “de algemene”, maar het blijft opletten of er opeens een nieuwe soort optreedt. In dit type vegetatie zou je langzamerhand valse voszegge kunnen verwachten. Daar let je dus op. Je probeert te denken vanuit de plant. Heel mooi is hier, kleinschalig, het verschijnsel van successie waar te nemen: de opeenvolging van soorten volgens een bijna


ZNT wetmatig patroon. Er verschijnen soorten, er verdwijnen soorten en er komen nieuwe andere soorten voor terug. Nu zit er aan een gegraven poel altijd iets onnatuurlijks, maar doordat er prachtige voorwaarden (de flauw oplopende oevers) geschapen zijn, kun je wél natuurlijke processen waarnemen, zoals de “invulling” van de vegetatie op de oevers gedurende een reeks van jaren. In mei/juni/juli is het ware wilde-bloemen-zee. Prachtig!

Zaaddoosje van Schildvruchtereprijs

Schilden en staminodia Een plant die ieder jaar mijn aandacht trekt, is schildvruchtereprijs. Volgens mij de enige ereprijssoort met witte bloemen. De soort is veel minder bekend dan onze “hemelsblauwtjes”, die omstreeks deze tijd (april, mei) prijken langs dijken, wegen, prikkeldraadzones en in plantsoenen. Schildvruchtereprijs leeft verborgen, half in het water en half op zompige oevers. Het is een echt natte soort. De plant heeft zich hier de afgelopen jaren enorm uitgebreid. Na de bloei vind je hem, met zijn grasachtige bladeren, nauwelijks meer terug tussen de oevervegetatie. Je moet er dus op tijd bij zijn om hem te vinden. Een soort die ook zeer verraste, is gevleugeld helmkruid. Op onze excursies leerden we dat je bij de helmkruiden diep achter in de bloem moet kijken (loep!) op zoek naar het staminodium, de tot een schub vervormde vergroeiing van de 5de onvruchtbare meeldraad. De vorm van het staminodium is per soort verschillend. Omgekeerd driehoekig (knopig helmkruid), plat zadelvormig (gevleugeld helmkruid) of lepelvormig (geoord helmkruid). Een belangrijk determinatiegegeven. Gevleugeld helmkruid begon met twee exemplaren, maar verbreidt zich steeds meer over de oeverranden. Dit jaar (begin april) staan er al zeker 23 nieuwe pollen. De bloemen worden door diverse wespensoorten bezocht. Hertshooien Naast bovengenoemde planten groeien er 3 hertshooisoorten. De meest bekende Sint Janskruid natuurlijk, maar ook kantig hertshooi en gevleugeld hertshooi. Die beide laatste geven nogal eens verwarring. Wie is nou wie? En hoe zie je dat? Hier groeien ze alledrie bij elkaar en je kunt in alle rust de verschillen goed bekijken en in het hoofd prenten. Kantig: stompe kelk, grote bloem. Gevleugeld: spitse puntige kelk, kleine bloem. Het kan niet missen.

Schildvruchtereprijs


Waterfauna Ja, er valt nog veel meer te vertellen over dit poeltje. Wat te denken van de vissen en amfibieën. Begin april telde ik bij rondjes om de poel al gemiddeld


ZNT halsbandparkieten, die er dagen achtereen hebben vertoefd. De appelvink komt veelvuldig voor. Er is een draaihals waargenomen. De grote bonte specht zie je vlak voor je neus van boom tot boom verplaatsen. ’s Winters zwermt het er van sijzen en barmsijzen en kun je plotseling goudvinken tegenkomen. In het voorjaar vliegen er oranjetipjes, gehakkelde aurelia, hooibeestje, landkaartjes. In juli-augustus vliegen er allerlei verschillende soorten libellen boven de poel (o.a. grote soort met bruin achterlijf, kleiner met rood achterlijf en platbuik). Slot Park de Hogenkamp is een geslaagd project van de gemeente Zwolle. Het wordt ieder jaar mooier en voller. Een park voor iedereen uit de buurt met goede bedoelingen. Nu komt het er op aan alle sociaal-culturele en groen-ecologische elementen zorgvuldig te blijven bewaken en beheren. Dan kan iedereen op eigen wijze er nog jaren van genieten en er ontspannen en….kan alles wat leeft en groeit zich verder ontplooien. Kantig hertshooi

Zwolle, 20 april 2009

30 plonzen per ronde. En het grote knorren en kwaken moet nog beginnen. Ja, als dát begint, dan waan je je in een poldersloot van vóór de grote vervuiling, pakweg begin 1900. Het wemelt hier van de groene kikvorsen. Kleine en heel grote exemplaren, die met hun “blaaskaken” net boven de waterspiegel elkaar lijken op te drijven tot wie het hardste kan. En dan opeens is het in één keer stil. Alsof een onzichtbare dirigent zijn laatste slag slaat. Naast die kikkers schieten kleine groepen vissen over de bodem: rode staartvin en rode buikvinnen. Ik vermoed dat het ruisvoorns zijn. Daarnaast zijn er diverse soorten (water) slakjes te vinden, en is er allerlei “krinkelend, rinkelend”(Gezelle) watergedierte te zien. Voer voor hydrobiologen.

Gevleugeld helmkruid ( ssp. Neesii ); zadelvormig staminodium

Vogels en insekten De omgeving van de Ruusbroecstraat, inclusief het park en de parkranden, is te typeren als zeer vogelrijk. Alle struweelsoorten kun je er horen en zien. In 2008 was er opeens een tropische verrassing, in groen, rood en een veegje zwart, te horen: twee


Geoord helmkruid lepelvormig; staminodium

De soortenlijst van 'Park De Hogenkamp' is op te vragen bij de redactie: [email protected]


ZNT

Gezocht: ransuilen! In de afgelopen 10 jaren zijn de vrijwilligers van de Roofvogel- en Uilenwerkgroep erin geslaagd de broedgevallen van de meeste soorten jaarlijks in kaart te brengen. Bij de “nestkastbroeders”, zoals Torenvalken, Kerkuilen en Steenuilen, is dat relatief gemakkelijk, door alle nestkasten te controleren. Bij de Buizerds en Haviken wordt het al iets lastiger, omdat die zelf een nest bouwen. Gelukkig bouwen deze twee soorten hun nest meestal al in maart en dan zit er nog geen blad aan de bomen, zodat het ons wel lukt om nagenoeg alle nesten te vinden. Lastiger soorten zijn Bruine Kiekendief, Sperwer, Boomvalk en Bosuil. Bruine Kiekendieven broeden af en toe in onze gemeente en het is altijd weer een verrassing of ze er zijn. Sperwers bouwen hun nest in april en overwegend in de stad, in kleine bosjes. Dat levert dus Ransuilen foto:Jan van Dijk redelijk wat zoekwerk op. Boomvalken bouwen zelf geen nest, maar gebruiken meestal een kraaiennest. Hier leggen ze eind mei/begin juni hun eieren in, zodra de jonge Kraaien van het nest zijn. Lastig zoeken, want de bomen zitten dan vol in het blad. Bosuilen zijn bosbroeders en slechts af en toe broeden ze in de grote parken in onze gemeente. De soort waar we middels dit schrijven aandacht voor vragen is de Ransuil (u weet wel, die uil met ‘oortjes’). De kleinere broer van de Oehoe. In de winter groeperen ze vaak op gezamenlijke roestplaatsen. De groepen kunnen in grootte variëren van slechts enkele exemplaren tot wel 30 of 40 stuks! Vroeg in het voorjaar verlaten ze deze roestplaatsen weer en zoeken hun broedplaatsen op. En daar gaat het ons nu om: “Waar broeden ze?” Tijdens onze zoektochten naar andere soorten stuiten we af en toe op een nest met een broedende ransuil. Ransuilen bouwen zelf ook geen nest, maar gebruiken een oud nest van Kraaien of Eksters. En niet alleen in de buitengebieden, maar ook in de dichtere bebouwing. Bijvoorbeeld achtertuinen met grote coniferen of naaldbomen zijn erg in trek, als er maar een oud nest in zit. Het is voor ons niet te doen om bij alle mensen met grotere achtertuinen aan te kloppen en te vragen of er toevallig een ransuil broedt… Daarom willen wij graag tips! Heeft u zelf een broedende ransuil in uw tuin of kent u iemand die dat heeft, zou u dit dan willen melden via e-mail: [email protected]. Het is ons er alleen om te doen inzicht te krijgen in waar Ransuilen broeden en in welke dichtheid. De adresgegevens blijven binnen onze Werkgroep. Bij voorbaat hartelijk dank voor uw reactie! Namens de Zwolse Roofvogel- en Uilenwerkgroep, Jan van Dijk

Oproep: gierzwaluwen inventariseren

in Zwolle-Zuid (of geheel Zwolle)

Bouwbedrijf Salverda wil namens de Woningstichting SWZ weten waar de gierzwaluwen broeden in de Keucheniusware, Van Hogendorpware, Van Hallware, de Kempenaerware en de Staatsmanlaan. Wie wil meehelpen inventariseren tussen 15 juni en 15 juli in de avonduren? Dan kunt u contact opnemen met Erwin de Visser, tel.: 038-4659607 of per e-mail [email protected] Indien u andere plaatsen weet in Zwolle waar de gierzwaluw in 2008 broedde, wilt u dat dan ook doorgeven.

Oproep: ijsvogelwaarnemingen 2008/2009 Afgelopen vorstperiode heeft de helft van de populatie ijsvogels het niet overleefd, is de voorlopige conclusie. Graag zouden we een goed beeld willen krijgen van hoe het met de ijsvogels in en rond Zwolle is gesteld. Daarom verzoek ik iedereen om plaatsen door te geven waar in 2008 de ijsvogel voorkwam of regelmatig werd gezien en eventuele broedplaatsen. Ook graag doorgeven waar de ijsvogels na de vorstperiode nog aanwezig zijn. Wilt u dit doorgeven per e-mail aan Erwin de Visser: [email protected]. Indien u waarnemingen heeft over meerdere jaren, dan zou ik die ook graag willen ontvangen.



ZNT

Vogels kijken bij de Tichelgaten in Windesheim door Jeroen Mulder Verslag van een KNNV-excursie in een Natura 2000-gebied: de IJsseluiterwaarden

zondag 8 maart 2009 Een regenachtige ochtend was het toen we met ons allen op de parkeerplaats stonden bij de Oude Steenfabriek in Windesheim. Toch was de opkomst helemaal niet gering. Dat boven de uitnodiging “Wij zijn niet van suikergoed!” gestaan had, zou een reden kunnen wezen, maar we waren ook met veel geïnteresseerden omdat familie, vrienden, collega‘s en buren ook welkom waren. Vanaf de parkeerplaats konden we de restanten zien van de oude ovens van de steenfabriek. Er hebben langs de IJssel heel wat steenfabrieken gestaan. Om stenen te bakken, gebruikte men rivierklei en die werd ruimschoots gevonden langs de rivier. Toch was er een moment dat de buitendijkse klei opraakte en vanaf dat moment begon men binnendijks op zoek te gaan naar klei. Er werd klei afgegraven en zo ontstonden grote gaten in de bodem, de zogeheten Tichelgaten. Dankzij deze afgravingen is een heel mooi natuurgebied ontstaan. Vanaf de parkeerplaats liepen we over de dijk naar een vogelkijkhut. Een glibberig pad, waar niet iedereen zich even goed staande wist te houden, leidde ons door een bebost gebiedje. Voor ons hield de groep stil. Wat bleek: een pad had ons pad gekruist. De gids vertelde over wildtunnels in de omgeving, waar deze pad waarschijnlijk ook gebruik van gemaakt zal hebben. In de vogelkijkhut, waar we nog maar net met ons allen in pasten, hadden we een weids gezicht over een Tichelgat. Een prachtig gezicht. Met mijn kijkertje


