Week van de Opvoeding

Week van de Opvoeding Inleiding Van 6 tot 12 oktober 2014 staat Nederland voor de derde keer in het teken van de Week van de Opvoeding. Ouders, mede-opvoeders, kinderen en jongeren krijgen die week weer volop de gelegenheid om elkaar te ontmoeten en ervaringen uit te wisselen over opvoeden en opgroeien. Een positieve benadering staat daarbij voorop. Thema voor de Week van de Opvoeding 2014 is ‘Ik tel tot tien!’ Ik tel tot tien! Ruim 2,5 miljoen Nederlanders zorgen dagelijks voor hun gezin. Misschien wel de meest uitdagende en zinvolle bezigheid die er is. Een taak die bestaat uit plezier maken en doorzetten, uit geluk en stress, uit genieten en geduld oefenen. Dat alles komt samen in het motto van de Week van de opvoeding “Ik tel tot tien”. Bij het dagelijks opvoeden en opgroeien hebben vaders en moeders op verschillende manieren met (af)tellen te maken. Een eerste associatie bij tot tien tellen is ongetwijfeld je geduld bewaren. Want hoe lief, leuk, gezellig of grappig je zoon of dochter ook is, soms is je geduld op en tel je tot tien. (Af)tellen kom je ook tegen in de sport of bij spelletjes. In de klas, thuis, online of op straat. Geloofsopvoeding thuis JOP, Jeugdorganisatie van de Protestante Kerk, heeft in het kader van de Week van de Opvoeding een digitaal activiteitenaanbod gemaakt voor kerken. Dit pakket is voor iedereen te downloaden op deze pagina. Klik op de titel van het materiaal, ingedeeld per leeftijdsgroep. Onder de titel vind je de inhoudsopgave. Het pakket is opgedeeld in vier leeftijdscategorieën, waarvoor allemaal afzonderlijk materiaal wordt aangereikt, en bestaat uit de volgende onderdelen:  Algemene informatie  Tips voor thuis  Lees- en spelletjestips  Activiteit voor ouders & kinderen  Ontmoeting met ouders

Doelgroep Dit informatiepakket is gemaakt voor ouders en hun kinderen, predikanten, beleidsmakers, (jeugd)ambtsdragers en andere geïnteresseerden. We hopen hiermee kerken te stimuleren en van dienst te zijn om, juist in de Week van de Opvoeding, met geloven en opvoeden aan de slag te gaan. Onder ‘ouder’ verstaan we ook ‘opvoeder’.

Inhoudsopgave Materiaal voor kinderen van 0-4 jaar en hun ouders  Algemene informatie  Tips voor thuis: Een vier- of kijktafel  Lees- en speltips  Activiteit voor ouders & kinderen: Een weg van verwondering  Ontmoeting met ouders: Geloven geef je door Materiaal voor kinderen van 4-8 jaar en hun ouders  Algemene informatie  Tips voor thuis: Geloofskoffer  Lees- en speltips voor thuis  Activiteit voor ouders & kinderen: De 10 geboden uitgebeeld  Ontmoeting met ouders: Wat geef jij je kinderen mee? Materiaal voor kinderen van 8-12 jaar en hun ouders  Algemene informatie  Tips voor thuis: Moments, Chi Rho  Lees- en speltips voor thuis  Activiteit voor ouders & kinderen: Rondgang langs de 10 geboden  Ontmoeting met ouders: Rituelen Materiaal voor kinderen van 12-16 jaar en hun ouders  Algemene informatie  Tips voor thuis: Moments, Maken van een huisaltaar, Quests  Lees- en speltips voor thuis  Activiteit voor ouders & kinderen: 10 leefregels voor het gezin  Ontmoeting met ouders en bijpassende werkvormen voor tieners

Kinderen van 0 - 4 jaar Algemene informatie Opvoeden met geloven - Voorleven en doorgeven Ontwikkeling Deze eerste fase van het leven heeft een kind nodig om rustig tot het volle bewustzijn te komen. Het oefent de zintuigen, past de reflexen aan en wordt langzamerhand vertrouwd met de omgeving. Daarbij past geen overmatige of langdurige prikkeling, want daardoor komt het kind niet toe aan de beleving van veiligheid en geborgenheid. Juist die beleving is nodig om later op een goede manier een eigen geloofsidentiteit te kunnen ontwikkelen. In de eerste levensjaren gaat het vooral om het ondergaan van de sfeer, afkijken en imiteren. Het gaat om basisvertrouwen, doordat ouders in de behoeften van het kind voorzien en er voor hem zijn als het ze nodig heeft. Kinderen zijn afhankelijk van liefde (hechting). Kinderen ontwikkelen een eigen wil. Wanneer peuters te veel of te weinig mogen bepalen, worden ze onzeker. Kinderen leren dingen zelf te doen.

