2011 nr. 1. in dit nummer:

Indien onbestelbaar retour zenden aan: Postbus 1275 8001 BG Zwolle

Zwols

2011 nr. 1

Tijdschrift

Jaargang 18 nummer 1, april 2011

Verschijnt 3 keer per jaar in een oplage van 700 exemplaren.

Redactie

Anja Bosman-de Haan, Jur Furda, Jeroen Mulder, Albert Versteegde, Nicole Vervoort, Erwin de Visser

Eindredactie

Anja Bosman-de Haan, Nicole Vervoort

Vormgeving

Nicole Vervoort

Druk

Drukkerij Veldman, IJsselmuiden

Redactieadres

Marterveld 15 8017 MD Zwolle T 038 - 385 82 00 e-mail: [email protected] Aanleveren van kopij voor het ZNT: Liefst digitaal zonder opmaak via e-mail of op CD aan het redactieadres. Geschreven, niet uitgetypte kopij sturen aan: IVN afdeling Zwolle e.o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

in dit nummer: Niets uit dit nummer mag worden gebruikt voor publicatie zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie, de auteur of de fotograaf. De redactie van het ZNT aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor schade, voortvloeiend uit het plaatsen van aangeboden foto’s, illustraties of teksten waarop het auteursrecht of portretrecht van iemand anders rust.

ontwerp omslag: Henni van Dijk

Het ZNT is het gezamenlijke tijdschrift van IVN en KNNV, beide afdeling Zwolle

Onder andere.. - Inventarisatie broedvogels Agnietenberg - Huismus in de belangstelling - Kerkuilen en ladders - En verder: verslag IVN Workshop Stadsvogels, verslag lezing brandganzen door Maarten Loonen, Meersporenbeleid Vogelwerkgroep, verslagen van KNNV excursies, - en meer...

Werkgroepen IVN en KNNV overzicht coördinatoren IVN

Bij de voorplaat

Foto en tekst: Han Beeuwkes

Zandhaarmos (Polytrichum juniperinum) is in het veld met zekerheid te herkennen en op naam te brengen. Het is de enige inlandse Haarmossoort met een omgeslagen, ongetande bladrand. Het blad loopt niet uit in een ‘doorzichtige’ glashaar, zoals bij het nauwverwante Ruig haarmos (Polytrichum piliferum). Zandhaarmos is kenmerkend voor open begroeiingen op schrale zandgrond. Helaas vertonen de meeste verspreidingskaartjes nog vele witte vlekken in gebieden waar de soort ongetwijfeld aanwezig is (www.blwg.nl). De foto van de omslag is genomen op een verlaten tennisbaan achter het Zwols Kegelhuis. Het betreft een gravelveld met extreme wisselingen in temperatuur en vocht, op zand en klei, dat daardoor ook een ideale plek is voor bijzondere korstmossen die aan deze extremen zijn aangepast. Bijzonder is het om de soort hier in Zwolle te zien optreden in zgn. ‘patches’, (vlekken) die in feite één individu zijn. (artikel Beeuwkes, H. & Bremer, P. in ZNT-4-2010). Binnen Polytrichum juniperinum worden twee variëteiten onderscheiden: var. affine en var. juniperinum. De eerste komt in natte milieus voor, de tweede in droge, zoals hier op de gravelbaan in Zwolle. (bron: BLWG) Planning voor 2011 ZNT nummer 2 Sluitingsdatum kopij: 13 mei Sluitingsdatum korte mededelingen: 3 juni 2011 Streefdatum verschijning: begin juli 2011 ZNT nummer 3 Sluitingsdatum kopij: 2 september Sluitingsdatum korte mededelingen: 23 september 2011 Streefdatum verschijning: tweede helft oktober 2011 Het volgende nummer verschijnt pas in 2012! ZNT nummer 1 van 2012 Sluitingsdatum kopij: 18 november Sluitingsdatum korte mededelingen: 9 december 2011 Streefdatum verschijning: begin januari 2012 Door een kleine verschuiving in de planning van 2011 zullen er in 2011 slechts 3 nummers verschijnen! 2 | Zwols Natuur Tijdschrift

Excursies Vogelzangcursus Wilde plantencursus Groencursus Natuurgidsencursus Jeugdactiviteiten (Groendoeners) Werkgroep Gezinsactiviteiten Stands en verkoop Veldlessen Groen voor Ouderen

KNNV

KNNV Afdelingsbestuur Everdine van Dasselaar 038 - 465 59 24 Henriëtte Maan 038 - 444 76 12 Marlène Vaessen 0522 - 24 15 32 Heike Tack 038 - 337 57 57 Alfred v/d Burgh 038 - 422 79 47 Sandra Narain 038 - 465 47 79 Gerda Revenberg 038 - 454 73 09 Fenna Westers 038 - 422 43 87 Renée Cornelis 038 - 460 59 78 Wietske van Santen -de Vries 038 - 422 04 50

KNNV

Vogelwerkgroep Jur Furda 038 - 385 82 00 Werkgroep Hydrobiologie Leo Winter (interim) 038 - 851 94 70 Werkgroep Knoflookpadden Sybout Jaasma 038 - 453 75 73 Mossenwerkgroep Elja van Dongen 038 - 376 26 96 Plantenwerkgroep Elja van Dongen 038 - 376 26 96 Brunhilde Reicher 038 - 4221228 Insectenwerkgroep Leo Winter 038 - 851 94 70 Natuurbeschermingscommissie Hans Nederhand 038 - 460 45 51 Dirk Maas 0529 - 42 72 55 Werkgroep de Helmhorst Erik van Dijk 06 - 22441315

Gezamenlijke werkgroep Paddenstoelen

Verwante werkgroepen

Roofvogelwerkgroep Steenuilenwerkgroep Kerkuilenwerkgroep Zoogdier werkgroep Overijssel

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, vereniging voor veldbiologie

Tineke Burghard 038 - 444 72 27 Jan van Dijk 038 - 465 70 50 Bé Schilder 0529 - 49 74 28 Arnold Verhoeven 038 - 465 59 64 Henk Mellema 038 - 4250993 18e jaargang nummer 1

IVN Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie

IVN Afdelingsbestuur

voorzitter

Betty van Leeuwen

secretaris

Wietske van Santen-de Vries

penningmeester

Erwin de Visser

PR en communicatie / coordinator activiteiten

Anja Bosman-de Haan

Dirk Maas

Meidoornlaan 4, 7721 EZ Dalfsen [email protected] T 0529 - 43 39 69

Prins Bernhardstraat 12, 8019 XK Zwolle [email protected] T 038 - 422 04 50

voorzitter

Heike Tack

Stegginkmarke 20, 8016 MG Zwolle [email protected] T 038 - 3375757

secretaris

Joke Geschiere De Klencke 1, 7944 RZ Meppel [email protected] T 0522 - 24 24 87

penningmeester

Janna Drewes

bestuurslid

Vacant

Scheppinckmate 53, 8014 JR Zwolle [email protected] T 038 - 465 47 35

bestuurslid

Vacant

bestuurslid

bestuurslid

Dreessingel 107, 8015 CJ Zwolle [email protected] T 038 - 465 99 66

Marcel Tonkes

Sloetmarke 41, 8016 CJ Zwolle [email protected] T 038 - 465 96 07

De Doornweg 49, 8035 PD Zwolle [email protected] T 0529 - 42 72 55

bestuurslid

Henk van Blitterswijk

Westenholterweg 7, 8042 AE Zwolle [email protected] T 038 - 423 41 91

Dreessingel 85, 8015 CH Zwolle [email protected] T 038 - 466 99 15

bestuurslid

Roelof Pol

Kortenhorststraat 24, 8015 BT Zwolle [email protected] T 038 - 460 94 36

Ondersteunende functies

Donker Curtiusware 35 8014 TK Zwolle [email protected] T 06-22441315

bestuurs-adviseur

Louis Zandbergen

ledenadministratie

Roelof Pol

tel. contactadres

038 - 3375757

website e-mailadres afdeling postadres

www.ivnzwolle.nl [email protected]

natuurhistorisch secretaris Erik van Dijk

Ondersteunende functies ledenadministratie

Cor Kauw


webmaster

Drapenierlaan 27, 8043 AJ Zwolle T 038 - 420 10 83

[email protected] T 038 - 460 94 36

Johan Buitenkamp

Goudplevierstraat 219, 8043 JL Zwolle [email protected] T 038 - 420 21 51


www.knnv.nl/zwolle [email protected] KNNV Afdeling Zwolle Postbus 1275 8001 BG Zwolle

IVN Afdeling Zwolle e.o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

Contributie 2011 KNNV

Contributie IVN

Lidmaatschap bedraagt € 29,25, incl. toezending Natura Huisgenootlidmaatschap € 12,75 Regionaal lidmaatschap € 17,Jeugdlidmaatschap (t/m 25 jaar) € 17,- , incl. toezending Natura Gironummer: 998242 tnv KNNV Zwolle. Opzeggen lidmaatschap uiterlijk 15 december voorafgaand aan betreffende kalenderjaar schriftelijk of per e-mail bij ledenadministrateur, Cor Kauw ([email protected]). U ontvangt binnen 10 dagen een bevestiging. Zo niet, neemt u dan opnieuw contact op.

Leden € 18,- per jaar. U ontvangt dan ook het landelijke blad Mens en Natuur 4 x per jaar; Huisgenootleden € 9,Donateurs € 10,- per jaar. Gironummer: 124197 t.n.v. IVN Zwolle

18e jaargang nummer 1

Opzegging van het donateur-/lidmaatschap kan per kalenderjaar. U dient dit schriftelijk of per e-mail voor 15 december voorafgaand aan het betreffende kalenderjaar door te geven bij de ledenadministrateur. Postadres en e-mailadres zie hierboven.

Zwols Natuur Tijdschrift | 35

ZNT

Buiten Kijken

door Margriet van Kampen

Foto: Jeroen Mulder

…Mossen zijn in deze tijd van het jaar op hun mooist…

De winter was al vroeg ingevallen, met extreem veel sneeuw en strenge vorst, maar is nu, begin februari, besluiteloos aan het dubben om het veld te ruimen voor de lente. Op een lenteachtige ochtend heb ik dat veld maar eens opgezocht.


Het is de afgelopen tijd grijs, vochtig weer geweest, met bijna lauwe temperaturen. In het bos hangen nog nevelslierten, achtergelaten door de wegtrekkende ochtendmist. De regen heeft alles flink schoongewassen; overal glinstert het lenteachtig fris. Het mos op de bodem en langs de stammen ziet er onwaarschijnlijk groen uit. Mossen zijn in deze tijd van het jaar op hun mooist. Die tegen de boomstammen zijn fel goudgroen, bijna fluorescerend en die op de bodem diepgroen, in allerlei schakeringen. Zo omstreeks februari is het hoogtij – zeg maar zomer - voor de mossen. Die moeten het hebben van dit soort dagen, als er nog geen blad aan de bomen is, die hen het zonlicht beneemt, en het zonlicht zo mild is dat het hen niet uitdroogt. Mossen die hier het meest in het oog lopen, zijn haarmossen en sterrenmossen, vanwege hun mooie moskussens en hun leuke huikjes op steeltjes, die vaak voor bloemetjes worden aangezien. Mossen zijn echte ‘overlevers’ en kunnen bogen op een oeroude historie. Het zijn wonderlijke plantjes. Neem nou hun groei alleen al. Ze hebben namelijk geen wortels. Wat wij voor wortels aanzien, zijn niet meer dan dunne draadharen die mees-


ZNT tal zomaar ergens uit de stengeltjes tevoorschijn komen, en die voor onderling houvast dienen. Zo worden die prachtige mospakketten gevormd. Meer niet. Vandaar dat je ze zo makkelijk van de ondergrond kunt lostrekken! Water halen de mossen met hun waterdoorlatende blaadjes uit de lucht en voeding uit wat er uit de lucht naar beneden komt (al of niet met regen). Dit is zelfs een specialiteit van veenmossen (een aparte mossenfamilie), die aan de bovenkant aangroeien en aan de onderkant simpelweg afsterven. In de oertijd heeft dit spectaculaire veenpakketten gevormd, omdat de mosresten, met alles wat zich daartussen bevond, in de zuurstofarme ondergrond geconserveerd werden. Door hun specialisatie om ‘van de lucht te leven’ verdragen ze geen voedselrijk milieu. Maar nu terug naar onze ‘bosmossen’. De voortplanting van deze mossen is een verhaal apart. Naast de voortplanting via draadharen,

waaraan weer nieuwe plantjes verschijnen (zoals bij kweek), gebeurt het ook op een karakteristieke manier. In de toppen van de mosplantjes zitten mannelijke en vrouwelijke geslachtsorgaantjes, waarvan de zaad- en eicellen op een gunstig moment, bij voldoende vocht, zich verenigen. En daaruit komt, op die top van de oude plant waarin het zich stevig verankert, een nieuw plantje met een totaal ander uiterlijk. En dat is….. dat huikje op het steeltje! Dus géén bloeiend mos. Er bloeit helemaal niets en er heeft ook nooit wat gebloeid, want de piepkleine geslachtsorgaantjes verborgen in de top van de oude plant hadden hun werk al in ’t verborgene gedaan! Dat huikje op het steeltje is dus een zelfstandige generatie. Nou ja, zelfstandig – het teert op de oude plant.. Het huikje, in feite een beschermhoesje, verbergt een sporendoosje. Wil die tweede generatie zich voortplanten, dan gebeurt dat door sporen (zoals bij varens en paddenstoelen) en niet door zaden. Het moet dán juist droog zijn, waardoor het huikje openbarst om de sporen vrij spel te geven. Daaruit ontstaan eerst draadvormige kiempjes, waaruit, na nóg een gedaantewisseling, onze bekende mossen groeien. Op hun beurt zullen die, eenmaal volwassen geworden, het tehuis vormen voor de volgende generatie. De cyclus is rond. Wonderlijk, twee generaties, nauw met elkaar verbonden, die ieder totaal verschillende omstandigheden vereisen om zich voort te planten, en dat allemaal om dezelfde soort in stand te houden……

Gezocht: fotografen! Heel Nederland op de foto: NL in Beeld De stichting Saxifraga is samen met SOVON en De Vlinderstichting het project NL in Beeld gestart: dat is het fotograferen van alle kilometerhokken in Nederland. Hoe krijg je het Nederlandse landschap in beeld? Door alle 36.000 kilometerhokken van Nederland systematisch te fotograferen. Nog nooit eerder is ook maar een deel van een provincie systematisch fotografisch vastgelegd. Daarom heeft de stichting Saxifraga (www.saxifraga.nl) besloten om het project NL in Beeld (www.nlinbeeld.org) te starten. De bedoeling is om van elk kilometerhok in Nederland vier foto’s te maken volgens een vaste methode. Door deze verzameling foto’s kan iedereen vaststellen hoe het Nederlandse landschap er nu uit ziet. Als zo’n project over tien of twintig jaar wordt herhaald, zijn de veranderingen goed zichtbaar. Het project wordt ondersteund door SOVON en De Vlinderstichting. Alle foto’s worden op de website www.nlinbeeld.org geplaatst en zijn voor iedereen toegankelijk en vrij te gebruiken. Het gaat hier om een groot project, dat alleen met de hulp van veel fotografen uitvoerbaar is. Iedereen die een camera kan hanteren, kan aan dit project meedoen. We hebben een protocol opgesteld en er zijn digitale topografische kaarten beschikbaar. Als fotografen zich uitgedaagd voelen om aan dit baanbrekende project mee te doen, kunnen zij een mailtje sturen naar [email protected]. Op de website www.nlinbeeld.ord staan een uitgebreidere projectomschrijving en een handleiding. Daar zijn ook al de eerste resultaten te zien. Jan van der Straaten, Stichting Saxifraga

