141 moNUment van de week 13 Brandspuithuis, Gasthuisring 8
Dit karakteristieke voormalige brandspuithuis is een rijksmonument. Het is nu in gebruik als transformatorhuis (zie het gevaarbord op het rooster in de deur links). In het trottoir is nog steeds de uitrit te zien.
Alsof ieder moment de brandweerlieden kunnen komen aanrennen, de deuren open zwaaien en samen een brandspuit naar buiten trekken en die vervolgens naar de brand duwen. Zo ging dat, toen er nog geen brandweerwagens waren. Handpompen op wielen en later, toen er waterleiding was aangelegd, slangenwagens. Die werden elk gestald in een brandspuithuis, speciaal daarvoor gebouwd. Rond 1900 stond er een tiental van dergelijke kleine brandspuithuizen, verspreid over de stad. Dit brandspuithuis van de wijk Veldhoven, gebouwd in 1910 vervangt uiteindelijk een eerder brandspuithuis uit 1782, dat ook weer een voorganger had. Het heeft een rechthoekige plattegrond, circa 4 meter breed en 6 meter diep. De tuitgevel aan de straat bevat een getoogde toegang met dubbele houten deuren met gietijzeren ventilatieroosters. Ook in de geveltop zo’n rooster in een oeuil du boeuf. De voorgevel bestaat uit metselwerk van machinaal gevormde rode baksteen in kruisverband. Met hardstenen aanzetstenen voor de segmentboog boven de poort en voor de gevelbekroning. De zijgevels en de achtergevel zijn blind uitgevoerd in gele baksteen in IJsselformaat, eveneens gemetseld in kruisverband. Het zadeldak is gedekt met Oudhollandse pannen.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
142 moNUment van de week 14 Heuvel 18, voormalig politiebureau
Dit hoekpand is in 1930 gebouwd als politiepost met bovenwoning, ter vervanging van de houten politiepost die op het Heuvelplein stond. Een ontwerp van bouwmeester D. Heunder van Publieke Werken. Een gemeentelijk monument. Het gebouw bestaat uit drie bouwlagen en heeft een plat dak. De gevels zijn gemetseld in horizontaal afwisselend rode en gele baksteenlagen met aan de boven- en onderzijde van de vensters hardstenen doorlopende banden. De plint is uitgevoerd in siermetselwerk. Aan de gevelwand in de Tuinstraat is vanaf de tweede bouwlaag een iets naar voren springende schoorsteen gemetseld, eveneens voorzien van rode en gele baksteenlagen. In deze gevelwand is het toen reeds bestaande elektriciteitshuisje opgenomen. De politiepost bevond zich op de begane grond. Drie cellen, een ontvangstruimte en een kantoor. In de afgeschuinde hoek onder de fraai gedecoreerde hoektoren, gebouwd in Amsterdamse stijl, bevond zich de ingang. De woning op de tweede en derde laag was bereikbaar via een ingang aan de Tuinstraat. Van 1553 tot 1724 was op deze plek de herberg met de ruige naam “ In de Wildeman” gevestigd. In 1956 is het politiebureau verbouwd tot Café Den Heuvel van P. Gaillard en in 1986 is er een lelijke terrasoverkapping tegenaan geplaatst. Die is vorige week gelukkig gesloopt want begin mei wordt hier een nieuwe bar/restaurant met karaoke gevestigd. info: www.heemkundekringtilburg.nl
143 moNUment van de week 15 Dubbel woonhuis Hyacintstraat 15 en 13.