Tips voor thuis: Een vier/kijktafel; een verhaal zonder woorden In de moderne geloofsopvoeding ligt het accent op communicatie tussen opvoeders en kinderen. Een vier- of kijktafel geeft de mogelijkheid om die wisselwerking op gang te houden en stimuleert het samen vieren van geloof en leven. In de ontwikkeling van hele jonge kinderen is het belangrijk om zoveel mogelijk zintuigen aan te spreken. Het gaat om dingen die je kind kan horen (door te vertellen), zien en voelen. Kinderen gevoelig maken voor de religieuze laag van het leven heeft ook te maken met het zien. Dingen die voor jou en je kind van betekenis zijn, kunnen een plekje krijgen op de vier- of kijktafel. Je kunt er een kaars of een waxinelichtje op zetten. Je kunt er ook een verhalenboek of kinderbijbel neerleggen waar je uit voorleest. Of misschien is er een mooie foto die voor jullie van bijzondere betekenis is. Een vier- of kijktafel is een plekje in je huis waar jij en je kinderen even stil kunnen zijn. Geloven wordt zo concreet zichtbaar en ervaarbaar. Het hoeft geen apart tafeltje te zijn. Je kunt ook een deel van de vensterbank, een boekenplank, of het bovenblad van een kastje gebruiken. Een vier- of kijktafel is een plek in huis waar je rustig kunt zitten met je kind, een kaars kunt opsteken of een verhaal kunt vertellen. Leg er een kleedje of een vel papier neer in de kleur van het seizoen of het kerkelijk jaar. Je kind kan binnen of buiten iets zoeken van dezelfde kleur. Bloemen in passende kleuren kunnen er in een vaasje bij gezet worden. Voorbeelden : http://www.geloventhuis.nl

Lees- en spelletjestips  Moments (deel 3) Een inspirerend magazine om te lezen en door te kijken, met waardevolle artikelen, interviews en praktische ideeën voor de geloofsopvoeding. Je wilt je kind graag opvoeden met geloven, maar wanneer begin je daarmee? Welke kinderbijbel past bij jou en je kind? En wat kun je nog meer doen om geloven een goede plek te geven in je drukke gezinsleven? Moments (deel 3) helpt ouders van kinderen van 0-8 jaar op weg en biedt hun inspiratie voor het vormgeven aan de geloofsopvoeding in de verschillende leeftijdsfasen van je kind. Het bevat ervaringsverhalen, praktische ideeën voor alledaagse en speciale momenten in het leven en waardevolle handvatten voor de opvoeding van jonge kinderen. Bestellen kan via www.boekencentrum.nl  Materialenkoffer: Beginnen maar! De koffer zit vol teksten, liedjes, spelletjes en decoraties afgestemd op gezinnen met kinderen van ongeveer 1-5 jaar. Wil je meer weten over de uitgangspunten, ga dan naar de website www.geloventhuis.nl. Daar vind je ook elke maand creatieve ideeën om met het geloof bezig te zijn. ISBN: 9061739209 • Mini-kinderbijbel Beginnen maar! • Plafondhanger Scheppingsmobile • Memoryspel • Vloerpuzzel • 4 dubbele Tekstonderzetters • 5 dubbelzijdige gebedskaarten • massief houten kaarthouder • Handleiding Geloven thuis, hoe doe je dat?  Filmpjes bij de Prentenbijbel Alle filmpjes die gemaakt zijn bij de Prentenbijbel staan nu op een dvd. In totaal 10 filmpjes, goed voor meer dan 30 minuten kijkplezier voor jonge kinderen. ISBN: 9789089120496 www.prentenbijbel.nl  Apps In de App Store zijn drie prachtige verhalen uit de Prentenbijbel beschikbaar voor de iPad. De apps Pasen, Daniël en David en Goliat zijn bedoeld voor jonge kinderen van 2 – 7 jaar en bevatten animatiefilmpjes, waarin het Bijbelverhaal tot leven komt met muziek, beweging en geluidseffecten. Zo vormen deze apps met Bijbelverhalen een waardevolle toevoeging op de bestaande ‘papieren’ kinderbijbels. In de komende maanden zal een serie Prentenbijbelapps verschijnen, met bekende verhalen als Noach, Abraham en Ruth. http://www.prentenbijbel.nl/apps/  Krummel DVD Collection van Max Lucado De dvd serie Krummel is een leuke serie van afleveringen die kinderen meenemen naar de tuin waarin de rups Krummel avonturen beleeft. Een vermakelijke serie die kinderen op een leuke manier (christelijke) normen en waarden bevat. Bijvoorbeeld via: www.gospel.nl  Ark van Noach, vloerpuzzel, dominospel, play mobile Verkrijgbaar via diverse winkels, te vinden op internet.  Balanceer Ark Paren van dieren moeten zorgvuldig gestapeld worden. Zodat de ark in balans blijft en de passagiers niet vallen. Gemaakt van kleurrijk gelakt hout. Een kleine dobbelsteen met symbolen geeft aan welk dier op de ark gezet moet worden. http://www.geloofshop.com/index.php?route=product/product&path=163_176&product_id=67904

