161 moNUment van de week 33 Spoorzone geb. 46 Polygonale loods
De draaischijf en de polygonale loods (gebouw 46) vormen een kenmerkend en uniek ensemble als belangrijk onderdeel van de ‘Centrale Werkplaats’ van de Nederlandse Spoorwegen. Het ensemble is aangewezen als beschermd gemeentelijk monument. De elektrisch aangedreven draaischijf (eigenlijk een draaibare brug) voor maximaal 150 ton en 20m diameter is in 1929 geplaatst en verving een ouder en kleiner type. De (stoom)locomotief werd daartoe op de brug gereden, die werd in de gewenste stand gedraaid, en de locomotief kon in de goede richting naar het gewenste spoor rijden. De brug heeft vier loopwielen die rusten op een cirkelvormig gebogen spoorstaaf in een uit bakstenen gemetselde kuip. Stoomlocomotieven moesten vaak omgedraaid worden om steeds met de schoorsteen vóór te kunnen rijden. Ook in de LocHal wilde men de locomotief steeds in een bepaalde richting opstellen en de draaischijf was dus van belang. De polygonale (veelhoekige) loods voor zes standen is later, in 1937 gebouwd als loods om kleine reparaties aan stoomlocomotieven te kunnen uitvoeren. De stalen vakwerkconstructie met metselwerk tot borsthoogte en grote vensters tot aan het dak gaf binnen veel daglicht. De achterzijde is afgeplat wegens ruimtegebrek (er lag een spoor). Het segmentvormige zadeldak bestaat uit stalen dakplaten (wegens brandgevaar) met schoorstenen voor rookafvoer. Ook is er een loopkraan voor het hijsen van zware onderdelen.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
162 moNUment van de week 34 Nieuwlandstraat 27
Dit pand is gebouwd in 1901 zoals hoog op de gevel te zien is. De oorspronkelijke tekeningen zijn niet te vinden in het gemeentearchief zodat we geen naam van een architect of opdrachtgever kunnen vermelden. Waarschijnlijk hebben de juweliers Joh. Willems en A.J. Raaijmakers dit pand in 1901 laten bouwen. Hier moet beneden hun winkel geweest zijn en daarachter hun ‘fabriek en magazijn voor goud-, zilver- en diamantwerken’. Hetzelfde tweetal bouwde in 1907 samen met architect Donders het rechts er naast gelegen monumentale woonhuis. No. 27 is geen monument geworden terwijl de bovenste twee etages daar alle aanleiding toe gaven. Kijk maar eens naar de prachtige stenen dakkapel en de kunstwerkjes boven de ramen op de tweede laag. Jarenlang heeft hier kunsthandel Langeweg en Langeweg gezeten met zijn in- en uitloopetalage. Daarvoor zat er elektriciens van der Schoot die zijn winkel onder 29 later uitbreidde( het zwarte gat op de foto) Het pand is onlangs grondig verbouwd en uitgebreid. Op de begane grond is sinds kort Boekhandel Livius de Zevensprong gevestigd. Livius is ontstaan uit de Vrije Boekhandel die in 1975 in Tilburg een vestiging kreeg. De Zevensprong is in 1992 als kinderboekenwinkel in de Tuinstraat begonnen. Beide winkels vestigden zich in de loop der jaren in afzonderlijke panden in de Nieuwlandstraat maar hebben zich nu op no. 27 in hun gloednieuwe winkel verenigd.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
163 moNUment van de week 35 Het zwarte stadhuis Stadhuisplein 130
foto: Joeseph van Asten Het Tilburgs stadhuis kwam tot stand tussen 1961 en 1971 naar een ontwerp van architectenbureau Kraaijvanger. Zie ook: You Tube ‘Stadskantoor 1 een observatie’. Tekenen op ‘Petitie24: geen winkels in stadskantoor 1’ kan nog steeds.
