101 monument van de week 22. Tuinstraat 48-50

101 moNUment van de week 22 Tuinstraat 48-50

Dit dubbel herenhuis uit 1904 is gebouwd door en voor architect Joh. J. Haarselhorst. Het is nog geen monument maar komt zeker wel voor die status in aanmerking. Dit dubbelpand bestaande uit een boven- en benedenhuis, gebouwd in twee bouwlagen met mansardekap, heeft een evenwichtig ontworpen gevel. Een opvallende oranjekleurige baksteen met hardstenen vensterbanken en lateien. Het linker gedeelte wordt bekroond door een topgevel met een groot raam. Rechts boven de ingangspartij een groot raam en tussen de voordeuren is, heel praktisch een gemeenschappelijke schoenschraper geplaatst. Haarselhorst heeft niet lang het beroep van architect uitgeoefend. Hij werd in 1907 directeur van Bouw- en Woningtoezicht en in 1918 brandweercommandant. In de oorlog woonde in dit huis Max Israël Markus, fabrikant van grammofoonartikelen, met zijn vrouw Selma Markus Naumann. In augustus 1942 hadden zij zich moeten melden voor ‘transport’ maar werd de woning leeg aangetroffen. Tijdens een huiszoeking in februari 1943 in verband met een vermoedelijke clandestiene slachting werden zij ontdekt in een verborgen kast in een huis aan het Goirkepark. Nadat Selma op het politiebureau van Tilburg met vergif een poging tot zelfmoord had ondernomen zijn beiden alsnog op transport gesteld. Op 9 april 1943 zijn Max en Selma in Sobibor omgebracht in de leeftijd van 62 en 57 jaar.

info: www.heemkundekringtilburg.nl

102 moNUment van de week 23 Bredaseweg 422

Deze villa is in 1934 gebouwd in opdracht van de kartonnagefabrikant Emanuel Mendels naar een ontwerp van architect F.P.J. Ruts. Het is voorlopig het laatste pand met een Joodse geschiedenis. Dit gemeentelijk monument heeft elementen van het expressionisme en met name in het interieur elementen van de stijl, zoals de primaire kleuren in het glas-inlood. Het twee-, deels drielaags woonhuis heeft een onregelmatige plattegrond met een nogal steil dak met deels zeer forse overstek. In 1970 is het dak met riet gedekt. Aan de voorzijde op de begane grond is een half ronde uitbouw, op de verdieping overgaand in een veelzijdig beglaasde loggia, die aanvankelijk open was. Veel van het interieur is nog authentiek. De Joodse fabrikant Emanuel Mendels heeft het huis laten bouwen. In 1939 liet hij een gewapend betonnen schuilkelder bouwen die aansloot op de kelder onder de entree. In november 1940 werd de woning door de Wehrmacht gevorderd. Toen is Mendels verhuisd naar de Goirleseweg no. 60. In augustus 1942 dook het gezin onder op diverse plekken in het land. Begin 1943 wist Emanuel na zijn arrestatie uit kamp Westerborg te ontsnappen. Uiteindelijk zullen Emanuel, zijn vrouw Martha, hun zoon Donald en dochter Kitty in Sobibor omgebracht worden. Dochter Martha overleefde de oorlog wel en heeft recent nog het huis bezocht. info: www.heemkundekringtilburg.nl