 Noach blikkenverhaal Blok voor blok, met de nummers 1-10, met simpele woorden en prachtige illustraties, bouwen kinderen aan het verhaal van Noach. Een speelse en leerzame ervaring voor jonge kinderen (peuters)! Door het stapelen van de blokken van groot naar klein ontwikkelen ze hun motoriek, hun telvaardigheden, vergroten ze hun woordenschat, leren ze het verhaal van Noach en denken ze na over het benoemen van kleuren. De blokken zijn gemaakt van stevig karton, zijn goed bestand tegen kinderhandjes (en mondjes) en beschadigen de tafel of de vloer niet. De gestapelde blokken vormen een toren van ongeveer 1 meter. http://www.geloofshop.com/index.php?route=product/search&search=noah  Prentenbijbel Doeboek – Marijke ten Cate Bestelling via de mail naar: [email protected]

Activiteit voor ouders en kinderen - Een weg van verwondering Introductie Deze bijeenkomst is voor ouders met kinderen van 0 - 4 jaar. Onder ‘ouder’ verstaan we ook ‘opvoeder’. Optie 1: individueel Ouders kunnen met hun kinderen op elk gewenst moment een wandeling maken. Op 10 plekken tijdens die route staan ze stil bij een stukje uit de Bijbel. Deze teksten met opdrachten krijgen de ouders mee op papier. Een wandeling in een park of bosachtige omgeving is het meest geschikt voor deze wandeling, maar is niet essentieel. Optie 2: met andere ouders en kinderen samen op afgesproken moment Het is ook mogelijk om te kiezen voor een gezamenlijke start. Ouders kunnen elkaar dan ontmoeten en ervaringen uitwisselen na afloop. Benodigdheden - kaartjes met de opdrachten - eventueel stoepkrijt Info vooraf voor de deelnemers Deze bijeenkomst is voor ouders en kinderen, omdat het deze week ‘De Week van de Opvoeding’ is. Opvoeden heeft veel raakvlakken met geloofs-opvoeding. En natuurlijk met regels, grenzen stellen, je kinderen dingen willen leren. Als thema heeft ‘De Week van de Opvoeding’ gekozen voor ‘Ik tel tot tien’. De meest bekende regels in de Bijbel, dat zijn er ook 10, namelijk de Tien Geboden. Ook wel de Tien Woorden van God genoemd. Deze wandeltocht voert langs de 10 Geboden en zal jullie als ouders helpen om samen met je kinderen dingen te ontdekken, te ervaren, te doen. Bepaal van tevoren hoe lang je wilt doen over de wandeling en verdeel die tijd een beetje gelijkmatig over de opdrachten. Een korte picknickstop tussendoor is natuurlijk ook altijd leuk. De teksten van de Tien Geboden komen uit de kinderbijbel Woord voor Woord van Karel Eijkman en Bert Bouman. De tekst uit Genesis komt uit de Nieuwe Bijbelvertaling.

e

Het 1 Gebod Ik ben de Heer, jullie God. Ik heb jullie vrijgemaakt uit een onvrij land. Houd je dan ook aan je bevrijder. En zorg ervoor dat je vrij blijft van andere goden.