Tichelgaten

Foto: Nicole Vervoort

haalde ik de vogels dichterbij die ik in de verte zag. Het bleken Futen te zijn. Nog verderop aan de overkant waren ook vogels langs de waterkant en eigenlijk was er zo één, twee, drie niet echt meer te bespeuren. Althans die indruk had ik. En ik denk dat ik wel een beetje gelijk had, want de gidsen kozen er voor ons iets te vertellen over het natuurgebied. Al gauw praatten ze over Natura 2000. De Vogelrichtlijn- en de Habitatrichtlijngebieden worden in Nederland gecombineerd als Natura 2000-gebieden aangewezen. De aanwijzing van Natura 2000-gebieden is in 2007 begonnen. Het Tichelgat dat aan de voet van onze 'schuilhut' lag, is opgenomen als Vogelrichtlijngebied. Deze aanwijzing heeft betrekking op de volgende vogelsoorten: Fuut, Grote Zaagbek, Kuifeend, Nonnetje, Aalscholver (broedvogel), Visarend, Kleine Zilverreiger, Slechtvalk, Lepelaar, Porseleinhoen (broedvogel), Kleine Zwaan*, Kwartelkoning (broedvogel)*, Wilde Zwaan*, Meerkoet*, Kolgans*, Scholekster, Grauwe Gans, Kieviet, Smient*, Grutto*, Krakeend, Wulp, Wintertaling, Tureluur, Wilde Eend, Reuzenstern*, Pijlstaart, Zwarte Stern, Slobeend*, IJsvogel(broedvogel)*, Tafeleend. <soorten gemarkeerd met een sterretje (*) zijn zogenaamde “kwalificerende soorten” waarvoor het gebied is geselecteerd als Vogelrichtlijngebied> Aan het eind van het verhaal werd nog éénmaal over het wa-


ZNT

We stonden stil en waren stil, om te luisteren naar de vogels ter gespeurd naar speciale vogels en zo kwam toch nog de Grote Zaagbek in beeld. Buiten waarschuwde de gids ons nogmaals dat we op HET pad moesten lopen en niet op DE pad. En dat deed ons allen wel lachen. Waar we zeker ook vrolijk van werden, was dat de regen ophield. En we hebben de rest van de ochtend heel mooi weer gehad. Op weg naar een ander Tichelgat kwamen we heel wat natuur tegen, waar ook genoeg over te vertellen was. De bloesem van de Sleedoorn trok onze aandacht. Deze doornige struik krijgt in maart haar bloesems. Binnen niet al te lange tijd is haar aanzicht een witte wolk van bloesems. De dorens van de sleedoorn zijn erg handig voor de Klauwier. Dit vogeltje spietst namelijk zijn prooi aan de dorens om zo gemakkelijker zijn maaltje te kunnen verorberen. Van de ene verbazing vielen we in de andere. In de bomen hingen allemaal mysterieuze mosnesten. Waarschijnlijk zijn deze nesten door een vogeltje gemaakt, maar welke? Ik kan het jullie niet vertellen. Zo te zien leefde het mos nog steeds, want het was mooi groen van kleur. Ze hingen als groene bollen in de takken. Voor we de dijk weer opklommen, groef de gids het Speenkruid uit om ons te laten zien waar zijn benaming vandaan komt. Onder de grond bevinden zich namelijk de knolletjes van het plantje, die op kleine speentjes lijken. Planten die bollen en knollen hebben,


zijn er in het voorjaar vroeg bij, doordat ze veel reservevoedsel hebben. Ze produceren in het voorjaar snel bladeren met voldoende bladgroenkorrels. Ze kunnen dan in het bos nog voldoende licht opvangen, voordat het bladerdek van de bomen de hoeveelheid licht in de kruidlaag beperkt. Speenkruid bloeit volop in april. We klommen weer tegen de dijk op en vanaf daar hadden we een mooi uitzicht over een stuk uiterwaard, begroeid met weelderig gras, bomen en struiken. We stonden stil en waren stil, om te luisteren naar de vogels. En die lieten zich zeker horen. Misschien nog wel het mooist, was het repertoire van de Zanglijster. In het landschap voor ons werd een Matkopmees opgemerkt. Ik zag hem zelf af en toe van de ene naar de andere struik vliegen, maar ik slaagde er niet in het vogeltje in de struik met de kijker dichterbij te halen. Mijn vader zag hem met de telescoopkijker van de gids. Het meesje is heel moeilijk te onderscheiden van de Glanskopmees. Volgens kenners zijn ze het makkelijkst van elkaar te onderscheiden door hun geluid. Nou volgens mij hebben we het vogeltje allemaal niet gehoord, dus misschien was het ook wel een glanskop. Voordat onze groep in tweeën werd gesplitst, stonden we nog even onder een Els. Dit is ook het laatste wat ik over de flora vertel en dan zal ik het alleen nog maar over zwemvogels hebben. De lange hangende katjes van de els zaten al vol met stuifmeel. Het waren geen stijve knoppen meer, maar ze hingen en het stuifmeel lag er overheen, klaar om meegenomen te worden door de wind. Aan de takken van de els zaten ook bruine bolletjes. Het waren elzenproppen, een soort dennenappeltjes. De donkere bolletjes waren van vorig jaar. Tussen de wijd uitstaande schubben zaten bleekbruine nootjes met een vliezig randje: de zaden. Van de zomer zullen er weer nieuwe, harde, groene vruchten aangroeien. Zowel links als rechts wandelden we langs water en bij open plekken hielden we stil om te kijken welke vogels er te zien waren. Mijn vader zette zijn bril op om de kans te vergroten dat hij een Brilduiker kon zien zwemmen. Maar noch mijn vader, noch ik hebben deze ochtend ook maar één Brilduiker gezien. Het beestje was waarschijnlijk net weggedoken. Wel sloeg de fascinatie voor de Krakeend van de gids over op ons. Met zijn Swarovski telescoopkijker konden we goed zien hoe mooi het vederdek op de borst getekend was. Ook heel mooi te zien zo, was de Mandarijneend. Deze vogel wordt al enige honderden jaren gehouden als sierwatervogel. Als exoot komt hij zelden voor in Nederland en België, met uitzondering van Oost-Nederland. Van oorsprong is het een


ZNT wordt veel aangetroffen in de Nijlvallei. De oude Egyptenaren beschouwden de Nijlgans als een heilig dier en zo zijn deze ganzen in hun kunst vaak afgebeeld. Het Nonnetje is een zwemvogel die wel opgenomen is in de lijst van kwalificerende soorten. Het is de kleinste van de zaagbekkenfamilie. En maar weinig vogels zijn zo mooi getekend als het mannetje. Fraaie zwarte accenten op een spierwit vederkleed. Het vrouwtje is minder opvallend. Zij zal tijdens het broeden meer hebben aan een goede schutkleur en is daarom overwegend bruin. Nonnetjes leven hoofdzakelijk van vis, die ze onder water najagen. Met gesloten vleugels zwemmen ze snel onder water en duiken zonder enig geluid te maken.

Speenkruid

foto: Nicole Vervoort

Aziatische vogel, die zijn nest maakt in verlaten spechtennesten op grote hoogte. Deze vogel wordt niet genoemd in de richtlijn voor Natura 2000. De Nijlgans is ook zo‘n vogel die niet opgenomen is in de Vogelrichtlijn. Dat zal hem weinig uitmaken. Hij doet toch wel waar hij zelf zin in heeft. Agressiviteit is het handelsmerk van deze ganzen. Ze pikken nesten van andere vogels in, vooral van Grauwe ganzen, maar ook roofvogels, kraaien en eenden zijn het slachtoffer. De Nijlgans komt algemeen voor in Afrika en

Aan het eind van onze wandeling troffen we nog één vogelhut en heel vaak zou op deze plek genoten worden van IJsvogels. Vandaag waren ze er niet. Waarschijnlijk tijdens het broedseizoen wel weer. Toch is het spannend hoeveel IJsvogels er weer zullen komen, aangezien we deze winter lange periodes matige vorst hebben gehad. Op de Tichelgaten is nog enige tijd geschaatst. En voor een IJsvogel is ijs gek genoeg niet aangenaam. Hij kan niet meer bij zijn vis komen en dat kan dan slecht aflopen. Een omgewaaide boom heeft vorig jaar prachtig plaats geboden aan het vogeltje om holen te maken. Het wortelstelsel is als een zandige muur omhoog gekomen, waarin de vogels hun holen hebben gegraven. Waren er jammer genoeg geen IJsvogels te zien, wij waren zeker niet teleurgesteld want een Grote Zilverreiger verraste ons allen. Een heel mooie witte reiger met slanke nek, die hij tijdens zijn vlucht ingetrokken hield, vloog van ons heen. Bedaard op afgeronde vleugels en zijn poten ver voorbij zijn staart uitstekend. De zilverreiger, zo mooi sneeuwwit, deed ons het missen van de IJsvogel even vergeten. En zo was de ochtend verstreken en namen we voldaan afscheid van elkander.

Nijlgans


foto: Jan Westera


ZNT

© illustratie: Willemien van Ittersum 2009



ZNT

Van de IVN Bestuurstafel Het voorjaar is volop losgebarsten! Wat een heerlijke tijd. De bomen worden snel groener en de tuin groeit en bloeit volop. Er fladderen al wat vlinders (oranjetipje!) en dikke hommels rond op de bloemen. Zelfs in het nog jonge deel van Stadshagen, waar ik woon, zingen de vogels al uitbundig. Ik moet toegeven: het zijn vooral merels die de sterren van de hemel fluiten ’s morgens vroeg. En ook dit jaar zit er weer een zwaan in de vijver bij het park te broeden. Binnen het IVN bruist het dit voorjaar ook weer van de activiteiten. De vogelzangcursus is inmiddels gestart en wekelijks gaan de cursisten op pad om de vogels te horen zingen. We hebben een grote groep deelnemers: ruim 50 personen. Ook zijn er al diverse IVN excursies geweest. De ‘Steegjestocht’ die in maart werd gehouden, was een groot succes. Een verslag staat elders in dit nummer te lezen. Op 25 maart was de Algemene Ledenvergadering van het IVN. Belangrijkste nieuws uit de vergadering is dat we twee nieuwe bestuursleden hebben mogen verwelkomen. Na een uitgebreide zoektocht hebben we een nieuwe penningmeester gevonden. Janna Drewes heeft het stokje overgenomen van Klaartje Arntzen. Janna heeft het IVN leren kennen via de vogelzangcursus. Dit voorjaar heeft zij aangegeven dat ze wel als penningmeester aan de slag zou willen. Na enkele voorbereidende gesprekken heeft zij zich kandidaat gesteld. Het tweede nieuwe bestuurslid is Roelof Pol. Ook Roelof is via de vogelzangcursus met het IVN in contact gekomen. Hij had vorig jaar al aangeboden om het bestuur met praktische klussen te ondersteunen, o.a. met de ledenadministratie en de nieuwsbrief. Roelof is algemeen bestuurslid geworden. We zijn heel erg blij met deze versterking! In de vergadering hebben we dus ook afscheid genomen van Klaartje Arntzen. Zij heeft drie jaar lang de financiën gedaan van het IVN. Dat deed zij met veel plezier en zij was een heel prettig bestuurslid. Daarnaast was Klaartje ook actief als natuurgids en deed zij andere ‘losse klussen’ bij het IVN. Eind vorig jaar verhuisde zij naar Diepenveen en begin 2009 werd ze moeder van zoon Rens. Daardoor moest ze helaas IVN Zwolle vaarwel zeggen. Klaartje: hartelijk dank voor je bestuurswerk van de afgelopen jaren! Wij gaan weer met frisse energie verder met de IVN-activiteiten. Namens het IVN bestuur, Ria Marteijn

Even voorstellen… Sinds 25 maart 2009 ben ik de nieuwe penningmeester van IVN Zwolle. Mijn naam is Janna Drewes-Kanis. Via de vogelzangcursus ben ik in contact gekomen met het IVN Zwolle. En deze kennismaking beviel zo goed dat ik me ook actief wilde gaan inzetten. Er was een dringende behoefte aan een penningmeester en na inlichtingen ingewonnen te hebben, dacht ik dat ik deze functie dan maar moest gaan invullen. Ik heb geen financiële achtergrond, maar ben al wel eerder penningmeester van een schoolbestuur geweest. Ik wens ons een goede samenwerking toe!!