4 | Zwols Natuur Tijdschrift


ZNT

Redactioneel Wat kun je nog zeggen als je geschokt bent door de beelden uit Japan, waar mensen verweesd ronddolen, met niets meer. Hun familie en vrienden verloren, huis en haard van de aardbodem verdwenen. Hoeveel erger kan het nog worden, nu een nucleaire ramp zich voltrekt en hier amper nog het nieuws haalt. Nucleaire energie is een keuze die misschien voor sommige landen noodzakelijk is. Maar wordt er echt mondiaal op grote schaal werk gemaakt van niet fossiele en niet nucleaire energie voor het behoud van een leefbare toekomst in een redelijke welvaart? De westerse wereld Europa en de VS zijn verslaafd aan energie consumptie en de derde wereld wil terecht ook welvaart. Wat betekent dit voor de energie consumptie en de uitputting en de vervuiling van onze planeet? Duurzame en niet vervuilende energie kan het enige antwoord zijn. In China worden nu al grote oppervlakten woestijn vol gezet met zonnecollectoren en gebruiken miljoenen mensen zonne-energie. De ecologen moeten misschien even slikken maar Chinezen hebben net zo veel recht op welvaart als wij Westerlingen. Dit is een milieubewust en misschien geen ecologisch standpunt maar in ieder geval in de lijn van onze nieuwe rubriek: de splijtzwam (of in dit geval splijtstof) waarin ook controversiële standpunten naar voren gebracht kunnen worden. Ik vind dit standpunt niet controversieel maar anderen misschien wel en dat is de bedoeling van deze rubriek. Ons devies is: ZNT kan minder braaf, maar dat kun je ook controversieel vinden. Het is opmerkelijk dat een nieuwe rubriek wordt aangekondigd maar er niet staat. Cor Kauw heeft een stukje geschreven. Dat wordt in de volgende ZNT geplaatst. Hierbij een uitnodiging om iets waar je je in druk over maakt en waarover je misschien en controversieel standpunt hebt, op te schrijven dan kunnen we het opnemen in een ZNT Herinnert u zich dat liedje nog: ...'Alleen de vogels vliegen van oost naar west- Berlijn...' Democratische principes zijn niet tegen te houden en vogels vliegen voornamelijk van noord naar zuid. Denk aan de Arabische lente in Noord Afrika en het midden oosten. Dit ZNT staat - volkomen toevallig- bijna vol met artikelen en verslagen over vogels...Veel lees plezier. O ja, we hebben ook een nieuw mailadres: [email protected] Jur Furda


Inhoudsopgave Buiten Kijken door Margriet van Kampen

3-4

Gezocht: fotografen

4

Redactioneel

5

Natuur in en om het huis door Greet van der Meulen

6-7

Broedvogels inventariseren bij de Agnietenberg door Gert van Klinken

8-9

Huismus in de belangstelling door Jan van Dijk

10-11

Kerkuilen en ladders door Arnold Verhoeven

12

Verkooppunt KNNV uitgeverij in Zwolle

12

Van de KNNV bestuurstafel

13

Ledenkaart KNNV 2011

13

Tekening van Willemien

14

Braakballen pluizen op het Buitencentrum in Wilhelminaoord door Henk van Blitterswijk

15

Goed Bekeken door Gerard Beersma

16

Programma KNNV Zwolle lente en zomer 2011

17-20

Expositie 'Sta versteld van Westerveld'

20

Meersporenbeleid vogelwerkgroep KNNV Zwolle

21

IVN-excursieprogramma zomer - herfst 2011

22

Mag ik me even voorstellen.... Joke Geschiere

23

de IVN-jaarvergadering van 8 maart

23

Groendoeners door Sandra Narain

24

Van de IVN bestuurstafel

25

Oproep IVN

25

Wilde Plantencursus 2011

26-27

Verslag lezing over brandganzen door Henriëtte Maan en Els Bakker

28-29

Verslag van de Nieuwsjaarswandeling door Truus en Johan Goos

30

Weekend Schiermonnikoog

30

Vogelverdedigingscursus

31

Vogelexcursie IJsselmeerkust en Zuidwest-Friesland door Erica de Koning

32-33

Welkom bij KNNV Zwolle

34

Projectleider jaar van de bij gezocht

34

Nieuws vanuit de landelijke KNNV

35

Lidmaatschap van de Landelijke Jongeren

35

De fotovraag

36-37

Drijfveren door Jeroen Mulder

38


ZNT

Natuur in en om het huis


tekst en foto: Greet van der Meulen


ZNT Vanwege een longontsteking zit ik thuis. Natuurlijk kan ik op deze manier midden in de winter niet buiten gaan fotograferen - en om het leed enigszins te verzachten heb ik een projecttak neergezet om eekhoorns en vogels te fotograferen. Mijn camera staat verdekt, op statief, klaar achter glas. Vanmiddag word ik gealarmeerd door een enorm gekrijs en ik weet dat een vogel is gepakt. Ik zie onder de bosjes nog net wat zwartgrijs gefladder van een merelvleugel. In de bosjes zijn wat witbruinige vlekken en af en toe een geel oog zichtbaar van een sperwer! Wat een kans, want deze heb ik nog nooit van zo dichtbij gezien. Helemaal zeker weet ik niet of dit een sperwer is, want zo goed kan ik de vogel nog niet bekijken, maar ik weet dat sperwers eigenlijk de enige roofvogels zijn die jagen in tuinen. Vooral in de winter laten ze zich zien, wanneer voederplekken door vogels goed worden bezocht. 's Zomers zijn ze in de bossen te vinden. Aangezien een sperwervrouw groter is dan een mannetje, zijn haar prooien ook groter. Ik verwacht dus dat dit een sperwervrouw is. Wat is deze vogel enorm alert!! De sperwer voelt zich, denk ik, bekeken, want zij sleept haar prooi verder mee de bosjes in. Tussen het driftige plukken door, kijkt ze constant om zich heen en bij de geringste beweging blijft ze een tijdje kijken tot zij de kust weer veilig acht. Tussen het blad door kan ik niet echt foto's maken, maar ik weet dat zij een keer uit de bosjes tevoorschijn moet komen. Ik hoop van harte dat de sperwer eerst op een boomstronkje - voor mij in zicht -gaat zitten, voordat ze wegvliegt. Na een uur wachten komt ze dan eindelijk. Op een stronkje, waar nou net mijn projecttak voor staat. Aaagh! De eerste keer dat ik die projecttak iets minder leuk vind :) Wat geweldig, ze blijft even zitten! Adrenaline giert door mijn lijf! Ook hier is mevrouw super alert en ik durf dan ook niet uit te zoomen, laat staan mijn camera kantelen voor een andere positie, dan is ze zeker meteen weg. Heel erg jammer dat dit niet kan, want als ze wegvliegt, zie ik pas dat ze de prooi in de klauwen heeft en meeneemt. Desalniettemin krijg ik van deze dame een minuutje de tijd om haar te observeren en foto's te maken. Wat een avontuur!


Achteraf krijg ik van een bevriende vogelaar te horen dat dit een juveniel vrouwtje is. Dit is onder andere te zien aan de randen van de veren, die licht zijn. Ook de bandering op de borst is breed, bij een adult is dit veel smaller. Sperwers leven verborgen en solitair. Ze patrouilleren vaak volgens een vaste route. Ze kunnen jagen vanuit de vlucht; de sperwer laat zich dan plotseling op zijn prooi vallen. Maar ook vanuit de dekking wordt gejaagd; natuurlijke landschapselementen als heggen en struiken worden gebruikt om eerst de prooi gade te slaan alvorens aan te vallen. Ze zoeken het liefste de randen van naald- en gemengde bossen op. Zangvogels vormen het belangrijkste voedsel. Sperwers zijn gebouwd voor een verrassingsaanval met hun korte ronde vleugels om snel op te trekken en lange staart waarmee ze snel van richting kunnen veranderen en remmen. Een sperwervrouw wordt 35 tot 40 cm groot en jaagt op prooien als merel en spreeuw. De sperwerman wordt 30 tot 35 cm en jaagt op kleinere vogelsoorten als vink, koolmees en geelgors. De mannetjes jagen (vanwege hun formaat) meer tussen bomen en struiken en vrouwtjes meer in open landschappen. De Nederlandse exemplaren zijn standvogels. In de winter komen er wel sperwers uit Scandinavië hierheen getrokken. In mijn tuin is de plukplaats met merelveren het bewijs van het sperwerbezoek. De punt van de veerschacht is nog zichtbaar, zoals dit bij roofvogelprooien het geval is. De zangvogels komen terug naar de voederplek, maar iets minder van harte dan daarvoor. Bij de eekhoorns duurt het een paar dagen voordat ze zich weer regelmatig laten zien. Dit is ook niet verwonderlijk, want sinds haar visite zie ik de sperwer nog een keer in vlucht een stuk verderop, en na een paar dagen ook nog een keer plotsklaps in de bosjes. Zij ziet mij ook en besluit na een halve minuut om toch op de wieken te gaan. Sindsdien heb ik niets meer van haar vernomen, maar waarschijnlijk is ze nog wel in de buurt. Voor mij was het een bijzonder moment in mijn eigen tuin.

. . . een sperwervrouw . . .


ZNT

Broedvogels inventariseren bij de Agnietenberg door Gert van Klinken Het leuke van activiteiten ten behoeve van natuurbehoud is dat er verschillende instapniveaus beschikbaar zijn. Onder de vogelaars reken ik mij tot de middenmoters. Wat ongeveer inhoudt: iemand die geen problemen heeft met de determinatie van een boomkruiper, die voor de determinatie van een taigaboomkruiper de literatuur opslaat en die een kortsnavelboomkruiper alleen als zodanig benoemt wanneer dat wordt bevestigd door een échte expert. Toch kun je als middenmoter best aan de slag, en dan leren door ervaring. Historische achtergrond Het blok is gelegen in een oude agrarische omgeving. Het bos op de Agnietenberg is altijd door de boeren in de omgeving benut voor gebruikshout. In de vijftiende en zestiende eeuw stond op de plek van begraafplaats Bergklooster het klooster van de Windesheimer orde, waar Thomas à Kempis heeft gewerkt. In de grond zit nog puin, en leisteen van de dakbedekking van het klooster. Het terrein ten zuiden daarvan behoorde tot de havezathe Kranenburg. In de jaren zestig werd de villabuurt Brinkhoek aangelegd. De omgeving kent echter nog steeds stroken weiland en enkele boerderijen (buiten het blok). Het broedvogelmonitoringproject (BMP) van SOVON Toen ik mij in 2001 bij SOVON (Vogelonderzoek Nederland) aanmeldde voor deelname aan broedvogelinventarisatie vond ik dat best spannend. Na een jaartje ‘op proef’ werd ik echter ‘aangenomen’, en inmiddels inventariseer ik al weer bijna tien jaar de omgeving van de Agnietenberg. Deelname aan het project BMP alle soorten (BMP A) houdt in dat een niet te groot telgebied (maximaal 250 ha.) wordt geïnventariseerd op alle aanwezige broed-


‘Ransuil in conifeer op begraafplaats Bergklooster’

Foto: Roelie Aalbers ‘

vogels. Het geselecteerde terrein dient duidelijke grenzen te hebben en ligt zoveel mogelijk in één homogeen landschapstype. Tussen maart en juli worden minstens tien bezoeken gebracht, op het meest gunstige tijdstip van de dag. Meestal betekent dit dat je een uur voor zonsopgang begint. Het hele bezoek duurt een uur of drie. Er wordt een vaste route gelopen, telkens vanaf een ander beginpunt. Daarnaast zijn kortere nachtelijke bezoekjes nodig, om de uilen op het spoor te komen. Genoteerd worden alle waarnemingen die op broeden wijzen, aan de hand van in de SOVON-gids aangegeven criteria. De meeste waarnemingen worden gedaan op gehoor. De resultaten worden per soort op een kaart van het gebied gezet. Eerst gebeurt dat met de hand, daarna op de SOVON-website ook digitaal. Agnietenberg, Brinkhoek, Bergklooster Dit BMP-blok bestaat uit drie onderdelen, die allemaal binnen dezelfde SOVON-categorie vallen qua landschap: ‘Oud bos en park, (villa)tuinen, moeras met struweel’. Hoewel het moeras niet verder komt dan twee plasjes (speciaal voor de knoflookpadden) zijn al de genoemde categorieën aanwezig. De Agnietenberg is een bebost rivierduin uit de periode van na de laatste ijstijd. De zure bodem is tamelijk arm, met weinig onderbegroeiing. Onder de bomen vallen enkele grote beuken, Douglas-sparren en aan de noordkant de robinia’s op. Vervolgens is er het naast de Agnietenberg gelegen deel van villabuurt Brinkhoek, met fraaie tuinen. Tenslotte komt


ZNT

begraafplaats Bergklooster. Dit intensief gebruikte terrein valt op door de prachtige beplanting: de machtige lindehaag aan de westkant bijvoorbeeld, en tussen de zerken bijzondere bomen als de moerbei en de sequoia. Beheerder Bert Pierik geeft aan de bijzondere flora op de begraafplaats alle aandacht. Leren inventariseren Eerste regel bij het inventariseren is: alleen noteren waar je zeker van bent. Wanneer je jarenlang een blok inventariseert, neemt je kennis vooral toe ten aanzien van de soorten die er geregeld voorkomen. Juist bij die vaste bewoners valt op hoe dynamisch de natuur is, en hoe regelmatig aan de andere kant. De aankomst van de broedende bonte vliegenvangers in de laatste week van april kent een ‘dienstregeling’ met geringe variatie. Verbazingwekkend is ook dat jaar in jaar uit hetzelfde plekje als eerste wordt opgezocht: de nestkast naast de pastorie van ds. Ale Pietersma in Brinkhoek. Is dat dan dezelfde vogel als vorig jaar, of een jong daarvan? Daartegenover staan soorten die zijn verminderd of zelfs verdwenen. Deels moet dat zijn gebeurd vóór ik hier in 2001 begon. Oudere vogelaars associëren de Agnietenberg met de roep van de wielewaal, die er nu slechts sporadisch voorkomt. Gekraagde roodstaart en grauwe vliegenvanger (Bergklooster) zijn als broedvogel inmiddels zelfs absent. De beflijster komt alleen door op trek. Hoewel hij dus niet ‘telt’, is hij het aanzien meer dan waard. Een soort die het moeilijk heeft, is de fluiter. Die heeft de afgelopen jaren meermalen met zijn prachtige triller geprobeerd om een vrouwtje naar de Agnietenberg te lokken, maar lang niet altijd met succes. De kleine bonte specht heeft zich uit het blok teruggetrokken, maar is op de aanliggende camping tenminste niet ver weg. Andere soorten behoren in het blok tot de standvogels, maar je moet er als inventariseerder wel goed op letten: die éne glanskop tussen al die kool- en pimpelmezen, die éne tuinfluiter tussen al die zwartkoppen. Anderen doen het juist goed. De grote lijster weet in dit gebied de combinatie van hoge bomen en ruime daaronder gelegen gazons te waarderen (omgeving theehuis, begraafplaats). De ransuil blijft vaste tref, ’s winters roestend in een naaldboom bij Bergklooster en ’s zomers als broedvogel. De Agnietenberg is bovendien een uitstekende plek om, hoog in de bomen, appelvinken te zien en te horen. Bijzondere vermelding verdient de groene specht. Dat die in deze omgeving de kost vindt (mieren) lijkt verre van vanzelfsprekend, maar jaar in jaar uit laat deze vogel zijn karakteristieke lach horen.


. . . Bosvogels worden tuinvogels . . .