Ga op weg, net zoals de Israëlieten op weg gingen uit Egypte, bevrijd van de slavernij. Geniet van je vrijheid. Probeer alle gedachten eens los te laten, alle zorgen, drukte van alle dag even een uurtje uit te zetten. Richt je op jezelf en elkaar – en God.

Opdracht Voel je vrij! Schud alles maar eens even goed los. Je armen, benen, schouders, hoofd. Ja… papa en mama, ook meedoen!!!

e

Het 2 Gebod Probeer mij niet uit te tekenen. Dat betekent dat je niet mag beweren dat je precies weet hoe God is en hoe Hij eruitziet.

Opdracht Kijk eens goed om je heen. Wat zie je allemaal? Maak er een spelletje van en probeer samen zo veel mogelijk dingen op te noemen die je om je heen ziet. vogel zon boom steen pissebed bankje water bloem wolken Wat vind jij het allermooist wat je daar op die plek ziet? Heeft God dat gemaakt? Bijzonder hè.

e

Het 3 Gebod Noem mijn naam niet bij dingen waar ik niet mee te maken wil hebben. Dat betekent dat je voorzichtig moet zijn met dat woord God. Net hebben jullie al heel veel dingen om je heen benoemd en bekeken. En je hebt je verwonderd over alles wat God gemaakt heeft. Opdracht Daar is ook een mooi liedje over, misschien ken je het wel. Zing het samen. Of lees het voor. God die alles maakte

God die ’t gras gemaakt heeft

God die alles maakte

de lucht en ’t zonlicht blij

de bloemen in de wei

de maan, de sterrenrij

de hemel en de aarde

de bomen, vruchten, vogels

als duist’re wolken komen

zorgt ook voor mij

zorgt ook voor mij

zorgt ook voor mij.

e

Het 4 Gebod Vier één dag van de week als mijn dag. Dat betekent dat het een vrije dag is. Op zo’n dag moet je alle mensen die voor je werken vrij geven. Gen. 2: 2-3 2 Op de zevende dag had God zijn werk voltooid, op die dag rustte hij van het werk dat hij gedaan had. 3 God zegende de zevende dag en verklaarde die heilig, want op die dag rustte hij van heel zijn scheppingswerk.

Opdracht Bespreek met elkaar: wat maakt de zondag voor jullie anders dan de andere dagen van de week?

e

Het 5 Gebod Houd je vader en je moeder in ere. Want als je dat niet doet, als je oudere mensen maar laat zitten, dan zorg je er niet voor dat ze vrij kunnen zijn.

Opdracht Vertellen jullie elkaar vaak genoeg dat je elkaar lief vindt / van elkaar houdt? Geef elkaar dan nu een dikke knuffel of zoen en zeg het eens hardop tegen elkaar.

e

Het 6 Gebod Sla niemand dood. Dat betekent ook dat je elkaar niet in de steek laat. God gaf ons de kans om te leven. Dus mag je elkaar het leven niet onmogelijk maken.

Opdracht Zoek een slak / worm / pissebed of een ander klein diertje waar je eens rustig samen naar kan kijken. Kijk eens hoe het diertje zich beweegt of juist niet. Zelfs dat kleinste beestje heeft God gemaakt. We mogen daarom weten dat we zuinig moeten zijn op het leven in de natuur en dat we moeten zorgen voor alle dieren en mensen in de wereld.

e

Het 7 Gebod Blijf trouw aan mensen van wie je houdt. Dat betekent ook dat mensen zuinig moeten zijn op mensen die van elkaar houden. Als God een God is die van mensen houdt, moeten de mensen ervoor zorgen dat mensen van elkaar kunnen houden.

Opdracht Maak elkaar aan het lachen!!! Bijvoorbeeld door elkaar eens lekker achterna te zitten of door kiekeboe te doen.

e

Het 8 Gebod Steel niet. Als de God, die ons in de woestijn genoeg te vinden geeft om van te leven, onze God is, dan mag je niet voor jezelf inpikken wat van iedereen is.