103 moNUment van de week 24 Wilhelminapark 106

De komende weken krijgen de monumenten aan het Wilhelminapark de aandacht. Hier bouwden rond de vorige eeuwwisseling fabrikanten hun woningen, zoals op nr. 106, in opdracht van schoenfabrikant Mannaerts-Pieters. Dit gemeentelijk monument , woonhuis met koetshuis is gebouwd in 1905 in een eclectische stijl naar een ontwerp van W. Broens. Het hoofdgebouw is opgetrokken uit baksteen en omvat drie traveeën en twee bouwlagen. De gevel is symmetrisch. De entreepartij wordt overluifeld door een balkon. De hardstenen vloerplaat van het balkon rust op grote met cannelures (schaduwgroeven) gedecoreerde consoles. Het balkon is op de hoeken afgezet met hardstenen elementen waartussen een siersmeedijzeren hekwerk is gezet. Het balkon is te bereiken via een vleugeldeur onder een getoogd bovenlicht uitgevoerd met glas-in-lood, zoals bij de andere vensters. Het afgeplatte mansardedak heeft steile schilden welke zijn gedekt met asfaltleien. Tegen de linker gevel is aan de voorzijde een vijfzijdige houten uitbouw op hardstenen basement geplaatst. Het koetshuis heeft twee bouwlagen en heeft een getoogde doorrijpoort in het midden. Sinds 1971 is het pand in gebruik als kantoor. Het heeft in de loop der tijd veel aan kwaliteit ingeleverd. Zo zijn onder andere de natuursteenleien vervangen door asfaltleien en zijn de veluxvensters in het dak toegevoegd. Ook de opbouwzonweringen halen veel raffinement uit de gevel.


104 moNUment van de week 25 Wilhelminapark 107-108

Dit dubbel herenhuis uit 1902 is in eclectische stijl gebouwd in opdracht van August de Wijs. Het is een gemeentelijk monument. Het Wilhelminapark is een rijksbeschermd stadsgezicht. Het vrijstaande pand is opgetrokken uit baksteen en omvat twee bouwlagen met een afgeplat mansardedak. De gevel heeft een symmetrische indeling in vijf traveeën, die de verticale geleding benadrukken. In de tweede en vierde travee zijn de ingangspartijen gesitueerd, waarbij de entree overluifeld wordt door een hardstenen balkon, dat rust op rijk versierde consoles. Deze traveeën worden bekroond door trapgevels met gepleisterde pirons. De gevelstenen in de trapgevels vermelden het bouwjaar 1902. Het basement, lekdorpels en een geprofileerde cordonlijst (uitgevoerd in natuursteen) met brede dakrand benadrukken de horizontale geleding. Op nr. 107, in de vijfde travee, zijn de originele kozijnen met enkelruits ramen en glas-inlood bovenlichten nog aanwezig. Ook zijn hier nog enkele gave interieuronderdelen bewaard zoals stucplafond, glas-in-lood schuifdeuren en paneeldeuren. De glas in loodramen zijn rond de oorlog ontworpen door de bekende Tilburgse kunstenaar Luc van Hoek in opdracht van accountant J.J van Hoek die daar woonde en werkte. Er is ook nog een fresco van Luc van Hoek. Nr. 108 werd na de oorlog studentenhuis Black en White. Achter dit huis was de wollenstoffenfabriek Wed. F. de Wijs gevestigd, gesloten in 1970. info: www.heemkundekringtilburg.nl

105 moNUment van de week 26 Wilhelminapark 36+37

(onderschrift foto) In opdracht van de wollenstoffenfabrikanten J. en P. Swagemakers bouwde de bekende architect C.F. van Hoof hier in 1907 een prachtige dubbele villa in neo-renaissansestijl, een rijksmonument. Dit pand verdient het om eens goed bekeken te worden. Het lijkt op het eerste gezicht een symmetrisch gebouw met zijn sterk uitspringende hoekrisalieten (uitbouwen) en de overdekte poort in het midden. Maar hier is speels vanaf geweken, bv. met het Franse balkon op nr. 37 (links) en het torentje met ingesnoerde achtzijdige uivorm en met uitkijk en spits boven de entree van nr. 36. Het tweelaags gebouw is horizontaal geleed door de speklagen van gele steen en de cordonlijsten. Het sierhekwerk op de afgeplatte torendaken lijken wel kroontjes. De dakkapellen boven de hoekrisalieten hebben trapgeveltjes, de dakkapel boven de overdekte hoge poort niet. De hoge poort was voor de koets mèt de koetsier. Nr, 36 heeft nog een lambrisering uit 1925 en een oorspronkelijke keuken. De deuren van het portaal zijn voorzien van Art Déco beglazing. De trap wordt verlicht door een groot getoogd raam met glas-in-lood van Toon Berg uit 1939 voorstellende een vrouw in een door zwanen getrokken boot. De voortuintjes van beide panden worden afgeschermd door een smeedijzeren pijlpuntenhek. Beide panden zijn rond 1980 verbouwd tot kantoorruimte.