Grote veranderingen hebben zich de afgelopen jaren niet voltrokken. Opvallende tendensen zijn er niettemin wél. Anders dan ik aanvankelijk had gedacht, blijkt de soortendichtheid op de ‘natuurlijke’ Agnietenberg minder groot te zijn dan in de aangrenzende tuinen van Brinkhoek. De onderscheiding tussen ‘natuur’ en ‘menselijk gebied’ is vloeiend geworden. De recreatiedruk op de Agnietenberg kan daarbij een rol spelen. Voor de vogelstand wordt Brinkhoek steeds belangrijker. Bij generatiewisselingen in die villabuurt (wat doorgaans inhoudt: groter huis, kleinere tuin) is het zaak om daarop te letten. Het patroon hier bevestigt een trend die we ook elders in Nederland zien: voor menige soort wordt een door de mens bepaalde leefomgeving belangrijker. Bosvogels worden tuinvogels. Een ander interessant aspect is het biotoopverschil tussen de villa’s ten oosten van de Agnietenbergweg en de buiten het BMP-blok gelegen boerderijen aan de westkant daarvan. De zwarte roodstaart beperkt zich tot de boerderijen, en in mindere mate geldt die voorkeur ook voor ringmus en holenduif. Telgegevens en stippenkaart per soort op: sovon-website


ZNT

Huismus in de belangstelling

Tekst en foto's: Jan van Dijk en als je vogels wilt beschermen, is deze kennis juist heel belangrijk! Vogelbescherming, SOVON en het NIOO-KNAW (Nederlands Instituut voor Ecologie) hebben de handen ineen geslagen en plannen gemaakt om meer inzicht te krijgen in de problematiek. Een belangrijk aspect hiervan is het verzamelen van demografische gegevens; hoe is het gesteld met sterfte, reproductie, immigratie en emigratie. Een belangrijke doelsoort voor dit onderzoek is de Huismus.

huismus man De afgelopen decennia is de verstedelijking van Nederland enorm toegenomen en op dit moment mag 16% van het grondoppervlak als stedelijk bestempeld worden. De verwachting is dat de verstedelijking de komende tijd verder zal toenemen. Deze veranderingen hebben ook grote invloed op vogelsoorten. Enkele soorten passen zich aan en kunnen overleven in een stedelijke omgeving, zoals Grote bonte specht, Boomkruiper en Groenling, maar er zijn ook soorten die deze verandering niet aan kunnen. Voorbeelden hiervan zijn Fitis, Tjiftjaf, Grasmus en Kneu. Je zou denken dat de Huismussen zouden profiteren van stedelijke uitbreidingen, maar dat is bepaald niet het geval. In de laatste tientallen jaren is het aantal broedparen gehalveerd, van circa 2 miljoen paren in 1970 tot minder dan 1 miljoen paren nu. Door deze drastische achteruitgang is de Huismus ook op de Rode Lijst geplaatst. De aantalontwikkelingen van onze stadsvogels worden vrij goed bijgehouden, onder andere door tellingen van SOVON (Vereniging Vogelonderzoek Nederland) en Vogelbescherming Nederland. Over de oorzaken van toe- en afname is veel minder bekend,


Ring-MUS Het Vogeltrekstation (onderdeel van het NIOO) start in 2011 met het project “ringMUS”. Op tal van plaatsen in Nederland worden het hele jaar door zoveel mogelijk Huismussen gevangen en geringd. Leeftijden en biometrische kenmerken worden vastgelegd en de vogels worden geringd. Naast de aluminiumkleurige ring van het Vogeltrekstation krijgen de mussen drie kleine kleurringen. Deze kleurringen hebben voor iedere mus een andere “code” om ze individueel herkenbaar te maken. Een voorbeeld van zo’n codering: rechts VT-ring + rood; links blauw boven, geel onder. Eén van de redenen om de mussen te kleurringen is dat mussen bijzonder slecht terug te vangen zijn. Kennelijk zijn ze enorm slim. De kleuren zijn van afstand goed te herkennen en uit een onderzoek dat al enkele jaren loopt blijkt dat de vogels geen merkbare hinder ondervinden van de ringen. In Zwolle wordt in twee “tuinen” mee gedaan aan dit project, in Assendorp en Ittersum. Vooral mensen die in deze omgeving wonen wordt gevraagd op te letten en mussen met kleurringen in hun tuin te melden. Mussen zijn behoorlijk honkvast, maar toch leggen ze grotere afstanden af dan tot nu toe werd gedacht.


ZNT

. . . ook op de Rode Lijst ... Vooral de jonge vogels verspreiden zich na het zelfstandig worden en zijn al op tien kilometer afstand van hun geboorteplaats als broedvogel aangetroffen. Erg boeiend zal dan ook zijn of uitwisseling plaats vindt tussen de vanglocaties in Assendorp en Ittersum. Het onderzoek beperkt zich niet uitsluitend tot de Huismus. Alle vogels die op de vangplaatsen komen en gevangen worden, krijgen een ring. Hoe en waar aflezingen kunnen worden gemeld, wordt via de media nog bekend gemaakt. Voorlopig kan dat op dit e-mailadres: [email protected] “Erg leuk!” Zo oordelen mijn buren over het project. Beide gepensioneerd en mogen graag fietsen en wandelen in de natuur. In de wintermaanden zijn de mogelijkheden dan wat meer beperkt, maar van huis uit kijken naar de vogels in de tuin kent weinig belemmeringen. Naast de verrekijker, die altijd al in de vensterbank stond, liggen nu een notitieboekje en een pen. En sinds de start van het project hebben zij al menige kleurencombinatie af kunnen lezen! Hopelijk gaan veel mensen dit voorbeeld volgen en leveren de Zwolse projecten een flinke bijdrage aan de kennis over onze Huismussen en andere tuinvogels.

huismus vouw

Informatie/downloads over dit onderwerp: Vogelbescherming:Stadsvogelbalans 2009 SOVON: Handleiding Urbane Soorten (MUS) Vogeltrekstation: Handleiding ring-MUS huismus man



ZNT

ZNT

Kerkuilen en ladders Een van de minder makkelijke eigenschappen van kerkuilen is dat het geen grondbroeders zijn, je moet er altijd met een ladder bij. Bij de jaarlijkse controleronde maken we gebruik van verschillende soorten ladders. Uiteraard gaat er een eigen ladder mee, een tweedelige, licht, past op de auto en van een redelijke hoogte. Maar de ladder hoeft niet altijd van de auto, er zijn namelijk ook adressen waar een ladder aanwezig is. Meestal zijn dit ook aluminium ladders, in vele maten en soorten. Al dan niet dik onder de verf, koeienstront, kuilvoer, stof en wat er al niet meer op een ladder kan zitten. Ook is er een adres waar de kast erg hoog hangt, maar waar gelukkig ook een erg lange ladder aanwezig is. Het is alleen een houten ladder uit twee delen. Lood en lood zwaar en we hebben telkens moeite te bepalen wat nu boven, onder, achter en voor moet. Maar tot nu toe lukt het nog steeds de ladder in de benen te krijgen. Behalve de spierpijn die je oploopt bij deze klus, zijn het ook de splinters in je handen die je dagen later nog herinneren aan deze controle. Gelukkig zegt de eigenaar vaak: “Laat de ladder maar staan, wij zijn hem daar deze dagen ook nog nodig.” Dat scheelt toch spierpijn en splinters. De vijf mooie jongen die dit jaar in deze kast zaten, maakten het allemaal wel weer de moeite waard.

door Arnold Verhoeven

…vijf mooie jongen…

Ook hangt er een kast bij een veevoerhandel boven op een zolder. Deze hangt lekker laag, maar ondanks mijn lengte van 2 meter net te laag om zo in te kijken. Maar ook te laag voor een ladder. Gelukkig staat de zolder vol met van alles en nog wat: fauteuils, bijzettafels, emmers, kruiwagens enz enz. Behalve een keukentrapje. Elke keer is het weer een puzzel; wat zet je op elkaar, zodat het niet beschadigt of van elkaar af valt. Op de zolder is het een grote chaos en elk jaar hoop je dat ze de fauteuils hebben laten staan. Echter, zoals dat op een rommelzolder hoort, is het elk jaar weer anders. Dat maakt weer wel dat het spannend blijft, zowel of er jonge uilen zijn als: hoe komen we erbij dit jaar? Wie meer wil lezen over Kerkuilen, kan terecht op de website van de Stichting Kerkuilen Werkgoep Nederland: http://www.kerkuil.com/. Een van de leuke dingen die erop staan, zijn de geluiden. Zeker als je ze allemaal tegelijk laat afspelen. Het is dan net een concert. (Je klikt ‘films’ aan en vervolgens ‘geluiden van Europese uilen’.)

Kerkuilenwerkgroep Zwolle

Verkooppunt KNNV uitgeverij in Zwolle Sinds kort is er ook een officieel verkooppunt van de KNNV uitgeverij in Zwolle! Als u uw bestellingen plaatst via Cor Kauw, [email protected], tel. 038 – 4653592 (na 18.00 u.), dan betaalt u geen verzendkosten. De korting van 10% daarbovenop geldt alleen voor de landelijk leden. Met uw aankoop steunt u tevens onze afdeling financieel. Het adres van Cor Kauw: Sloetmarke 39, 8016 CJ Zwolle.



ZNT

Van de KNNV bestuurstafel De heggenmus laat zich ’s ochtends al weer vroeg horen. De hazelaar en de kornoelje kleuren de tuinen en parken geel. Het is maart en de winter is wat mij betreft voorbij. Tijd om lekker buiten aan de gang te gaan. Nu was er in de wintermaanden binnen veel interessants voor onze afdeling te beleven: boeiende lezingen over brandganzen, het Oostvaarderswold en ringonderzoek bij kokmeeuwen. De doeners onder ons konden libellenhuidjes determineren of planten uit het herbarium van het Ecodrome op naam brengen. Maar er waren ook excursies georganiseerd door de Vogelwerkgroep. Ook de komende maanden zijn er interessante excursies, naar het Bargerveen of naar de korhoenders (Hoeveel zullen het er dit jaar nog zijn?). Het weekend Schiermonnikoog staat natuurlijk ook weer op het programma. Maar misschien hebt u ook trek in een excursie naar de Vreugderijkerwaard of een boottocht. Kortom er is van alles te beleven en te doen. De Natuurbeschermingscommissie volgt voortdurend met nauwgezetheid plannen en ingrepen in de natuur van overheden en andere instanties. Er wordt kritisch gereageerd en soms meegedacht voor het behoud van de natuur in en om Zwolle. In de NBC nieuwsbrief kunt u daar meer over lezen. We kunnen blij zijn met zo’n actieve commissie en coördinator. Als u dit stukje leest is de Algemene Ledenvergadering van 8 maart achter de rug. Op de agenda staat als belangrijk punt het tweede Meerjarenplan van de afdeling. Voor de periode van 2011-2014 hebben wij een koers uitgezet. Wij hopen dat de leden kunnen instemmen met onze ideeën, maar wij staan natuurlijk open voor aanvullingen of wijzigingen. Gelukkig is er goede hoop dat de vacature van secretaris vervuld gaat worden. Afscheid In het jaarverslag 2010 hebt u kunnen lezen dat Anna Adams besloten heeft te stoppen met de coördinatie van de Paddenstoelenwerkgroep. Met veel enthousiasme en daadkracht heeft zij body gegeven aan de werkgroep. Systematisch wordt er door de Paddenstoelenwerkgroep geïnventariseerd en gedetermineerd. Anna was met succes een vurig pleitbezorger voor de aanschaf van benodigde literatuur en werkmateriaal. Dat heeft er zeker toe bijgedragen dat de Paddenstoelenwerkgroep een goed niveau heeft. Het bestuur is Anna erkentelijk voor al het werk dat zij jarenlang heeft gedaan. Wij zullen haar missen in het overleg van bestuur en werkgroepen, waar Anna altijd een levendige inbreng heeft gehad. Anna heeft gezorgd dat er geen vacature ontstaat. Zij heeft met succes Tineke Burghard gevraagd de coördinatie over te nemen. Dat belooft veel goeds. Jubilea Dit jaar bestaat onze landelijke vereniging 110 jaar. Er zijn plannen voor verschillende activiteiten, zowel van onze eigen afdeling als van land en gewest. In 2014 bestaat onze afdeling ook 110 jaar. We zijn dus een afdeling met een lange historie. Jammer genoeg is er vrijwel niets van die historie bewaard gebleven. Neem contact met mij op als u nog materiaal hebt in de vorm van oude jaarverslagen, begrotingen, notulen e.d. Het is voorjaar, sommigen gaan aan de schoonmaak. Wie weet krijgt de zolder of die oude boekenkast een beurtje! Een mooi voorjaarsseizoen met veel natuurbeleving toegewenst. Namens het bestuur, Wietske van Santen

Ledenkaart KNNV 2011 Om kosten te besparen wordt de ledenkaart niet meer door het landelijk bureau aan de (landelijk) leden toegestuurd. Voor 2011 dient u deze zelf uit te knippen / te kopiëren uit de eerste Natura van 2011! De ledenkaart bevindt zich op blz. 21. Met de ledenkaart kunt u 10 % korting krijgen op de KNNV uitgaven en korting op de KNNV- reizen en –kampen. Voor afdelingsactiviteiten van KNNV Zwolle heeft u de ledenkaart niet nodig.



ZNT

© illustratie: Willemien van Ittersum 2011



ZNT

Braakballen pluizen op het Buitencentrum in Wilhelminaoord door Henk van Blitterswijk

Vorig jaar plaatste ik een oproep in het ZNT om braakballen te verzamelen. De reacties waren fantastisch en ik kon op diverse plaatsen braakballen ophalen, of ze werden zelfs thuisgebracht! Een kort verslag van de activiteit. Tijdens de Natuurweken in School in Bos besteden we één dag speciaal aan veldbiologie. Afhankelijk van het seizoen kunnen de leerlingen kiezen uit verschillende onderwerpen, zoals vogels, waterbeestjes, diersporen, bos-en-bomen, planten-en-insecten. De afgelopen weken hield ik me vooral met vogels bezig. De ‘les’ begint binnen met een inleiding over vogels: waar moet je op letten als je vogels gaat kijken, en hoe en waar heb je de meeste kans om vogels te zien. Daarna kijken we vanachter het raam wat er allemaal op de voedertafel komt en kunnen de leerlingen oefenen met de verrekijker. De meesten hebben nooit een verrekijker in handen gehad en willen daar natuurlijk eerst van alles mee uitproberen; achterstevoren erdoorheen kijken is altijd een groot succes! De voedertafel biedt een prachtige mogelijkheid om veel soorten vogels te zien, soms ook een eekhoorn. En dan naar buiten voor een vogelexcursie. Het valt lang niet altijd mee om de vogels te zien als je met twintig kinderen buiten bent. Maar natuurlijk kijken we niet alleen naar vogels, maar naar alles wat je buiten tegen kunt komen. Vaak een hele openbaring dat er zoveel te beleven is. Soms zien we een kerkuil in één van de nagebouwde prehistorische boerderijen en regelmatig vinden we ook een braakbal . Met die kostbare buit keren we terug naar het leslokaal en gaan we braakballen pluizen. Soms eerst even griezelen, maar daarna zijn de leerlingen altijd reuze enthousiast over de vondsten die ze in de braakballen doen. We zoeken met een geprepareerd skeletje uit waar de botjes zitten en met een zoekkaart determineren we de muizensoort. Prachtig is het ook om onder de binoculair de kiezen van woelmuizen, spitsmuizen en ware muizen te vergelijken! Tot slot plakken de leerlingen de botjes in een oud sigarenkistje, dat ze met plaatjes van uilen en muizen tot een mooi geheel maken. U ziet, de braakballen worden goed gebruikt! We hebben er ook dankbaar gebruik van gemaakt op 10-10‘10, de dag van de veldbiologie. Gelukkig was er dankzij u voldoende voorraad. Hartelijk dank daarvoor! Enne…. Mocht u nog ergens braakballen vinden, dan houd ik me aanbevolen.