Opdracht Hebben jullie al vogels gezien? Of mooie bloemen? Zoek er maar eens een paar. Vertel: Jezus vertelt in de Bijbel een verhaal over de vogels in de lucht en de bloemen in het veld (Mat. 6: 25-34). Vogels, zo vertelt Jezus, hoeven zich voor hun eten nergens zorgen om te maken. Ze hoeven niet te zaaien of te oogsten – of naar de winkel om boodschappen te doen. God zorgt voor de vogels. En God zorgt voor de bloemen in het veld. Ze hoeven geen dure merkkleding aan of een T-shirt met dat ene stripfiguur. Ze zijn mooi zoals ze zijn en hoeven daar niets voor te doen. Als God al zo voor de vogels en de bloemen zorgt, zo mogen wij er op vertrouwen dat God ook voor ons zal zorgen.

e

Het 9 Gebod Spreek niet vals. Dat betekent dat je nooit een ander mag verraden door hem verdacht te maken. Als we God willen vertrouwen op zijn woord, maar we kunnen elkaar niet vertrouwen, dan worden we nooit vrij voor elkaar.

Opdracht Speel verstoppertje met elkaar. Het ultieme spel om kleine kinderen stapsgewijs te leren wat vertrouwen is. Je bent namelijk wel weg, maar niet echt weg.

e

Het 10 Gebod Wil niet altijd hetzelfde hebben wat bij een ander hoort. Dat betekent ook: je moet niet altijd zo willen zijn als een ander is.

Opdracht Zoek een plekje met een gladde ondergrond. Teken elkaars schaduw op de grond met een stok of met stoepkrijt op de stenen. Van jouw schaduw is er maar 1. Niemand heeft dezelfde schaduw. God heeft jou uniek gemaakt, zoals jij is er niemand. Met deze mooie gedachte is deze wandeling afgelopen.

Ga in vrede, Ga met God.

Ontmoeting met ouders Thema: Geloven geef je door Centrale vraag: Wat heb ik van mijn ouders meegekregen rondom geloven en wat wil ik hiervan doorgeven aan mijn kinderen? Tijdsduur: 2 uur

Opvoeden met geloven is allereerst: proberen je kind geborgenheid te geven. Door de aanvaarding en de onvoorwaardelijke liefde van zijn ouders kan het ontdekken dat de bron hiervan God is. Tegelijkertijd daag je het uit te groeien. Je moedigt hem aan zijn talenten te ontdekken en te gebruiken om zich te ontwikkelen tot een mens van God. Het gaat dus om overtuigingen, de manier waarop die in de praktijk worden gebracht en de wijze waarop deze worden beleefd door ouders. In deze bijeenkomst gaat het over de bronnen die de ouders gebruiken voor de geloofsopvoeding van hun kind, wordt stil gestaan bij de geloofsopvoeding die ze zelf hebben meegekregen en gaan de ouders op zoek naar een invulling van opvoeden en geloven die bij zichzelf en hun kinderen past. Voorbereiding Praktische voorbereiding       

Lees het materiaal voor deze bijeenkomst goed door, inclusief de bijlagen; Bepaal welke werkvormen je met jouw groep wilt gaan doen; Zoek de benodigdheden op; Kopieer BIJLAGE 1 vier keer en knip de kaartjes uit; Kopieer ook de andere bijlagen, voor iedere deelnemer een kopie; Teken op een flap-over een grote boom, met wortels, een stam en takken; Leg voor de bijeenkomst alle benodigdheden klaar.

Persoonlijke voorbereiding Als voorbereiding is het goed om na te gaan wat jou eigen herinneringen en ervaringen zijn als het gaat om opvoeden en geloven. De onderstaande vragen kunnen je helpen om je persoonlijk voor te bereiden op de bijeenkomst. • • • •

Wat zijn jouw eigen herinneringen uit je jeugd over geloof en kerk? Welke rol speelt geloof en kerk in je huidige leven? Wat vind jij in het geloof van grote waarde om door te geven aan ouders en hun kind(eren)? Wat zou je hierover kunnen en willen delen met de deelnemers?

Benodigdheden  Post-it-blaadjes;  Flap-over;  Grote vellen papier;  Pennen;  Kleurpotloden  Tape om flappen te bevestigen aan de muur;  Kopieën van de bijlagen;  Iets te drinken en wat lekkers.