In 1920 werd in opdracht van Jac. Zebregs een café met bovenwoning gebouwd naar het ontwerp van C.J. van Meerendonk ter vervanging van een door brand verwoest pand. Het is een gemeentelijk monument. Dit pand is een symmetrisch, half vrijstaand pand. De gevels zijn uitgevoerd in baksteen en hebben Art Déco elementen. Alle vensters hebben hardstenen lekdorpels, zijn aan de bovenzijde afgewerkt met een strek en zijn getoogd. De gevel wordt bekroond door een ver uitstekende geprofileerde gootlijst op metalen steunen. De daklijst welke de topgevel bekroont heeft dezelfde vorm maar rust op klossen. Het pand heeft een zadeldak met een gebroken schild aan de voorzijde. Het dak is bedekt met gesmoorde pannen en het voorschild met asfaltleien. Wat het meest opvalt is de naam in Art Nouveau belettering ‘Café Tramstation’op de gevel Hier liep vroeger inderdaad de tramlijn van het centraal station, via de Gasthuisring en Wilhelminapark naar de Leharstraat (Lijnsheike) en dan naar Waalwijk. Ook de tram naar Dongen kwam hier langs. Er liepen ook tramlijnen naar Koningshoeven en via de Korvelseweg naar Goirle. (zie ook www.cafe-tramstation.nl) Bij deze halte op het Wilhelminapark was ook het kantoor en de remise voor onderhoud gevestigd. Uiteindelijk werden in 1934 de tramdiensten overgenomen door de BBA buslijndienst. info: www.heemkundekringtilburg.nl

107 moNUment van de week 28 Wilhelminapark 126 voormalig politiebureau

Dit voormalig politiebureau werd gebouwd rond 1910 in de stijl van de Hollandse NeoRenaissance. Het is een gemeentelijk monument en is in 1983 verbouwd tot wooneenheden. Dit tweelaagse pand heeft een rechthoekige plattegrond. De gevels zijn opgebouwd uit machinale baksteen met enkele hardstenen accenten zoals een lijst boven de plint. Boven de ramen en deuren zandsteen elementen. Aan de voorgevel zien we links een toren, in het midden een versierde ingangspartij met het gemeentewapen boven in het timpaan en rechts een trapgevel afgewerkt met pinakel en sierkogel. De zijgevel aan het Smidspad heeft vijf traveeën en ook een trapgevel. Op de toren met vierzijdig tentdak staan twee pironnen. De linker voordeur lijkt een latere toevoeging te zijn. Binnen is de middengang met zijn geel geglazuurde bakstenen lambrisering en zwart betegelde rand bewaard gebleven. Dit politiebureau was een van de politieposten die vanaf 1880 verspreid over de stad werden opgericht. Zo had je posten aan het Korvelplein, aan de Heuvel, het Julianapark, het Besterdplein en in de Merelstraat. Tot 1909 zat het hoofbureau in het oude stadhuis aan de Oude markt, daarna ernaast in de Bisschop Zwijsenstraat. In 1958 werd er een nieuw politiebureau gebouwd aan de Noordhoekring. Dit is inmiddels ook al gesloopt. Nu zit het hoofdbureau aan de Stationsstraat. info: www.heemkundekringtilburg.nl


In dit pand woonden ooit twee leerlooiers J. A. Schenkers en A. Keunen. Erachter stond een leerlooierij die in 1993 gesloopt is. In 1964 zijn beide woonhuizen verbouwd tot kantoor en in 1995 is het pand weer woning geworden, een gemeentelijk monument. Het gebouw heeft een neoclassicistisch voorgevel, die voorzien is van een uitbouw met plat dak. De voorgevel is gestukadoord, wit geschilderd en voorzien van gesneden voegen welke boven de ramen radiaal zijn verwerkt. De vensters hebben schuiframen en hardstenen dorpels. De entreedeur is bij de verbouwing tot kantoor uitgevoerd als dubbele deur met panelen en bovenlicht. Op de plaats van de looierij staan nu woningen, te zien links op de foto. De geschiedenis van dit pand gaat terug tot de achttiende eeuw toen dit gebied nog de Velthoven heette. Het driehoekig plein kende toen een agrarische bebouwing en opkomende industrie zoals leer en wol. In 1737 telde de Velthoven 136 huizen. Het was naast het gebied rond de Heikese kerk een belangrijke buurt. Er was een school en een gasthuis gevestigd. Het gemeentebestuur besloot rond 1898 de veeweiplaats en smerige wolspoelkuilen door de tuinarchitect Leonard Springer om te laten toveren in een park dat ter ere van de kroning van koningin Wilhelmina Wilhelminapark genoemd werd. De kroningslinde staat er nog steeds. info: www.heemkundekringtilburg.nl

