121 moNUment van de week 43 Standbeeld “De Schot” Stadhuisplein
Monument ter herinnering aan de bevrijding van Tilburg op 27 oktober 1944, zeventig jaar geleden. Het bronzen monument is ontworpen door Frans Broers en onthuld op 28 oktober 1989. Op 27 oktober 1944 is Tilburg bevrijd, op de geboortedag van Peerke Donders. In 1955 is een monument opgericht voor de Prinses Irenebrigade, dat door prinses Irene zelf werd onthuld. Piet van Beurden en Harrie Vereijken van onze heemkundekring onderzochten de geschiedenis van de bevrijding waaruit bleek dat de 15th Scottish Division uiteindelijk Tilburg bevrijd heeft. Er is toen over deze bevrijding een film gemaakt (nu op DVD) en er is een stichting Sochot opgericht om met een standbeeld onze Schotse bevrijders te eren. De voorman van de “Dutch Pipes & Drums” heeft er model voor gestaan. Deze band is in Tilburg opgericht als jeugdband “de Schotjes” met doedelzakken. De Schotse militairen werden in 1944 gewekt door een “bagpiper” en dat had veel indruk gemaakt. De onthulling van dit standbeeld vond op 28 oktober 1989 plaats. Na enkele verplaatsingen staat het nog steeds goed zichtbaar vanaf het balkon van het Paleis-Raadhuis. Op 27 oktober zal hier uit dankbaarheid weer een herdenking zijn. Op 30 oktober zal in een lezing van de heemkundekring de echte geschiedenis van de bevrijding van Tilburg en omstreken nog eens uitgelegd gaan worden. info: www.heemkundekringtilburg.nl
122 moNUment van de week 44 “De wasknijper” naast Centraal Station
Ook deze toren is een oorlogsmonument, uit 1965. Veel Joden en andere slachtoffers zoals de arbeiders die in Duitsland te werk werden gesteld vertrokken vanaf het station, vandaar deze plek. De toren is gebouwd in opdracht van het Comité Oorlogsgedenkteken Tilburg.
Naast het mooie station uit 1965 heeft architect Van der Gaast ook een bijzondere toren ontworpen. Door de Tilburgers werd deze toren al snel “De Wasknijper” genoemd naar de bijzondere vorm. Het is een van de vele herinneringsmonumenten in onze stad aan de Tweede Wereldoorlog. In de toren hangt een carillon met 12 klokken en aan de toren is een bronzen plaat bevestigd met de woorden: “Moge dit klokkenspel de dankbare gedachtenis in stand houden aan de stadgenoten die in de strijd en het verzet in de jaren 1940-1945 hun leven offerden”. De klokken werden vervaardigd door klokkengieterij Petit & Fritsen. De toren is dus een oorlogsmonument om de slachtoffers te gedenken, die vanaf deze plaats per trein werden afgevoerd om gedetineerd te worden in kampen in Nederland of Duitsland, of afgevoerd naar Duitsland, om daar te werk te worden gesteld. Vanaf het perron is er goed uitzicht op de voormalige gebouwen van de NS, vroeger bekend als D’n Atelier. Kort voor het verlaten van de stad hebben Duitse Sprengcommando’s hier grote vernielingen aangericht. info: www.heemkundekringtilburg.nl
123 moNUment van de week 42 Wilhelminapark 13-13a
Dit boven- en benedenhuis, een ontwerp van architect Jos. Donders, is in 1911 gebouwd in opdracht van leerfabrikant Bernard Pessers-Daniëls. De bouwsom van dit rijksmonument bedroeg 12.210 gulden. Een drielaags pand onder plat dak. Boven de rechtertravee een vierkante toren met piramidevormige spits en boven de linkertravee een gepleisterde boog. Deze smalle buitenste travees springen een halve steenbreedte vooruit waarbij het hoge natuurstenen basement in een gebogen lijn deze buitenste travees met het centrale travee verbindt. Op de eerste verdieping vraagt de centrale loggia met getoogde overkapping en licht boogvormige gemetselde balustrade de aandacht. Dezelfde boogvorm komt terug in de drie erkers. Boven de erker op de tweede bouwlaag een sterk uitkragende houten gootlijst. Op de begane grond links een portiek met toegang tot de begane grond en tot alle verdiepingen achter de linker travee en rechts een portiek voor toegang tot de verdiepingen achter de midden- en rechtertravee en de achtertuin. Alle bovenlichten zijn voorzien van groen glas. De woningen zijn nu in drie appartementen gesplitst Na de eerste wereldoorlog werd Bernard Pessers door een toeval rijk toen een door hem besteld schip vol huiden en wol in de oorlog in Londen aan de ketting was gelegd. Toen na de oorlog de goederen alsnog werden geleverd waren ze intussen enorm in waarde gestegen. . info: www.heemkundekringtilurg.nl