De kop van de bestuursvleugel van het Tilburgse stadhuis is de enige gevel van het gebouw die een volledig symmetrische aanblik biedt overeenkomstig die van het paleis. Wanneer we in het zwarte graniet de achterkant van de Heikese kerk weerspiegeld zien blijkt deze eveneens zijn weerklank in de bestuursvleugel te vinden. De evenwichtige indeling van de kerk met het middenschip en twee identieke zijschepen komt er in terug. De architect plaatste bovenin een brede raamstrook en links en rechts eronder twee kleinere die als het ware om de hoek komen kijken en zo de geslotenheid van het zware blok even doorbreken. Schijnbaar gewichtloos zweeft het massieve deel boven de transparante benedenverdieping van glas en pilaren. Achter de zwarte wand bevindt zich de raadzaal. In eerste instantie was die gepland boven in de kantoortoren, ver van het volk. Dankzij de inzet van mr. Th. Taminiau van de KVP werd echter besloten de zaal hier te situeren. Wanneer de politiek binnenkort instemt met de omstreden verbouwing van het stadhuis rukt het gebouw een flink stuk op richting de kerk en verdwijnt ook de betekenisvolle symmetrie van deze gevel. info: www.heemkundekring.tilburg.nl
164 moNUment van de week 36 Beelden kerkhof aan de Bredaseweg 45
In 1887 vond op initiatief van pastoor van der Lee de aanbesteding plaats van het neogotische ijzeren hek met bakstenen pilaren. Architect Jos. Donders ontwierp het, A van de Schoot leverde het ijzeren hekwerk, L. Petit de hardstenen onderdelen en A. Simons verzorgde het graaf- en metselwerk. Het is een rijksmonument. Nu de Stichting Straat deze maand aandacht besteed aan de Bredaseweg behandelen wij deze weken monumenten aan deze straat. De heiligenbeelden rond de begraafplaats zijn hier wel de blikvangers. Het kerkhof is onder Burgemeester M. van Dooren in 1810 aangelegd. Tot dan toe was het de gewoonte om de doden in of rond de kerken te begraven. Maar omdat de kerkhoven overvol raakten en uit het oogpunt van hygiëne kwam er een verbod om te begraven binnen de bebouwde kom. Er werd een nieuwe plaats gevonden in ‘De Schijf’, de plaats waar de begraafplaats nu ligt. Hier hield toen de stad op. In 1887 werd het hek met pilaren gebouwd en kregen twintig beelden, geschonken door de parochianen, een plaats op de pilaren. Door de aanleg van de Noordhoekring in 1972 dreigden de beelden uit het stadsbeeld te moeten verdwijnen. Prof. Harry van den Eerenbeemt heeft met zijn actie ‘Heiligen gaan niet naar de hel’ deze beelden gered zodat ze nu in volle glorie de Bredaseweg en een stukje van de Noordhoekring staan te sieren. De heilige Franciscus heeft door een verdraaide lantarenpaal het licht van boven gekregen. info: www.heemkundekringtilburg.nl
165 moNUment van de week 37 Bredaseweg 45 Graf Marietje Kessels
Het grafmonument van Marietje Kessels (1889-1900) werd rond 1900 vervaardigd in het atelier van V. Barette in Tilburg, in eclectische stijl. Het rijksmonument is betaald uit giften van de Tilburgse bevolking. Marietje Kessels, dochter van M. Kessels, directeur van de Nederlandse Fabriek van Muziekinstrumenten, werd in 1900 vermoord aangetroffen op de gewelven van de voormalige Noordhoekse kerk. De moord kreeg in Tilburg en ver daarbuiten grote belangstelling. Ondanks intensief onderzoek is de dader nooit achterhaald. Het graf ligt dicht bij de graven van de verdachte pastoor en van de hoofdinspecteur van politie die het onderzoek leidde. Het grafmonument bestaat uit een tombe waarop een gebeeldhouwde figuur. Op een hardstenen kelderzerk staat de tekst: “Aan Maria Catharina Wilhelmina Kessels, geb. 2 maart 1889, overleden 22 augustus 1900, uit innige deelneming. Ik ben gestorven om voor God te leven.” Rechts onder een plaquette met de tekst: Ave Crux, Spes Unica (gegroet kruis, enige hoop). Aan het hoofdeinde een opstaande sokkel waarop een ruw kruis op een gebeeldhouwde naturalistische rotspartij. Een in wit marmer uitgehouwen meisjesfiguur kruipt tegen de rots en omarmt het kruis. Op de hoeken van de kelderzerk staan geprofileerde paaltjes met kantelen waartussen een ketting van doornenschakels. Op de rechterpaal staat de signatuur van de maker. Op deze begraafplaats ligt de versteende Tilburgse geschiedenis.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