Tips

 

Een boekentafel met boeken over (geloofs)opvoeding kan een leuke aanvulling zijn. Door het bladeren in boeken kunnen ouders ook met elkaar in gesprek komen; Denk ook aan de indeling van de ruimte. Stoelen in een halve cirkel en tafels aan de kant geeft meer ruimte voor gesprek dan een vergaderopstelling.

PROGRAMMA Welkom en opening 10 minuten Heet iedereen welkom. Je kunt de avond openen met een van de volgende Bijbelteksten: Psalm 78: 18,Deut 6: 4-7 of Jozua 4: 1-7. Je kunt er ook voor kiezen een verhaal uit een kinderbijbel voor te lezen. Steek eventueel een kaars aan, als teken van Gods licht in jullie midden Stel vervolgens jezelf zelf kort voor en vertel iets over jezelf en je betrokkenheid bij het thema van vanavond. Nodig de deelnemers uit om hun eigen naam te noemen en de namen en leeftijd van hun kinderen

10 minuten Verkenning Leg de uitspraken van BIJLAGE 1 op tafel. Dezelfde uitspraken leg je op een stapeltje op elkaar. Laat ieder twee kaartjes uitzoeken die hem of haar aanspreken. Als een leeg kaartje gekozen wordt, kan men zelf een uitspraak bedenken. Bespreek vervolgens in de groep op welke manier zij thuis omgaan met deze uitspraak. Je noemt als coach een uitspraak en vraagt wie deze uitspraak gekozen heeft. Deze persoon noemt ook de andere uitspraak en vertelt daarna iets hierover. Daarna laat je iemand aan het woord die de tweede uitspraak gekozen heeft. Wanneer de groep groot is, kun je ervoor kiezen om dit in subgroepen te doen.

Verdieping Vertel de deelnemers dat jullie aan de slag door middel van een beeld: het beeld van een boom. Bij opvoeden en geloven zijn de volgende drie dingen belangrijk:   

je eigen herinneringen uit het verleden over opvoeden en geloven: dat kun je de wortels noemen. hoe je nu in het geloof staat: daar staat de stam van de boom symbool voor; wat je van grote waarde vindt om door te geven aan je kind: de vruchten van de boom.

Vraag of de deelnemers vragen hebben ter verheldering, voor jullie verder gaan met dit beeld. Geef vervolgens iedereen een groot vel papier en vraag of ieder zijn/haar eigen boom wil tekenen.

20 minuten Wortels Nodig de deelnemers uit om bij zijn/haar wortels een aantal eigen ervaringen met betrekking tot hun geloofsopvoeding op te schrijven. De positieve ervaringen kunnen zij bij de wortels schrijven. Op postit-blaadjes kunnen ze hun belemmerende of negatieve herinneringen schrijven. Nodig de deelnemers uit om met de groep iets te delen van wat ze hebben opgeschreven. Ga hierbij niet het rijtje af, maar vraag wie als eerste wil beginnen. Schrijf in kernwoorden de herinneringen van de deelnemers bij de boom op de flap-over. Probeer steeds duidelijk te krijgen wat of wie nu precies zo belangrijk of belemmerend is geweest. Aanvullende vragen hierbij kunnen zijn: • • •

Wat raakte je zo in deze persoon en/of gebeurtenis? Wat maakte dat deze persoon of gebeurtenis belemmerend is geweest in je geloofsweg? Wat betekende deze gebeurtenis voor jouw geloof nu?

Als de groep uit meer dan tien personen bestaat, kun je er beter voor kiezen dit onderdeel in kleinere groepen te doen. Daarna verzamel je weer in de grote groep en is er kort de gelegenheid om uit te wisselen. Vraag bijvoorbeeld: “Wat heeft je verrast in het antwoord van de ander?” Eén voorbeeld mag hierbij dan genoemd worden. 15 minuten Stam Bij de stam gaat het over jouw eigen huidige situatie. Hoe sta jij nu in het geloof? Wat betekent geloven voor jou in het leven van alledag? Geef iedere deelnemer een kopie mee van BIJLAGE 2. Nodig de deelnemers uit om in kernwoorden antwoord te geven op één of meerdere vragen van de bijlage. Deze steekwoorden kunnen zij in de stam schrijven.