In opdracht van zijn ouders bouwde architect Jos. Schijvens dit rijksmonument in 1930. Broer Jan ging op 13 wonen, rechts op de foto. Jos woonde op 15 van 1930 tot 1960, eerst met zijn ouders, later met zijn gezin. Jos. Schijvens (1908-1966) ontwierp dit pand op tweeëntwintigjarige leeftijd. Hij had net zijn bouwkundeopleiding aan de Academie achter de rug. De woningen zijn gebouwd in expressionistische stijl, een voor die tijd opvallend ontwerp en nu nog steeds een blikvanger. Het huis op no.13 verkeert nog helemaal in originele staat, met glas in lood ramen en deuren ontworpen door de architect zelf. Op nummer15 zijn in 2002 de voordeur en ramen weer in originele staat teruggebracht. In de jaren vijftig heeft Jos Schijvens, die in zijn woning ook zijn kantoor had, het pand aan de achterkant uitgebreid. Het kreeg toen over twee verdiepingen een glazen gevel. Tussen de beide voordeuren treffen we een steen met de naam van de architect erin gebeiteld. De huidige bewoners hebben er voor geijverd dat hun huizen een plaats op de rijksmonumentenlijst kregen. Sinds kort is er een website in de lucht over Jos. Schijvens, verzorgd door zijn dochter Christiane, www.josschijvens.nl. Een prachtig overzicht van het erfgoed van haar vader maar ook van haar opa Ide Bloem. info: www.heemkundekringtilburg.nl
144 moNUment van de week 16 Rijksmonument Schouwburg
Op het adres Louis Bouwmeesterplein no. 1, maar met zijn indrukwekkende zijde gelegen aan de Schouwburgring, de Schouwburg van de architecten Holt en Bijvoet uit Haarlem, in 1961 opgeleverd. Tilburg had vorige week wat te vieren. Liefst vier rijksmonumenten kreeg de stad er bij. De kapel Lieve Vrouw ter Nood, het Stationsgebouw en het Cobbenhagengebouw van de Universiteit, behandelden wij eerder. Nu alle aandacht voor het vierde monument, de Schouwburg. Het bakstenen deel verheft zich in drie hoogtes, eerst het gebogen lage deel met getand metselwerk met daarachter de foyer en de studiozaal, dan, daar boven uitkomend, het gebogen middendeel met daarin de grote zaal en tot slot de hoge rechthoekige toneeltoren. Haaks op dit bakstenen volumen een voornamelijk glazen gevel waarachter het restaurant en daarboven de garderobe met de majesteitelijke trappenpartijen gelegen zijn. Wim Bary was de eerste directeur. Hij werd na een conflict met het bestuur al in 1966 opgevolgd door zijn administrateur Leo den Brabander die rond 1990 werd opgevolgd door Leo Pot. Sinds enige jaren voert Rob van Steen de directie over wat nu heet ‘Theaters Tilburg’ ‘Het gebouw heeft niet alleen architectonische schoonheid, het voelt in gebruik als een passend kostuum, alles zit op zijn plaats’ wist hij de genodigden op het monumentenfeestje trots te melden. info: www.heemkundekringtilburg.nl
145 moNUment van de week 17 Poststraat 18 en 20
In 1935 kregen de woningen deze gevel van architect Jos. Schijvens. Opdrachtgever was accountant H. van der Waerden die de pas afgestudeerde Schijvens in datzelfde jaar ook opdracht gaf voor woningen aan het Hagelkruisplein (no. 3 tm 9) No. 18 en 20 was één woning van één bouwlaag met daarboven een zadeldak, een voordeur in het midden en twee T-vensters links en rechts. H. van der Waerden woonde in dit huis maar was in 1935 toen hij opdracht voor deze verbouwing gaf woonachtig op no. 12, in een pand in 1909 gebouwd onder architectuur van Jos. Donders. Merkwaardig dat deze Van der Waerden koos voor de jonge Schijvens terwijl Donders zijn sporen in deze straat verdiend had en er ook woonde. Schijvens heeft Van der Waerden niet teleurgesteld. Hij ontwierp een prachtige gevel in volledige symmetrie. Fraai gedetailleerde ramen, de onderdorpels van de bovenlichten lopen een stukje over de gevel door zoals de kroonlijst boven de erker en het dragende element onder de erker langer zijn dan de erker. Prachtig metselwerk met dunne bakstenen, terugliggend voegwerk in de lintvoeg en gevuld voegwerk in de stootvoeg. En vergeet niet naar de blauwe tegelvloertjes voor de voordeuren te kijken. Het pand kwam bij een eerdere monumenteninventarisatie niet door de selectie. Moeten we een nieuwe poging wagen?