166 moNUment van de week 38 Klooster Rooi Harten, Bredaseweg 204
Dit rijksmonument is tussen 1896 en 1899 gebouwd naar een ontwerp van de architecten H. en A.G. de Beer en vertoont elementen van neogotiek en chaletstijl. Het werd ook wel het Missiehuis genoemd; van hier uit gingen de missionarissen naar hun missiegebieden overal in de wereld. Het is een hoog tweelaags gebouw met souterrain met groot leien dak met dakkapellen en is opgetrokken uit rode baksteen. De gevel is horizontaal geleed door stroken siermetselwerk en verticaal geleed door twee hoekrisalieten. De hoofdingang bevindt zich in de verhoogde middenrisaliet. Deze bouwmassa steekt boven het dak uit en heeft zelf een betimmerde topgevel met leien wolfsdak. Onder die topgevel in de spitsboog een natuursteen hoog reliëf gemaakt door L. Petit en T. van Eindhoven naar een ontwerp van F. de Beer. In 1933 onthuld toen de kloosterorde MSC, opgericht in 1854 in Frankrijk, 50 jaar in Tilburg gevestigd was. Boven de monumentale voordeur is een glas-in-loodraam met in het midden een rood hart. Recent is het hoofdgebouw gerestaureerd. Daarin zitten nu allerlei bedrijfjes en restaurant Monarh. De kapel is later gebouwd en is al eerder als moNUment beschreven. De zijvleugels uit de jaren 30 en 50 (geen monument) zijn gesloopt. De stallen zijn wel opgeknapt door een vijftal kopers. Ook van de voormalige drukkerij is een woning gemaakt. Intussen is er veel nieuwbouw bijgebouwd op deze bijzondere locatie.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
167 moNUment van de week 39 Joodse Begraafplaats, Bredaseweg 415.
Deze Joodse begraafplaats, in 1857 ingericht, is gemeentelijk monument. Monumenten zijn het Metaarhuisje (1936), het graf van Sarle de Haas-van Oss (1873), van Mozes Catz (1891) en van Markus van Leeuwen (1930). De Joodse moedergemeente voor de dorpen van de Meijerij was Oisterwijk. Hier vestigden de eerste Joodse families zich in 1746. In Tilburg pas in 1767. Na 1795, met de komst van de Fransen, mochten Joden zich vrij vestigen. Na het herstel van de Nederlandse onafhankelijkheid in 1816 werd Tilburg de hoofdgemeente. In 1855 werd door het Joodse genootschap “Ahawath Sjoloum”, dat eensgezindheid betekent, een bunder heidegrond aan de zuidkant van de Oude Warande aangekocht en ingericht tot begraafplaats. De eerste teraardebestelling vond hier plaats op 30 juli 1858. Deze begraafplaats die ‘Beth Chaim’, huis der levenden wordt genoemd, laat de grafcultuur zien. Midden- en Oost-Europees: graf met een opstand. Er is ook een graf volgens de ZuidEuropese cultuur, met liggende zerk. Voor de rituele reiniging van de overledene en het uitspreken van de lijkrede dient het Metaarhuisje. Met een getoogde dubbele ingangspoort, in de topgevel een rondvenster met Davidsster en twee hardstenen blokken met Hebreeuwse teksten. Naast de vele graven ook een hardstenen gedenksteen (1948) voor de Joden uit Tilburg en Oisterwijk die niet uit de Duitse kampen zijn teruggekeerd. info: www.heemkundekringtilburg.nl
168 moNUment van de week 40 Heuvel 29 winkel-woonblok