ZNT

Goed Bekeken

tekst en fotografie ©Gerard Beersma

Normaal gesproken mogen natuurlijk alleen sprookjesfiguren aanwezig zijn bij de geboorte van een elfje. Slechts in heel uitzonderlijke gevallen, de maan is 3 weken achter elkaar vol geweest en je hebt een vallende ster met 5 staarten gezien, mag je dit uitzonderlijke schouwspel zelf meemaken. En ik was de gelukkige. Jarenlang al sjouw ik rond door de natuur, genietend van het landschap en van alle plantjes en beestjes waar anderen zo gemakkelijk aan voorbij lopen. Maar nu besef ik dat ik zelf nooit goed opgelet heb. Deze kleine blauwgroene cicade zie je zo vaak dat het onvoorstelbaar is dat ik aan de laatste vervelling kennelijk altijd voorbij gelopen ben. Komt het doordat de soort vooral in oevergebieden voorkomt, waar mijn aandacht te veel uitgaat naar de alom rondvliegende libellen en in het water springende kikkers? Vervelt hij alleen in de maand waarin ik meestal op vakantie ben? Of moet je echt mazzel hebben om deze vervelling te zien gebeuren en vast te leggen? Hoe dan ook: ik prijs me gelukkig dat ik erbij mocht zijn, hier bij de petgaten van Windesheim. Zoals het een welgemanierd elfje betaamt, luistert dit nu nog even knalgele diertje naar een echte sprookjesnaam: Cicadella viridis. 16 | Zwols Natuur Tijdschrift


ZNT

Programma KNNV Zwolle lente en zomer 2011 De lezingen zijn bestemd voor leden van KNNV en IVN Zwolle. Introducés zijn zeker welkom. De excursies en inventarisaties zijn bedoeld voor leden van KNNV Zwolle, maar ook andere natuurliefhebbers worden uitgenodigd om vrijblijvend kennis te maken. Voor deelname aan regionale of landelijke KNNV activiteiten is lidmaatschap vereist.

Verzamelpunt: carpoolplek bij de Berkumerbrug, bij afslag 21 van de A28. Opgave vooraf bij Jur Furda, e-mail: jurfurda@ live.nl, uiterlijk daags tevoren 20.00 u. Graag vermelden of u wilt meerijden of chauffeur wilt/ kunt zijn. Meenemen: verrekijker, eten en (warm) drinken, goede schoenen of laarzen. Kosten meerijden: € 6,-.

Let op! Binnenactiviteiten vinden plaats in de Kruidwisch of andere ruimte binnen Doepark Nooterhof, Goertjesweg 5 te Zwolle of in de Eli Heimanszaal, Ecodrome, Willemsvaart 19, Zwolle.

Zaterdag 16 april 2011 Excursie-inventarisatie Engelse Werk – Spoolderbos Organisatie: Insectenwerkgroep – Werkgroep Hydrobiologie. Het Engelse Werk en het Spoolderbos hebben een grote variatie aan waterbeestjes, fraai begroeide sloten en in het voorjaar en zomer bloemrijke hooilandjes en bosranden. We letten speciaal op waterbeestjes, libellen, zweefvliegen en vlinders, maar het andere natuurschoon wordt niet uit het oog verloren… Voor wie: een ieder met interesse voor insecten en waterleven. Tijd: 10.00 u.- 14.00 u. Verzamelen: picknickplaats op het grasveld tegenover uitspanning ‘Het Engelse Werk’. Excursieleider en informatie: Leo Winter, tel. 038-8519470 en 06-43282573. Opgave en ervaring zijn niet nodig, kom gerust langs!

Meer informatie over de activiteiten kunt u krijgen bij Anja Bosman – de Haan, tel. 038 - 4654735 of per mail:[email protected], of bij de persoon die bij de betreffende activiteit staat vermeld. Soms worden er nog nieuwe activiteiten georganiseerd na het verschijnen van het ZNT. Ook verandert er soms nog iets: verzamelplaats, aanvangstijd,..Het is raadzaam regelmatig onze website te raadplegen: www.knnv.nl/zwolle en uw mailbox in de gaten te houden. Krijgt u de activiteitenmails niet? U kunt zich daarvoor opgeven bij: [email protected]. Zaterdag 16 april 2011 Inventarisatie paddenstoelen Roggebotzand Organisatie: Paddenstoelenwerkgroep KNNV- IVN Zwolle. Tijd: 10.00 – 12.00 u. Verzamelen bij parkeerplaats Hanzeweg - Roggebotweg. Wie mee wil doen, dient vooraf contact op te nemen met de coördinator van de werkgroep, Tineke Burghard, tel. 038 – 4447227. Zaterdag 16 april 2010 Excursie Bargerveen We maken een wandeling van ca. 9 km door het gebied met als doel geoorde futen en andere vogels te spotten. Organisatie: KNNV Vogelwerkgroep. Voor wie: beginnende en gevorderde vogelaars en andere natuurliefhebbers. Tijd: 9.00 u. –ca. 16.30 u.


Vrijdag 29 april 2011 Inventarisatie paddenstoelen landgoed de Helmhorst Organisatie: Paddenstoelenwerkgroep KNNV- IVN Zwolle. Tijd: 13.30 u.- 15.30 u. Verzamelen bij parkeerplaats Helmhorstweg. Wie mee wil doen, dient vooraf contact op te nemen met de coördinator van de werkgroep, Tineke Burghard, tel. 038 – 4447227. Zaterdag 7 mei 2011 Eco Big Day Zwolle 2011 De Eco Big Day houdt in dat je zoveel mogelijk vogels spot met minstens 1 ander teamlid. Het gaat om het gebied in en rondom Zwolle dat je binnen de tijd kunt bereiken door zelf te lopen, te fietsen of met het openbaar vervoer te gaan. Na afloop wordt er gezamenlijk ergens gegeten


ZNT om na te gaan welk team de meeste vogels heeft waargenomen. Organisatie: KNNV Vogelwerkgroep. Voor wie: beginnende en gevorderde vogelaars. Tijdstip: vanaf 6.00 u. tot 18.00 u. Teams: 2- maximaal 4 personen. Opgave uiterlijk op 5 mei via e-mail bij: [email protected]. Zaterdag 14 mei 2011 Excursie-inventarisatie Engelse Werk – Spoolderbos Organisatie: Insectenwerkgroep – Werkgroep Hydrobiologie. Voor beschrijving zie zaterdag 16 april. Zaterdag 14 mei 2011 Inventarisatie paddenstoelen het Engelse Werk Organisatie: Paddenstoelenwerkgroep KNNV- IVN Zwolle. Tijd: 10.00 u. – 12.00 u. Verzamelen bij parkeerplaats restaurant Het Engelse Werk. Wie mee wil doen, dient vooraf contact op te nemen met de coördinator van de werkgroep, Tineke Burghard, tel. 038 – 4447227. Zondag 15 mei 2011 Korstmossenexcursie Kranenburg Organisatie: Bryologische en Lichenologische Werkgroep van de KNNV. Voor: alle belangstellende KNNV’ers, ook geschikt voor beginners. Aan de oostzijde van Zwolle gaan we onder leiding van Henk Timmerman op zoek naar korstmossen op de schitterende oude begraafplaatsen Kranenburg en Bergklooster, in het rivierduinbos van de Agnietenberg en, na een oversteek van de Vecht met het Haersterveer, in het landgoed van Huize Arnichem. Een prachtig gebied met veel verschillende landschappen. Start: 12.00 uur. Locatie: Kranenburgweg 5, ingang begraafplaats. Zondag 15 mei 2011 Voorzomerfeest Doepark Nooterhof


2011 is het jaar van de vleermuizen! Ook KNNV Zwolle gaat actief aan de slag… met de vleermuizen van Zwolle… Woensdag 18 mei 2011 Workshop vleermuizen!! Daniël Tuitert (Zoogdierwerkgroep Overijssel) gaat het gebruik van de batdetector uitleggen. Welke vleermuizen kun je in Zwolle verwachten? Welke verschillende geluiden maken ze? Eerst uitleg, daarna buiten oefenen (bij goed weer). Organisatie: KNNV Zwolle. Locatie: de Kruidwisch, Doepark Nooterhof, Goertjesweg 5, Zwolle. Aanvang: 20.00 u. Deze startbijeenkomst wordt vervolgd op woensdag 15 juni en woensdag 24 augustus (onder voorbehoud!). Op deze data gaan we ’s avonds gebieden inventariseren in en rondom Zwolle. Deelname is gratis. Opgave vooraf is niet noodzakelijk , maar wel prettig i.v.m. organisatie. Graag uiterlijk dinsdag 17 mei bij Anja Bosman – de Haan, [email protected] of telefonisch: 038 – 4654735. Zaterdag 21 mei 2011 Excursie en Waddentelling Noordkust-Groningen We gaan waddenvogels tellen. Organisatie: KNNV Vogelwerkgroep. Vertrek uit Zwolle om 8.00 u. Terugkomst ca. 16.30 u. Verzamelpunt: carpoolplek bij de Berkumerbrug, bij afslag 21 van de A28. Opgave vooraf bij Jur Furda, e-mail: [email protected], uiterlijk daags tevoren 20.00 u. Graag vermelden of u wilt meerijden of chauffeur wilt/kunt zijn. Meenemen: verrekijker, eten en (warm) drinken, goede schoenen of laarzen. Kosten meerijden: nog onbekend. Zaterdag 21 mei 2011 Excursie natuurontwikkelingsprojecten Zalné en Westerveldse Aa, o.l.v. Elja van Dongen en Marjolein Koopmans (ecologen Waterschap Groot-Salland) Op twee locaties wordt tekst en uitleg gegeven over maatregelen t.b.v. de natuur. Tussen beide locaties kan men op de fiets of met de auto gaan. Tijd: 14.00 u. – 16.00 u.


ZNT Voor wie: alle belangstellenden. Opgave niet nodig. Deelname gratis. We starten bij Zalné aan de Heinoseweg om 14.00 u. en bekijken daar de waterberging. Vervolgens gaan we naar het kantoor van het waterschap aan de Dr. Van Thienenweg om daar te gaan wandelen langs de Westerveldse Aa. Parkeren kan in de parkeergarage van de Isalaklinieken (voor eigen rekening). Kaartjes met beide locaties worden verzonden in een activiteitenmail en/of kunnen worden opgevraagd via [email protected]). Informatie: Elja van Dongen, tel. 038 – 3762696. Vrijdag 27 mei 2011 Inventarisatie paddenstoelen Colckhof/Den Alerdinck Organisatie: Paddenstoelenwerkgroep KNNV- IVN Zwolle. Tijd: 13.30 u.- 15.30 u. Verzamelen bij parkeerplaats Den Alerdinck. Wie mee wil doen, dient vooraf contact op te nemen met de coördinator van de werkgroep, Tineke Burghard, tel. 038 – 4447227. 27-29 mei 2011 Weekend Schiermonnikoog Informatie bij Cor Kauw, mail: bestlid@zwolle. knnv.nl, tel.: 038 - 4653592 of bij Sybout Jaasma, tel.:038-3858200. Zie de aankondiging elders in dit ZNT! Mei-juni Kijkavond slechtvalken Harculo Organisatie: KNNV Vogelwerkgroep. Voor wie: beginnende en gevorderde vogelaars. Jan van Dijk zal ons uitnodigen om naar de slechtvalken op het terrein van de IJsselcentrale Harculo te komen kijken. De precieze dag zal nog bekend gemaakt worden op de website: www.knnv.nl/zwolle en via de mail en hangt af van de vorderingen in het broedseizoen, ervan uitgaande dat het slechtvalkenpaar ook in 2011 tot broeden komt. U kunt ook even bellen voor de precieze datum. Vrijdag 10 juni 2011 Excursie nachtzwaluwen Sallandse Heuvelrug ..in de avondschemering nachtzwaluwen zien en horen en kans op houtsnippen… Organisatie: Vogelwerkgroep KNNV Zwolle. Voor wie: beginnende en gevorderde vogelaars en andere natuurliefhebbers. Excursieleider: Erwin de Visser, tel.: 06 – 20237002. Vertrek om 21.00 u. vanaf de parkeerplaats bij de BDG hal, Van der Heydenstraat, Zwolle-Zuid.


Terugkomst: ca. 0.30 u. Opgave uiterlijk daags tevoren bij Erwin de Visser, telefonisch of per e- mail: [email protected]. Graag vermelden of u wilt meerijden of chauffeur wilt/kunt zijn. Kosten meerijden: € 4,Woensdag 15 juni 2011 Workshop vleermuizen Vanavond gaan we bij geschikt weer een gebied in Zwolle inventariseren op de aanwezigheid van vleermuizen. Welke soorten zijn er? Kunnen we een kraamkolonie ontdekken? Welke verschillende roepjes zijn er te onderscheiden? Onder leiding van Daniël Tuitert (Zoogdierwerkgroep Overijssel). Organisatie: KNNV Zwolle. Het is wel handig als u vooraf de workshop van 18 mei heeft gevolgd, maar niet perse noodzakelijk. Deelname is gratis. Informatie: Anja Bosman – de Haan, tel. 038 – 4654735. Verzamelen om 20.00 u. bij de Kruidwisch, Doepark Nooterhof, Goertjesweg 5, Zwolle, daarna per fiets naar een geschikt gebied. Zaterdag 18 juni 2011 Excursie-inventarisatie Engelse Werk – Spoolderbos Organisatie: Insectenwerkgroep/Werkgroep Hydrobiologie. Voor beschrijving zie zaterdag 16 april. Zaterdag 25 juni 2011 Fietsexcursie de Marshoek – Hoonhorst - Zwolle o.l.v. Wim van Bruggen Vandaag gaan we bekijken welke gevolgen de landinrichting, die eind vorig jaar is afgesloten, voor natuur, cultuur en landschap heeft betekend. Het gebied ligt voor het grootste deel binnen de gemeente Dalfsen en voor de rest in de gemeenten Zwolle en Raalte; bevat een keten van landgoederen, waaronder Soeslo, de Horte, de Mataram, Den Berg en de Aalshorst. De veranderingen, zowel in goede als in kwade zin, zijn niet gering. Zo is het landgoed De Horte twee keer zo groot geworden, zijn er boerderijen verplaatst en uitgeplaatst. Helaas zijn er bedreigingen, zoals het toekomstige tracé van de N 35 en stadsuitbreidingen van de gemeente Zwolle. Het is een dagexcursie, dus brood/drinken meenemen. Organisatie: Wim van Bruggen ( KNNV en IVN ). Verzamelen om 10.00 uur op de parkeerplaats bij het Van der Valk-restaurant, Kranenburgweg 10, 8024 AC Zwolle. Fiets en kijker meenemen. Informatie bij Wim van Bruggen: tel. 038-4531939.


ZNT Dinsdag 28 juni 2011 Avondexcursie Vreugderijkerwaard Verzamelen om 19.00 u. bij de weg naar de vogelkijkhut. Voor alle belangstellenden. Kinderen ook welkom. Zaterdag 2 juli 2011 (en zaterdag 3 september 2011) Inventarisatie libellen Duursche Waarden, Wijhe-Olst In dit natuurreservaat van Staatsbosbeheer gaan we libellen, vlinders en zweefvliegen zoeken en op naam brengen. Organisatie: Insectenwerkgroep - Werkgroep Hydrobiologie. Voor: een ieder met belangstelling, ervaring niet nodig. Verzamelen: bushalte Scherpenzeelse weg (van lijn 161) en parkeerplaats aan de N237 tussen Wijhe en Olst aan de rand van het natuurreservaat de Duursche Waarden. Verzamelen om 10.15 u., dan arriveert de bus. Speerpunten: libellen, verder vlinders en zweefvliegen. Excursieleider en informatie: Leo Winter, tel. 0388519470 of 06-43282573. Opgave graag uiterlijk donderdagavond 20.00 uur i.v.m. aanvragen toestemming SBB.