ZNT

Goed Bekeken

tekst en fotografie ©Gerard Beersma

Als je van de natuur houdt is het fantastisch om beroemde nationale parken te bezoeken en natuurverschijnselen te zien die je misschien wel nooit weer zult zien. Maar helaas zijn er ook dagen waarop dit niet voor je is weggelegd. Het valt niet mee in die dagelijkse omgeving toch je ogen goed open te houden, maar het loont zeker de moeite, want ook om de hoek is echt van alles te beleven. Paaltjes zijn bijvoorbeeld van die plekken waar veel te zien is. Ga bij het dichtstbijzijnde weiland maar eens een uurtje paaltjes kijken. Saai denk je? Dan zal de verrassing des te groter zijn. De paaltjes hebben kleuren en structuren die je van meters afstand niet vermoed had. Spinnen en insecten zitten weggedoken in de vele groefjes of tussen de algen en korstmossen, die zelf ook zeer de moeite waard zijn. Libellen rusten op het prikkeldraad, voortdurend hun omgeving in het oog houdend want er kan zo een mooie prooi langskomen. Voor mij reden alvast wat foto’s te maken. En dan opeens zie je het fotomoment van de dag: dat paddenstoeltje, parmantig boven op een paaltje! Het prikkeldraad is juist hier niet aan het paaltje vastgespijkerd, maar houdt eerbiedig afstand. Een spin is zo vriendelijk geweest het paddenstoeltje met een paar draadjes nog wat beter in te kaderen. Geluk zit in een klein hoekje. 16 | Zwols Natuur Tijdschrift


ZNT

Bijzondere vondst: moerasmosoortje door Melchior van Tweel

moerasmosoortje

Foto: Melchior van Tweel

In het kader van de IVN-natuurgidsencursus die ik volg, bezoek ik wekelijks de Natuurtuin, in het Engelse Werk te Zwolle. Ondanks dat ik het gebiedje heel goed ken, kom je toch regelmatig voor verrassingen te staan. Zo vond ik op 30 maart een paddenstoeltje dat ik niet kende. Op het eerste gezicht leek het wel wat op een Judasoor of raar gevormde Cantharel. Na betere bestudering bleek het een heel groot oorzwammetje te zijn, die groeide op Gewoon puntmos (Calliergonella cuspidata). Thuis bleek het te gaan om het Moerasmosoortje (Arrhenia lobata), een zeer zeldzame soort in Nederland, die ook op de Rode Lijst van bedreigde soorten staat. Het is slechts de 6e vindplaats in Nederland

Alle andere vindplaatsen bevinden zich in de duinen of in laagveenmoerassen, waar deze soort groeit in duinvalleien en kalkrijke natte moerassen. Het biotoop in de natuurtuin lijkt heel afwijkend, maar dat valt mee. Door de inlaat van het gebufferde proceswater vanuit het aangrenzende drinkwaterpompstation, krijgt het inderdaad wel wat weg van genoemde biotopen. Nog iets over de Natuurtuin zelf. Het is een heemtuin in Zwolle, in de jaren 1970-1980 aangelegd door Professor Zonderwijk. Door de aanvoer van diverse grondsoorten en zaden van allerlei plantensoorten wilde hij de (rivier)dijkvegetaties die in Overijssel voorkomen, bij elkaar brengen. Inmiddels is van die verdeling nog maar weinig over en hebben de vele aangevoerde plantensoorten zelf hun groeiplaats gekozen. De meeste plantensoorten staan er nog wel steeds, waardoor het een zeer soortenrijke heemtuin is. Temidden van die dijken is een natte, mosrijke, laagte en daar groeide het Moerasmosoortje. Via een bruggetje naar het aangrenzende Spoolderbos is de Natuurtuin, in eigendom en beheer bij waterleidingmaatschappij Vitens, opengesteld voor het publiek.

Mensen met interesse gezocht Als conservator van Ecodrome Zwolle ben ik al jaren bezig een collectie op poten te zetten. Die pogingen hebben er in geresulteerd dat er nu naar schatting 100.000 objecten in de depots en tentoonstellingszalen liggen. De onderwerpen zijn zeer divers, en variëren van opgezette vogels, zoogdieren en insecten tot nesten, eieren, skeletten, fossielen, gesteenten, mineralen, planten en veel meer. Aan deze collectie wordt gewerkt door 3 deels parttime medewerkers en 10 tot 15 vrijwilligers. Hier zijn echter mensen bij die gewoon een vrijetijdsbesteding zoeken zonder dat ze kennis of interesse hebben in de onderwerpen waar ze mee bezig zijn. Ik zou ons clubje dan ook graag willen uitbreiden met een paar mensen die wat meer gevoel hebben voor de natuur of de natuurlijke historie. Hier zou naast het pure collectiewerk ook een educatieve kant richting publiek aan kunnen zitten, maar niet noodzakelijkerwijs. Mocht je interesse gewekt zijn, stuur me dan een mailtje, dan neem ik contact met je op, en kunnen we samen kijken wat de mogelijkheden zijn. Misschien tot gauw, Gerard Beersma [email protected]



ZNT

IVN excursieprogramma zomer en herfst 2009 Het hele jaar door worden in en om Zwolle excursies georganiseerd, die voor iedereen interessant zijn. Onder leiding van een natuurgids ontdek je een bepaald gebied of wordt een thema onder de loep genomen.

JUNI

September Groene maand thema GROEN DOET GOED

Za 13 Start

Waterestafette in Stadshagen Tussen 13.00 en 16.30 uur Dierenweide Kakel en Co, Stadshagen Meer informatie elders in dit ZNT

Zo 14 Start Gidsen

Algemene Veen in Hattem 14.00 uur Hezenbergerweg 65 Hattem, nabij het Kolkhuis Heidi Bijsterbosch en Jan Westera

Za 20 Kosten Start Gidsen

Midzomeravond, gezinsexcursie Ouders: € 3,Kinderen van 7 –12 jaar: € 1,19.00 uur Parkeerplaats uitspanning Het Engelse Werk, Zwolle Gerda Revenberg, Annet van der Wal, Gerda Boonstra, Greet Meima

JULI Za 4 Start Gidsen

Fietsexcursie polder Sekdoorn Nieuwe natuur 14.00 uur Parkeerplaats Zandhove, Zwolle Lodewijk Jan Coté en Heike Tack

Zo 5 Start Gidsen

Landgoed Den Berg 14.00 uur Station Dalfsen Agnes Neimeijer en Heike Tack

Za 29 Start Gids

Insecten in het Westerveldse Bos 10.00 uur Parkeerplaats einde Kolksteeg Zwolle Alfred van der Burgh

AUGUSTUS


Za 5 Start Gidsen

De Wijde AA verkennen 14.00 uur Griftbrug Waallaan, Zwolle Miny Sportel en Ap Zijlstra

Za 19 Start Gidsen

Nieuwe natuur langs de Vecht 14.00 uur Parkeerplaats restaurant van der Valk, Zwolle (Berkum) Fred Mensink en Wim Rotman

Zo 27 Start Gids

Fietsexcursie Hattem, Geologie 14.00 uur Brug naar de Hoenwaard in Hattem Hans de Jong

Oktober Zo 4 Start Gidsen

Landgoed Vilsteren, vruchten en zaden 14.00 uur Kerk Vilsteren Agnes Neimeijer, Teuntje Lindhoud, Wim van Bruggen

Zo 11 Start Gidsen

Kabouterpad Voor peuters en kleuters met hun (groot)ouders 14.00 uur Nooterhof, Goertjesweg 4 Zwolle Gerda Revenberg en anderen

Zo 11 Start Gidsen

Bomenroute: Groen in de stad 14.00 uur VVV kantoor Sassenstraat Zwolle Dirk van der Graaf en Hilly Osinga


ZNT ZNT

Actuele en eventueel aanvullende informatie over de excursies wordt geplaatst op de website van IVN Afdeling Zwolle, www.ivnzwolle.nl. Vragen over de verschillende excursies kunt u stellen via: [email protected]

Zo 18 Start Gidsen

Herfst op de Lemelerberg 14.00 uur Parkeerplaats Ledeboerweg Lemele Arie Driesprong , Wim van Bruggen

Za 24 Start

Nacht van de Nacht, Nooterhof

Wo 18 Start Gidsen

Fietstocht Langenholte 14.00 uur Het TOP (Toeristisch opstappunt) parkeerplaats Agnietenplas Lodewijk Jan Coté en Wim Rotman

19.00 uur Nooterhof, Goertjesweg 4, Zwolle Nadere informatie volgt in de locale media en op www.nachtvandenacht.nl

Lindepijlstraat


November

Illustratie: Willemien van Ittersum, 2008


ZNT ZNT

Het Lieveheersbeestje In deze tijd van het jaar kom je ze weer overal tegen, die schattige lieveheersbeestjes. Deze kevertjes in hun rode jas met zwarte stippen zien er ook echt grappig en vriendelijk uit. Ze worden vaak gezien als geluksbrenger en ze zijn zelfs het symbool van acties tegen zinloos geweld geworden. Maar als je nu toevallig een bladluis bent, dan denk je daar héél anders over! Want lieveheersbeestjes zijn dol op bladluizen, ze eten er soms wel vijftig op een dag.

Waar komen al die gestippelde monsters dan opeens vandaan ? Net als andere insecten komen ze op de eerste warme dagen in de lente weer tevoorschijn uit hun winterschuilplaats. Enkele weken later gaat het vrouwtje - lieveheersbeestje nadat ze gepaard heeft, op zoek naar een plant die vól met bladluizen zit. Dan zet ze haar eitjes af in kleine pakketjes bij elkaar op de onderkant van een blad. Na ongeveer een week komen uit de eitjes blauwachtige larven met gele vlekken. Het wordt nu weer akelig spannend bij de bladluizenfamilies, want deze larven eten wel twee keer zoveel als hun ouders. Bijzonder is dat de larven niet kunnen zien of ruiken en toch precies weten waar de bladluizen zitten. Ze hebben dus iets wat je instinct mag noemen. De larven eten intussen tot ze niet meer kunnen en omdat hun harde huid niet meegroeit vervellen ze nog wel vier keer voordat ze een pop worden. Het duurt dan nog een tot twee weken voordat daar dan de bekende lieveheersbeestjes uit komen.

Stippen en soorten Het wordt vaak gezegd, maar aan het aantal stippen kun je niet zien hoe oud een lieveheersbeestje is. Het hoort bij de soort, net zoals de kleur. Er zijn er met maar twee stippen, maar ook wel met 22. Het zevenstippelige lieveheersbeestje zie je wel het meest.

Maak zelf een Lieveheersbeestje Stuur een mailtje naar de redactie dan sturen we je een beschrijving toe, [email protected].