(foto Jack Janssen) Dit gemeentelijk monument (aangewezen in 2004) is gebouwd naar een ontwerp van F.C. de Beer en opvallend is de maat van het gebouw, het baksteengebruik en de Art Deco elementen hierin. De Tilburgse architect F.C. de Beer heeft meerdere panden in Tilburg ontworpen waaronder de voormalige Textielschool aan de Noordhoekring 182. Het hoekpand waar het nu omgaat is markant, groot en is gebouwd in expressionistische stijl met Art Deco invloeden. De datering ligt rond 1920. De opdrachtgever van dit woon/winkelpand is Tabaksindustrie Philips te Maastricht geweest en waarschijnlijk heeft er kort een sigarenzaak gezeten. Er zijn elementen die verwijzen naar sigaren en roken. Zie de vormentaal van een aantal glas-in-loodramen en het siermetselwerk daarboven. Later hebben hier diverse kledingzaken gezeten. De belangrijkste hiervan is wel de eerste damesboutiquệ van Tilburg geweest ‘Maison Moderne’, rond 1960! In het deel van de Juliana van Stolbergstraat was de eerste bistro van Tilburg gevestigd. De Franse keuken kon je hier proeven (compleet met escargots en kikkerbilletjes). Het hoekpand bestaat uit drie traveeën aan de Heuvelzijde en vijf aan de Juliana van Stolbergzijde. Op de afgeschuinde hoek is een toegangsdeur te zien met daarboven een zandstenen hoekblok in de vorm van een mensenhoofd, met pijp! Let op de ornamentiek in de baksteen en de fraaie detaillering en redelijke gaafheid. . info: www.heemkundekringtilburg.nl
169 moNUment van de week 41 Korvelseweg 16
Dit dubbel pand winkel-woonhuis is in 1872 gebouwd in opdracht van de koopman in hotelporselein L. Andriesse. In 1942 is de voorgevel verbouwd, zoals die er nu uitziet. Het pand heeft slechts een MIP status. Vroeger heette het hier Haringseind, een verbastering van Herdgangsend. Deze naam is in de officiële naamgeving verdwenen en nu heet de straat tussen het Annaplein en de Korveldwarsstraat ook Korvelseweg. Het grote pand op nummer 16 is gebouwd in 1872 en kenmerkt zich door een fraaie symmetrische gevelindeling en vensters voorzien van een gestuukte omlijsting. De joodse koopman Levi Andriessen (1831-1894) liet het winkelhuis bouwen. Van hieruit handelde hij in glas en aardewerk. In 1907 kwam de zaak in handen van porseleingrossier Th. Drielsma. In 1937 deed hij het bedrijf over aan P.van Hal en A. Herijgers, die zich na de oorlog ook specialiseerden in hotelporselein. Het bedrijf Andriessen & Co. bleef vanaf die tijd in handen van de families Van Hal en Herijgers en verhuisde naar de achterzijde van het pand, waar in 1938 een groot magazijn werd gebouwd. In 1942 werd de voorgevel veranderd en ontstond de huidige situatie. Daarvoor was er aan de rechterzijde een winkelpui. Die verdween en werd vervangen door ramen zoals de reeds bestaande en een tweede voordeur. Achter die ramen en tweede voordeur kwam kantoorruimte. info: www.heemkundekringtilburg.nl
170 moNUment van de week 42 Poststraat 10-16
Dit bijzondere bouwblok is door Jos. Donders ontworpen en bevatte drie herenhuizen in de Jugendstil. Het is in 1909 gebouwd in opdracht van de steenkolenhandelaar J. van Oosterhout en zijn gemeentelijk monument. Het robuuste pand is opgetrokken uit baksteen en heeft twee bouwlagen met twee topgevels. De twee linker traveeën zijn elkaars spiegelbeeld. Een sterke ritmiek in de gevel is verkregen door toepassing van vele identieke ramen met boogvormige bovenlichten en natuurstenen sluitstenen. Het pand heeft een hardstenen basement dat eindigt in een over de volle breedte doorlopende lekdorpel. Aan de boven- en onderkanten van de vensters zijn speklagen in het metselwerk aangebracht. De regelmaat in de gevel is onderbroken door de poort en de houten erker daarboven. Op de begane grond is boven elk raam een cordonlijst toegepast, uitgevoerd in baksteen. Deze cordonlijsten zijn op grotere schaal herhaald op de tweede verdieping, waar ze zijn uitgevoerd in natuursteen. De beide topgevels hebben een soort triomfbogen die het geheel overspannen. Op de vier hoekpunten zijn decoratieve markeerhardstenen geplaatst. De bovenlichten zijn origineel uitgevoerd met decoratief glas-in-lood. Onder de gootlijsten zien we mooie jugendstil tegeltableaus met vliegende vogelmotieven. Het linkerpand heeft in het interieur nog prachtig glas-in lood. In 1969 huisvestte het pand nog paters Kapucijnen, die zijn nu vertrokken. info www.heemkundekringtilburg.nl
