111 monument van de week 33. Bisschop Zwijsenstraat 16

111 moNUment van de week 33 Bisschop Zwijsenstraat 16.

Dit gemeentelijk monument, gebouwd tussen 1810 en 1832 is niet goed onderhouden. Zowel het ex- als interieur is van grote historische waarde voor Tilburg. Dit traditioneel breedhuis had aanvankelijk naast woon- ook een bedrijfsfunctie. Het is waarschijnlijk gebouwd in opdracht van Hendrik Mathijssen (1797-1879), fabrikant en handelaar wollen stoffen/manufacturen. Het onderkelderde gebouw heeft twee bouwlagen en een kap, waarvan de nok evenwijdig aan de straat loopt. De voorgevel met verdeelde fries en gootconsoles heeft vijf venstertraveeën en een bepleistering met horizontale groeven. In de middelste travee is de voordeur met zij- en bovenlichten in glas-in-lood. Achter de voordeur is een tochtportaal met een van snijwerk en geëtst glas voorziene pui. Daarachter ligt een centrale gang met natuursteen lambrisering en bordestrap met gesneden trappaal en balusters. In 1994 is de kap vernieuwd; er zijn stalen spanten aangebracht waarop isolatie en de oude rode oud-Hollandse pannen liggen. De eigenaar wil dit pand slopen maar dit is niet acceptabel. Het gebouw is van cultuurhistorisch belang als zeldzame representant van bebouwing uit de eerste helft van de 19 de eeuw; een laatste relict van de oorspronkelijke lintbebouwing. Verderop lag het soortgelijke oude paleis van Koning Willem II dat helaas verloren gegaan is.

info: www.heemkundekringtilburg.nl

112 moNUment van de week 34 Wilhelminapark 31

Deze fabrikantenvilla werd in 1930 gebouwd in expressionistische stijl naar een ontwerp van J. de Lugt voor textielfabrikant Arnoud Eras. Een rijksmonument. De tweelaagse villa heeft een samengesteld schilddak. De gevels zijn opgetrokken uit machinale baksteen met een zwarte natuurstenen plint en speklagen van beton met grind. Het linker gedeelte, in de rooilijn, heeft op de begane grond en de verdieping een samengesteld zesdelig venster met een granieten omlijsting en tussenspijlen. De bovenlichten zijn van glasin-lood. De opvallende topgevel is geheel uitgevoerd in natuursteen en heeft een oeil de boeuf met glas in lood en sierreliëfs rondom. De rest van de gevel springt naar achter. De erker geeft op de begane grond uitzicht op de ingangspartij. Een brede betonnen luifel op gepolijste granieten pilaren met sokkel overschaduwt de houten deuren. De houten gootlijst kraagt ver over. In 1933 is er een nieuwe ingang opzij gemaakt. Dit pand met nog prachtig interieur is mooi en onopvallend met glas gekoppeld aan no. 33 en huisvest het hoofdkantoor van een internationaal recyclingbedrijf in papier en plastics. Het is heel goed onderhouden. De Haarlemse architect J. de Lugt bouwde veel villa’s in Tilburg met name in de Prof. Dondersstraat (no. 70, 73, 46, 48 en 65)


113 moNUment van de week 35 Sleepkempenaar Antoinette

Dit “varend monument” is in 1926 gebouwd bij scheepswerf Meijer in Beneden Leeuwen (Gelderland). De Antoinette maakt deel uit van de collectie binnenvaartschepen van de Tilburgse museumhaven. “Op Reis” is het thema van de landelijke Open Monumentendagen. Vandaar dat er op 13 en 14 september ook veel aandacht is voor het mobiele erfgoed. Als opmaat naar de monumentendagen dus voor de afwisseling een varend moNUment. De kempenaar is speciaal gebouwd voor het bevaren van de Kempische kanalen. De afmetingen zijn afgestemd op de maatvoering van de sluizen. Aanvankelijk zijn de meeste Kempenaren als sleepschip gebouwd zonder motor. Dit sleepschip werd gesleept door een sleepboot of langs het jaagpad getrokken door een paard. De scheepvaart is voor de ontwikkeling van de Brabantse steden van groot belang geweest. Grote hoeveelheden voedsel, brandstoffen en bouwmateriaal konden over het water aangevoerd worden. Dat scheelde honderden paard en wagens met voermannen. Afmetingen 50 x 6,6 met een diepgang (leeg) van 0,3 en een laadvermogen van 543 ton. De Antoinette is de laatste nog originele sleepkempenaar in Nederland. In 1950 is de witte theehut aangebracht. Op dit moment is er een bedrijf in gevestigd, Bick Art Supplies, dat cursussen en workshops beeldhouwwerken verzorgt en waar beeldhouwmateriaal verkocht wordt. Op 14 september kan dit varend moNUment bezocht worden. info: www.heemkundekringtilburg.nl