Tineke Burghard


ZNT ZNT

Van de KNNV Bestuurstafel Na vijf jaar secretaris en vijf jaar voorzitter van KNNV Zwolle te zijn geweest, ben ik nu bestuurslid zonder functie (zo begin je bij de NJN, als LZF…). Dat voelt prima, niet in de laatste plaats omdat het voorzitterschap bij Betty van Leeuwen in prima handen is! En bovendien kan ik gewoon doorgaan met het organiseren van allerlei interessante activiteiten. Zoals in april, toen we met de Stichting Waterproef uit Edam (www.waterproef.nl) een prachtige excursie hielden naar de kievitsbloemen in Scherenwelle. Het was die dag fantastisch weer en de kievitsbloemen stonden volop in bloei (nog nét, want het ging erg snel dit jaar!). Het ene jaar staan kievitsbloemen bijna als enige soort te bloeien, dit jaar stonden ze samen met margrieten, boterbloemen en vooral tussen veel grassen in bloei. Maar mooi wás het. Tussen de middag hebben we genoten van een voortreffelijke lunch op het terras van Silvia en Christian, met uitzicht op het Zwarte Water en onder begeleiding van een nachtegaal vanuit het Westerveldse bos. Tijdens de lunch bood Waterproef ons een prachtige binoculair aan (voor de kenners: een Zeiss Stemi SV11), met digitale camera en extra lichtbron. Alles na bemiddeling van KNNV-er en IVN-er Eric Tempelaars. De binoc is natuurlijk om te gebruiken en kan via het bestuur worden gereserveerd. Op 17 mei stond de KNNV op het lentefeest van de Zwolse Milieuraad op de Nooterhof. Er was een goede opkomst en ook voor de KNNV-stand was veel belangstelling. Nieuwe leden, verzoeken om informatie en diverse aanmeldingen voor de activiteitenmail! Er waren veel organisaties aanwezig en we kregen het gevoel dat de Nooterhof weer een prima basis kan worden voor de Zwolse groene organisaties. Op 20 juni is er weer een grote happening, de officiële opening van de vernieuwde Nooterhof en het Earthship. U komt toch ook? En kijk vooral in het activiteitenoverzicht; u kunt weer aan veel KNNV activiteiten deelnemen! Henk van Blitterswijk

Overhandiging van de microscoop


foto: Angela Bakker


ZNT

Zomerprogramma 2009 KNNV Zwolle Leden van KNNV Zwolle en IVN Zwolle zijn allen welkom bij onze activiteiten. Ook andere natuurliefhebbers worden uitgenodigd vrijblijvend kennis te maken. Kom gerust eens naar een lezing of ga mee met een excursie! Donderdag 11 juni 2009 Excursie Vreugderijkerwaard Natura 2000 Excursieleiders: Henk van Blitterswijk en Erwin de Visser Doel van het Natura 2000 –project van de KNNV is de burger bekend te maken met het belang van Natura 2000-gebieden. KNNV Zwolle wil het IJsseldal onder de aandacht brengen van het publiek onder het motto ‘Ontdek de Europese natuur in Nederland’. Er zal naar vogels, vegetatie, landschap en veel meer gekeken worden. Voor wie: iedereen met belangstelling voor de natuur. U wordt dan ook van harte uitgenodigd familie, buren en bekenden mee te nemen! Verzamelen: om 19.00 u. bij de parkeerplaats van de Vreugderijkerwaard, Vreugderijkerpad, Zwolle. De excursie zal ca. 2 uur duren. Informatie: Henk van Blitterswijk, tel.: 038 - 4234191 Vrijdag 12 juni 2009 Kijkavond slechtvalken IJsselcentrale Harculo, o.l.v. Jan van Dijk Locatie: IJsselcentrale. Verzamelen bij de hoofdingang. Afhankelijk van het begin van het broeden kan worden uitgerekend wanneer de jongen op de IJsselcentrale bij Harculo zullen uitvliegen. In verband met de bewaking van het terrein dienen deelnemers zich vooraf op te geven, uiterlijk vrijdag 12 juni om 12.00 u. bij Anja Bosman – de Haan, tel.: 038 4654735 of per e-mail: [email protected]. Zaterdag 13 juni 2009 Gewestelijke themadag KNNV in de Wieden! Organisatie: KNNV Zwolle Locatie van 10.00 – 12.00 u.: Bezoekerscentrum De Wieden (Natuurmonumenten), Beulakerpad 1; 8326 AH Sint-Jansklooster Programma: 10.00 u. Ontvangst met koffie/thee Inleiding door Betty van Leeuwen 12.00 u. Wandelexcursie in de Wieden.


De Plantenwerkgroep van KNNV Zwolle voert sinds enkele jaren inventarisaties uit in de Kiersche Wieden in opdracht van Natuurmonumenten. Vandaag laten werkgroepsleden de mooiste plekjes en de zeldzaamste planten zien. Laat u verrassen in dit Natura 2000-gebied! Excursieleiders o.a.: Brunhilde Reicher en Betty van Leeuwen Eigen lunchpakket, voldoende drinken en stevig schoeisel/laarzen en pet meenemen (afhankelijk van het weer). Deelname gratis. Alle leden van KNNV Zwolle en van andere afdelingen van het gewest IJsselstreek worden van harte uitgenodigd hieraan deel te nemen! Informatie en opgave (liefst voor 6 juni) bij Anja Bosman – de Haan, tel.: 038 – 4654735 of via e-mail: [email protected]. Vermeldt u bij opgave of u op eigen gelegenheid gaat, wilt meerijden vanuit Zwolle naar Sint Jansklooster v.v. of meerijders wilt vervoeren. Afspraken hierover volgen na opgave. Vrijdag 19 juni 2009 Excursie nachtzwaluwen Haarlerberg Organisatie: Vogelwerkgroep KNNV. Vertrek: 20.30 u. vanaf Yosemite Groep, van der Heijdenstraat 8, Zwolle Voor wie: gevorderde en beginnende vogelaars en andere belangstellenden. Opgave niet nodig. Kosten meerijden:€ 4,Excursieleiders: Jur Furda en Dirk Maas Informatie: Dirk Maas, tel.: 0529 - 427255 Zaterdag 20 juni 2009 Excursie en inventarisatie libellen in ZwolleZuid: Oldenelerpark en IJsseluiterwaarden Organisatie: Insectenwerkgroep en Werkgroep Hydrobiologie. Voor: iedereen met belangstelling voor libellen en waterleven. Excursieleiders: Leo Winter en Marion Geerink Verzamelen: 1e picknickplaats op IJsseldijk (Beekmanpad) vanaf de IJsselcentrale Harculo, om 10.00 u. Opgave niet nodig. Informatie: Leo Winter, tel.: 038 – 8519470.


ZNT Dinsdag 30 juni 2009 Inventarisatie Veerallee en omgeving Plantenwerkgroep KNNV. Tijd: 19.00-21.00 u. Ook deze avond gaan we weer lekker de stad in net als op 19 mei. We gaan verder met het inventariseren van het hok omgeving Veerallee, misschien ook nog hok 201/503, dat ligt ten noorden van het vorige hok. Organisatie: Elja van Dongen / Diet ter Stege. Dinsdag 18 augustus 2009 Excursie, o.l.v. Arie de Lange Plantenwerkgroep KNNV. Tijd: 19.00-21.00 u. Arie de Lange neemt ons mee op excursie. We weten nog niet naar welk gebied. Kom, als dat mogelijk is, met de auto naar het Engelse Werk! Verzamelen: vóór de uitspanning ‘het Engelse Werk’. Organisatie: Arie de Lange. Informatie: Elja van Dongen, tel.: 038 - 3762696. Zaterdag 22 augustus 2009 Excursie Junner Koeland, o.l.v. Hein Kuijper Plantenwerkgroep KNNV. Tijd: 9.30 – 13.00 u. We gaan naar het Junner Koeland! Hein Kuijper kent dit prachtige natuurgebied als zijn ‘broekzak’ en weet er veel over te vertellen. Het Junner Koeland is een rivierdalgebied met duinen, kronkelwaarden, oude vechtmeanders, dek- en stuifzanden. Struwelen met bos, heide en jeneverbes, met een grote verscheidenheid aan planten- en diersoorten. Verzamelen: 8.45 uur, bij motel Van der Valk aan de Kranenburgerweg, Zwolle. We gaan carpoolen. Route: via de N340 en N34 voorbij Ommen. Bij kruising Arriën even na km bord 20.8 naar links Brinkweg. Deze volgen. Aan einde rechtsaf. Je steekt nu de N34 over. Achteresweg volgen tot eind. Hier is het startpunt. (Direct rechts afslaan vanaf N34 mag niet). Vrijdag 28 augustus 2009 Nationale Nachtvlindernacht Meer informatie t.z.t. op de website en via de KNNV Activiteitenmail. Zaterdag 5 september 2009 Wegens groot succes herhaald! Boottocht over IJssel, Vossemeer en Ketelmeer Organisatie: Vogelwerkgroep KNNV. Leuk voor beginnende en gevorderde vogelaars en andere belangstellenden!


Visarend en reuzenstern doen waarschijnlijk ook mee. Boottocht gaat alleen door bij minimaal 40 deelnemers. Tijd: vertrek vanuit Zwolle, Katerveer om 9.30 u., terugkomst ca. 16.30 u. Kosten: € 15,-, excl. lunch. Soep en broodjes te koop aan boord. Meld je zo vroeg mogelijk aan. Aantal deelnemers beperkt, dus zorg dat je erbij bent! Aanmelden door overmaking van € 15,-, uiterlijk 15 augustus, op girorekening 998242 t.n.v. KNNV Zwolle, o.v.v. ‘boottocht, naam, telefoon’. Bij niet-doorgaan of teveel deelnemers volgt terugstorting. Informatie: Erwin de Visser, tel.: 038 – 4659607. 25-26 en 27 september 2009 Waddenweekend Ameland Zoals elk jaar organiseren wij ook dit najaar weer een weekend naar één van onze mooie Waddeneilanden. Dit jaar gaan we naar Ameland. We gaan op 25, 26, en 27 september naar kampeerhuis High Chaparral. De kosten zijn € 65,- p.p. Hiervoor krijg je: 2 overnachtingen, de bootovertocht, het hele weekend een fiets met versnellingen, 1 warme maaltijd, 2x ontbijt en 2 lunchpakketten. Ook zorgen we weer voor de nodige koffie en thee. Je kunt je aanmelden bij Henk en Ans Selhorst, Huygensstraat 11, 8023 AG Zwolle, tel. 4534301 of per e-mail [email protected] Noteert u ook alvast in uw agenda: Donderdag 1 oktober: Lezing ‘Muizen en spitsmuizen’, door Cees Zoon, De Kruidwisch, Doepark Nooterhof, 20.00 u. Zaterdag 10 oktober 2009, Fietsexcursie rond Zwolle, start 9.00 u. bij het Engelse Werk. Vogelwerkgroep. Dinsdag 20 oktober 2009: Lezing ‘Jaarrond begrazing van het Veluwemeer door zwanen’, door Martin Jansen

KNNV Activiteitenmail ontvangen? Lezers van het ZNT die op de hoogte willen blijven van nieuwe plannen, tussentijdse wijzigingen en op tijd een herinnering willen ontvangen van onze activiteiten en die nog niet regelmatig de KNNV Activiteitenmail ontvangen, kunnen zich hiervoor opgeven via: [email protected]. (zonder puntjes op de o) U hoeft daarvoor geen lid te zijn van KNNV Zwolle.


ZNT

Op zoek naar de wilde kievitsbloem

Emile Nat is medewerkster van het laboratorium van Stichting Waterproef uit Edam, de organisatie die in april een Zeiss SV-11 microscoop cadeau deed aan KNNV Zwolle. Op zaterdag 25 april jl. heeft de afdeling Biologie van Stichting Waterproef op uitnodiging van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) afdeling Zwolle een bezoek gebracht aan een hooiland vol met Wilde kievitsbloemen in een uiterwaard van de IJssel. Het verzamelpunt was het dorpscafé van Wilsum, een dorpje tussen Zwolle en Kampen, gelegen aan de oostoever van de IJssel. Aanleiding De uitnodiging is voortgekomen uit een deal met de vertegenwoordiger van Leica, Eric Tempelaars, die ons vorig jaar twee stereomicroscopen heeft verkocht. Hij vroeg naar de bestemming van een oude in onbruik geraakte microscoop van Waterproef. Eric vertelde dat de afdeling Zwolle van de KNNV, waar hij zelf actief in is, de microscoop goed kan gebruiken. Na intern beraad is besloten om de microscoop te schenken aan de KNNV in ruil voor een kievitsbloemenexcursie. Dat was een briljante zet van Wil Leurs. Immers vochtige hooilanden in de uiterwaarden van de IJssel, het Zwarte Water en de Overijsselse Vecht, nabij Zwolle, staan bekend om de grote hoeveelheden Wilde kievitsbloemen die er groeien. Dat is het kerngebied voor Nederland. Hier komt ruim 80% van de inheemse wilde planten van deze soort voor. Ze bloeien meestal vanaf half april, dat verklaart de datum van de afspraak. De excursie Na de koffie met appelgebak namen de trotse KNNV’ers ons mee naar het gebied Scherenwelle, dat op loopafstand van Wilsum ligt. Onderweg naar de hooilanden zagen we diverse nestpalen voor ooievaars. De meeste ervan hadden inderdaad deze statige vogels op het nest staan.