124 moNUment van de week 46 Bisschop Zwijsenstraat 14
In opdracht van textielfabrikant G. van Eijl heeft architect Jos. Donders dit pand ontworpen. Het is een gemeentelijk monument, in 1914 gebouwd. Na het goed onderhouden pand van vorige week, (Wilhelminapark 13), nu van dezelfde architect een pand dat slecht onderhouden is. Er zijn diverse lekkages en de kelder staat vol water. Toch lijken de ontwerpen veel op elkaar. Ook dit pand is een dubbelpand geweest, maar in 1964 is het linker gedeelte gesloopt voor de ingang van de parkeerkelder onder het achtergelegen Koningsplein. Het gesloopte deel was gebouwd in spiegelbeeld. Dus alles links naast het inpandig gelegen balkon (loggia) is afgebroken dus ook de topgevel op de derde bouwlaag met zijn trapgeveldecoraties. Er blijft echter nog veel te zien als we door het slechte onderhoud heen kijken . Onder de trapgevel een uitgebouwde erker met daarop jugendstil hekwerk dat we ook terugzien voor het balkon op de tweede laag. Daaronder een dubbele toegangspoort. Alle ramen hebben veelruitse bovenlichten met lichtgroen glas zoals we dat vaker bij Donders zien. Veel van het oorspronkelijk interieur is nog aanwezig, zoals de bewerkte gestukte plafonds, glas-in-lood, vloeren, keukentegels en deuren maar ook hier is onderhoud dringend gewenst. info: www.heemkundekringtilburg.nl
125 moNUment van de week 47 Bisschop Zwijsenstraat 20
Dit winkelwoonhuis is in neorenaissancestijl gebouwd rond 1890. Aan de achterzijde is er nog een fraaie neogotische kapel te zien. Het is een gemeentelijk monument. Het in opzet vierkante gebouw oogt niet als een klooster. Toch hebben hier vanaf 1896 tot 1954 de zuster Franciscanessen gewoond wat onder meer te zien is aan de kapel aan de achterkant. Daarna was er lange tijd Grosa Sanitair gehuisvest, die de brede gestuukte band midden op de gevel achter liet. Net daarboven zit een verspringende natuurstenen lijst. Rond de vensters zijn accenten aangebracht met rode en gele verblendstenen. Drie lisenen verdelen de gevel in een smal noordelijk- en een breed zuidelijk deel. Het noordelijk deel krijgt extra accent door een afgetopte Vlaamse gevel. De onderkant van de gevel heeft een hardstenen plint, waarin de onderdorpels van de vensters zijn opgenomen. Het linker grote getoogde venster is later aangebracht. Op de verdieping zijn vijf vensters uitgevoerd met korfbogen, waarvan het boogveld met siermetselwerk gevuld is. De gevel wordt bekroond door een fries van siermetselwerk, verdeeld door consoles die de goot dragen. Dit verwaarloosde pand maakt deel uit van het ensemble nr. 14-20. Het is het laatste relict van de oorspronkelijke lintbebouwing. De gemeente zou als eigenaar moeten laten zien hoe je met een dergelijk monumentaal pand om gaat: door het in oude luister te herstellen.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
126 moNUment van de week 48 Bisschop Zwijsenstraat 24-26
Het dubbel woonhuis aan de Bisschop Zwijsenstraat 24-26 is gebouwd in 1912 voor de firma Janssen Wayers. Het is een gemeentelijk monument. Dit dubbel woonhuis heeft twee bouwlagen met kap en met gedeeltelijk van schilden voorzien plat dak. Het is een symmetrisch pand waarbij de smalle overdekte poort de symmetrieas is. Achter elke woning is een aanbouw waardoor we kunnen spreken van een voor- en achterhuis. Hoewel de gevel in verval verkeert is nog te zien dat ze heel fraai geweest moet zijn. Aan beide kanten zijn hoekrisalieten uitgebouwd met erkers, die eindigen in torens voorzien