Zaterdag 9 juli 2011 Excursie-inventarisatie Engelse Werk – Spoolderbos Organisatie: Insectenwerkgroep – Werkgroep Hydrobiologie. Voor beschrijving zie zaterdag 16 april. Zaterdag 3 september 2011 Boottocht Vossemeer Er wordt weer een boottocht over IJssel, Vossemeer en Ketelmeer georganiseerd door de Vogelwerkgroep van KNNV Zwolle, maar het wordt een 'gewestelijke excursie': ook KNNV leden van andere afdelingen uit het gewest IJsselstreek krijgen een uitnodiging. Het zal dus gezellig druk worden. Geeft u snel op, als u mee wilt! De kosten zijn € 15,-, exclusief lunch. Soep en broodjes zijn aan boord te koop. Tijd: vertrek vanuit Zwolle, Katerveer om 9.30 u., terugkomst tussen 16.30 en 17.00 u. Aanmelden door overmaking van € 15,-, uiterlijk 15 augustus, op girorekening 998242 t.n.v. KNNV Zwolle, o.v.v. ‘boottocht, naam, telefoon’. Informatie: Erwin de Visser, tel.: 06-23207002 na 19.00 uur. Tijd: vertrek vanuit Zwolle, Katerveer om 9.30 u., terugkomst tussen 16.30 en 17.00 u.

Noteert u alvast: Dinsdag 11 oktober 2011: Lezing: 'In het voetspoor van Eli Heimans: natuurbescherming en natuureducatie in Zwolle', door historicus Jan van de Wetering Zaterdag 15 oktober 2011: Dagexcursie naar Texel (Vogelwerkgroep)

Expositie 'Sta versteld van Westerveld'

De gebroeders Reitsma exposeren van 1 april 2011 t/m september 2011 in het Ecodrome met de expositie: "Sta versteld van Westerveld".



ZNT

Meersporenbeleid Vogelwerkgroep KNNV Zwolle In het najaar van 2008 namen Dirk Maas, Erwin de Visser en ondergetekende het coördinatorschap van de KNNV Vogelwerkgroep over van Gerrit Gerritsen. In 2009 hebben we ons uitsluitend gericht op het organiseren van excursies en lezingen. We hebben ervoor gekozen om hiermee door te gaan, omdat we het bevorderen van natuurbeleving als een belang-rijke poot van de Vogelwerkgroep zien. Daarnaast willen we ons op meer dan alleen natuurbeleving en recreatief vogels kijken richten en de activiteiten van de Vogelwerkgroep uitbreiden met actieve natuurbescherming. De activiteiten van de Vogelwerkgroep zullen bestaan uit: • het organiseren van excursies en lezingen; • het uitvoeren van projecten gericht op het bevorderen van broedsucces van kenmerkende of schaarse soorten; • het monitoren van deze soorten in de IJsseldelta en Noordwest-Overijssel. In 2010 zijn we gestart met het oeverzwaluwproject (zie ZNT 3 2010). Het oeverzwaluwproject richt zich op: • het schoonmaken en vullen met zand van de broedgaten in de kunstwanden aan de Milligerplas en de Sekdoornplas en • het in kaart brengen van het aantal bewoonde nesten van de kolonies rond Zwolle, inclusief die in de kunstwanden. Zaterdag 5 maart heeft een groep van vijf vrjiwilligers de kunstwand bij de Sekdoornplas klaargemaakt voor het broedseizoen. Door de gaten te vullen met zand wordt een natuurlijke wand gesimuleerd en moeten de zwaluwen het gat zelf uitgraven. Het aantal bewoonde nesten neemt er door toe.

Dit jaar (2011) gaan we starten met een rietvogelproject Zwarte Meer. We gaan de broedvogels inventariseren in de rietkraag aan de zuidkant van het Zwarte Meer. We doen dit in samenwerking met Natuurmonumenten en de natuurvereniging IJsseldelta in Kampen. Natuurmonumenten stelt een kano beschikbaar. We richten ons op typische rietvogels zoals de grote en kleine karekiet, rietzanger, blauwborst, baardmannetje, roerdomp en de waterral. We evalueren de invloed van het maaibeleid, dat mede onder invloed van de Natuurbeschermingscommissie tot stand is gekomen. Tot nu toe willen vijf enthousiastelingen meedoen. We gaan de broedende rietvogels in een periode van twee maanden (vanaf half april tot half juni) tellen. We zoeken meer vogelaars die deel willen nemen. Je hoeft niet een zeer ervaren vogelaar te zijn, want je leert al doende snel (zie het artikel van Gert van Klinken in dit ZNT). Interesse? Meld je dan aan als deelnemer aan het project! Jur Furda Contactpersoon Vogelwerkgroep Zwolle tel. 038-3858200, mail: [email protected]

2011.. • Het jaar van de boerenzwaluw… • Het jaar van de vleermuizen… 18e jaargang nummer 1


ZNT

IVN excursieprogramma zomer - herfst 2011 Het hele jaar door worden in en om Zwolle excursies georganiseerd, die voor iedereen interessant zijn. Onder leiding van een natuurgids ontdek je een bepaald gebied of wordt een thema onder de loep genomen.

JULI

Zo 3 Start Gidsen

Landgoed Den Berg, verschillende landschapselementen 14.00 uur Parkeerplaats station, Dalfsen Agnes Neimeijer en Heike Tack

Zo 10 Start Gidsen

Zomerzotheid Voor gezinnen met kinderen van 6-12 jaar 14.00 uur Doepark de Nooterhof, Goertjesweg 5, Zwolle Werkgroep Gezinsexcursies

Zo 10 Start Gidsen

Insectenexcursie 14.00 uur Parkeerplaats Zandhove, Zwolle-Zuid Alfred van der Burgh en Gerrit de Jonge

SEPTEMBER Zo 4 Start Gidsen

- Groene maand Nazomeren op Landgoed Vilsteren 14.00 uur Parkeerplaats RK, Vilsteren Agnes Neimeijer en Greet Meima

Za 16 Start Gidsen

Fietstocht Natuur en waterberging door de Westerveldse Aa en de Herfterwetering 14.00 uur Parkeerplaats Urbana, Zwolle Fred Mensink, Wim Rotman, Lodewijk Jan Coté en Jeroen Mulder

Zo 17 Start Gidsen

‘Struinen door de Vechterweerd’ Voor gezinnen met kinderen van 6-12 jaar 14.00 uur Koepelallee 10, Dalfsen Heike Tack, Greet Meima, Annet van der Wal en Jeroen Mulder

Actuele en eventueel aanvullende informatie over de excursies wordt geplaatst op de website van IVN Afdeling Zwolle, www.ivnzwolle.nl. Vragen over de verschillende excursies kunt u stellen via: [email protected]


OKTOBER Zo 2 Start Gidsen

Herfstpret Voor gezinnen met peuters en kleuters 14.00 uur Doepark de Nooterhof, Goertjesweg 5, Zwolle Werkgroep Gezinsexcursies

Za 8 Start Gidsen

Zwolse geheimen in Boschwijk en Zalné 14.00 uur Voorbij Heinoseweg 5, Zwolle Ine Reinders, Fred Hartog en Jeroen Mulder

Zo 16 Start Gidsen

Wandelexcursie ‘Stuwwallen op de Lemelerberg’ 14.00 uur Parkeerplaats Ledeboerweg, Lemele Wim van Bruggen en Arie Driesprong

Zo 23 Start Gidsen

Paddenstoelenexcursie Engelse Werk 14.00 uur Parkeerplaats Engelse Werk, Zwolle Tineke Burghard en Heike Tack

Za 29 Start Gidsen

Nacht van de Nacht, Doepark Nooterhof Een jaarlijks terugkerende activiteit. Elk jaar weer spannend, educatief en verrassend. Nooterhof, Goertjesweg 5, Zwolle Nadere info volgt in de lokale media en op www.nachtvandenacht.nl Greet van der Meulen, Fred Hartog, Gerda Boonstra, Annet van der Wal en Jeroen Mulder

NOVEMBER Zo 13 Start Gidsen

Langeafstandswandeling in het Reestdal (circa 12 km) 13.00 uur tot 16.00 uur Bezoekerscentrum De Weem, Oud Avereest 22, Balkbrug Willemien van Ittersum, Marjan Reus en Jeroen Mulder


ZNT

Mag ik me even voorstellen…..Joke Geschiere Sinds de Algemene Ledenvergadering van het IVN van 16 maart 2011 ben ik officieel de nieuwe secretaris van IVN Zwolle e.o. Ik ben vanaf september 2010 betrokken bij het IVN bestuur als aspirant lid/-secretaris. Een mooie inwerktijd dus. Tevens een mogelijkheid om kennis te maken met de secretariaatswerkzaamheden en het IVN Zwolle. Daarmee had ik natuurlijk ook de gelegenheid om me niet kandidaat te stellen als het me niet zou bevallen (wat omgekeerd ook voor het bestuur gold). Maar ik ben gebleven, want ik vind het leuk. Ik had wel van het IVN gehoord, maar kende de organisatie niet echt goed en zeker IVN Zwolle niet. Eind 2008 ben ik namelijk met mijn man vanuit het zuiden in Meppel komen wonen, vandaar. Ik was in Breda maatschappelijk werker. Van jongs af vertoef ik graag in de natuur en ben ik er graag in bezig. Geboren op een boerderij in Zeeland, zit het me, denk ik, in de genen dat ik me buiten fijn voel en geniet van rust en natuur. Later is daar meer milieubewustzijn bij gekomen, op huis-, tuinen keukenniveau. Met lidmaatschappen van verschillende natuurverenigingen, maar geen actieve betrokkenheid daarin. Tuinieren is een grote passie van me. Ik heb zoveel mogelijk op biologische, ecologische wijze daaraan vorm gegeven met wijsheid uit allerlei boeken. Ook in de kleine, nog jonge tuin die ik nu heb. Na de verhuizing naar Meppel zag ik in 2010 de aankondiging van de IVN Vogelzangcursus in Zwolle, die heb ik met veel plezier gevolgd. Daar hoorde ik van de bestuursvacature. En aangezien ik nu wat meer tijd heb ….. Zo is het gekomen. Een bestuursfunctie lijkt me een mooie gelegenheid het IVN en de leden beter te leren kennen. Wie weet wil en kan ik na verloop van tijd ook nog op een andere manier actief zijn. Maar voor nu heb ik genoeg aan het secretariaat! Ik wens ons een plezierige samenwerking met elkaar! Joke Geschiere

de IVN-jaarvergadering van 8 maart Tijdens de IVN-jaarvergadering van 8 maart jongstleden werden twee leden extra in de schijnwerpers gezet. Dit zijn Agnes Nijmeier en Annemiek Leusink. Zij zijn dit jaar 25 jaar lid van het IVN. Om dit te vieren kregen zij een bloemetje en een zilveren IVNspeld uitgereikt. Annemiek en Agnes bedankt voor jullie inzet en we hopen nog lang samen plezier te hebben.



ZNT

Katjes in mijn boom In mijn tuin staat een boom waar elk voorjaar katjes in komen. Alleen in het voorjaar? Ja, alleen in het voorjaar. Rare boom of rare katten? Nee, rare naam voor de bloemetjes van die boom, want die heten katjes. En er zijn veel meer bomen met katjes en sommige zijn net zo zacht als poesjes. Wat denk je van deze mooie wilgenkatjes. Ze beginnen donzig grijs en worden dan vrolijk geel. Bomen krijgen dus ook bloemen. De eerste in een nieuw jaar is de hazelaar. De katjes van de hazelaar zie je al in januari! Als je heel goed kijkt, zie je dat de hazelaar ook nog kleine rode bloemetjes heeft.

www.wikipedia.org

wilgenkatjes

Niet alle bomen krijgen katjes. Heb je de mooie bloemtrossen van de paardenkastanje al eens gezien? Deze boom bloeit in mei. Af en toe kun je nog oude bloemen zien zitten aan de boom. Dat zijn dan vruchtjes geworden! Deze vruchtjes blijven soms zelfs zitten als ze hun zaden alweer verspreid hebben. Elzenproppen zijn daar een mooi voorbeeld van. De els heeft katjes en andere bloemetjes, die later die grappige elzenproppen worden. Is jouw boom een naaldboom? Naaldbomen krijgen ook bloemen! De fijnspar wordt vaak gebruikt als kerstboom, maar in mei of juni bloeit onze kerstboom. Ook deze boom heeft twee soorten bloemen. Deze mooie rode bloem wordt later een sparrenkegel. Als je al een boom hebt uitgekozen voor je boomschrift, horen de bloemen er ook bij. Je kunt proberen ze te tekenen, maar dat is best moeilijk. Misschien mag je een fototoestel lenen en er een mooie foto van maken.

www.bomenoverleven.nl

bloem fijnspar

Weet je de naam van je boom al? Op www.bomenoverleven.nl kun je de bloemen van je boom misschien wel vinden. tekst: Sandra Narain



ZNT

Van de IVN bestuurstafel Hoewel we bij het schrijven van dit stukje nog flinke nachtvorsten hebben, is het goed merkbaar dat de winter op zijn einde loopt. De zonnewarmte kan al heel behaaglijk zijn. Sneeuwklokjes, vogelgezang, zwellende knoppen, een zweem van groen over de bosrand. Als je op een zonnige dag buiten bent, proef je de atmosfeer van een beloftevolle nieuwe lente. Veel is in beweging. Zo ook het IVN! De eerste excursies van dit jaar zijn al weer achter de rug en op het programma van de komende maanden staan veel boeiende, leuke en leerzame activiteiten. De Vogelzangcursus start begin maart en duurt tot eind mei. De Wilde plantencursus gaat half april beginnen en loopt tot augustus. De Veldlessen in Vechterweerd en de inventarisaties door de Paddenstoelenwerkgroep gaan weer van start. Begin juni vindt de Themaweek Natuurlijk Duurzaam plaats waaraan we als IVN een bijdrage leveren met de activiteiten Oer = Stoer en een fietstocht naar Sekdoorn. Dit alles naast de activiteiten die ook in het putje van de winter gewoon zijn doorgegaan, zoals de Groendoeners, Groen voor Ouderen, de werkgroep Stands en de Websitebeheerder. Van bestuurswege is er samen met de KNNV in januari een kennismakingsgesprek geweest met wethouder Dannenberg. De gemeente roept de groene organisaties op te komen met een samenhangende visie op het vlak van natuur – en milieueducatie. Er is dus werk aan de winkel om de samenwerking met organisaties als KNNV, Milieuraad, Bijenvereniging Zwolle te versterken en in gezamenlijk optreden te streven naar een goede wisselwerking met de gemeente op het gebied van natuur, milieu en duurzaamheid. Zeker in deze tijden van bezuiniging van belang. De officiële overeenkomst tussen IVN en Landstede Doepark Nooterhof over huisvesting en opslagruimte is rond. We kunnen kosteloos gebruik maken van de vergaderruimte in de Kruidwisch en de Ateliers. Er wordt alleen een vergoeding gevraagd voor koffie/thee van 0,50 euro per kopje. De Groendoeners hebben goede opslagruimte gekregen. Voor de overige IVN kasten is het nog een beetje schipperen met de ruimte. In het voorjaar zal verder overleg plaatsvinden over een bijdrage van het IVN aan het ‘winkeltje annex natuurinformatiepunt’ dat Landstede wil realiseren in de Kruidwisch. Verder staat in mei het item Communicatie en PR op de bestuursagenda. Wanneer dit ZNT- nummer verschijnt is onze Algemene Ledenvergadering al achter de rug. Het Huishoudelijk Reglement ligt op de vergadering ter goedkeuring. En we hopen dat het bestuur versterking krijgt. Nu Marieke van Slooten heeft besloten zich niet herkiesbaar te stellen, zijn er binnen het bestuur twee vacatures voor algemeen lid. Marieke, vanaf deze plaats nogmaals bedankt voor je bijdrage en inzet! We wensen iedereen veel mooie ervaringen in de ontluikende natuur! Namens het IVN bestuur, Joke Geschiere