door Emile Nat

In de verte roept een Koekoek. Dan weet je dat het vogelbroedseizoen echt is begonnen. Dat is altijd het probleem met biologenexcursies; je hebt een doel, in dit geval de Wilde kievitsbloem, maar op weg er naartoe word je afgeleid door andere zaken. ‘Hé, is dat geen Snor?’ ‘Goed gehoord, Casper!’ De Snor is een vogel van de rietkraag, waarvan de mannetjes een metalige triller laten horen met als doel om de mannelijke Snorren op afstand te houden en de vrouwelijke Snorren juist aan te trekken. Er waren meer vogels te zien en te horen. Een kleine greep: Braamsluiper, Nachtegaal, Bergeend, een vermeende Watersnip. Spectaculair was de jacht van een Boomvalk op een Boerenzwaluw. Bij gebrek aan libellen was de Boerenzwaluw nu de prooi. De afloop? De Boerenzwaluw is ontsnapt, op het nippertje. Aan het eind van de excursie zagen we een viertal Buizerds boven Wilsum cirkelen. In deze tijd van het jaar is deze roofvogel zeer vocaal. Ze lieten een miauwend geluid horen. Dat werd kennelijk niet gewaardeerd door een aantal Kieviten. Zij gingen in de aanval! Dat duidt er op dat ze een nest met eieren hadden, misschien waren deze al uitgekomen. Kieviten? Dat brengt ons naar het doel van de excursie. De Wilde Kievitsbloem Na een halfuurtje lopen kwamen we uit bij Scherenwelle. Dit vochtige grasland ligt in een uiterwaard in een bocht van de IJssel. Vanuit de verte zagen we de bloemen van de kievitsbloemen al wiegen in het zachte lentebriesje. Het waren er veel, wel honderden! De Wilde kievitsbloem (Fritillaria meleagris) is een van de meest opvallende plantensoorten van ons land en is een vertegenwoordiger van de Leliefamilie. Veel mensen kennen de plant alleen van tuincentra. Een verwante niet-inheemse soort is de Keizerskroon (Fritillaria imperialis). Van nature komt de Wilde kievitsbloem voor in vochtige hooilanden langs rivieren, vooral in ‘klei op veen’ situaties. De soort groeit daar op vrij voedselrijke plaatsen die in de winter drassig zijn of overstromen en in de zomer niet te sterk uitdrogen. De gevlekte bloemen van dit bol-


ZNT gewas verschijnen in het vroege voorjaar, ongeveer vanaf de tweede helft van april. Sommige bloemen zijn echter spierwit. Vroeger kleurde de Wilde kievitsbloem de graslanden en bossen van West- en Midden-Europa. De laatste tientallen jaren is het aantal groeiplaatsen sterk achteruit gegaan. De belangrijkste populaties komen tegenwoordig nog voor in Frankrijk, Nederland, de Balkan, Duitsland, Polen en de Oekraïne. Binnen het natuurbeleid geniet de Wilde kievitsbloem zowel nationaal als internationaal bescherming. Ondanks deze bescherming gaat de soort nog steeds achteruit. Pas in de eerste helft van de 19de eeuw werd zij door de officiële botanie als lid van de wilde flora erkend. Over het voorkomen bij Zwolle vinden we pas in 1856 de eerste vermelding. Het moeten er in die tijd veel geweest zijn, gezien het feit dat ze locaal als ruikers te koop werden aangeboden. Er is ook een hardnekkig misverstand over de Wilde kievitsbloem, in 1881 in het leven geroepen door F.W. van Eeden sr. Hij wist over de Kievitsbloem en haar verwant Keizerskroon te melden: “Beide stammen uit Azië en waren geliefde sierplanten in de tuinen van de serail.” Dat is een opmerkelijke veronderstelling voor een plant waarvan het areaal tot Europa beperkt is. Het is kwalijk dat de heer Van Eeden tot op de dag vandaag nog wordt nagesproken. Kievitsbloembeheer is gericht op maaien in de juiste periode, afvoer van voedingsstoffen en een korte vegetatie aan het begin van het voorjaar. Het optimale beheer voor de Wilde kievitsbloem is een hooilandbeheer. Het maaien en afvoeren moet plaatsvinden in de periode van 15 juni tot 15 juli. Een tweede maaibeurt vindt plaats aan het eind van de zomer. Deze maaibeurt kan ook door begrazing met vee of door natuurlijke begrazing door reeën of ganzen vervangen worden. Te vroeg maaien of beweiden (vóór 15 juni) heeft grote gevolgen voor Kievitsbloemen. Er vindt dan geen verjonging plaats,

rups van de wilgenhoutvlinder


omdat afgemaaide, afgevreten of vertrapte bloemen geen zaden vormen. Bovendien kan de plant niet genoeg reservevoedsel opslaan, waardoor gedurende een aantal jaren geen nieuwe bloem wordt gevormd. Een verkeerd beheer heeft daardoor vergaande consequenties voor de daaropvolgende jaren. Ook plukken, vertrappen of uitsteken is funest voor de Wilde kievitsbloem. In Nederland is de Wilde kievitsbloem nooit algemeen geweest, maar zij kwam plaatselijk zeer talrijk voor. Het huidige aantal planten is nog slechts 5 % van het aantal rond 1900. De grootste populatie in Nederland komt in West-Overijssel voor. In de uiterwaarden van Zwarte Water, de IJssel en de Overijsselse Vecht zijn gebieden te onderscheiden met grote aantallen Wilde kievitsbloemen. Alvorens zij ons haar fraaie bloemen toont, maakt de Kievitsbloem een bijzonder leven door. Het ontkiemde zaadje vormt één centimeter onder de grond een klein bolletje. In het daaropvolgende jaar ontwikkelt zich een jonge plant met slechts één blad: de zwaardvorm. Deze fase kan één tot drie jaar duren. Vervolgens groeit ze uit tot een plant met stengel en bladeren, maar zónder bloem: de kandelaarvorm. Deze fase kan drie tot acht jaar duren. Uiteindelijk breekt de fase aan waarin de Kievitsbloem gaat bloeien. Dat betekent dat de plant pas na 5 tot 8 jaar gaat bloeien! Uit onderzoek is gebleken dat sommige Kievitsbloemen al 35 jaar bloeien. Dat betekent dat deze planten minstens 40 jaar oud zijn! Na de bloei vormt de Wilde kievitsbloem een zaaddoos. De zaadjes vallen op de grond en raken na een overstroming op drift, op zoek naar nieuwe kiemgronden. Voor de verspreiding van de soort is het dus van belang dat de groeiplaats geregeld overstroomd wordt door water. Dat is het geval bij Scherenwelle. Lunch Eigenlijk waren we een week te laat. De bloei van de Kievitsbloemen liep op z’n eind. Door het warme weer van de laatste weken was de ontwikkeling van de natuur in een stroomversnelling geraakt. Zoals onze gidsen van de KNNV vertelden, zie je de bloei van


ZNT Kievitsbloemen op hun top in een grasland dat verder behoorlijk kaal is. De afgelopen weken hadden andere soorten een inhaalslag weten te maken. Zo zagen wij de Kievitsbloemen staan tussen onder andere honderden Pinksterbloemen, Paardenbloemen, Veldbiezen, Zeggen en Zuringen. Tegen lunchtijd liepen we terug naar Wilsum om vandaar met de auto of motor (Pim en Angela) te rijden naar Silvia Meyer. Zij is ook lid van de KNNV afdeling Zwolle en bestiert sinds kort een Bed & Breakfast aan de oever van het Zwarte Water. Daar kregen wij een lunch aangeboden. Een schrille kreet van een van de dames. Wat is dat? We zagen een monsterlijk grote rups door het gras heen kruipen. Het bleek te gaan om de rups van de Wilgenhoutvlinder (Cossus cossus). De rups ziet er uit als een rood worstje van 8 - 10 cm. Deze rupsen boren zich in wilgen, populieren of iepen, waar ze flinke gangen kunnen knagen. Een aangetaste boom kan men aan de merkwaardige azijnachtige geur herkennen. De Wilgenhoutvlinder is een nachtvlinder met een spanwijdte van 65-80 mm. Nog een spectaculair insect. Langs de dijk zagen we een loopkever. De kleine rakker, goed opgewarmd door de zon, deed zijn naam eer aan. Hij zat geen moment stil en was daardoor lastig te fotograferen. Volgens mij betreft het een

Gouden loopkever exemplaar van de Gouden loopkever (Carabus auratus), een vraatzuchtige rover die gek is op slakken en regenwormen. Omdat het prachtig weer was, konden we buiten op het terras lunchen. Aspergesoep met asperges uit eigen tuin, verse salades en geraffineerde vinaigrettes, heerlijke broodjes en kazen en appelsap zoals appelsap hoort te zijn. La dolce vita. Nadat we de oude stereomicroscoop plechtig hadden overgedragen middels een fraaie speech van Pim Koelma, was de excursie ten einde. We gingen ieder weg met een exemplaar van ‘Het groene boekje van Zwolle’. Een boekje vol met tips voor natuurwandelingen/fietstochten in de omgeving van Zwolle. Ik kom zeker terug!

foto's: Stichting Waterproef

Noot van de redactie: Theetuin Stadsland en Bed & Breakfast van Silvia Meyer zijn te vinden aan de Hasselterdijk 57 te Zwolle. Informatie en openingstijden vindt u op: www.theetuinstadsland.nl. Een aanrader voor fietsers en wandelaars!

Gezocht: de batdetector van KNNV, afd Zwolle Wie weet waar de batdetector is van de KNNV, afd Zwolle? Wilt u dat dan doorgeven aan Erwin de Visser, tel.: 038-4659607 of per e-mail:[email protected] Ook andere eigendommen van KNNV Zwolle die u al jaren in bewaring heeft, graag melden zodat deze op de inventarislijst kunnen worden geplaatst. Bij voorbaat dank.



ZNT

Waterestafette in Stadshagen! Op zaterdag 13 juni worden in de Zwolse wijk Stadshagen vele doe-activiteiten door het IVN Zwolle georganiseerd voor kinderen vanaf 4 tot 10 jaar. Alles draait om water en daar is er genoeg van in deze wijk. Kinderen en (groot)ouders zijn welkom tussen 13.00 en 16.30 uur. We leven in Nederland al sinds heugenis met, in en om het water. Water is een onderdeel van ons leven – en dat is maar goed ook. Er is ontzettend veel te beleven in en rond het water. De afdelingen van het IVN in Overijssel hebben een zogenaamde waterestafette georganiseerd: een reeks van excursies door de IVN-afdelingen in de verschillende stroomgebieden in onze Provincie. De waterestafette volgt een aantal belangrijke waterlopen door Overijssel, waarbij we aan de stroomopwaartse kant van de waterlopen beginnen. Op 18 april 2009 is gestart in Losser (aan de Duitse grens) en zo wordt afgereisd naar Noordwest-Overijssel, waar op 26 juni in Nationaal Park Weerribben-Wieden de waterestafette wordt afgesloten. Waterestafette in Stadshagen Kinderen en (groot)ouders kunnen meedoen

met mini-excursies waarbij gespeurd wordt naar watervogels, waterplanten en waterbeestjes. Een ervaren gids helpt met het zoeken. Daarnaast wordt een circuit gemaakt waar wateractiviteiten gedaan kunnen worden. Met netjes op zoek naar watervlooien en visjes, het herkennen van watermunt door te ruiken en door vele andere spannende zoekopdrachten wordt het water in Stadshagen en in het Zwarte Water onderzocht. De waterestafette vindt plaats bij dierenweide Kakel en Co (verlengde Pottenbakkerstraat, richting dijk Zwarte Water). Nadere informatie is te krijgen bij Louis Zandbergen, tel.: 038- 4201083.