van een helmdak met zinken piron. Boven de buitenste vensters op de tweede bouwlaag is een vloeiende overgang naar beide hoekrisalieten gerealiseerd door het metselwerk decoratief te cementeren. Het met leien in maaskantdekking gedekte dakschild is bij nr. 26 voorzien van een groot daklicht. Boven de middelste vensters wordt de gevel bekroond door een uitkragende goot, waarvan de klossen op uitgemetselde consoles rusten. Bij nr. 24 is nog de oorspronkelijke voordeur aanwezig. De houten erkers hebben geronde zinken daken. Vanaf 1954 heeft hier tot ver in de jaren zeventig de Mater Amabilisschool gezeten. Nu zit er anti-kraak in en dat is te zien. info: www.heemkundekringtilburg.nl
127 moNUment van de week 49 Bisschop Zwijsenstraat 28
(onderschrift foto) Dit woonhuis, een gemeentemonument, is gebouwd in 1924 onder architectuur van C. van Hoof in opdracht van A. Schellekens, houder van textielagenturen. Dit woonhuis bestaat uit een kelder, twee bouwlagen en een kap met een gedeeltelijk van schilden voorzien plat dak. De gevel is in kruisverband gemetseld, waarbij de lintvoeg is geaccentueerd. Onderaan de gevel is een hardstenen plint aangebracht. Het linker deel met erker is hoger, heeft een geronde daklijst en komt een halve steen naar voren. Op de begane grond bevinden zich twee vensters met schuiframen met in het bovenraam mooi glas-in-lood. Tussen de vensters is een uitkraging gemetseld ter ondersteuning van de houten erker op de verdieping. De erker is eveneens voorzien van glasin-lood. Rond de erker en het taps toelopend zinken dak is het metselwerk verdiept aangebracht. Boven de erker bevindt zich op zolderniveau een venster met een in drieën gedeeld raam. Aan weerszijden hiervan is siermetselwerk aangebracht. In het rechter deel van de gevel van de gevel bevindt zich een brede portiek met de entree van de woning en de poort. De voordeur is nog in originele staat. Ook veel van het interieur zoals schouwen, schuifdeuren en terrazzovloer is goed bewaard gebleven. Het pand wordt in tegenstelling tot enkele andere panden in dit lint goed onderhouden. info: www.heemkundekringtilburg.nl
128 moNUment van de week 50 Bisschop Zwijsenstraat 30
Dit woonhuis is een gemeentelijk monument, ontworpen door architect Frans Horvers en in 1924 gebouwd. Het is het laatste pand in deze monumentenrij. Het pand woonhuis bestaat uit twee bouwlagen met zadeldak en kelder. De gevel is symmetrisch ingedeeld. Links zien we de oorspronkelijke voordeur, rechts de poort naar de achtertuin. Aan weerszijden van deze deuren bevindt zich fraai siermetselwerk. Naast de voordeur een gevelsteen waarop vermeld staat dat de eerste steen gelegd is door Joseph van Grinsven op 12 november 1924. Tussen de portieken bevinden zich twee vensters met schuiframen en glas-in- lood in het bovenraam. De hardstenen plint, onder langs de gevel, is bij de vensters opgetrokken tot tegen de lekdorpels. Boven de vensters is een hanenkam gemetseld. Op de verdieping is centraal een houten erker op uitkragend metselwerk geplaatst met glas-inlood in het bovenlicht. De erker wordt aan weerszijden geflankeerd door een wit geschilderd geometrisch medaillon en een venster. De gevel is boven de erker met siermetselwerk opgebouwd tot een lage Vlaamse gevel, afgedekt met natuursteen. Aan beide zijden van de Vlaamse gevel is een overkragende goot aangebracht. Daarboven een dak met tuile du nord pannen. In het hele huis is het oorspronkelijke centrale verwarmingssysteem nog aanwezig en in gebruik volgens de monumentenbeschrijving. info: www.heemkundekringtilburg.nl
129 moNUment van de week 51 Bisschop Zwijsenstraat 5+7 Voormalig klooster Visitandinnen met kapel
De villa (no.5) is gebouwd in 1843 in opdracht van burgemeester-notaris Hendrik Beckers naar een ontwerp van A.E.H.J Duijs. In 1889 is de neogotische kapel gebouwd naar een ontwerp van C.F. van Hoof. Voormalig klooster en kapel zijn rijksmonumenten.