Verdeel de groep in kleinere groepjes van drie of vier deelnemers. Nodig iedereen uit aan elkaar te vertellen hoe de stam van hun boom eruit ziet. Is de stam dik, stevig of juist dun? Is de stam glad of zitten er deuken of ribbels in? Hoe zien zij dit terugkomen in de geloofsopvoeding die ze aan hun kind meegeven? 10 minuten Takken en vruchten Geef de deelnemers een kopie van BIJLAGE 3 en vraag hen in iedere appel iets te schrijven met betrekking tot het opvoeden met geloven dat zij van waarde vinden om door te geven aan hun kind(eren). De appels kunnen ze uitknippen en met tape op hun boom plakken. 20 minuten Pauze

30 minuten Verwerking Vertel dat er tijdens dit tweede deel van de bijeenkomst gelegenheid is om ervaringen uit te wisselen over hoe je dat nu doet in de praktijk: opvoeden met geloven. De deelnemers hebben in de appels opgeschreven wat ze van waarde vinden om door te geven aan hun kinderen. Maar hoe geef je daar nu vorm aan in het gewone leven van alledag? Verdeel de groep weer in kleinere groepjes van vier 0f vijf personen per groepje. Deel de kopieën van BIJLAGE 4 uit. Vertel de deelnemers dat ze de vragen die op deze bijlage staan, kunnen gebruiken als uitgangspunt voor het gesprek. Maar ook hun eigen vragen die op de vragenwand zijn aangebracht, kunnen ze inbrengen. En misschien zijn er ondertussen nog andere vragen bij gekomen? 5 minuten Afsluiting Vat kort samen wat jullie tijdens deze bijeenkomst hebben gedaan en vraag wat de deelnemers het meeste is bijgebleven of waar ze het meeste aan hebben gehad. Ga na of er behoefte aan is om nog eens bij elkaar te komen en verder in te gaan op het opvoeden met geloven. Bedankt tenslotte ieder voor zijn of haar inbreng.

BIJLAGE 1 Kaartjes met uitspraken Kopieer de bijlage vier maal en knip de kaartjes uit.

Ik kan ontzettend genieten van de leuke momenten samen met mijn kind(eren).

Het is eigenlijk een bizar beroep, opvoeden.

Ik wil mijn kind graag meegeven dat zij van waarde is, dat ze geliefd en gewenst is zoals ze is.

Ik wil graag vorm geven aan het geloof van mijn kind.

Gesprekken met andere ouders helpen mij om vorm te geven aan opvoeden en geloof.

Ik hoop dat mijn kind later voor zichzelf op kan komen en weerbaar is.

Ik wil mijn kind graag opvoeden met de gedachte dat zij er niet alleen voor zichzelf is, maar aandacht heeft voor anderen.

Ik vind opvoeden een hele verantwoordelijkheid.

Ik ben onzeker hoe ik in de opvoeding gestalte kan geven aan wat ik belangrijk vindt.

Ik wil graag op een natuurlijke manier benoemen dat God er voor mijn kind is.

Opvoeden met geloven is helemaal niet eng of ouderwets.

Mijn kind mag steeds meer zelf uitmaken hoe zij in het leven staat en of geloof daarin een plek heeft.

Als ouder geef je je kind een richting mee.

Als ouder leef je het leven vóór.

Alleen als je als ouder iets meegeeft valt er echt iets te kiezen.

BIJLAGE 2 De stam Beschrijf in kernwoorden in de stam op welke betekenis ‘geloven’ heeft in jouw leven. Je kunt hiervoor de volgende vragen als richtlijn nemen: 

Welke plek of rol heeft geloven voor jou in het dagelijks leven?



Wat of wie is God voor jou?



Wat zijn voor jou dingen die je moeilijk vindt als het over geloven gaat?



Hoe heeft jouw manier van geloven zich ontwikkeld in de loop van de jaren?

BIJLAGE 3 De vruchten Schrijf in iedere appel iets met betrekking tot het opvoeden met geloven dat je graag door wil geven aan je kind(eren).

BIJLAGE 4 Gespreksvragen 1.

“Wat was het laatste woord?’’, riepen wij als kinderen vroeger altijd in koor na het bijbellezen aan tafel. Het was gekscherend bedoeld om te testen of iedereen wel echt had geluisterd naar het bijbelverhaal of stiekem had zitten dromen. Is voorlezen uit de Bijbel na het eten nog steeds traditie? Of zijn er nieuwe vormen van geloofsopvoeding? Vraag: Welke tradities hebben jullie thuis opgebouwd?