Oproep IVN Het IVN is weer op zoek naar actieve en enthousiaste mensen, die zich in willen zetten in het bestuur of als lid van een werkgroep. In het bestuur zijn er 2 vacatures. De werkgroep Groendoeners is op zoek naar versterking, evenals de werkgroep Groen voor Ouderen. Belangstelling? Meld je aan of vraag informatie bij: • Joke Geschiere ( Bestuur) tel. 0522 - 242487 • Sandra Narain ( Groendoeners) tel 038 - 4654779 • Wietske van Santen ( Groen voor Ouderen) tel 038 - 4220450



ZNT

Wilde Plantencursus 2011 In 2011 organiseert het IVN voor de twintigste keer een Wilde Plantencursus. Deze cursus is bedoeld voor iedereen die in de natuur is geïnteresseerd en daarnaast meer wil weten over de, in de vrije natuur voorkomende, planten in Nederland. Men leert niet alleen de naam, maar krijgt ook informatie over de groeiplaats en de relatie van de plant met zijn omgeving. Wat gaan we doen? De cursus bestaat uit een startbijeenkomst, 7 avondexcursies van ± twee uur en 4 excursies van halve of hele dagen op de zaterdag. De startbijeenkomst is gepland op dinsdag 12 april om 20.00 uur in de Kruidwisch aan de Goertjesweg 5. Op deze avond krijgt u algemene informatie over de cursus en tevens over flora’s, andere plantenboeken en loepjes. Ook zal er een korte uitleg worden gegeven over de bloembiologie en wordt er een begin gemaakt met het determineren van verschillende planten. Deze avond is niet bedoeld om u op te geven. De avondexcursies starten half april en lopen door tot eind augustus. Ze worden gehouden in het Engelse Werk, het Spoolderbos en de uiterwaarden van de IJssel. We verzamelen om 19.00 uur voor de uitspanning ‘Het Engelse Werk’. De cursisten worden, bij voldoende aanmeldingen, ingedeeld in 3 groepen: 1. Beginners: woensdagavond van 19.00 tot ± 21.00 uur o.l.v. Marlène Vaessen 2. Iets gevorderden: dinsdagavond van 19.00 tot ± 21.00 uur o.l.v. Bernadet van der Veen 3. Gevorderden: maandagavond van 19.00 tot ± 21.00 uur o.l.v. Brunhilde Reicher Bij uw inschrijving dient u zelf aan te geven in welke groep u het liefst wordt ingedeeld. Op de zaterdagen zijn alle cursisten van harte welkom om een halve of hele dag mee te lopen. Tijdens deze zaterdagexcursies bezoeken we een aantal bijzondere gebieden in de omgeving van Zwolle. Dit jaar zijn dat de uiterwaarden rondom Hasselt (14 mei), de Drentse Aa (28 mei), Doosje (25 juni) en de Havelterberg (9 juli).

maarts viooltje


Foto: Han Beeuwkes

grote ereprijs

Foto: Han Beeuwkes


ZNT

Overzicht cursusdagen per groep

Soort bijeenkomst

beginners

iets gevorderden

gevorderden

Startbijeenkomst

Dinsdag 12 april

Dinsdag 12 april

Dinsdag 12 april

Avondexcursie

Woensdag 27 april

Dinsdag 26 april

Maandag 18 april

Avondexcursie

Woensdag 11 mei

Dinsdag 3 mei

Maandag 2 mei

Zaterdagexcursie*

Zaterdag 14 mei

Zaterdag 14 mei

Zaterdag 14 mei

Avondexcursie

Woensdag 25 mei

Dinsdag 24 mei

Maandag 16 mei

Zaterdagexcursie*

Zaterdag 28 mei

Zaterdag 28 mei

Zaterdag 28 mei

Avondexcursie

Woensdag 8 juni

Dinsdag 7 juni

Maandag 30 mei

Avondexcursie

Woensdag 22 juni

Dinsdag 21 juni

Maandag 6 juni

Avondexcursie

Maandag 20 juni

Zaterdagexcursie*

Zaterdag 25 juni

Zaterdag 25 juni

Zaterdag 25 juni

Avondexcursie

Woensdag 6 juli

Dinsdag 5 juli

Zaterdagexcursie*

Zaterdag 9 juli

Zaterdag 9 juli

Zaterdag 9 juli

Avondexcursie

Woensdag 31 augustus

Dinsdag 30 augustus

Maandag 29 augustus

* Het vertrekpunt voor de zaterdagexcursies is uitspanning ‘Het Engelse Werk’. Vertrektijd: 9.00 uur.

Kosten voor deelname De kosten van deze cursus bedragen € 17,50 voor leden/donateurs van IVN / KNNV en € 27,50 voor niet-leden. Bent u meteen enthousiast geworden, geeft u zich dan zo spoedig mogelijk op bij: Marlène Vaessen, bij voorkeur via de website: www.ivnzwolle.nl.; eventueel per e-mail: [email protected]. Bellen kan ook: het telefoonnummer is: 0522-241532. Uw inschrijving wordt pas definitief als u het cursusgeld hebt overgemaakt op rekeningnummer 124197 van IVN Zwolle e/o. Inschrijving gebeurt op volgorde van binnenkomst. Mocht de cursus onverhoopt vol zitten, dan krijgt u gegarandeerd uw geld retour. Het minimum aantal deelnemers per groep is 8 personen.



ZNT

Verslag lezing over brandganzen

door Henriëtte Maan en Els Bakker

Spreker: dr. Maarten Loonen, bioloog Zie ook: www.maartenloonen.nl en www.poolstation.nl. Organisatie: KNNV Vogelwerkgroep Datum: 25 januari 2011, Locatie: de Kruidwisch, Doepark Nooterhof, Zwolle.

Overwinterende brandganzen in zuid-west Friesland

Brandganzen trekken ’s winters naar warmere streken. 1. Vanuit Nova Zembla en Rusland naar Nederland/ België. 2. Vanuit Groenland naar Ierland. 3. Vanuit Spitsbergen naar Schotland. Op Spitsbergen heeft Maarten Loonen meer dan 20 jaar de ganzen bestudeerd. Brandganzen heten in het Engels Barnacle Goose. Barnacle betekent eendenmossel. Vanaf ± 1200 dachten de mensen in Schotland dat de brandganzen veranderden in eendenmossels, omdat die er ’s zomers wel waren en er geen ganzen te zien waren.’s Winters kwamen de ganzen weer terug en verdween de mossel in het zand en onder water. Pas later toen men naar Spitsbergen ging voor ontdekking en onderzoek, kwam men de gans weer tegen en wist men dat ze niet veranderden in een mossel. Het aantal van alle soorten ganzen is in Nederland sinds ± 1950 toegenomen met 40 – 90 %.


foto: Dirk Beekman

Waarom komen er steeds meer ganzen naar Nederland en blijven er in de zomer steeds meer hier? 1. Het gras wordt hier met kunstmest bestrooid en daardoor eiwitrijker. 2. Met de (zure) regen komt stikstof de natuurgebieden in; ook daar is nu eiwitrijk gras. 3. Sterkere grassoorten lijden minder onder vorst en groeien bij lagere temperaturen door. 4. (Brand)ganzen mogen niet meer bejaagd worden. 5. Kuikens die hier geboren worden, leren van hun ouders dat er hier prima te leven is in de zomer en leren dan ook niet meer om terug te gaan naar het noorden. 6. Er is hier veel zoet water bij de hand.


ZNT De voordelen van trekken naar het noorden en daar broeden zijn: 1. Zeer eiwitrijk gras in het noordelijke voorjaar als hier het zomergras minder voedzaam wordt. 2. Er is 24 uur licht per etmaal, dus kunnen de ganzen 24 uur eten. De daar geboren kuikens groeien dan ook sneller dan de hier geboren kuikens. 3. Er zijn minder roofdieren. 4. Er is geringere kans op ziektes. De ganzen trekken met het voorjaarsgras mee. Dit gras is zeer eiwitrijk, precies wat de ganzen nodig hebben, namelijk minimaal 18% eiwit. Als het gras op is en als er veel vossen zijn, gaan ze naar veiliger mosgebieden, waar de vossen niet zo gemakkelijk komen. Maar dit mos is veel minder eiwitrijk. Bedreigingen Er zijn weinig roofdieren op Spitsbergen. Vossen vormen de belangrijkste bedreiging voor de ganzen. Omdat er op Spitsbergen geen lemmingen zijn, eten de vossen voornamelijk eieren en ganzen. Een vos doodt een stel kleine gansjes heel snel achter elkaar, want hij wil er zoveel mogelijk verstoppen in de grond als wintervoorraad. Als er veel vossen zijn, overleven er weinig jonge ganzen. Zijn er weinig vossen, dan overleven er veel gansjes. Grote Jagers slaan wel pullen, maar niet veel en het duurt langer voordat ze een gans(je) te pakken hebben. Het Rendier Ganzen eten 1½ uur en rusten ½ uur. Ze eten alleen gras!!!! Ze hebben geen tanden en scheuren het af. In hun kleine maag (zo groot als een kippenei) zit een maalsysteem dat het gras wel vermaalt, maar niet de cellulose afbreekt. Zo komen niet alle voedingsstoffen vrij en moet een gans heel veel eten om aan zijn eiwitbehoefte te voldoen. Tijdens rust poepen de ganzen niet geheel verteerd gras weer uit. Het rendier lust die


poepjes wel, want de cellulose kan hij vermalen in zijn bek en maag. Rendieren zijn herkauwers. Je ziet dus rendieren die de ganzen wegjagen, want zij willen de poepjes opeten. De IJsbeer Doordat het steeds warmer wordt op de Noordpool en er minder ijs ligt, heeft hij minder mogelijkheden om zeehonden, vooral jongen die net onder luchtgaten in het ijs zitten, te doden en te eten. Nu wordt waargenomen dat ijsberen naar de gebieden zwemmen waar de ganzen verblijven. Zij eten nu ganzeneieren en jongen en ook wel ouderen als die in de rui zijn en niet kunnen vliegen. Ruien Als ganzen in de rui zijn, kunnen zij niet vliegen. Dit gebeurt vooral als de gansjes nog zo klein zijn dat ze ook niet kunnen vliegen. Dus zitten ze dan samen op de vlakte met altijd ouders in de buurt, lekker veilig. Nest en pullen Brandganzen blijven voor het leven bij elkaar. Ze kunnen 12 jaar oud worden. Het eerste nest met eieren krijgt een gans als hij 2 of 3 jaar is. De beste gans heeft ± 14 succesvolle jongen grootgebracht. Sommige brengen helemaal geen succesvolle jongen voort, omdat hun jongen doodgegaan zijn, er te weinig te eten is (laat uitgekomen) of omdat ze opgegeten worden. Het vrouwtje broedt gedurende 25 dagen de eieren uit en eet heel weinig, het mannetje waakt en eet wel vrij normaal. Het vrouwtje is dan broodmager en de man heeft zijn gewone omvang. Het is dan makkelijk man en vrouw te onderscheiden. Andere momenten zijn ze alleen te herkennen via de cloaca. De man heeft een inwendige penis. De jongen leren in ongeveer drie dagen wat het beste gras is. Ze verdubbelen per week hun gewicht. Adoptie Ganzen blijken jongen te adopteren. Er wordt bijvoorbeeld waargenomen dat er maar 1 ei in het nest is en uitgebroed wordt en dat het ganzenpaar later rondloopt met 3 kleintjes. De verklaring hiervoor is dat als je een grote familie hebt, je sterker bent. Families die een gelijk aantal jongen hebben zullen niet uitdagen en proberen een jong te stelen. Is een familie groter, dan zal de ouder, meestal de vader, een jong van de zwakkere familie proberen te stelen. Maar het jong moet zich wel thuis voelen bij zijn adoptief familie, anders loopt het jong weer terug. Het ligt dus heel gevoelig, die adoptie.

…voor het leven bij elkaar…


ZNT

Verslag van de Nieuwjaarswandeling

door Truus en Johan Goos

…voor herhaling vatbaar… een activiteit van KNNV Zwolle op zondagmorgen 9 januari 2011 Om 10.00 uur was het verzamelen op de parkeerplaats bij de oude steenfabriek aan de Fabrieksweg in Windesheim. Na het wensen van een goed nieuwjaar aan elkaar, werden we verwelkomd met warme chocolademelk met slagroom en een lekkere plak koek. Een bezoekje aan de vogelhut was vanwege het hoge water niet mogelijk, maar we hebben in het water bij de parkeerplaats toch een paartje grote zaagbekken gezien en zelfs 2 mannetjes en 1 vrouwtje brilduiker die al een beetje het voorjaar in hun kopjes hadden. Ook vloog er nog een havik over. Daarna is de groep in tweeën gesplitst, van ieder ongeveer 10 personen en is de ene groep linksom gegaan en de andere rechtsom onder leiding van de excursieleiders. We hebben langs de Tichelgaten over landgoed Windesheim gewandeld – soms geploeterd – door de opdooiende kleigrond. Er zijn nog verscheidene vogels gezien o.a. kramsvogels, buizerds enz. Aan het eind van de wandeling werden we opgewacht in de gerestaureerde schuur op landgoed Windesheim met heerlijke warme pompoensoep (gemaakt naar een creatief recept van Nicolette). En dat alles onder het oog van de in de schuur wonende kerkuil. Aan de wandelingen heeft een flinke groep mensen deelgenomen. Van jong tot oud. Iedereen vond het voor herhaling vatbaar. Met dank aan allen die deze morgen tot een succes gemaakt hebben.

