151 moNUment van de week 23 Noordstraat 103-105
In 1898 liet de bekende kunstenaar Henricus van Tielraden in de Noordstraat dit woonhuis op nr. 103 en atelier op nr. 105 bouwen. Een breed pand in eclectische stijl, gemeentelijk monument. De gevel is gebouwd in baksteen en heeft twee bouwlagen. De drie traveeën rusten op een hardstenen plint. De midden travee valt het meeste op. Deze springt iets naar voren en wordt afgebakend door pilasters. Die zijn op de begane grond uitgevoerd in hardstenen blokken, waarvan de bovenste gedecoreerd zijn en daar bovenop blokken met console. Hierop staan witgeschilderde gietijzeren beelden. Aan de bovenzijde van de gevel wordt de suggestie van een fries gewekt door een hardstenen cordonlijst. Gebeeldhouwde consoles dragen de overstekende geprofileerde gootlijst. Nadat Henricus van Tielraden in 1919 vertrokken was naar Middelburg, vestigde beeldenfabrikant H. Lamberts zich hier. Die werd rond 1950 hier opgevolgd door de Gebroeders Verbraak met Kunstatelier St. Lucas, ook een beeldenfabriek. De gietijzeren beelden op de consoles zijn hier vervaardigd. In 1976 heeft Publieke Werken van de gemeente Tilburg het pand geheel gerenoveerd en veranderd in een woongebouw. De poort op de begane grond helemaal rechts, die toegang gaf tot het achter terrein, werd toen dichtgezet en voorzien van twee ramen. Dat is nog te zien aan de hardstenen plint die niet doorloopt. info: www.heemkundekringtilburg.nl
152 moNUment van de week 24 Willem II straat 29, Cinecitta
Het rijksmonument WillemII-straat 29 is in twee fases gebouwd voor de Koninklijke Liedertafel “Souvenir des Montagnards”. Architect Edouard Fremau ontwierp in 1876 de concertzaal en in 1877 de sociëteit aan de voorkant. De sociëteit bestaat uit twee bouwlagen met een kelder- en zolderverdieping. De symmetrische voorgevel heeft 5 traveeën. Ze hebben geprofileerde stuclijsten en zijn afgezet door stucpilasters. De kelder heeft ventilatieopeningen in de plint. In de rechtertravee is de oorspronkelijke ingang met hardstenen bordes en drie traptreden. Op de verdieping bevind zich over 3 traveeën breed het balkon met gietijzeren balustraden met florale motieven. De kroonlijst is zwaar bewerkt. De achterbouw, schouwburg/concertzaal/filmzaal is drie traveeën breed en zes diep. Dit gebouw verving “De Oude Comedie”, die in 1869 plaats moest maken voor de aanleg van de Comediestraat (sinds 1881 Willem II-straat genoemd). Hier werd de zang- en amateurtoneelkunst beoefend. De laatste tientallen jaren was het in gebruik als bioscoop, respectievelijk Willem II-theater, Nieuwe Bioscoop, Cinema Royal, Ambassade, Camera 1 en Camera 2. Onderzoeker B. van Oudheusden heeft ontdekt dat er ook al in 1916 een bioscoop in zat, ook gebruikt door rondreizende bioscopen. Ook is de zaal toen gebruikt voor de presentatie van nieuwigheden zoals grammofoon, koken op gas en werking van röntgen. Sinds 2014 is er Cinecitta in gevestigd, na een lange restauratie met tegenslagen. info: www.heemhundekringtilburg.nl
153 moNUment van de week 25 Telexstraat 4a
Dit gemeentelijk moNUment is gebouwd in 1917 en ontworpen door architect C.M.B. van den Beld in opdracht van deurwaarder G. Buddemeijer en koopman A. Venmans. Van den Beld bouwde ook hotel Central aan de Spoorlaan en met architect H.W.Valk de Theresiakerk. Het pand staat op een nagenoeg vierkante grondslag en heeft twee bouwlagen onder een plat dak. De gevels zijn opgetrokken uit schoon metselwerk. Alleen aan de symmetrische voorgevel is zoals gebruikelijk architectonische aandacht besteed. De smalle centrale ingangstravee wordt geflankeerd door twee brede traveeën, die bekroond worden met twee timpanen in de kroonlijst. Daaronder siermetselwerk. De gootlijst hangt over. De voorgevel wordt verder geleed door gemetselde pilasters met geornamenteerde hardstenen kapitelen. Oorspronkelijk is het pand gebouwd als venduzaal (voor openbare verkopen van in beslag genomen goederen). Na een jaar werd deze zaal alweer verbouwd tot bijkantoor van de Hanzebank in Tilburg, met wachtruimten aan de voorzijde. Van 1924 tot 1973 is het pand in gebruik als kantoor- en manufacturenhandel van de Gebroeders Daniëls. Daarna naaiatelier en woon- en werkruimte van een fotograaf. Vanaf 1980 is het woonhuis, fotoatelier en dansruimte van Ernest Potters c.s. Van 1996 tot 2012 was er de cultuurplaats Ruimte X gevestigd en sinds kort is de ruimte betrokken bij filmhuis Cinecitta aan de Willem II straat.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