info: www.heemkundekringtilburg.nl
146 moNUment van de week 18 Poststraat 29, voormalig wijnpakhuis
Dit huis op de hoek van de Poststraat-Karrestraat met het voormalig wijnpakhuis aan de Karrestraat is gebouwd rond 1910 voor wijnhandelaar G. Bogaers. Het gemeentelijk monument is een gaaf voorbeeld van een woonhuis met bedrijfsgebouw rond 1900. Het smalle hoekwoonhuis opgetrokken uit baksteen heeft twee bouwlagen. De voorkant aan de Poststraat heeft een puntgevel. Deze is versierd met een trapvormig geprofileerde dubbele band van gekleurde bakstenen. Een doorlopende gepleisterde plint loopt van de Poststraat door naar de Karrestraat, waar zich het voormalig wijnpakhuis bevindt. Naast de voordeur een hardstenen gevelsteen met de naam: Louis Mathea Gerard Bogaers en daaronder nog een oude ijzeren schoen(schoon)schraper. Gele bakstenen accentueren de getoogde bovenlichten boven de T-ramen. Onder de ramen zitten hardstenen lekdorpels. Het voormalig wijnpakhuis heeft drie dakkapellen met grote getoogde ramen. Na gefunctioneerd te hebben als wijnpakhuis werd dit gebouw een studentenhuis en is het in 2005 met behoud van de oorspronkelijk gevel verbouwd tot vijf mooie woningen. In 1882 begon G. Bogaers een wijnhandel, als voortzetting van de door Wilhelmus Mutsaers opgerichte firma Mutsaers-Bogaers & Co. Vanaf 1900 wordt de firma bekend als wijnhandel Louis Bogaers met diverse eigen wijnmerken. In 1970 wordt Bogaers overgenomen door André Kerstens, die de oude huismerken handhaafde. info: www.heemkundekringtilburg.nl
147 moNUment van de week 19 woonhuis Poststraat 31
Dit rijksmonument uit 1904 is een mooi voorbeeld van het werk van Jan van der Valk. Het is gebouwd in de Art-Nouveau stijl voor textielhandelaar F. Hoozemans. De ontwerpen van de belangrijke Tilburgse architect, Jan van der Valk zijn bijna altijd asymmetrisch en rijkelijk voorzien van hardstenen decoraties, zo ook hier bij dit prachtige Art Nouveau woonhuis. Het tweelaags woonhuis onder zadeldak heeft een voorgevel waarvan de entree zich in een ondiep portiek in de middelste travee bevindt. In de voordeur een bovenlicht met zesruits roeden verdeling met spiegelglas voorzien van facetranden en een smeedijzeren voordeurrooster. Op de tweede bouwlaag bevindt zich een driezijdige houten erker, die gedragen wordt door smeedijzeren vakwerk consoles en bekroond wordt door een smeedijzeren balustrade in Art Nouveau stijl. Ook de loggia is afgeschermd met zo’n hekwerk. De bovenlichten zijn voorzien van fraai glas-in-lood glas. De gevel is een Vlaamse gevel, daarbij loopt de gevel gedeeltelijk boven de goot door. Het interieur van het huis is vrijwel authentiek. Een lange betegelde gang komt uit in de keuken met betegelde lambrisering van witte Art Nouveau facettegels. De laatste veertig jaar is het pand bewoond en uitstekend onderhouden door de St. Maarten communiteit. Die laat zich op deze bijzondere plek inspireren door Benedictus (480-547) en het evangelie.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
148 moNUment van de week 20 Poststraat 33
Het herenhuis Poststraat 33 is gebouwd in opdracht van de belangrijke Tilburgse burgemeester J.F. Jansen (1825-1901) die er tot zijn dood in 1901 heeft gewoond. Het is een gemeentelijk monument, gebouwd in 1876. Dit pand was het eerste huis in dit deel van de Poststraat en was oorspronkelijk vrijstaand. De hardstenen plint verspringt in diepte en heeft een decoratie van panelen met cirkels in het midden. Beneden zijn er drie getoogde vensters waarvan de stucomlijsting wordt bekroond met een rijk uitgevoerde kuif. De vensters hebben T-ramen met een getoogd bovenlicht in glas-in-lood. De entree, in de tweede vensteras, heeft een monumentale omlijsting met