IVN wandeling 14 maart

door Roelof Pol

Het bestuur van het IVN afdeling Zwolle organiseerde op 14 maart de tweejaarlijkse ledenwandeling. Dit jaar waren we welkom in het natuurgebied Sterrenbosch in Dalfsen, bij Partycentrum het Boskamp. Je kon kiezen uit een drietal tochten onder leiding van een gids: een GPS wandeltocht, een Nordic Walking tocht of een ‘gewone’ wandeling. Zo´n 35 leden hadden de moeite genomen naar het Boskamp te komen. Ze werden ontvangen met een kop koffie of een kop thee. Wij hadden gekozen voor de wandeling onder leiding van gids Agnes Neimeijer. Vooraf liet ze ons denappels zien van de verschillende soorten naaldbomen die in het gebied voorkomen. Ook liet ze ons het verschil zien tussen een denappel bewerkt door een eekhoorn en een die bewerkt was door een specht. Daarna gingen we met zo’n 12 mensen op weg. Al aan het begin van de wandeling zagen we twee reeën wegspringen in het bos. Onderweg vertelde Agnes ons veel bijzonderheden die je anders ontgaan zouden zijn: graafsporen van dassen, uitwerpselen van vossen, het zeldzame bekermos, een spechtenboom en andere dingen. Ook hebben we nog een van de twee raven gezien die ook in dit gebied voorkomen. Toen we terug waren in de Boskamp, kregen we een heerlijke kop soep aangeboden. Al met al een geslaagde middag en voor herhaling vatbaar.



ZNT

Over gepensioneerde schippers en vogelmuur door Bernadet van der Veen kerk. Op den duur begon je dat gewoon te ruiken en zo is deze bijnaam voor de gegoede burgerij ontstaan.

Voorlezen van het gedicht

Foto: Henk Mellema

Ruim tachtig mensen verzamelen zich op zondag 29 maart bij ijssalon Salute voor een ontdekkingstocht door Zwolse steegjes. Na een korte inleiding van excursieleiders Henk van Dam en Gerda Revenberg vertrekken we langs de stadsmuur in de richting van de Pelsertoren. Op de hoek van de Buitenkant en de Dijkstraat wijst Henk op een aantal woningen waar vroeger gepensioneerde schippers woonden. Na wat aanvullende informatie van Gerda is het vervolgens vrij gemakkelijk om je een beeld te vormen van de grijs gebaarde zeelui die in het voorjaar genoten van een stamppotje vogelmuur. Volgens Gerda is dit plantje lekker voor in de sla en bij uitstek geschikt om soep of stamppot van te koken. Na een korte rondgang door de Waterstraat en de Bitterstraat staan we vervolgens stil voor het eerste, echt kleine steegje. Vooraf volgt iets van een waarschuwing van Henk. Het zou een gevaarlijk steegje zijn. Gelijk komt er een beeld in me op van geketende gevangenen die in de middeleeuwen door een slecht gemetselde en met metalen punten opgesierde steeg worden geleid. Helemaal ongelijk krijgt mijn fantasie niet. De zogeheten Hoornsteeg is een luguber straatje met slecht afgewerkte muren. Het ligt vol duivenpoep, ramen zijn veelal gebroken en in het hele steegje klinken ratelende geluiden van luchtzuiveringsinstallaties. Het is moeilijk voor te stellen dat hier in tijden van de reformatie een schuilkerk heeft gestaan (de Steegjeskerk). De Hoornsteeg komt uit op de Melkmarkt. De plek waar vroeger de rivier de Aa het straatbeeld sierde en nu enkel en alleen nog door de rioleringsbuizen stroomt. We steken de voormalige rivieroever over en staan even stil bij het huis van Aleida Greve. Zij is stichteres van het vrouwenhuis voor bejaarde dames en rond 1700 een van de ‘rijke stinkerds’ in Zwolle. Een begrip dat, zo legt Henk later uit, te maken heeft met het feit dat rijke mensen vroeger begraven werden in de


Op het Eekwalbolwerk maken we vervolgens kennis met de laatste molen binnen de gracht van Zwolle. De eigenaar van dit huidige woonhuis vertelt ons dat de molen in 1807 is gebouwd en destijds werd gebruikt voor het zagen van eiken. De vraag waarom hij geen wieken meer op de molen plaatst, beantwoordt hij lachend: “Dan ben ik mijn dakterras kwijt”. In dezelfde straat vertelt Gerda hoe wij tegenwoordig aan ons dagelijks brood komen. Gerda vertelt dat er vroeger twee soorten viooltjes waren, een maarts viooltje en een driekleurig viooltje. Deze laatste groeide lang geleden tussen het graan en geurde zo aangenaam dat mensen het bloempje volop plukten. Hierdoor werd het graan echter platgetrapt. Gelukkig bedachten de goden een oplossing voor dit probleem. Zij zorgden ervoor dat niet het driekleurige viooltje, maar het maarts viooltje voortaan heerlijk zou geuren. Het graan staat sindsdien weer rechtop en onze boterham is volgens Gerda voor altijd gewaarborgd. Tegen het eind van de excursie betreden we met zijn allen de zogeheten “Suikerberg”. Terwijl een van de excursiedeelnemers daar een gedicht voordraagt van Rhijnvis Feith, buigen anderen zich over boshyacinten, anemoontjes en daslook. De Sassenpoort, Waalse kerk en Synagoge vormen het laatste onderdeel van een boeiende en veelzijdige excursie waarin de geschiedenis van Zwolle werd afgewisseld met het groen in de stad. Zeker een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in een van beide thema’s. De steegjestocht kan op aanvraag worden verzorgd voor familie- en bedrijfsuitjes. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Gerda Revenberg (0384547309) of Henk van Dam (038-4652413). U kunt ook een mail sturen aan [email protected] of vandamzwolle@yahoo.


ZNT

Wie meet, die weet

Resultaten van de enquête in 2008-2009 onder leden van KNNV Zwolle door Wietske van Santen Enquêtes houd je niet zomaar. Er zijn immers maar weinig mensen, die denken: “Hoera, een enquête! Die ga ik eens lekker invullen”. Voorts haalt de organisatie die iets wil weten, zich veel werk op de hals. Niettemin vonden wij (het bestuur van de afdeling Zwolle) het nuttig de mening van de leden te peilen. Onze vereniging telt momenteel zo’n 260 leden, waarvan er ruim geschat zo’n honderd op de een of andere manier actief zijn. Met hen hebben wij geregeld contact tijdens lezingen, excursies en andere activiteiten. Hun wensen en plannen zijn ook bij het bestuur wel bekend. Maar wat zijn de verwachtingen van de overige leden? Hoe kunnen zij gemotiveerd worden om ook mee te doen? Het doel van de enquête was dan ook te weten welke verwachtingen er leven bij de leden. Welke kritiek zij hebben op de activiteiten van bestuur en werkgroepen. Alle leden hebben december 2008 digitaal of per post een formulier ontvangen. Ongeveer 25% heeft gereageerd (62 personen). Resultaten, conclusies en beleidsvoornemens Aandachtsgebieden De eerste vraag had betrekking op de interesse voor de drie aandachtsgebieden van de KNNV. De hoogste interesse ligt bij natuurstudie (33 keer genoemd). Daarna natuurbeleving (29x). Natuurbescherming scoorde 11 maal. *) Natuurstudie komt vanzelf goed tot uiting in de werkgroepen. Het bestuur concludeert dat natuurbeleving ook een aspect is van de KNNV, dat goed tot zijn recht moet komen. Daarom organiseren


wij ook natuurwandelingen en excursies waarbij niet een speciaal kennisniveau vereist is. Wellicht kan natuurbeleving ook de aanjager zijn om meer te weten te komen en een cursus te gaan volgen of actief te worden binnen een werkgroep. Het feit dat natuurbescherming 11 maal genoemd is, geeft misschien hoop op uitbreiding van de Natuurbeschermingscommissie. De twee leden waaruit de commissie bestaat, doen voortreffelijk en veel werk, maar het komt wel allemaal op hen neer. Redenen om lid te worden Dat blijken er vele te zijn. Globaal sluiten zij aan bij de interesse die men heeft voor één of meer van de aandachtsgebieden. We vermelden er een paar: “De KNNV is de enige serieuze natuurvereniging in Zwolle en omgeving zonder zweverig gedoe”. “Leuke natuurplekjes ontdekken en leuke natuurontmoetingen”. Hoe kwam u in contact met de KNNV? Via vrienden of kennissen is het meest genoemd (20x). Iemand was al zo lang lid dat hij/zij niet meer wist hoe dat precies was gebeurd. Een ander heeft resoluut het telefoonboek ter hand genomen. Aansluitend bij “vrienden als aanleiding om lid te worden” heeft het bestuur de laatste tijd de gewoonte om voor haar activiteiten ook nadrukkelijk te vermelden dat introducés hartelijk welkom zijn. De kwaliteit van de activiteiten Tien respondenten geven aan daar geen oordeel over te kunnen geven. Men is nog maar nauwelijks lid of is te oud geworden om actief te kunnen meedoen. Verder is vrijwel iedereen tevreden. Er was kritiek op het geringe aantal vogellezingen en over het ontbreken van cursussen (3x). Dit jaar zijn er al weer enkele vogellezingen geweest. Nu de cursussen nog. Geringe deelname aan activiteiten Er zijn veel respondenten (50) die geen tijd hebben om (altijd) deel te nemen aan de activiteiten (ondanks goede voornemens, schrijft iemand). Daar kan het bestuur weinig aan veranderen. Iemand vindt paddenstoelen te lastig, al die soorten! Een ander vindt korstmossen en hydrobiologie te specialistisch.


ZNT In vijf gevallen werd genoemd dat er onvoldoende informatie was verstrekt. Onze activiteiten staan vermeld in het ZNT. Ter herinnering en om nog eens extra aan te sporen stuurt Anja regelmatig mailtjes naar de leden. Maar niet iedereen beschikt over een e-mailadres en niet iedereen geeft zijn adres door. Vier mensen geven aan dat zij eigenlijk niemand kennen. Sinds kort hebben wij de gewoonte om bij bijvoorbeeld een nieuwjaarsbijeenkomst degenen die het laatste jaar lid zijn geworden nog eens extra telefonisch te benaderen en hen van harte uit te nodigen. Natuuronderzoek 26 respondenten doen niet aan natuuronderzoek. De overigen doen natuuronderzoek binnen de KNNV (14x), binnen een andere natuurvereniging (9x), individueel (17x), binnen hun werkkring (10x). Onderzocht worden: flora (5), vogels (8), paddenstoelen (2), libellen (2) en ‘inventarisaties’ (2). Iemand gaf de tip om als KNNV te registreren wie in welk landelijk netwerk mee werkt. Wat staat nu in de belangstelling? De vogels komen met stip op 1 (45x), planten zijn een goede tweede (35x), verder insecten en libellen (23x) en landschap (23x). Natuurbescherming werd 15 maal genoemd. Aan deze onderwerpen kan aandacht worden besteed door middel van dagdeelexcursies (38x), lezingen, film- en dia-avonden (35x), tijdschriften (30x), onderzoek (22x), cursussen (21x) en natuurwandelingen (15x). Natuurbescherming Deelname aan natuurbeschermingsactiviteiten: 10 personen hebben geen antwoord gegeven op deze vraag, 36 personen nemen geen deel en 16 wel. Het gaat daarbij om het ondertekenen van protesten (10x), overleg met overheidsinstellingen (15x), formuleren van


bezwaarschriften (5x), actievoeren (5x). Verder worden genoemd: controle en onderhoud, deelname aan adviesraden, onderzoek, tellingen etc. Natuurbescherming is volgens 53 respondenten een taak van de KNNV. Als argumenten daarvoor worden genoemd: KNNV bezit relevante kennis, het is nodig voor het behoud van de natuur, de KNNV is dat volgens haar doelstelling verplicht en de KNNV kan in overleg treden met bevoegde (overheids)instanties. Onze informatieverstrekking Het ZNT wordt 58x genoemd als een goede bron van informatie. Vier respondenten vinden dat het ZNT te weinig informatie geeft. Gemist worden de onderzoekgegevens en inventarisaties van werkgroepen (2x) en iemand vindt dat het ZNT onvoldoende vaak verschijnt. De digitale berichtgeving wordt een praktische aanvulling genoemd (39x). De website geeft volgens 19 respondenten interessante informatie door. Voor 12 personen biedt de website weinig nieuws. Zestien respondenten geven aan de website nooit te raadplegen. Slotconclusies • de leden zijn in grote lijnen tevreden met de activiteiten van de vereniging • er wordt gevraagd naar cursussen • er bestaat behoefte aan meer vogellezingen • er is belangstelling voor natuurbescherming, daar kan de natuurbeschermingscommissie van profiteren Slotopmerking: men weet slechts wat men meet. *) De scores komen bij elkaar opgeteld boven de 62. Dat komt omdat enkele respondenten het wellicht moeilijk vonden om aan te geven wat hun eerste interesse is.