154 moNUment van de week 26 Goirkestraat 78
Dit voormalig koopmanshuis annex bedrijfsruimte is gebouwd rond 1780 voor Norbert Schoffers (1752-1808). De achterbouw met remise (koetshuis) dateert van 1918. Het is een gemeentelijk monument. Dit vrijstaande huis met verdieping was een van de eerste huizen aan de Goirkestraat. Tussen de twee eindgevels met schoorsteen is de zolder gelegen onder een zadeldak. De gestucte en wit geschilderde gevel is vijf traveeën breed. Het pand is horizontaal geleed door een vlakke plint, cordonlijsten, een vlakke fries en een geprofileerde gootlijst. De entree bevindt zich in de tweede travee van links en wordt begrensd door een geprofileerde stuclijst met een blazoen. Norbert Schoffers was een Goirkese notabele, koopman en boomkweker, kerkmeester van het Goirke en scheepen(wethouder) van Tilburg. Dit huis is een zeldzaam voorbeeld van een fabriekshuis, de schakel tussen de huizen van de thuiswevers en de textielfabrieken. Na Schoffers werd het pand bewoond door Henricus Pessers (1826-1895) en Johannes Pessers (1821-1894), wollenstoffenfabrikanten. Daarna door Adrianus Franken(1839-1918) textielfabrikant en gemeenteraadslid. Sinds 1988 is er Galerie Pjotr gevestigd. In het atelier worden cursussen tekenen, schilderen en keramiek gegeven door Peter Verbraak (inderdaad van de Noordstraat). In de beeldentuin staat een indrukwekkende rode monumentale beuk. Dit pand met bewerkte plafonds, originele deuren en authentieke zolder is op Open Monumentendag te bewonderen.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
155 moNUment van de week 27 Capucijnenstraat 54. De Troubadour
Dit pand is gebouwd rond 1885 en in 1915 verbouwd als cafépand met woning. Al honderd jaar is het nu café en dat is bijzonder. Er heerst nog volop bedrijvigheid met een biljart- en dartvereniging. Het authentieke interieur zorgt voor een gemoedelijke sfeer. Het cafépand op de hoek Capucijnenstraat en Van Sonstraat heeft in de afschuining op de hoek zijn ingang onder een klein topgeveltje. Van 1915 tot 1940 was Piet van Ham de eerste uitbater. In 1940 volgde Martinus van Ham hem op. Sjaak en Jo Brekelmans namen het roer over in 1967 waarna al in 1973 Sjef en Ria Brekelmans hen opvolgden. Het café werd toen ‘Café Van Ham’ genoemd. In 1981 namen Jan en Nelleke Potters het van de Brekelmansen over. Vanaf 1987 zwaaide Frits ‘Bolle’ van Greunsven er de scepter waarna Twan van Hulten het pand in 1994 overnam. Twan werd in 1999 opgevolgd door Marco en Jessica van der Sluijs, waarna in 2002 de huidige uitbater Rob Verbunt, die al elders in de horeca zijn sporen verdiend had het café overnam. De naam “De Troubadour” bestaat nu ongeveer 30 jaar. Rob wist het café nieuw leven in te blazen. Hij laat het honderdjarig bestaan van ‘De Troubadour’ niet onopgemerkt voorbij gaan. Tal van festiviteiten staan op het programma en een pot witte verf heeft het gezellige café een nieuw fris uiterlijk gegeven.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
156 moNUment van de week 28 WillemII-straat 49, De NWE Vorst