geprofileerd stucwerk. De harstenen kroonlijst hierboven, rust op twee rijk bewerkte consoles en loopt door als cordonlijst tussen de twee bouwlagen. In de vensters boven zijn geen bovenlichten en de kuiven zijn minder rijk. De gevel eindigt aan de bovenzijde in een gestuukte fries. Een blokkenlijst aan de bovenkant vormt de overgang naar de geprofileerde gootlijst. Veel van het oorspronkelijk interieur is bewaard gebleven. In de periode van zijn burgemeesterschap (1869-1901) werden o.a. het gas- en elektrabedrijf, de teken- en ambachtsschool, de waterleiding, riolering en de spoor- en tramlijn gerealiseerd. Hij is 32 jaar burgemeester geweest. Omdat hij zich ook beijverde voor de aanleg van de Piushaven is daar een café naar hem genoemd. info: www.heemkundekringtilburg.nl
149 moNUment van de week 21 Poststraat 39
Dit herenhuis is gebouwd rond 1880 en staat sinds 2004 op de gemeentelijke monumentenlijst. De gevel is, in tegenstelling tot de naastliggende panden, gelukkig niet geheel overgeschilderd en laat nog al zijn fraaie details zien. De gevel van dit pand is uitgevoerd in baksteen van een klein formaat en is door al zijn verfijningen bijzonder fraai en de moeite van het bekijken waard. Twee bouwlagen en drie vensterassen met aan weerszijden van de middelste vensters sierankers. Horizontaal het hardstenen basement, de gepleisterde banden die de boven- en onderkant van de bovenlichten markeren, de lijst met tegeltableaus tussen de eerste en tweede bouwlaag en het kroongestel. Boven de ramen en de entree segmentboogvormige strekken uit verschillende kleuren baksteen met gepleisterde aanzetstenen. De sluitstenen in het midden hebben de vorm van een diamantkop en daaronder verdiepte boogvelden met siermetselwerk in gekleurde steen. Alle ramen hebben een hardstenen lekdorpel. Beneden twee enkelruits vensters met bovenlicht en boven drie T-vensters met bovenlicht in glas-in-lood. De gevel heeft aan de bovenzijde het kroongestel dat bestaat uit een architraaflijst, een betegelde fries en een sterk uitstekende, geprofileerde gootlijst op consoles. In het midden daarboven een dakkapel met T-venster, versierde voluutstukken aan de zijkanten en een plat dak. info: www.heemkundekringtilburg.nl
150 moNUment van de week 22 Willem II straat 40-42
Het dubbele pand Willem II straat 40-42 is in opdracht van kunstenaar H.P.L. (Piet) van Tielraden gebouwd in 1888 in de neorenaissance stijl als woning en atelier. Het is een gemeentelijk monument. Dit rijk gedecoreerde pand met twee verdiepingen, ingangspartij met topgevel en pinakels onder een zadeldak is vooral speciaal vanwege de voorstellingen boven ramen en deuren. Kunstenaar Piet van Tielraden (1854-1934) liet dit pand in 1888 bouwen als zijn woning en atelier voor kerkelijke en profane kunst. De gevel was als het ware zijn reclamebord, waarin hij liet zien wat hij kon met symbolische verbeeldingen, zoals de passer verwijst naar constructies en de schildersezel naar schilderijen. Naast het vervaardigen van heiligenbeelden was hij ook gespecialiseerd in het polychromeren ervan. Zijn vroegst bekende werken in Tilburg zijn de beelden “de Goede Herder” (1887, begraafplaats Laarstraat), en “De vlucht naar Egypte” (1890, hoofdportaal Heuvelse kerk). Later volgden de beelden aan de Heikese kerk (1895-1898), het Mariabeeld van de Hasseltse kerk (1898) en het beeld van Antonius van Padua (1901) in de gevel van het Fraterklooster in de Capucijnenstraat. In 1898 liet Van Tielraden nog een nieuw atelier bouwen in de Noordstraat 105, waar later beeldhouwer H. Lamberts werkte en waar nog altijd beelden voor de gevel staan. In 1919 vertrok Piet van Tielraden naar Middelburg en vandaaruit naar Ginneken. info: www.heemkundekringtilburg.nl
