171 moNUment van de week 43 Poststraat 8
Dit gemeentelijk monument is rond 1875 gebouwd als winkelwoonhuis met bedrijfsruimte. Het is een hoekpand en Telexstraat nr. 1 is bij het pand gevoegd. Het hoekpand met twee bouwlagen is bepleisterd en heeft een plint. De voorgevel heeft drie vensterassen met op de begane grond telkens een andere invulling. Op de tweede bouwlaag zijn alle vensters gelijk: ze hebben een getoogde vorm, een geprofileerde omlijsting en bevatten een zesruits schuifraam. De etalage is gevuld met een groot enkelruits raam. De houten deur in het midden van de voorgevel heeft een getoogd bovenlicht. Alle vensters hebben hardstenen lekdorpels. De voorgevel wordt bekroond door een zeer eenvoudig hoofdgestel uitgevoerd in stucwerk waarboven de goot ver uitsteekt. De dakkapel kwam er in 1993 op naar een ontwerp van Joep van Dooren en binnenkort komt er aan de Telexstraat weer een kleine dakkapel bij. Hier is ook al meer dan 40 jaar het antiquariaat “De Rijzende Zon” van Thomas Leeuwenberg gevestigd, o.a. gespecialiseerd in Scandinavische boeken. Daarvoor zat er een ijssalon ‘Venezia’ in en daarvoor weer slagerij Gersons. In de redengevende omschrijving wordt de aandacht gevestigd op de ensemblewaarde van dit hoekpand en het hoekpand aan de overzijde (Poststraat 6) met dezelfde eenruits etalages met kroonlijsten. info: www.heemkundekringtilburg.nl
172 moNUment van de week 44 Lourdesplein 10, voormalige ijzergieterij
foto kerk omstreeks 1924 Dit markante gebouw aan de Piushaven is gebouwd als ijzergieterij en werd later in gebruik genomen als kerk en weer later als supermarkt. Het is geen monument maar wordt nu wel verbouwd alsof het een monument is. Er komen nu woningen in met op de begane grond een commerciële invulling. De eerste bewoner is de ijzergieterij Jerome Van Dun geweest. Die liet het rond 1900 bouwen volgens bestek van Jos. Donders. Deze zelfde architect heeft dit pand (toen in gebruik door NV Tilburgse Verzinkerij) rond 1921 verbouwd tot (nood)kerk. Aan het uiterlijk hoefde niet eens zo heel veel veranderd te worden. Het fabrieksgebouw was al in basilicale vorm gebouwd en kon daardoor makkelijk transformeren naar een kerkgebouw, met een middenbeuk en twee zijbeuken. Achter het altaar waren vier glas in loodramen (kanaalzijde). De noodkerk is tot 1965 in gebruik geweest. Na een tijd van leegstand is de voormalige ijzergieterij – kerk - een supermarkt geworden. De gewelfschilderingen van de kerk zouden nog intact onder de plafondbedekking aanwezig zijn! De supermarkt (Jumbo) is in 2011 gesloten. Nu zijn er plannen voor appartementen in het gebouw met onderin een commerciële invulling. Het is de bedoeling dat deze nieuwbouwplannen wel refereren aan de geschiedenis van het gebouw. Men moet dan wel kiezen of dat men refereert aan het industriële karakter ervan of juist aan het religieuze karakter. info: www.heemkundekringtilburg.nl
173 moNUment van de week 45 Poststraat 4-6
Dit woonhuis (nr. 4) en winkelwoonhuis (nr. 6) zijn rond 1890 gebouwd en zijn gemeentelijk monument. Het winkelwoonhuis is heel lang bakkerij geweest. De panden zijn opgetrokken uit baksteen en hebben één bouwlaag en een zadeldak met gebroken schild, gedekt met leien. De voorgevel heeft vier dezelfde getoogde ramen omlijst met een geprofileerde stucrand. De deurlijsten hebben dezelfde stuclijst. De panden hebben een gepleisterde plint en hardstenen dorpels. Nr. 6 is als bakkerij gebouwd. Aan de voorzijde zat de winkel met in de voorgevel een etalageraam en in de zijgevel aan de Telexstraat een zelfde etalageraam. De rechterzijgevel is geheel