Dit voormalig herenhuis in neobarokstijl is rond 1872 gebouwd in opdracht van de welgestelde lakenfabrikant Adriaan P. Ledeboer (1828-1898). Vanaf 1931 bood het o.a. onderdak aan wat later de Kamer van Koophandel zou gaan heten. Het is een rijksmonument. Dit pand is indrukwekkend groot voor een woonhuis. Het heeft twee bouwlagen met een souterrain en zolderverdieping. De voorgevel is symmetrisch, zeven traveeën breed. De middelste drie zijn risaliserend (komen naar voren) en worden bekroond door een timpaan met rondvenster. De ingangstravee heeft een portiek met hardstenen frontale trap en balkon erboven. De dubbele voordeur met bovenlicht heeft smeedijzeren roosters. Aan de straatzijde hebben de zijgevels vijfzijdige erkers met getoogde schuiframen. In beide zijgevels bevindt zich een eenvoudige dienstingang. In de hal valt een trompe l’oeil-deur op. (gezichtsbedrog) Na Ledeboer wordt het de woning van fabrikant Vincent Bogaers (1838-1901). In 1920 is er aan de achterkant een serre toegevoegd (Jos. Donders). In 1952 is er rechts achter een groot kantoor bijgebouwd (architectenbureau de Beer) waar de kamer van Koophandel onderdak vond. De serre werd toen ook met glas afgesloten. In 1992 werd de Tilburgse Kunst Stichting eigenaar van het gebouw en werd er een middenzaal met glazen galerij bijgebouwd, ‘Theater De Vorst’ (architect Peter van Hoogmoed). Na het faillissement van de TKS in 2004 wordt het theater voortgezet onder de naam ‘Theater De NWE Vorst’. info: www.heemkundekringtilburg.nl
157 moNUment van de week 29 Poststraat no. 42
Dit prachtige pand in neorenaissance stijl liet de bekende Tilburgse architect Jos. Donders (1867-1960) voor zichzelf bouwen als een staaltje van zijn kunnen. Het is een gemeentelijk monument. De houten loods achter het huis was oorspronkelijk zijn kantoor tot het kantoor Langestraat 9 in 1929 klaar was. Dit pand is in baksteen opgetrokken, in twee bouwlagen met puntdak. De vrijwel symmetrische voorgevel heeft een speels karakter door de vele decoraties, meest uitgevoerd in hardsteen. De voordeur rechts bevindt zich in een portiek en is versierd met houtsnijwerk. Alle bovenlichten hebben licht groen glas-in-lood. De opvallende erker rust op strak gevormde stalen steunen en een H-balk. De houten bovenkant van de erker heeft een zaagtand afwerking met daarboven een blokvormige fries met klossen, waarop de ver uitstekende geprofileerde daklijst rust. De puntgevel is aan de bovenzijde afgewerkt met hardstenen blokken en een daklijst welke de suggestie van een trapgevel wekken. Veel van het interieur is nog authentiek en de huidige bewoner is er terecht trots op. In de hal een monumentale afscheiding in glas-in-lood, in de kamer mooi glas en lood in de schuifdeuren en een prachtige schouw. Het kantoor achter het huis werd verbouwd tot waranda. De eerste steen is in 1909 gelegd door zoon Jan. De zonen Jan en Piet hebben het architectenbureau voorgezet tot 1973. Voor het huis ernaast, no. 40, gebouwd voor Jos’ broer, legde dochter Sjeffie in 1927 de eerste steen. info: www.heemkundekringtilburg.nl
158 moNUment van de week 30 Wandelboslaan 69 tot en met 115
Deze keer geen gemeente- of rijksmonument maar fraaie woningen uit de wederopbouwperiode. Gebouwd in 1960 door H.L.Cools Aannemersbedrijf NV, een ontwerp van Jos. C.A. Schijvens en medewerkend architect K. Verberk. Het bouwplan omvatte in totaal 48 woningen, 24 woningen in de Wandelboslaan en 24 aan de Luchthavenlaan, in elke straat zes verspringende blokken van vier-onder-één-kap woningen. ‘Middenstandswoningen’ werden ze genoemd. Met seriematige woningbouw in grote aantallen werd de woningnood aangepakt. Zo werden in een paar jaar tijd hier in het Zand 5500 woningen gerealiseerd. Architect Jos. C.A. Schijvens (1908-1966) nam een groot deel van deze woningen voor zijn rekening. Zo is het grote winkelcentrum aan de Westermarkt met de appartementen daarboven zijn ontwerp. Soortgelijke woningen als hier in de Wandelboslaan zijn te vinden aan de Schoutbackstraat en aan de Tilburgseweg in Goirle, direct ten zuiden van de rotonde. Televisiewoningen werden ze ook genoemd: een strak vierkant kader werd bijna volledig met glas gevuld. Door de puien terug in de gevel te leggen kwam er ruimte vrij voor een over de hele gevel doorlopend balkon en werd de zon geweerd. Het terugliggen geeft ook een fraai reliëf aan de gevels. Moderne woningen in een strak ritme gesitueerd. Gelukkig zien we hier nog geen individuele dakopbouwen die het strakke ritme van de strokenbouw verstoren. info: www.heemkundekringtilburg.nl