Boomklever

foto: Jan Westera


ZNT

Op cursus bij het IVN door Hermien Toebes Sinds 10 januari volg ik de gidsencursus die is georganiseerd door het IVN afd. Zwolle. Het is vandaag zaterdag 18 april en ik ging voor de elfde keer naar deze cursus. Vandaag was het een cursusdag buiten. Daar boften we mee, want het was prachtig weer. Onze locatie was vandaag het bospark rondom Zandhove. Het onderwerp was excursietechnieken. Bij aankomst werden we welkom geheten en kregen we enkele huishoudelijke mededelingen. Daarna liepen we met z’n allen een heel eind het park in tot bij een prachtige kastanjeboom. Die werd de startplek voor de prachtige activiteiten. De grote groep werd in vier groepjes opgedeeld en zo gingen we met zes personen alle activiteiten langs. Onze docenten hadden vier rondes voor ons bedacht. Door middel van diverse werkvormen en prachtig toneelspel van onze docenten lieten ze ons de diverse excursiestijlen ervaren. We kregen alles te weten over stinsenplanten die op Zandhove in groten getale voorkomen. Ook gingen we in de grond onderzoeken of planten een knol, bol of wortelstok hebben en wat de aantallen zijn die in een gebied voorkomen. En wat het verband is tussen tijd van bladvorming en bloeiwijze van twee boomsoorten. Daarna mochten we opdrachten doen uit een verrassingskoffer: bomen meten en beluisteren, een natuurboodschappenlijst zoeken etc. Als afsluiting werd onze groep getrakteerd op de workshop Dromenland. Heerlijk ontdekken, voelen, proeven, ruiken en dromen met wel zes verschillende soorten planten, waar we ter afsluiting een gedichtje over maakten. Daarna moesten we nog even hard werken, gelukkig wel heerlijk in de natuur. Want nu werd de theorie van enkele weken geleden er bij betrokken. Kunnen we nu ook de leerstijlen ontdekken die enkele weken geleden behandeld zijn? Doener, dromer, beslisser en denker. Het is heel fijn te zien dat we al veel geleerd hebben en het ook konden herkennen. Na zo’n geslaagde morgen ben je blij dat je aan zo’n fijne cursus begonnen bent en zie je weer uit naar de volgende cursusdag. We hebben er nog 34 te gaan. Dus dat wordt nog genieten. Ik wil al onze docenten ontzettend bedanken. Geweldig die inzet.

Op pad met IVN gidsen door Agnes Neimeijer Op 2 maart was er een IVN excursie op landgoed Soeslo o.l.v. Teuntje Lindhoud en Agnes Neimeijer. Er waren 14 deelnemers, waaronder een jongen die de vogelzangcursus doet. Hij ontdekte o.a. wulpen, nijlganzen, groenlingen, winterkoninkje, roodborstje en koolmezen. De houtwallen en knotwilgen op Landgoed Soeslo worden goed onderhouden en er zijn prachtige zichtlijnen. Er zijn diverse kleine landschapselementen te vinden: waterpartijen, struweel, boomgaard, kerkuilenkasten, rabatten met eikenhakhout. Deze diversiteit leverde een afwisselende wandeling op. Onder de deelnemers waren ook mensen die vaker op het landgoed kwamen, maar die nu met de gidsen toch nieuwe dingen ontdekten. En dat is nu net wat het IVN wil laten zien: de natuur om de hoek zit vol verrassingen. Ga mee op excursie en ontdek de natuur om de hoek!

Bezorging Natura De landelijke KNNV laat tegenwoordig het blad Natura bezorgen door het bedrijf Netwerk VSP. VSP is aanzienlijk goedkoper dan TNT Post. Die besparing is gebruikt om de kwaliteit van Natura verder te verhogen. Maar er zijn in 2008 wel meer klachten ontvangen over de bezorging. Het kan niet worden uitgesloten dat er meer aan de bezorging mankeert dan blijkt uit het aantal klachten. Daarom is het van belang te melden wanneer een nummer van Natura niet bij u is bezorgd. Bovendien wordt dan een exemplaar nagezonden. De verschijningsdata van de Natura in 2009 zijn: de week van 13 februari, 10 april, 29 mei, 10 juli, 25 september en 13 november met een spreiding van tenminste een week. Ook loopt de planning soms een week uit. Klachten kunnen worden gestuurd aan: KNNV Ledenadministratie J.H. Schuurmans, Monnikenweg 2, 5682 PD BEST ; Tel. 0499-399429, e-mail: [email protected]



ZNT

Ooievaars op de markt ingezonden door Erwin de Visser In de Prov. Overijsselsche en Zwolsche Courant van 31 juli 1939, komt een artikel voor van de hand van de heer J. Geesink, destijds archivaris van de gemeente Zwolle: “Ooievaars op de markt. Tot de meeste ongenoode bezoekers der vischmarkten behoorden oudtijds de ooievaars, die toen op de daken van kerken of kloosters binnen de steden gaarne hun nesten bouwden, doch dan tevens daar ter markt gingen. Zoo had Den Haag, blijkens de rekeningen van 1468, op het Gravenhof reeds vijf ooievaarsnesten. Twee dier ooievaars behoorden tot de getrouwste bezoekers der Vischmarkt. Zij hadden er hun met hooi gevulde hok en werden dan ook door niemand gestoord, integendeel werden zij zoo goed verzorgd dat zelfs een dezer vogels reeds vóór de 16e eeuw plaats heeft genomen in het Haagsche gemeentewapen. Ook de Vischmarkt (te Zwolle) had in het midden der vorige (19e) eeuw haar ooievaar, die ook ’s winters overbleef, zijn eigen hok en verzorger had en die de lieveling der vischvrouwen was. Zijn geboorteplaats was aan het Frankhuis (even ten NW van Zwolle aan het Zwartewater) en zijn gehechtheid aan deze plaats was zoo groot, dat hij hoe koud het ook mocht wezen, bijna dagelijks een bezoek aan het Frankhuis bracht en bij terugkomst met de snavel tegen de ruiten van de woning van zijn verzorger tikte, die hem zijn vischmaal toereikte. Vervolgens stapte hij naar zijn met hooi gevulde hok, dat hij bij tijden broederlijk deelde met den hond van zijn verzorger. In den zeer kouden winter van 1855 trok men dezen aller vischvrouwen lieveling een paar warme kousen aan, wat volgens getuigen Langbeen niets beviel en waartegen hij zich met kracht doch vruchteloos verzette”. De laatste jaren broeden er steeds meer ooievaars rond Zwolle, dus misschien zelfs ooit weer in de stad. Maar of de ooievaar bezoeker zal worden van de wekelijkse markt bij de viskramen, denk ik niet.

Ooievaars in Zwolle en omgeving Het gaat goed met de ooievaars, vooral in Zwolle-Zuid. Graag zou ik willen weten waar in Zwolle en omgeving er nu ooivaars nestelen. Ook mag men oude gegevens doorgeven om een historisch overzicht te verkrijgen, welk jaar, plaats, aantal jongen, en andere bijzonderheden. U kunt dit doorgegeven aan Erwin de Visser per e-mail: [email protected] . Alvast bedankt!

Ooievaars


Foto: Wiek Vervoort


ZNT

MUS groeit: tel ook mee in 2009 Het Meetnet Urbane Soorten gaat zijn derde jaar in. Dit stadsvogelmeetnet is opgezet door SOVON Vogelonderzoek Nederland en Vogelbescherming Nederland om de aantalsontwikkeling en verspreiding van broedvogels in bebouwde gebieden beter in beeld te brengen. Meedoen met MUS wordt in 2009 nog interessanter. De telgegevens worden nu door Vogelbescherming gebruikt om beschermingsmaatregelen voor stadsvogels beter af te kunnen stemmen op de lokale situatie in gemeenten. Nieuw in 2009 is dat ook zoogdieren meegeteld kunnen worden, en 2009 is natuurlijk het Jaar van de Visdief. Over de resultaten van de eerste twee jaar van het stadsvogelmeetnet MUS is meer te lezen in SOVON Nieuws 2008 nr. 3 www.sovon.nl/pdf/Sonie200803.pdf Als u interesse heeft om mee te doen, kunt u meer informatie vinden op de website van SOVON, waar ook een postcodegebied in de buurt kan worden uitgezocht www.sovon.nl/default.asp?id=367. Er zijn enkele steden in Nederland die vrijwel vlakdekkend ‘geMUSt’ worden. De tellingen kosten weinig tijd (slechts twee ochtenden en een zomeravond) en door de laagdrempelige opzet kunnen ook vogelaars met weinig telervaring meedoen. Voorwaarde is dat men de algemene soorten stadsvogels op zicht en geluid kan herkennen. Om hierbij te helpen heeft SOVON de MUS-cursus opgezet: een gratis vogelherkenningscursus die met name ingaat op geluidenkennis, en via internet individueel te volgen is www.sovon.nl/default. asp?id=454. Met vriendelijke groet, Bram Aarts Coordinator MUS [email protected] 024-6848111

Werkgroep Landelijke Jongeren van de KNNV De Landelijke Jongeren (LJ) is een KNNV werkgroep voor jongeren tussen de 20 en 33 jaar. Elke maand trekken we een weekend of een dag de natuur in voor natuurstudie, excursies of beheerwerkzaamheden. We overnachten in de wintermaanden in een eenvoudig gebouw. Tijdens de zomermaanden gaan we kamperen op een rustige, landelijk gelegen camping. Elke maand gaan we naar een ander gebied binnen Nederland. Elk weekend/ dag heeft een apart thema, zoals bijvoorbeeld voorjaarsflora of vlinders. We gaan dan op excursie met een externe deskundige. Omdat we de kampen voor iedere jongere toegankelijk willen houden, zijn de kosten voor deze uitstapjes laag. Naast de maandelijkse kampen en dagen hebben we een zomer- en een winterkamp. Deze duren ongeveer een week. De winterkampen zijn tussen kerst en nieuwjaarsdag. Deze zijn traditiegetrouw op een Waddeneiland, waar we gezamenlijk oud en nieuw vieren. Tijdens het zomerkamp kamperen we op een locatie in het nabije buitenland. De afgelopen jaren zijn we o.a. naar Wales, Tsjechië en Polen geweest. De verkenning van de natuur in de omgeving staat centraal, vaak met dieren plantsoorten die in Nederland niet (meer) voorkomen. Wil je graag een keer mee op kamp om eens te kijken hoe het er aan toe gaat en of het iets voor je is, dan kan dat. Geïnteresseerden zijn altijd welkom. Op de website www.knnv.nl/lj kun je meer lezen over de LJ en het actuele kampprogramma. Of stuur een mail naar [email protected] voor meer informatie.