bepleisterd en daar is ook de aanbouw voor de bakkerij te vinden. In 1921 is er een houtoven ingebouwd in het bedrijfsgedeelte. De panden verkeren in goede staat van onderhoud. Op zaterdag 21 november 1936 opende P. Boom zijn brood-, beschuit- en banketbakkerij “Het Boompje”. Een gevulde koek kostte toen 10 cent en een gele eierkoek 7 cent. Boom kwam uit een bakkersfamilie uit Udenhout en had ook de alleenverkoop voor Tilburg van de Udenhoutse Juffers. De bakkerij werd gekocht van J. van Bebber en ook weer als bakkerij verkocht in het begin van 1951. Er zijn daar 7 kinderen Boom geboren tussen 1936 en 1951.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
174 moNUment van de week 46 Poststraat 52-54
Dit winkel-woonhuis is rond 1880 gebouwd en in 1913 gezichtsbepalend verbouwd door architect Jos. Donders. Het is een gemeentelijk monument. Het hoekpand heeft een hardstenen plint en omvat drie traveeën en twee bouwlagen. Op de begane grond is het pleisterwerk uitgevoerd in blokverband en boven de ramen en deuren zijn schuin gesneden voegen. De scheiding tussen de eerste en tweede bouwlaag wordt benadrukt door een donkere gestucte band, die in het midden doorbroken wordt door het balkon. Deze band loopt links op de zijgevel in de Langestraat door. De bovenste bouwlaag is opgetrokken uit baksteen en heeft vier ramen met geprofileerde stucomlijsting met kuifstuk. Bovenaan de gevel is een gestucte band waarboven de gootlijst op klossen ver uitsteekt. Boven de goot zien we een bijna gevelbrede niet originele dakkapel. De ingangspartij zit in de middentravee. In het rechterraam op de begane grond zat vroeger de toegang tot de remise. Op de zijgevel in de Langestraat is nog vaag de reclametekst “J.v.d.W en Zn. Kunst- sier- en hekwerken, constructie Huis- en Kachelsmederij, Fabriek Noordstraat 52 ”. Architect Jos. Donders heeft het pand in 1913 verbouwd tot café-woonhuis voor A.C. Basters. Ook de verbouwingen van 1925 en 1945 heeft hij getekend. Het pand wacht dringend op een opknapbeurt.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
175 moNUment van de week 47 Berglandweg 32
Dit pand is als landhuis/zomerhuis ontworpen door architect Joh. J. Haarselhorst en gebouwd in 1904 voor J.M.J. Kerstens. Het is een gemeentelijk monument en staat op historische grond. De twee gemetselde pilaren met hardstenen bekroning met inscriptie “Huize Broekhoven” aan de straatkant zijn in 2003 wegens bouwvalligheid verwijderd. Het pand heeft toen bij een ingrijpende verbouwing veel van zijn oorspronkelijke detaillering verloren. Het vrijstaande, wit gepleisterde pand staat in een parkachtige omgeving. De verschillende bouwmassa’s zijn gegroepeerd rond het trappenhuis, welke als een soort toren fungeert. De gevelvlakken verspringen in hoogte en diepte. Het portiek heeft een plat dak dat is afgezet met een balkonhek. Het trappenhuis is aan de bovenzijde afgewerkt met een sierbekroning op de hoekposten. In de middenhoekpartij heeft deze de vorm van een verhoging welke uitmondt in een torentje dat bekroond wordt door een koperen piron. Naast het gebouw staat het voormalige koetshuis dat ook veel van zijn schoonheid bij verbouwingen heeft moeten inleveren. Het nieuwe Huize Broekhoven is gebouwd op de exacte locatie van de middeleeuwse en zeventiende-eeuwse voorgangers. Nu is er in het pand een kliniek voor o.a. plastisch chirurgie gevestigd. Johannes M.J. Kerstens was de zoon van een lakenfabrikant, werd in 1891 wethouder in Tilburg en was lid van Provinciale Staten. info: www.heemkundekringtilburg.nl
176 moNUment van de week 48 Heuvelstraat 104-106