159 MoNUment van de week 31 IJzerstraat 3-7, voormalig pakhuis/kantoor.
Dit gebouw is tussen 1915 en 1919 in drie fasen in eclectische stijl gebouwd naar een ontwerp van de architectencombinatie Jan van Teeffelen (Rotterdam) en P. de Nijs (Bergen op Zoom) voor koopman Piet Smits. Het is een rijksmonument. Het pakhuis is opgetrokken uit rode machinale baksteen en heeft een plat dak. De voorgevel is in totaal twintig traveeën breed en is door pilasters in drieën gedeeld. De rechtervleugel is het oudst, de linker vleugel is onderkelderd wat aan de buitenkant te zien is aan de vijf kelderlichten. Ook heeft deze een overbouwde poort naar huizen in de Willem II-straat. In de tweede bouwlaag van het rechtse pand bevinden zich de directievertrekken wat te zien is aan het fraaie glas-in-lood in de ramen. De gevel wordt boven afgesloten door een zandstenentandlijst en een zware uitkragende kroonlijst, die boven de zijvleugels als een timpaanbekroning is uitgevoerd. Daaronder, tussen de tweede en derde bouwlaag bevindt zich over de drie panden het grootste tegeltableau van Tilburg met de tekst: “verzending naar alle werelddelen stoffenbeurs der Tilburgse textielnijverheid Piet Smits en Co in wollenstoffen”. Piet Smits woonde tot 1917 in de Willem II-straat op nr. 34. Hij kocht nr. 36 en 42 om zijn pakhuis erachter te kunnen bouwen. Het ging hem blijkbaar goed want hij liet voor zichzelf door dezelfde architecten in 1917 een kapitale villa bouwen op Koningshoeven nr.66. info: www.heemkundekringtilburg.nl
160 moNUment van de week 32 Spoorzone geb. 60 Lok hal
De locomotievenhal (gebouw 60) vormt het hart van de voormalige ‘Centrale Werkplaats’ van de Nederlandse Spoorwegen en is onlangs aangewezen als beschermd gemeentelijk monument. Na het besluit om herstelwerkzaamheden aan alle stoomlocomotieven in Tilburg te centraliseren werd deze ‘LocHal’ speciaal voor dit doel ontworpen en in 1932 gebouwd. De hoge, in stalen vakwerk gebouwde hal, bestaat uit twee gekoppelde beuken, elk 28m breed en circa 100m lang. De onderbouw aan de zuid- en de noordzijde bestaat uit gevels met vensters. De bovenbouw is aan alle zijden uitgevoerd als glasgevel en ook in de daken zitten vensters. Het interieur is daardoor overdag opvallend licht. Stoomlocomotieven zijn bewerkelijke en gecompliceerde machines: groot, zwaar en met een nauwkeurig mechaniek en een grote met kolen gestookte stoomketel. Dat alles vraagt veel onderhoud. Via een rolwagen in het lage gebouw, werden de locs dwars op de rijrichting verplaatst en ‘op stand’ gezet in de ‘stelplaats’. Hier werden ze gedemonteerd en de onderdelen werden naar de verschillende gespecialiseerde afdelingen getransporteerd voor herstelling. Het overblijvende deel werd ter plaatse behandeld en de loc werd daarna weer terug in elkaar gezet. Om de zware onderdelen en zelfs complete locomotieven te kunnen verplaatsen waren verschillende loopkranen aanwezig; tot een hijsvermogen van 125 ton. info: www.heemkundekringtilburg.nl