109 moNUment van de week 30 Wilhelminapark 34-35

In 1843 is het woonhuis nr. 34 (rechts) gebouwd voor landbouwer-voerman J. van Roessel. In 1905 is in dezelfde stijl het woonhuis nr. 35 ernaast gebouwd. Het zijn rijksmonumenten. Beide eenlaagse panden zijn opgetrokken met handgevormde baksteen en hebben een doorlopend zadeldak gedekt met zwarte oud-Hollandse dakpannen. Het gebouw heeft een horizontale geleding door de gepleisterde borstwering, fries en geprofileerde gootlijst. Beide deuren hebben een deuromlijsting met vlakke pilasters. Nr. 34 heeft boven de deur een houten Mariabeeldje en in de zijgevel een deur met bovenlicht en een schuifvenster met luiken. Dit oudste pand heeft ook een symmetrische indeling met een centrale entree. Aan weerskanten van de voordeur zijn er twee schuifvensters met glas-in-lood bovenlichten. De vensterdorpels zijn van hardsteen en de vier vensters zijn voorzien van luiken. Links naast de deur van nr. 35 zitten nog twee identieke vensters. De paneeldeuren zijn voorzien van bewerkte duwstangen en gesneden lofwerk. De schuur van rond 1850 achter nr. 34 was ook een rijksmonument. Deze is in 2000 omgewaaid en verdwenen. Hierin werden ooit textielmachines gerepareerd, o.a. voor het fabriek van Pieter van Dooren. De opkomst van de industrie naast de landbouw was hierin nog af te lezen. De voortuinen werden sinds 1928 afgescheiden door een hek naar een ontwerp van architect F.C. de Beer. info: www.heemkundekringtilburg.nl

110 moNUment van de week 31 Wilhelminapark 63,63a. CTM

In 1913 is in opdracht van de boerencoöperatie in Tilburg een melkfabriek met melksalon en directeurswoning ontworpen door de bekende architect Jos. Donders in Jugendstil. Het is een rijksmonument. Onder druk van artsen om gezondheidsredenen (waaronder dr. Keizer) en uit bedrijfseconomische motieven van de NCB (boerencoöperatie) werd de Coöperatieve Tilburgse Melkfabriek (C.T.M.)opgericht. Die liet het 2-laags gebouw bouwen dat bestond uit een directiewoning, melkwinkel, melksalon, en boven kantoren. Dit gebouw is een van de best bewaarde Jugendstil bedrijfspanden in Nederland. De voorgevel van roomkleurige verblendsteen met rode voegen is versierd met natuursteen decoraties. De directiewoning springt naar voren en is bekroond met torentje met tentdak. De dakrand wordt begrensd door een open gemetselde balustrade. Alle bovenlichten hebben glas-in-lood ramen, sommigen ramen met motieven uit het C.T.M. wapen. In het midden is een tegeltableau geplaatst met de volledige naam van het bedrijf. Boven de fabrieksingang rechts bevinden zich de namen van de stichters in hardsteen en daarboven een getoogde topgevel tussen lisenen met gedecoreerde hardstenen kopstukken. De C.T.M. had een eigen merk chocomel met eigen flesjes en kratten. De melkboeren hadden vroeger nog karren met trekhonden. In 1981 werd de fabriek gesloten. De productiegebouwen werden gesloopt voor het wooncomplex Stedekestaete. De directiewoning wordt nog particulier bewoond, de vroegere melksalon is nu een glasatelier. info: www.heemkundekringtilburg.nl

101 monument van de week 22. Tuinstraat 48-50

Recommend Documents