ZNT

Drijfveren IVN-voorzitter geniet van eigen oase in Zwolle

Achter haar huis in Zwolle ligt haar eigen oase van rust. Heike Tack, voorzitter van het IVN Zwolle neemt me gelijk na binnenkomst mee naar haar tuin. Je hoort er alleen vogels en ik zie de bloesem aan de bomen zitten als we gaan zitten voor een inspirerend gesprek. Merels en mussen vliegen af en aan. Het zonnetje schijnt, het is er heerlijk, zo vlakbij de IJssel. En daar loopt Heike dan ook vaak. Een rondje Windesheim of met het fietsveer naar Hattem, het is allemaal makkelijk te doen van waar ze woont. Heike woont nu ruim een jaar in Zwolle en komt vanuit het plaatsje Drogteropslagen in Drenthe. “Het was er prachtig, veel natuur en een grote tuin om het huis, maar als je wat ouder wordt ligt het wel heel geïsoleerd. In Zwolle heb je het stadse leven, openbaar vervoer, de contacten, maar ook de natuur om de hoek.” Heike was al een aantal jaren actief bij het IVN in Hardenberg. Ze was daar coördinator van de jeugdclub, hielp mee bij de excursies voor volwassenen en gaf daar veldlessen. Ook gaf ze excursies aan toeristen op een gezinscamping. "Ik hou vooral van kinderen. Ze zijn zo onbevangen, stellen mooie vragen. Ze hebben spontane verwondering bij alles wat ze zien," vertelt Heike. De stap om van IVN Hardenberg naar Zwolle te gaan, was zo gezet. Tussen 2003 en 2004 volgde ze de natuurgidsencursus in Zwolle, dus de contacten waren al gelegd. Toen ze in gesprek kwam of het voorzitterschap iets voor haar zou zijn, was haar antwoord positief. Zo stond ze meteen middenin alle beweging. Op de vraag waar ze het meest van geniet in de natuur antwoordt ze: "Ik geniet van de eerste Wulp die weer jodelt, daar word ik heel blij van. Dit jaar heb ik er voor het eerst weer één gehoord bij de IJssel, dat was rond eind maart. En de mooie Prunus voor mijn huis , die eruit knalt vanuit de knop met z'n roze bloesem, dat is zo 'LEVEN' met hoofdletters, zo puur en onbedorven.”


Ze kan erg genieten van de activiteiten die zorgen dat andere mensen betrokken raken bij de natuur. “Het is als een steentje in het water, het IVN is het steentje en de kringen zijn de mensen die geïnteresseerd raken.” Het IVN heeft haar hart en levert een grote bijdrage aan die bewustwording. “Met schoolklassen de natuur in, het ontdekken, de vragende gezichten, het enthousiasme dat zich zo ontwikkelt, je bent een spil in het geheel. Door een wandeling met het IVN leer je met andere ogen kijken.” Heike vindt het belangrijk mensen bewust te maken van de schoonheid van de natuur, zodat we er zuinig op leren zijn. Heike gaat - net als in Hardenberg - hier ook met kinderen de natuur in. Ze geeft veldlessen bij de Vechterweerd. Dit is een wateren natuurontwikkelingsgebied tussen Dalfsen en Zwolle, in de uiterwaarden van de Vecht. Het is gekocht door het drinkwaterbedrijf Vitens en biedt de mogelijkheid om in de natuur ontdekkingen te doen. De groepen 7 en 8 van de basisscholen in Zwolle en Dalfsen kunnen hiervoor in aanmerking komen. Heike en andere natuurgidsen geven de veldlessen. Het IVN bestaat niet zomaar. Wat veel mensen niet weten is dat er heel veel werk bij komt kijken. Het kan soms wat raar voelen om wat 'onzichtbaar‘ te zijn als bestuursteam. De ledenvergadering, contacten met wethouders en KNNV, het drukke e-mailverkeer, het organiseren van activiteiten, notulen maken, financiën regelen, communicatie met mensen uit het veld, plannen maken, mensen werven en proberen vrijkomende vacatures gevuld te krijgen, dat is maar een kleine greep uit alle werkzaamheden. En toch, zonder dat bestaat het IVN gewoon niet. Het is daarom ook fijn dat er altijd weer actieve mensen te vinden zijn , die zich voor de organisatie in willen zetten.

Pien Bos


Werkgroepen IVN en KNNV overzicht coördinatoren IVN

Bij de voorplaat

Foto en tekst: Nicole Vervoort

De platbuik (Libellula depressa) is een algemeen voorkomende libel uit de familie van de korenbouten (Libellulidae). De platbuik heeft een voorkeur voor kleine wateren op leem- en zandgronden met weinig vegetatie. Deze foto is gemaakt bij de Tichelgaten van Windesheim bij Zwolle. De platbuik is een gedrongen libel die door zijn brede en afgeplatte achterlijf en de opvallende basisvlekken op de vleugels goed van andere soorten te onderscheiden is. Mannetjes zijn vaak blauw berijpt op het achterlijf; dit kan ook voorkomen bij vrouwtjes, maar wel in mindere mate. Vrouwtjes zijn vaak bruinachtig met een lichtere tot gele kleur langs de zijkanten van het achterlijf. De platbuik vliegt van eind april tot september met de piek in juni. Het mannetje verdedigt een territorium; om dat te kunnen overzien gaat hij vaak zitten op uitkijkposten, zoals takjes of riet. Hij verjaagt platbuikmannetjes maar ook andere libellensoorten.

Planning voor 2009 ZNT nr.3 Sluitingsdatum kopij: 31 juli 2009 Sluitingsdatum korte mededelingen: 21 aug. 2009 Streefdatum verschijning: half sept. 2009 ZNT nr.4 Sluitingsdatum kopij: 16 okt. 2009 Sluitingsdatum korte mededelingen: 6 nov. 2009 Streefdatum verschijning: begin dec. 2009 Niets uit dit nummer mag worden gebruikt voor publicatie zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie, de auteur of de fotograaf.



Excursies Vogelzangcursus Wilde plantencursus Groencursus Natuurgidsencursus Jeugdactiviteiten (Groendoeners) Stands en verkoop Beleidszaken Veldlessen Groen voor Ouderen

KNNV

KNNV Afdelingsbestuur Vacant Henriëtte Maan 038 - 444 76 12 Marlène Vaessen 0522 - 24 15 32 Heike Tack 038 - 337 57 57 Alfred v/d Burgh 038 - 422 79 47 Tineke Burghard 038 - 444 72 27 Fenna Westers 038 - 422 43 87 Hans de Jong 0529 - 49 76 48 Renée Cornelis 038 - 460 59 78 Jan Westera 038 - 785 01 44

KNNV

Vogelwerkgroep Gerrit Gerritsen 038 - 422 81 22 Werkgroep Hydrobiologie Marion Geerink 038 - 466 24 40 Werkgroep Knoflookpadden Sybout Jaasma 038 - 453 75 73 Mossenwerkgroep Elja van Dongen 038 - 376 26 96 Plantenwerkgroep Elja van Dongen 038 - 376 26 96 Diet ter Stege [email protected] Insectenwerkgroep Leo Winter 038 - 851 94 70 Natuurbeschermingscommissie Hans Nederhand 038 - 460 45 51 Dirk Maas 0529 - 42 72 55

Gezamenlijke werkgroep Paddenstoelen

Verwante werkgroepen

Roofvogelwerkgroep Steenuilenwerkgroep Kerkuilenwerkgroep Zoogdier werkgroep Overijssel

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, vereniging voor veldbiologie

Anna Adams-Catin 038 - 421 71 96

Jan van Dijk 038 - 465 70 50 Bé Schilder 0529 - 49 74 28 Arnold Verhoeven 038 - 465 59 64 Nico Driessen 038 - 425 09 60


IVN Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie

IVN Afdelingsbestuur

voorzitter

Betty van Leeuwen

secretaris

Wietske van Santen-de Vries

penningmeester

Erwin de Visser

PR en communicatie / coordinator activiteiten

Anja Bosman-de Haan

bestuurslid

Dirk Maas

bestuurslid

Henk van Blitterswijk

Meidoornlaan 4, 7721 EZ Dalfsen [email protected] T 0529 - 43 39 69

voorzitter

Heike Tack

Stegginkmarke 20, 8016 MG Zwolle [email protected] T 038 - 3375757

Prins Bernhardstraat 12, 8019 XK Zwolle [email protected] T 038 - 422 04 50

secretaris

Ria Marteijn

Tiendschuurstraat 80, 8043 XS Zwolle [email protected] T 038 - 444 61 07


Scheppinckmate 53, 8014 JR Zwolle [email protected] T 038 - 465 47 35

De Doornweg 49, 8035 PD Zwolle [email protected] T 0529 - 42 72 55

Westenholterweg 7, 8042 AE Zwolle [email protected] T 038 - 423 41 91

natuurhistorisch secretaris Erik van Dijk

Donker Curtiusware 35 8014 TK Zwolle [email protected] T 06-22441315

Ondersteunende functies ledenadministratie

Cor Kauw


webmaster

Johan Buitenkamp

Goudplevierstraat 219, 8043 JL Zwolle [email protected] T 038 - 420 21 51


www.knnv.nl/zwolle [email protected]

KNNV Afdeling Zwolle Postbus 1275 8001 BG Zwolle

Contributie KNNV Leden € 26,25 per jaar, incl. toezending van Natura, het landelijke tijdschrift van de KNNV; Huisgenootleden € 11,75 Regionale leden (afdelingslid) € 15,Gironummer: 998242 t.n.v. KNNV Zwolle. Opzeggen lidmaatschap dient uiterlijk 15 december voorafgaand aan het betreffende kalenderjaar schriftelijk of per e-mail te geschieden bij de ledenadministrateur, Cor Kauw ([email protected]). U ontvangt hiervan binnen 10 dagen een schriftelijke bevestiging. Zo niet, neemt u dan opnieuw contact op.


penningmeester

Janna Drewes

bestuurslid

Krista Esselink

bestuurslid

Marieke van Slooten

bestuurslid

Marcel Tonkes

Dreessingel 85, 8015 CH Zwolle [email protected] T 038 - 466 99 15

Blaaszegge 18, 8043 LA Zwolle [email protected] T 038 - 420 06 26

Koningin Emmalaan 2, 8051 PD Hattem [email protected] T 038 - 444 02 15

Dreessingel 107, 8015 CJ Zwolle [email protected] T 038 - 465 99 66

bestuurslid

Roelof Pol

Kortenhorststraat 24, 8015 BT Zwolle [email protected] T 038 - 460 94 36

Ondersteunende functies bestuurs-adviseur

Albert Versteegde

bestuurs-adviseur

Louis Zandbergen

ledenadministratie

Marieke van Sloten

tel. contactadres

038 - 444 61 07


www.ivnzwolle.nl [email protected]

Thorbeckelaan 2a, 8014 AZ Zwolle T 038 - 465 42 70

Drapenierlaan 27, 8043 AJ Zwolle T 038 - 420 10 83

[email protected] T 038 - 444 02 15

IVN Afdeling Zwolle e.o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

Contributie IVN Donateurs minimaal € 7,95 per jaar; Leden (actief) € 13,60 per jaar, incl. toezending van Mens en Natuur; Huisgenootlid € 6,80. Gironummer: 124197 t.n.v. IVN Zwolle Wijzigingen m.b.t. het donateurs- en lidmaatschap schriftelijk doorgeven aan postadres of per e-mail: [email protected]


18-5-2009 14:10:32

Indien onbestelbaar retour zenden aan: Postbus 1275 8001 BG Zwolle

Zwols

2009 nr. 2

Tijdschrift

Jaargang 16 nummer 2, juni 2009

Verschijnt 4 keer per jaar in een oplage van 650 exemplaren.

Redactie

Pien Bos, Anja Bosman-de Haan, Bernadet van der Veen, Albert Versteegde, Nicole Vervoort

Eindredactie

Anja Bosman-de Haan, Nicole Vervoort

Vormgeving

Nicole Vervoort

Druk

Drukkerij Veldman, IJsselmuiden

Redactieadres

Kattenwinkelweg 12 8015 PW Zwolle T 0529-481488 e-mail: [email protected] Aanleveren van kopij voor het ZNT: Liefst digitaal zonder opmaak via e-mail of op CD aan het redactieadres. Geschreven, niet uitgetypte kopij sturen aan: IVN afdeling Zwolle e.o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

in dit nummer:

ontwerp omslag: Henni van Dijk


Het ZNT is het gezamenlijke tijdschrift van IVN en KNNV, beide afdeling Zwolle

Onder andere.. - Het poeltje in park de Hogenkamp - Vogels kijken bij de Tichelgaten in Windesheim - Op zoek naar de wilde kievitsbloem - Bijzondere vondst: moerasmosoortje - En verder: Interview met Heike Tack - Ontdekkingstocht door Zwolse steegjes - Activiteiten en mededelingen van IVN en KNNV - en meer... 18-5-2009 14:10:31

2009 nr. 2. in dit nummer:

Recommend Documents