114 moNUment van de week 36 Sluis 3, Dongense Kanaaldijk 3

Sluis 3 werd in 1917 gebouwd en is een rijksmonument. Op dit moment zijn de werkzaamheden in volle gang om naast sluis 3 een nieuw sluis te bouwen die sluis 2 en 3 zal gaan vervangen. De sluis is op 14 september te bezichtigen op Open Monumentendag. Omdat het verval ten westen van Tilburg groot was, werd indertijd gekozen voor de bouw van een gekoppelde tweetraps bajonetsluis. Er werd ook gekozen voor elektromotoren voor de aandrijving van sluisdeuren en omloopriolen, hoewel die nog niet uitontwikkeld waren. De bediening werd centraal geregeld in het naastgelegen bedieningshuis, ook een rijksmonument. De sluishoofden zijn grotendeels in baksteen opgetrokken en zijn voorzien van granieten slagstijlen in blokverband en granieten deurkashoeken. In het sluishoofdzijn twee hardstenen blokken aangebracht met in reliëf de opschriften “Anno” en “1917”. De schutkolkwanden zijn gemetseld met basaltblokken en hebben ingebogen hoeken Op de deuren is een loopbrug met schuingeplaatste reling. De sluishoofden zijn voorzien van gietstalen aanslagstijlen. Sluis 3 zal zoveel mogelijk behouden blijven. Het Wilhelminakanaal wordt verbreed en verdiept voor grotere binnenvaartschepen. Ook wordt een zwaaikom aangelegd. De nieuwe sluis zal in 2015 de grootste composieten sluisdeuren van de wereld krijgen (6,2 x 12,5 m) en er zal met een vijzelturbine elektriciteit voor 250 huishoudens opgewekt worden. Op de foto links is de 101-jarige kempenaar “Tripang” met motor te zien, die geschut gaat worden. info: www.heemkundekringtilburg.nl

115 moNUment van de week 37 Hanzeloods Goirkekanaaldijk 12

Deze overslagloods en kantoor van de Hanze-Stoombootonderneming werd gebouwd in 1919.In 2012 is dit gebouw mooi gerestaureerd. Het is (nog) geen gemeentelijk monument. Met de aanleg van het Wilhelminakanaal (1913-1923) kwamen er grootse plannen om overslagmogelijkheden te maken van tram of trein naar schepen. Alleen deze eenlaags loods met loswal is daarvan gerealiseerd. De kopgevels zijn mooi versierd met baksteen randen en van binnen zijn de ijzeren dakspanten nog goed zichtbaar. Vroeger eindigde daar ook de goederentramspoor van de tram Tilburg-Waalwijk, die geëxploiteerd werd door de Hollandse Buurtspoorwegen. In de beginjaren van het pas aangelegde Wilhelminakanaal was in deze opslagloods ook het kantoor van de Hanze Stoomboot Onderneming. Toen de onderneming verdween werd het gebouw aan zijn lot overgelaten, zodanig dat het in 2009 was vervallen tot een bijna ruïne. Brava Vastgoed zag de potentie van het gebouw en locatie aan het Wilhelminakanaal. Een nieuw bestemmingsplan gaf de mogelijkheid om het project grondig aan te pakken: een tentoonstellingsruimte met horeca. Het pand is in oude glorie hersteld en is nu in gebruik als kantoor van Bureau Zuid. Op 14 september met Open Monumentendag is de loods te bezichtigen. info: www.heemkundekringtilburg.nl