Bisschop Zwijsenstraat 5 is gebouwd in 1843 als herenhuis in Italianiserende klassisistische trant, eerst voor burgemeester Beckers, later woonde er textielfabrikant Hendrik Mathijsen. Diens jongste dochter Dorothea (1841-1927) erfde de villa. Ze schonk deze in 1885 aan de Visitandinnen, waar ze in 1882 bij ingetreden was in Voorst Duitsland. In 1889 werd de neogotische kapel no.7) gebouwd voor een bouwsom van 24.000 gulden. Ook deze kapel werd betaald uit de erfenis van zuster Mathijsen. Soms wordt de Beer de architect van deze kapel genoemd maar dat berust op een misverstand. De Beer is de architect van de kapel van de Fraters aan de Gasthuisring. De zusters voorzagen met hun grote tuin in hun eigen levensonderhoud maar verkochten ook aan de nabij gelegen veilinghal hun waren. Nadat in 1986 de zusters bijna geruisloos Tilburg hadden verlaten, werd de villa verbouwd door Fontys t.b.v. de Academie voor Bouwkust. De kunstwerken werden verkocht: de communiebank staat in de Antoniuskerk in de Reeshof en het prachtige eikenhouten altaar ging naar Reusel.
info: www.heemhundekringtilburg.nl
130 moNUment van de week 2 Lancierskazerne St. Josephstraat 126
Koning Willem II gaf A. Goyarts opdracht om deze kazerne te bouwen voor 200 cavaleristen. Deze was toen zijn persoonlijk bezit. De kazerne met stallen en schoorsteen zijn nu rijksmonument.
Na de scheiding van Nederland en België werd Tilburg garnizoensstad. Willem II kocht grond aan de St. Josephstraat en liet daar op eigen kosten een kazerne met stallen bouwen. De kazerne voor 200 manschappen kwam in 1842 gereed. De bouwmeester was Goyarts. De totale kosten bedroegen fl. 33.430. In 1851 werd hij door de erven van Willem II, die in 1849 was overleden, verkocht aan Tilburg. Inclusief reparaties kostte dat de gemeente 31.000 gulden. In 1859 verkocht de stad het westelijk deel aan P.J. van den Bergh (lakenvollerij en wollenstoffenfabriek) en het oostelijke aan Norbertus de Kanter (leerlooierij en vellenbloterij). Later verkocht De Kanter zijn deel aan Van den Bergh en bouwde de firma onder de naam Van den Bergh Krabbendam (BeKa) een schoorsteen en ketelhuis (1904) In 1976 werd het fabriekscomplex inclusief kazerne door Tilburg teruggekocht. De fabrieksgebouwen exclusief de schoorsteen werden gesloopt evenals een deel van de kazerne. De resterende gebouwen zijn in 1986 gerestaureerd. In de kazerne zitten nu kantoren. De kazerne is de oudst bewaarde cavaleriekazerne van Nederland.
info: www.heemkundekringtilburg.nl