De panden 104 en 106 zijn beide gemeentelijk monument. Nr. 104 is het eerst gebouwd in 1912 naar en ontwerp van Jos. Donders. In 1916 is nr. 106 gebouwd door architectenbureau Machen en Meyneken. Pand nr. 104 is een drielaags gebouw met golvende dakrand en dakgoot op gedecoreerde houten klossen. De lateien zijn van natuursteen. Boven de ramen zijn veelruits bovenlichten aangebracht met groen glas. Op de eerste verdieping zien we een klein balkon op een natuurstenen basement en met smeedijzeren balustrade. In 1916 bouwt het architectenbureau Machen en Meyneken in opdracht van de heer B. Glazer hier een pand, de Wilhelminabazar geheten, tegenaan, nr.106. Het rechterdeel van deel van dit pand is een nauwkeurig gekopieerd spiegelbeeld van het pand nr. 104, van architect Jos. Donders. De totale gevelopbouw is symmetrisch. De midden travee is hoger dan de zijdelen en heeft een topgevel met een getoogde kroonlijst. De vensterpartij in de topgevel volgt de daklijst. Deze panden hebben architectuurhistorisch waarde door de gave gevels met bijzondere detaillering en als representanten van het expressionisme in Tilburg. Het is een ook een voorbeeld van samenwerking tussen architectenbureaus. In 2008 is de winkelpui van beide panden weer in de oude luister hersteld. Fotohandel Tuerlings zit al 50 jaar in het rechterpand, in het linker is sinds kort een telefoonwinkel gevestigd.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
177 moNUment van de week 49 Heuvelstraat 20, voormalig V&D pand
Dit gemeentelijk monument uit 1905 is ontworpen door architect Jan van der Valk in de Art Nouveau stijl in opdracht van de Firma Vroom en Dreesmann uit Amsterdam. Vanwege de presentatie deze week van het fotoboek ‘Heuvelstraat in Beeld’ van Jan van Oevelen besteden wij nu en komende weken aandacht de Heuvelstraat. Nu Heuvelstraat 20. In 1905 heette het Magazijn de Zon, de naam waaronder V&D toen opereerde. Het pand heeft vier bouwlagen en heeft een in blokverband gepleisterde gevel. De gevel is symmetrisch geordend. Op de tweede en derde verdieping verbinden sierlijk gepleisterde banden de horizontale banden boven de vensters met elkaar. De gevel eindigt met een geblokte fries uitgevoerd in helder gekleurde tegeltjes. Een hijsbalk hangt boven dubbel openslaande deuren. De nog jonge architect van der Valk gebruikt hier al de rijk bewerkte hardstenen elementen, die later zijn handelsmerk zouden worden. De onderlaag dateert van 1998 en verstoort, met de rode reclame achter de ramen er boven, het fraaie gevelbeeld. Rechts en links boven de onderlaag zien we nog hoekelementen met gestileerde bladranken die de voormalige etalage versierden In 1934 bouwde V& D aan de overkant zijn nieuwe warenhuis waar het nog steeds gevestigd is. De Heuvelstraat functioneerde steeds als de belangrijkste winkelstraat van Tilburg maar was daarbij ook etalage voor de toonaangevende architecten.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
178 moNUment van de week 50 Heuvelstraat 23
Het winkel-appartementengebouw Heuvelstraat 23 is gebouwd in 1935 in opdracht van Jos van den Brekel naar een ontwerp van de bekende Tilburgse architect Jos. Donders. Het is een gemeentelijk monument. De sobere bakstenen gevel heeft vier bouwlagen. De eerste twee lagen waren bestemd voor winkeldoeleinden en de bovenste twee kregen een woonbestemming. De symmetrische gevel omvat drie traveeën. Door het terug springen van de middentravee wordt de suggestie gewekt dat de ramen in de zijtraveeën erkers zijn. Mooi donkerbruin metselwerk dat contrasteert met de witte ramen. De lateien boven elk raam zijn van