116 moNUment van de week 38 Rioolgemaal Lovensekanaaldijk 107

Dit gemeentelijk monument aan de oever van het Wilhelminakanaal vormt de bovenbouw voor het rioolgemaal van de voormalige rioolwaterzuivering. Het is ontworpen in 1936 door de dienst Publieke werken van de gemeente Tilburg. Dit kleine gebouw is heeft architectuurhistorische waarde als een gaaf voorbeeld van expressionistische en nieuw-zakelijke bouwkunst toegepast bij straatmeubilair. Daarnaast is het pand typologisch zeldzaam als een van de weinig overgebleven gebouwen met deze functie. Het pand heeft een strakke vormgeving en is opgetrokken uit deels geglazuurde baksteen in verschillende kleuren en gemetseld in diverse verbanden. Opvallend zijn de verdiepte voegen. De halfronde muur aan de noordwestzijde is aan de bovenzijde afgewerkt met een rollaag welke op zes plaatsen doorbroken wordt door een baksteen kolom. Op deze kolommen rust een betonnen dakplaat. Dit gedeelte wordt afgesloten met een stalen deur. Het rechthoekig deel is hoger opgetrokken dan het halfronde deel. In het midden van de gevel is een dubbele stalen deur geplaatst met daarnaast aan de bovenkant glazen bouwstenen boven een lekdorpel van geglazuurde tegels. De latei boven de deur en ramen is van beton. Aan de achterkant van het pand is een brede strook met glazen bouwstenen onder een strek geplaatst. Onder het gebouw bevinden zich betonnen kelders. Jammer van de graffiti hé? info: www.heemkundekringtilburg.nl


We vervolgen weer de moNUmenten aan het Wilhelminapark. Nr. 124 is een rijksmonument uit 1910, ontworpen in de Jugendstil door architect C.J.M. Kocken uit Tilburg voor huisarts Dr. A.H.L.E. Piters. Het onderkelderde tweelaags half vrijstaande pand heeft een rechthoekige plattegrond en een samengesteld dak met rode Tuile-du-Nordpannen. Aan dit pand zijn veel mooie details te zien, teveel om hier allemaal op te noemen. Het is ontworpen als woonhuis met praktijk, en dat is het ook heel lang geweest. Links was de praktijk, rechts het woongedeelte. Het interieur is grotendeels bewaard gebleven. Links op de hoek van het portiek sluit een Arkeltoren aan op het linker bouwdeel onder een schilddak met bolpiron. In de voorgevel van de linkerrisaliet bevinden zich drie kelderramen met smeedijzeren Jugendstil hekken. Hierboven een rondboograam met afgeschuinde gemetselde dagkant. Ernaast een smal getoogd raam met figuratief glas-in-lood met esculaap. Het rechter bouwdeel met topgevel bevat twee keldervensters en een rondboograam. Op de etage erboven openslaande balkondeuren met bovenlichten en zijramen, uitkomend op een rechthoekig balkon met open hardstenen balustrade. Het middelste bouwdeel bevat links via twee treden de deur voor de praktijk. Voor de deur van de woning dienen nog enkele treden beklommen te worden tot een bordes met terrazzo met een mozaïek in zweepslagmotief. info: www.heemkundekringtilburg.nl


Dit pand is in 1912 gebouwd in opdracht van J. Verhoeven door aannemer G. van Beurden naar het ontwerp van architect Jos. Donders in Jugendstil. Het is een gemeentelijk monument. Het is een tweelaags pand met zolderverdieping onder een zadeldak. Onder een witgeschilderde hardsteen pui met vier pilasters, is de gevel opgetrokken in witte verblendsteen met rode voegen. Op de eerste verdieping bevind zich een loggia. Daarboven een tuitgevel met getrapte hardstenen fries met tegeltableau waarop een rode haan naar ontwerp van Rosenberg. De topgevel is tussen de gemetselde lisenen geplaatst van natuur- en verblendsteen. Hierin Jugendstilmotieven en bekroond met een natuursteen voorzien van decoratie. De ramen op de eerste verdieping zijn getoogd met rollagen, terwijl het middelste raam op de tweede verdieping een opvallende boogvormige rollaag heeft. Al in het midden van de 19de eeuw stond op deze locatie het etablissement “De Roode Haan”, genoemd naar de vrouw van de eerste eigenaar, Elisabeth de Haan. In 1873 kwam het in handen van de familie Verhoeven, brandde in 1881 helemaal af en werd in 1912 weer opgebouwd. Onder de oude naam voerde de fam. Verhoeven hier tot 1963 een café-restaurant met kegelbanen, dat in 1978 werden gesloten. Nu is er een Turks restaurant in gevestigd. info: www.heemkundekringtilburg.nl