Weekend Schiermonnikoog Ook in 2011 gaan we weer naar Schiermonnikoog. De traditie wordt voortgezet. Er is voor elk wat wils. In excursieverband of individueel gaan we op het eiland op zoek naar vogels, planten, insecten en waterleven. Ook dit jaar is onze thuisbasis kampeerboerderij ‘De Binnenkampen’ In het verleden zijn we daar ook enige keren geweest; het is dan ook geen onbekende plek. We gaan de kleine groepsaccommodatie de ‘Haflinger’ huren. Deze is geschikt voor maximaal 28 personen. De accommodatie bestaat uit recreatie-/ eetzaal met keuken, 2 slaapzalen voor elk 4 personen en een grote slaapzaal voor 20 personen. Het weekend wordt gehouden van vrijdag 27 t/m zondag 29 mei 2011. De prijs is weer €75. Hiervoor krijg je: 2 overnachtingen, het hele weekend een fiets, 2 warme maaltijden, 2x ontbijt en 2 lunchpakketten. Ook zorgen we weer voor o.a. de nodige koffie en thee. De kosten van vervoer van en naar de boot, het parkeergeld bij Lauwersoog en de overtocht met de boot zijn voor eigen rekening. Wil je meer weten? Bel of mail gerust. Ga je mee, laat het ons dan weten. Met vriendelijke groeten, Cor Kauw; 038 - 4653592; [email protected] Sybout Jaasma; 038 - 4537573; [email protected]



ZNT

Vogelverdedigingscursus?

door Manon Nijhuis

- een verslag van de Workshop Stadsvogels De Kruidwisch, donderdagavond 27 januari 2011. Veertien IVN-natuurgidsen en de verslaggever verzamelen zich voor de workshop Stadsvogels van de werkgroep Vogelzangcursus. “Stadsvogels kun je wel brutale waaghalzen, cultuurvolgers en slimme aanpassers noemen. Een paar voorbeelden..... De waag-halzen gooien noten op het wegdek bij een stoplicht, zodat de optrekkende auto’s ze kraken. De cultuurvolgers hebben overal voedsel ontdekt bij de snackbars, op terrassen, in prullenbakken en in de tuinen. De aanpassers hebben hun zang op hoogte gebracht om boven het stadsgeluid uit te komen.” Met deze inleidende woorden van Henriëtte Maan – de voorzitter van de avond - begint de workshop. Het licht floept uit en het projectiescherm licht op. Een bosuil staart ons aan. Eric Tempelaars staat klaar voor de Stadsvogelsquiz. Vraag na vraag blijkt de kennis van de aanwezige natuurgidsen groot te zijn. Met enthousiasme ratelen de antwoorden door de zaal. Bij een foto van een nest met eieren is wel duidelijk dat eieren herkennen toch niet eenvoudig is. Ik zie grote vraagtekens en denkrimpels op de gezichten om mij heen bij de vraag van wie dit nest is. Er wordt gegokt, maar niemand roept 'koolmees'. Dat we ook zelf aan de slag moeten en niet achterover kunnen leunen, wordt duidelijk bij de uitleg over het volgende onderdeel van de avond. “Stadsvogels hebben voorkeuren. Sommige houden van stenen en hoogte, sommige van groen en andere van water. Om nog meer van ze te gaan houden, kun je op die verschillen gaan letten. Om ze vervolgens op die plaatsen te behouden, kun je onderzoeken wat ze nodig hebben. Met de uitkomsten daarvan kun je het leefgebied voor deze vogels beschermen en eventueel verbeteren. Daar gaan we hier aan werk-


en, zodat we als gidsen mensen nog beter warm kunnen maken voor stadsvogels. Dat doen we in 3 groepen: de rode groep (stenen leefomgeving: huizen, kerken, torens, nieuwbouw enz.), de groene groep (groene leefomgeving: groenstroken, parken en tuinen) en de blauwe groep (waterige leefomgeving: vijvers, kanalen, plassen en oeverbegroeiing).” Na deze instructies over het groepswerk heeft de blauwe groep meteen het boek “Stadsvogels' van Kooijmans te pakken. Een tafel vol boeken, folders, plannen van aanpak van gemeentes en artikelen helpen ons herinneren hoe we de stadsvogels kunnen helpen. Aflopende oevers, verbindingszones en vijvers met gevarieerde begroeiing komen bovendrijven. Met rode wangen van de warmte is de groep van de stenen leefomgeving bezig op papier nestgelegenheid te creëren in oud- en nieuwbouw en katten belletjes om te binden. De groene groep zoekt haar heil in bloemrijke bermen en het uitdelen van een nestkast en voedertafel aan nieuwe bewoners in de gemeente. In alle delen van de stad kan iets gedaan worden om stadsvogels te helpen. Dat realiseer ik mij als ik hoor wat de groepen aan elkaar presenteren. Iedereen kan daaraan bijdragen. Een goed gebekte stadsbewoner als verdediger van de vogels is belangrijk. Zou dit de achterliggende gedachte van het afsluitende debat van de avond zijn? Een debat waarin de rechterkant van de zaal – zoals geïnstrueerd - keihard argumenten roept tegen de stadsvogels en de linkerkant van de zaal eerst beleefd luistert. Het is de bedoeling dat jullie met vuur de stadsvogels verdedigen, herhaalt de voorzitter nog maar eens voor de linkerkant. En dan gaat het los......


ZNT

Vogelexcursie IJsselmeerkust en Zuidwest-Friesland door Erica de Koning foto's:Dirk Beekman

torenvalk Zaterdag 15 januari 2011 ''Op zoek naar kleine zwanen, zaagbekken en kleine rietganzen'' De KNNV Vogelwerkgroep wist met deze slogan 17 mensen mee te krijgen, waarvan er 2 onderweg werden opgepikt. Deze dag was weliswaar grijs, maar gelukkig vrijwel droog. Wel iets anders dan al die regen van de dagen ervoor. Start 9 uur op de carpoolplaats Berkumerbrug. Menigeen weet nog niet dat de oude carpoolplaats inmiddels is vervallen, zodat deelnemers ook van de er tegenoverliggende carpoolplaats door excursieleider Jur worden opgevangen. Bram, Jan en ik rijden met Dirk Maas mee. Bram zit voorin, leest kaart en ziet ondertussen veel. Onderweg, bij het passeren van de beek de Reest, is goed te zien dat het flink hoogwater is in rivierenland. Dirk is thuis in deze noordelijke streken; ook als elfstedenschaatsenrijder! Zo (her)kent hij veel en vertelt erover. Maar we zijn op zoek naar de kleine rietganzen die de dag ervoor, volgens Jur, gesignaleerd zijn ten zuiden van Bolsward. We toeren door de binnenlanden boven de grote meren, maar geen kleine rietgans te bekennen. Wel een jagend vrouwtje blauwe kiekendief, blauwe reiger, kolganzen, brandganzen, grauwe ganzen met hun 'boerengak'. En natuurlijk onderweg ook een torenvalk in de lucht. Door de polders over hoge smalle dijken; voor ons is het ook een beetje sightseeing, onbekend zijnde met het landschap, specifieke dorpjes en hun kerkjes.


Een blauwe kiekendief scheert vlak over het weiland, op zoek naar lekkere hap. Kraaien, spreeuwen, kieviten, holenduif en buizerd. Een eenzame rotgans bij Zurich op de Afsluitdijk. We komen door plaatsjes met voor ons onbekende namen als Hommerts en Osingahuizen. Ja IJlst klinkt bekender in de oren! Een groep kolganzen; ook juveniele. Ekster, roek, stormmeeuw, knobbelzwanen. Bij Abbega over een smalle dijk, hoog in het natte land met volle sloten. Bij Tjerkweerd de Workumertrekvaart over. Turkse tortel kan ook genoteerd. In het land een paar duizend brandganzen en even verwarring of we ook rietganzen zien. Maar het blijken toch juveniele kolganzen, die hebben nog geen bles op de kop. Zulke 'weetjes' staan ook met pijltjes in je boekje, maar dit soort verbale, specifieke informatie, op locatie geeft dat extra's op de excursie. Dirk wijst op het hier glooiende landschap ten gevolge van ‘stroomruggen’. Een stroomrug is een oeverwal langs een verdwenen rivierloop of slenk, die zich kenmerkt door zijn van nature gevormde, verhoogde ligging.

zaagbek


ZNT Het is ondertussen drie uur; we vinden het welletjes en rijden via de Noordoostpolder huiswaarts. Onderweg nog wat smienten, aalscholver en grote zilverreigers. Helaas geen kleine rietganzen en kleine zwanen gezien; dat blijft staan voor een andere keer. We hebben genoten en onze kennis en kijkvaardigheden weer aangescherpt. Vogelwerkgroep en rijders dank.

nonnetjes Rond 12.00 uur Makkum en stop bij het Ressort. Lopen naar het natuurgebied van de Zuidwaard (buitendijks land heet waard). De sloot langs de weg ligt nog vol met ijs; maar iets verder in het open water: kuif- en tafeleenden. Mooi dichtbij te zien. Op en bij het grote water van Makkumerzuidwaard wel 50 wulpen en brilduikers, nonnetjes en grote mantelmeeuw. Dan rijden we richting Afsluitdijk. Opnieuw kuifeenden en brilduikers en ongeveer 3000(!) wulpen op een verre zandplaat. Weer nonnetjes en nu genoeg dichtbij om het vrouwtje goed te leren herkennen, met die scherpe scheiding tussen de donkere kop en witte keel. Een fuut, wat wilde eenden en dan bij Kornwerderzand aan de IJsselmeerkant ongeveer 2000(!) grote zaagbekken ver weg tegen de rand van het ijs. Een gemengde groep van mannetjes en vrouwtjes. Een aantal dat volgens Dirk echt uitzonderlijk is. Daarna nog kijken vanaf de Afsluitdijk aan de haven van Kornwerderzand. Achter een gebouwtje zoeken we beschutting tegen de forse wind. We zien het schouwspel van foeragerende grote zaagbekken met veel, voornamelijk kokmeeuwen erboven, die proberen hun gevangen visjes te kapen. Met een mooi verhaal van Reinder, waarom zaagbekken ook 's nachts gaan vissen: dan zijn er geen prederende meeuwen. Op de dijk ligt rustig een jonge grote mantelmeeuw plat tegen de grond, met de kop in de wind. In de haven nog een paar nonnetjes, een dodaars en een fuut. Tot slot naar de zeekant, de ‘zoute’ kant van de haven, voor de middelste zaagbekken. Gelukkig zwommen er een paar, evenals tafel- en kuifeend, fuut en twee slobeenden. wulpen



ZNT

Welkom bij KNNV Zwolle In 2010 meldden zich 23 personen aan als nieuw lid van onze afdeling: Marc Abuys, Dirk Beekman, Tineke Bilen – Kiewit, Tim Boerrigter – van Weert, Hans Böhmer, Zwanet Bosch, Gerard Bredewold, Herwig Drohm, Adriaan Dubbeldam, Mevr. Duijvendijk – Steendam, Gerard Ganzeboer, Irene Goede, Yvonne Ham, Stefan Hemmer, Marjo Looijen, Paul Mathijssen, Jeroen van der Meij, Anneke Nusselder, Brunhilde Reicher, Mevr. Seepers- Donck, Jolien Warmelink, Ruben Winter en Ellen Zitter. In 2011 hebben zich ook al nieuwe leden gemeld: Ineke Scheper, Cor Fikkert, Daan Vreugdenhil en Carola van Kesteren. Het bestuur wenst onze nieuwe leden een inspirerende, leerzame, groene en gezellige tijd binnen de vereniging!

Projectleider Jaar van de Bij gezocht De Nederlandse bijen (wilde bijen en honingbijen) worden ernstig bedreigd. Steeds meer bijenvolken krijgen ziekten en gaan dood. Volgens kenners is er een combinatie van oorzaken: een aantal bestrijdingsmiddelen, meerdere ziekteverwekkers, een tekort aan stuifmeel en een te eenzijdig stuifmeeldieet. Daarom is een verbod nodig op bepaalde bestrijdingsmiddelen, moeten meer drachtplanten worden verspreid en is een verbetering van het leefmilieu belangrijk. Dit vereist aandacht bij het publiek en de overheid. Met een Jaar van de bij in 2012 wil de KNNV aandacht vragen voor bermbeheer en tuinen met drachtplanten. Ook willen we bijencursussen geven. Er zijn wel 300 soorten in Nederland. Samenwerking is in gang gezet met de nieuwe Bijenstichting, EIS, Landschapsbeheer Nederland, de Vlinderstichting en Naturalis. Weer een gezamenlijk project, dus.

Wie wil er aan meewerken? Opgave bij Kai Waterreus: [email protected] Zie ook: www.bijenstichting.nl.


foto:: Nicole Vervoort


ZNT

Nieuws vanuit de landelijke KNNV Wat doet de Stichting Fondsen KNNV? Subsidie verlenen In 2005 is een aantal fondsen ten behoeve van KNNV activiteiten samengevoegd tot één stichting: de Stichting Fondsen KNNV. Een aparte plaats is gereserveerd voor het Van der Wijkfonds, dat speciaal het onderzoek van mossen en korstmossen wil stimuleren. De Stichting beschikt over een kapitaal waarvan de rente jaarlijks gebruikt wordt om projecten uit KNNV kringen te subsidiëren. Het bestuur beoordeelt tweemaal per jaar de ingediende aanvragen. Voor toekenning van subsidies zijn de volgende richtlijnen opgesteld: • aanvragen kunnen worden ingediend door individuen, werkgroepen of afdelingen. • het beoogde doel van een project moet passen binnen de drie doelstellingen van de KNNV: natuurbeleving, natuurstudie en natuurbescherming. • het resultaat van het project dient blijvende waarde voor de KNNV te hebben. • bij voorkeur worden verslagen of rapporten van eigen KNNV werk gesubsidieerd. • boeken met wetenschappelijk karakter, uitgegeven door de KNNV Uitgeverij, kunnen ook voor subsidie in aanmerking komen. Wanneer u dus in KNNV verband een project wilt uitvoeren dat binnen deze criteria valt, kunt u subsidie aanvragen bij de Stichting. In het Verenigingsnieuws van Natura wordt regelmatig aangegeven hoe dat moet. U kunt donateur worden of op een andere manier de Stichting ondersteunen. Helaas is de rente de laatste tijd laag en omdat de Stichting niet over een groot kapitaal beschikt, is het jaarlijks besteedbare bedrag vrij laag. We zouden graag wat meer te vergeven hebben, want er zijn genoeg leuke KNNV initiatieven die ervoor in aanmerking komen. Vandaar dat we hopen dat er KNNV’ers zijn die ons financieel willen steunen. Dat kan in de vorm van een eenmalige gift of een fiscaal aftrekbare jaarlijkse gift voor een periode van vijf jaar. Ook een legaat of een "Fonds op naam" behoort tot de mogelijkheden. In het laatste geval kunt u aangeven voor welk onderdeel van de KNNV activiteiten het geld bestemd is. Meer informatie bij een van de bestuursleden: Hein van Bohemen, [email protected], tel. 015-3809940 of Geoske Sanders, [email protected], tel. 0318-417234. Het rekeningnummer is 498 328 988 t.n.v. Stichting Fondsen van de KNNV te Best.

Lidmaatschap van de Landelijke Jongeren De Landelijke Jongeren (LJ) is de jongerenwerkgroep van de KNNV, de Vereniging voor veldbiologie. De LJ organiseert voor en door jongeren allerlei natuuractiviteiten, zoals kampen en excursies. De LJ is een landelijke werkgroep voor jongeren tussen de 18 en 33 jaar die graag de natuur ingaan. De activiteiten vinden in het gehele land plaats, waardoor we steeds weer een ander natuurgebied bezoeken en zo op mooie en bijzondere plekken komen. Elke activiteit heeft zijn eigen thema, zodat we steeds weer iets anders kunnen ontdekken. De LJ leden hebben elk hun eigen kennis en interesse, zoals fotograferen, determineren, genieten van de natuur en vogelen. KNNV Zwolle biedt de mogelijkheid aan jongeren van 18 t/m 25 jaar om tegen het gereduceerde bedrag van € 17,- ( in 2011) Algemeen Lid te worden van de KNNV en tevens lid te worden van de werkgroep van de Landelijke Jongeren van de KNNV. Vanaf 26 tot 33 jaar wordt de normale contributie betaald van € 29,25 (2011). Het lidmaatschap van de LJ is daarnaast gratis. Dit algemeen lidmaatschap van de KNNV (en tevens lid van de Landelijke Jongerenwerkgroep) geeft recht op: • Tijdschrift Natura (verschijnt 6 x per jaar) • Uitgeverijvoordeel • Deelname aan andere KNNV-activiteiten bijv. kampen, reizen • Deelname aan de activiteiten van de LJ • Abonnement op ledenblad NIKA (verschijnt 4 maal per jaar)



ZNT

Oplossing vorige fotovraag Het juiste antwoord is: Rozegal, Bedeguaargal, Slaapappelgal Bedeguaar, ook wel rozegalwesp, maakt haarvormige, vertakte uitgroeisels, lijkend op mossen. Kleur eerst groen, daarna roodachtig tot bruin. In de gal ontwikkelen zich meerdere wespjes in aparte kamertjes. Vaak komen er trouwens geen rozegalwespen uit, maar andere parasitaire vliesvleugeligen. Naar een oud volksgeloof moet men de gal voor het slapen onder het kussen leggen en dan bevordert hij een goede nachtrust.