staal en de lekdorpels eronder van hardsteen. Onder de lateien en op de gevelhoeken zijn ruw bewerkte hardstenen blokken aangebracht. Een gevel gebouwd in de stijl van de Amsterdamse school. In het pand is nu Douglas, een parfumerie, gehuisvest. De panden rechts van no. 23, no. 21a, Vodafone, en no. 21, Foot Locker, zijn ook ontworpen door Jos. Donders. Ze dateren beide van 1910. Van No. 21 zijn de bovenste twee lagen nog vrijwel origineel, bij no. 21a is dat alleen de bovenste laag. Als we dan de drie panden vergelijken is te zien dat Jos. Donders zijn stijl in de loop der tijd wijzigde. De panden van 1910 zijn uitbundiger bewerkt dan het ingetogen pand van 1935.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
179 moNUment van de week 51 Heuvelstraat 40
Dit voormalige koetshuis/pakhuis uit 1890 van lakenhandelaar Kerstens stond vroeger in Kerstens’ achtertuin. Het is een gemeentelijk monument en sinds 1978 is er een pannenkoekrestaurant in gevestigd. Via de Pannenkoekkenbakkersteeg is het pand vanaf de Heuvelstraat te bereiken. Het heeft rode bakstenen gevels, omvat één bouwlaag en heeft een L-vormige plattegrond. De voorgevel heeft een hardstenen plint en over de hele gevel driesteens banden van groene baksteen. In het rechter geveldeel zien we een topgevel welke het dakvlak doorbreekt. Daaronder dubbele poortdeuren in een halfronde boog. Deze strekkenboog heeft in het midden een sluitstuk in de vorm van een mensenhoofd. Diezelfde versiering zien we ook boven het linker en rechter boograam boven. Ook zien we in de topgevel een hijsbalk waaronder vroeger een laaddeur gezeten moet hebben . Het dak bestaat uit twee haaks op elkaar staande zadeldaken. De achtergevel kun je zien vanaf de achteringang bij de Hema. Ook hier komen we dezelfde versieringen van sluitstukken van mensenhoofden en groene banden tegen . Achter het koetshuis lag vroeger een weiland met fruitbomen, waar paarden stonden te grazen. Drogist van Eijsden is ook enige tijd eigenaar van het koetshuis geweest. Hij liet de koetsier als bewaking bovenin het koetshuis wonen. Jammer dat het zicht op een deel van de gevel verstoord wordt door een verjaarde reclameboodschap. info: www.heemkundekringtilburg.nl
180 moNUment van de week 52 Heuvelstraat 48
Voor winkelier en later wethouder P. van Ierlant bouwt architect Jos. Bedaux in 1937 dit winkelwoonhuis. Het is een gemeentelijk monument. Het woongedeelte heeft zijn ingang in de Sophiastraat. Van Ierlant had er een dameshoedenwinkel. We zien hier nog niet de strakke modernistisch Bedaux van Kantongerecht en Universiteit maar Bedaux in zijn ‘krullentijd’. Hij is 27 jaar als hij deze opdracht krijgt. Hij mag een gat vullen in de Heuvelstraat samen met de al gevestigde architect Jos. Donders. De twee hebben hun best gedaan elkaar in uitbundigheid te overtreffen. Vergelijk hoe zij een raam uitbouwen op de eerste verdieping. En kijk naar de behandeling van de dakkapellen. Bedaux kreeg maar vijf meter gevel aan de Heuvelstraat. Hij moest zich vooral uitleven in de dertig meter diepe gevel aan de Sophiastraat. Indrukwekkend te zien hoe hij zich hier uitgesloofd heeft met dakkapellen, schoorstenen, Vlaamse gevels en krullen, terwijl je je uiterste best moet doen om al deze krachtpatserij te kunnen zien. En inderdaad om alles te zien moet je tot diep in de Sophiastraat lopen. En als je daar beland bent kijk dan ook even naar wat zich daar onder het afdakje afspeelt. De familie van Ierlant heeft lange tijd in het achterhuis gewoond. Aan de voorkant zat de dameshoedenwinkel met zijn fraaie interieur.
info: www.heemkundekringtilburg.nl