119 moNUment van de week 41 Wilhelminapark 42a

Dit woonhuis is evenals “De Roode Haan” (nr. 42) aan de rechterzijde (van vorige week) tegelijk ontworpen en gebouwd in 1912. Ook in opdracht van J. Verhoeven en door dezelfde aannemer G. van Beurden gebouwd. Beide panden staan op dezelfde ontwerptekening van architect Jos. Donders. Helaas is dit (nog) geen gemeentelijk monument. Je zou verwachten dat deze panden onder hetzelfde zadeldak, samen ontworpen en samen gebouwd, meer op elkaar zouden lijken, maar ze zijn juist totaal verschillend. Er zijn ook heel verschillende stenen voor gebruikt. Dit hoekpand heeft een grotendeels blinde zijgevel. De rechter travee bevat de entree op de begane grond in een portiek met daarboven natuurstenen consoles die een rechthoekige erker op de eerste verdieping ondersteunen. Daarboven op de tweede verdieping een vierkant ogende bouwmassa met twee vensters bekroond met een octogonaal torentje met puntdak en brede rand. De structuur van de ramen op de eerste verdieping in de linker travee contrasteert met de getoogde ramen op de begane grond. Dat wordt nog benadrukt door opvallende gedecoreerde natuursteen lateien. De houten trapeziumvormige erker op de tweede verdieping rust op een gemetseld basement. De opdrachtgever Joannes Verhoeven stond ingeschreven als expediteur (paard en wagen). Toen de panden 42 en 42a opgeleverd werden hadden ze samen 49 “pitten” aan elektrisch licht; zeer modern. De bestrating naast het pand getuigt nog van het gebruik met paard en wagen. Aanvankelijk liep het paard op het zand en de wagen op de bestrating. info: www.heemkundekringtilburg.nl

120 moNUment van de week 42 Driekoningenbeeld tegen Heikese kerk

In de Stadhuisstraat tegen de Heikese kerk hangt het beeld “Driekoningen-zingen” uit 1961 van Jacques Kreijkamp. Onopvallend hangt tegen de noordgevel van de Heikese kerk een mooi beeld van Jacques Kreijkamp (1916-1971), dat in 1961 werd voltooid. Het beeld van Ettringer tufsteen werd vervaardigd in opdracht van het gemeentebestuur ter verfraaiing van de stad. Het beeldengroepje herinnert aan het jaarlijks terugkerende Driekoningen-zingen dat vooral in onze stad en streek als folkloristisch gebruik overleefde. Helaas kan dat niet gezegd worden van de prachtige Driekoningenstoet, die in de vijftiger en begin zestiger jaren door de stad trok met kamelen en een kudde schapen. Door diverse oorzaken staat het Driekoningen-zingen onder druk. Gelukkig heeft de Werkgroep Driekoningenzingen dit ter harte genomen. Zij gaf o.a. een boek en een liedbundel uit (Paul Spapens) en organiseert met Heemkundekringen Midden Brabant een Driekoningen Totaalprogramma. De werkgroep kreeg zelfs in 2013 het eeuwenoude gebruik op de nationale lijst van het Immaterieel Erfgoed. Contacten met internationale erfgoedinstellingen resulteerde in een internationaal congres dat op vrijdag 24 oktober 2014 wordt gehouden in het gemeentehuis van Tilburg.


111 monument van de week 33. Bisschop Zwijsenstraat 16

Recommend Documents