Prijsuitreiking fotovraag 4 van 2010 Dit is Elly Veurink, winnaar van de fotovraag in ZNT 2010-4 met haar keuze uit 'Gooody Fooods' in de winkelwagen. 'Ik heb nog nooit een prijs gewonnen!' riep Elly spontaan en verrast, toen ze gebeld werd voor de uitslag van de ZNT-fotovraag. In de winkel van Gooody Fooods vertelde ze dat ze dit heel erg leuk vond, ook omdat ze het ZNT en de natuurverenigingen in Zwolle een warm hart toedraagt. Elly volgde jaren geleden een IVN-cursus in Middelburg, waar ze een gebiedje observeerde. Daar ontdekte ze een gal op een roos. Dat intrigeerde haar erg, waarna ze zich erin verdiepte om te weten hoe ze ontstaan. Sindsdien let ze altijd op gallen. En toen ze de fotovraag in het vorige nummer zag, wist ze meteen wat dit moest zijn. Spontaan reageerde ze, met uiteindelijk een tas vol eerlijke en heerlijke boodschappen als resultaat.

! 36 | Zwols Natuur Tijdschrift

Tip: Onze KNNV Natuurbeschermingscommissie heeft een eigen website. Neem een kijkje op: http://www.sites.google.com/site/nbcknnvzwolle/home voor het laatste nieuws, dossiers en meer over de natuurbescherming in en buiten onze regio. Geef uw mening via twitter!


ZNT

De fotovraag foto: Jeroen Mulder

Weet u wat er op deze foto staat?



Mail uw antwoord naar [email protected] of per post naar het redactieadres: Marterveld 15, 8017 MD Zwolle.

Onder de juiste inzendingen wordt een prijs verloot: een waardebon van €25,-, te besteden bij GooodyFooods, Potgietersingel 1, te Zwolle. De Natuurwinkel is verhuisd van de Van Karnebeekstraat naar de Potgietersingel en heeft een nieuwe naam gekregen..! De prijs wordt gratis ter beschikking gesteld door GooodyFooods. Inzenden kan tot 3 juni 2011.

De redactie van het ZNT en de fotograaf zijn uitgesloten van deelname!



ZNT

3 december 2010

Drijfveren

Het is een winterse morgen Jet Esselink Toen Jet ongeveer twintig was, als ik naar Jet Esselink fiets. ging ze in Dalfsen wonen. Daar Jet is de eerste vrouw in het is ze ook altijd omgeven gebestuur van IVN Zwolle, dat weest door de natuur. Ze ging in het begin ook echt een er haar hobby van maken. Na mannenbolwerk was. Reden de natuurgidsencursus van te meer om haar eens te vrahet IVN te hebben gevolgd, gen naar de krachten die haar trok ze samen met andere daartoe dreven. natuurgidsen de natuur in, Binnen is het lekker warm en waar ze luisterden naar de voer brandt een gezellig kaarsje gels en waar ze op zoek ginop tafel. Onder het genot gen naar sporen van dieren. van een kop koffie en een Voor ze een bestuurlijke functie lekker stuk gevulde specuging bekleden binnen het IVN, laas praten we met elkaar. heeft ze ooit eens een poppenEerst een poos over de tuin, kast bekleed…De poppenkast die er nu met de sneeuw ook heette Fritularia (de kievietsmooi uitziet. Jets huisgenoot bloem). Er werd mee langs is in de tuin in de weer met scholen gegaan om meer zelfgemaakte voederplanken bekendheid te geven aan de voor de vogels. Dat de vogels mooie natuur in eigen omgeving. niets tekort komen, is wel te zien aan twee dikke Er is ook een periode geweest dat Jet zogenaamd vinken, die hun rode borsten vol naar voren stekslapend lid was. Bij een vereniging met veel slaen. De tuin is dan wel verstopt onder een witte pende leden komt het vele werk dat er is, te ligdeken, ik zie dat hij mooi is. Jet vertelt dat ze het gen bij een klein groepje vrijwilligers. Ook daarom ‘s zomers heerlijk vindt met de planten bezig te ging ze toch weer aan de slag voor de vereniging. zijn. Ze is dan vaak speciaal bezig met de geuren Met plezier werkt ze nu weer mee aan educatieve van bepaalde planten om insecten te lokken. activiteiten in het Doepark bij de Kruidwisch. Ook probeert ze de tuin telkens weer aantrekVerkleed als heks of kabouter doet ze mee in een kelijker te maken voor de dieren die er in leven. programma voor jonge kinderen. Ze heeft bewonJet vertelt dat de tuin niet ver weg is van de tuin dering voor de organisatie van de activiteiten. waar ze vroeger als klein kind altijd in speelde. Het IVN heeft door de jaren heen veel bereikt: Die tuin is er nu niet meer. Daar zijn nu de kande naamsbekendheid is toegenomen, de excursies toren van Hanzeland verrezen. Vroeger als ze de zijn altijd in trek, kleuters en basisschoolkinderen tuin inliep, kon ze zo de weilanden in rennen. Een worden betrokken bij de natuur en ook dit jaar weidse blik over velden, geel van boterbloemen zijn er weer een hele groep enthousiaste natuuren paardenbloemen of helemaal wit van de magidsen bijgekomen. deliefjes. Ze sprong er over slootjes met helder Met deze bemoedigende woorden eindigen we ons water, die vol zaten met visjes, kikkers en salagesprek, en bij het afscheid krijg ik nog een potje manders. Je kon landgoed de Schellerberg zien heerlijk eigengemaakte pruimenappeljam in mijn op de achtergrond. handen gedrukt. Lekkere energie voor op mijn In de tuin liepen kippen en ganzen, een kat en boterham was dat. Wat het schrijven zeker ten een hond, eenden en konijnen. In de tuin vergoede is gekomen. bouwden ze hun eigen groenten. Het zal een heerlijke tijd geweest zijn. Jeroen Mulder



Werkgroepen IVN en KNNV overzicht coördinatoren IVN

Bij de voorplaat

Foto en tekst: Han Beeuwkes

Zandhaarmos (Polytrichum juniperinum) is in het veld met zekerheid te herkennen en op naam te brengen. Het is de enige inlandse Haarmossoort met een omgeslagen, ongetande bladrand. Het blad loopt niet uit in een ‘doorzichtige’ glashaar, zoals bij het nauwverwante Ruig haarmos (Polytrichum piliferum). Zandhaarmos is kenmerkend voor open begroeiingen op schrale zandgrond. Helaas vertonen de meeste verspreidingskaartjes nog vele witte vlekken in gebieden waar de soort ongetwijfeld aanwezig is (www.blwg.nl). De foto van de omslag is genomen op een verlaten tennisbaan achter het Zwols Kegelhuis. Het betreft een gravelveld met extreme wisselingen in temperatuur en vocht, op zand en klei, dat daardoor ook een ideale plek is voor bijzondere korstmossen die aan deze extremen zijn aangepast. Bijzonder is het om de soort hier in Zwolle te zien optreden in zgn. ‘patches’, (vlekken) die in feite één individu zijn. (artikel Beeuwkes, H. & Bremer, P. in ZNT-4-2010). Binnen Polytrichum juniperinum worden twee variëteiten onderscheiden: var. affine en var. juniperinum. De eerste komt in natte milieus voor, de tweede in droge, zoals hier op de gravelbaan in Zwolle. (bron: BLWG) Planning voor 2011 ZNT nummer 2 Sluitingsdatum kopij: 13 mei Sluitingsdatum korte mededelingen: 3 juni 2011 Streefdatum verschijning: begin juli 2011 ZNT nummer 3 Sluitingsdatum kopij: 2 september Sluitingsdatum korte mededelingen: 23 september 2011 Streefdatum verschijning: tweede helft oktober 2011 Het volgende nummer verschijnt pas in 2012! ZNT nummer 1 van 2012 Sluitingsdatum kopij: 18 november Sluitingsdatum korte mededelingen: 9 december 2011 Streefdatum verschijning: begin januari 2012 Door een kleine verschuiving in de planning van 2011 zullen er in 2011 slechts 3 nummers verschijnen! 2 | Zwols Natuur Tijdschrift

Excursies Vogelzangcursus Wilde plantencursus Groencursus Natuurgidsencursus Jeugdactiviteiten (Groendoeners) Werkgroep Gezinsactiviteiten Stands en verkoop Veldlessen Groen voor Ouderen

KNNV

KNNV Afdelingsbestuur Everdine van Dasselaar 038 - 465 59 24 Henriëtte Maan 038 - 444 76 12 Marlène Vaessen 0522 - 24 15 32 Heike Tack 038 - 337 57 57 Alfred v/d Burgh 038 - 422 79 47 Sandra Narain 038 - 465 47 79 Gerda Revenberg 038 - 454 73 09 Fenna Westers 038 - 422 43 87 Renée Cornelis 038 - 460 59 78 Wietske van Santen -de Vries 038 - 422 04 50

KNNV

Vogelwerkgroep Jur Furda 038 - 385 82 00 Werkgroep Hydrobiologie Leo Winter (interim) 038 - 851 94 70 Werkgroep Knoflookpadden Sybout Jaasma 038 - 453 75 73 Mossenwerkgroep Elja van Dongen 038 - 376 26 96 Plantenwerkgroep Elja van Dongen 038 - 376 26 96 Brunhilde Reicher 038 - 4221228 Insectenwerkgroep Leo Winter 038 - 851 94 70 Natuurbeschermingscommissie Hans Nederhand 038 - 460 45 51 Dirk Maas 0529 - 42 72 55 Werkgroep de Helmhorst Erik van Dijk 06 - 22441315

Gezamenlijke werkgroep Paddenstoelen

Verwante werkgroepen

Roofvogelwerkgroep Steenuilenwerkgroep Kerkuilenwerkgroep Zoogdier werkgroep Overijssel

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, vereniging voor veldbiologie

Tineke Burghard 038 - 444 72 27 Jan van Dijk 038 - 465 70 50 Bé Schilder 0529 - 49 74 28 Arnold Verhoeven 038 - 465 59 64 Henk Mellema 038 - 4250993 18e jaargang nummer 1

IVN Vereniging voor Natuur- en Milieueducatie

IVN Afdelingsbestuur

voorzitter

Betty van Leeuwen

secretaris

Wietske van Santen-de Vries

penningmeester

Erwin de Visser

PR en communicatie / coordinator activiteiten

Anja Bosman-de Haan

Dirk Maas

Meidoornlaan 4, 7721 EZ Dalfsen [email protected] T 0529 - 43 39 69

Prins Bernhardstraat 12, 8019 XK Zwolle [email protected] T 038 - 422 04 50

voorzitter

Heike Tack

Stegginkmarke 20, 8016 MG Zwolle [email protected] T 038 - 3375757

secretaris

Joke Geschiere De Klencke 1, 7944 RZ Meppel [email protected] T 0522 - 24 24 87

penningmeester

Janna Drewes

bestuurslid

Vacant

Scheppinckmate 53, 8014 JR Zwolle [email protected] T 038 - 465 47 35

bestuurslid

Vacant

bestuurslid

bestuurslid

Dreessingel 107, 8015 CJ Zwolle [email protected] T 038 - 465 99 66

Marcel Tonkes


De Doornweg 49, 8035 PD Zwolle [email protected] T 0529 - 42 72 55

bestuurslid

Henk van Blitterswijk

Westenholterweg 7, 8042 AE Zwolle [email protected] T 038 - 423 41 91

Dreessingel 85, 8015 CH Zwolle [email protected] T 038 - 466 99 15

bestuurslid

Roelof Pol

Kortenhorststraat 24, 8015 BT Zwolle [email protected] T 038 - 460 94 36

Ondersteunende functies

Donker Curtiusware 35 8014 TK Zwolle [email protected] T 06-22441315

bestuurs-adviseur

Louis Zandbergen

ledenadministratie

Roelof Pol

tel. contactadres

038 - 3375757


www.ivnzwolle.nl [email protected]

natuurhistorisch secretaris Erik van Dijk

Ondersteunende functies ledenadministratie

Cor Kauw


webmaster

Drapenierlaan 27, 8043 AJ Zwolle T 038 - 420 10 83

[email protected] T 038 - 460 94 36

Johan Buitenkamp

Goudplevierstraat 219, 8043 JL Zwolle [email protected] T 038 - 420 21 51


www.knnv.nl/zwolle [email protected] KNNV Afdeling Zwolle Postbus 1275 8001 BG Zwolle

IVN Afdeling Zwolle e.o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

Contributie 2011 KNNV

Contributie IVN

Lidmaatschap bedraagt € 29,25, incl. toezending Natura Huisgenootlidmaatschap € 12,75 Regionaal lidmaatschap € 17,Jeugdlidmaatschap (t/m 25 jaar) € 17,- , incl. toezending Natura Gironummer: 998242 tnv KNNV Zwolle. Opzeggen lidmaatschap uiterlijk 15 december voorafgaand aan betreffende kalenderjaar schriftelijk of per e-mail bij ledenadministrateur, Cor Kauw ([email protected]). U ontvangt binnen 10 dagen een bevestiging. Zo niet, neemt u dan opnieuw contact op.

Leden € 18,- per jaar. U ontvangt dan ook het landelijke blad Mens en Natuur 4 x per jaar; Huisgenootleden € 9,Donateurs € 10,- per jaar. Gironummer: 124197 t.n.v. IVN Zwolle


Opzegging van het donateur-/lidmaatschap kan per kalenderjaar. U dient dit schriftelijk of per e-mail voor 15 december voorafgaand aan het betreffende kalenderjaar door te geven bij de ledenadministrateur. Postadres en e-mailadres zie hierboven.


Indien onbestelbaar retour zenden aan: Postbus 1275 8001 BG Zwolle

Zwols

2011 nr. 1

Tijdschrift

Jaargang 18 nummer 1, april 2011

Verschijnt 3 keer per jaar in een oplage van 700 exemplaren.

Redactie

Anja Bosman-de Haan, Jur Furda, Jeroen Mulder, Albert Versteegde, Nicole Vervoort, Erwin de Visser

Eindredactie

Anja Bosman-de Haan, Nicole Vervoort

Vormgeving

Nicole Vervoort

Druk

Drukkerij Veldman, IJsselmuiden

Redactieadres

Marterveld 15 8017 MD Zwolle T 038 - 385 82 00 e-mail: [email protected] Aanleveren van kopij voor het ZNT: Liefst digitaal zonder opmaak via e-mail of op CD aan het redactieadres. Geschreven, niet uitgetypte kopij sturen aan: IVN afdeling Zwolle e.o. Postbus 272 8000 AG Zwolle

in dit nummer: Niets uit dit nummer mag worden gebruikt voor publicatie zonder uitdrukkelijke toestemming van de redactie, de auteur of de fotograaf. De redactie van het ZNT aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor schade, voortvloeiend uit het plaatsen van aangeboden foto’s, illustraties of teksten waarop het auteursrecht of portretrecht van iemand anders rust.

ontwerp omslag: Henni van Dijk

Het ZNT is het gezamenlijke tijdschrift van IVN en KNNV, beide afdeling Zwolle

Onder andere.. - Inventarisatie broedvogels Agnietenberg - Huismus in de belangstelling - Kerkuilen en ladders - En verder: verslag IVN Workshop Stadsvogels, verslag lezing brandganzen door Maarten Loonen, Meersporenbeleid Vogelwerkgroep, verslagen van KNNV excursies, - en meer...

2011 nr. 1. in dit nummer:

Recommend Documents