2. “Mijn vrouw en ik hebben qua geloofsopvoeding geen bepaalde strategie, of vaste manier van ‘zo moet het’. Ik zeg niet heel bewust tegen mijn kinderen: ik geef jullie zus of zo mee, omdat het bij het geloof hoort. Zolang we geduldig en liefdevol met onze kinderen omgaan, komt het geloof er vanzelf in mee. Als ik tijd neem om m'n dochter naar bed te brengen en luister naar wat ze op haar hart heeft, dan gaan die gesprekken af en toe vanzelf over onderwerpen die met geloven te maken hebben. En ook als het gesprek niet heel expliciet over geloof gaat dan zul je als ouder toch impliciet 'gelovige' vragen stellen of antwoorden geven.” Vraag: Hoe impliciet of expliciet zijn bij jullie de gesprekken over geloof?

3. “Met de term ‘geloofsopvoeding’ heb ik weinig. Ik denk dat opvoeden op zich al zo ‘heilig’ is dat je geloof daarin vanzelf naar voren komt. En zolang mijn vrouw en ik open zijn over onze eigen geloofsbeleving en zolang we geduldig en liefdevol met onze kinderen omgaan, komt het geloof er vanzelf in mee.’’ Vraag: Wat betekent opvoeden en geloof voor jou?

4. “Maar supertraditioneel zijn we ook weer niet, zoals dat er dingen niet mogen op zondag bijvoorbeeld. Als één van onze kinderen zijn of haar kinderfeestje op een zondag wil houden, dan is dat prima. Het is dan feest, maar we gaan vooraf wel even naar de kerk.” Vraag: Hoe ziet jullie zondag eruit?

5. “We leggen onze dochters en zoon geen bijbelteksten op. Wel leggen we bepaalde leefregels uit de Bijbel uit, als het ter sprake komt. Bijvoorbeeld waarom je niet mag vloeken.” Vraag: Welke plaats heeft de Bijbel in jullie dagelijkse leven?

6. “Mijn moeder heeft uit haar trouwjurk een doopjurk gemaakt. Daar zijn al onze kinderen in gedoopt. Wij vonden dat heel gewoon. Maar je kind laten dopen is natuurlijk helemaal niet meer vanzelfsprekend.” Vraag: Zijn jouw kinderen gedoopt en zo ja, waarom heb je hiervoor gekozen?

7. “Wat mij betreft: betrek de kinderen bij dingen die belangrijk voor je zijn als ouder, dat is mijn tip aan ouders. Of dat nu zingen is, naar een mooi verhaal luisteren of iets voor een ander doen. Wat ze er later zelf mee doen is aan henzelf.” Vraag: Welke tip wil jij aan andere ouders meegeven?

Kinderen van 4 – 8 jaar Algemene informatie Een kind komt in een andere omgeving. De overgang van thuis, speelzaal, kinderdagverblijf naar school. Op school komt hij/zij met andere kinderen en met een andere juf/meester in contact. In de kerk gaat hij van de crèche naar de kindernevendienst. Het wordt steeds duidelijker dat het kind een eigen wil heeft, en hij of zij laat die ook gelden. Als kinderen in deze leeftijd betekenissen van geloven aangereikt krijgen die ze kunnen gebruiken in hun eigen leven, ontdekken ze dat het christelijk geloof iets van waarde is. Van belang is bijvoorbeeld dat ze verhalen horen waarin ze zich kunnen inleven en dat er met hen gepraat wordt over geloven in taal die ze kunnen begrijpen. De ouder is in deze leeftijdsfase de belangrijkste identificatiefiguur voor het kind. Als je in woord en handelen laat merken dat het geloof voor jou van belang is, zal het ook aan betekenis winnen voor je kind. Neem je kind mee in de ervaringen die jij met God en geloven opdoet. Zo ontsteek je het vuurtje van het geloof in het hart van je kind. Kinderen in deze fase kunnen oorzaak en gevolg nog niet scheiden. Ze kunnen zomaar switchen tussen fantaseren en denken, spelen en werken. Houd God en de Bijbel daarom (letterlijk en figuurlijk) uit de buurt van Sinterklaas en andere fantasieverhalen. Zorg er ook voor, dat je geen magische verwachtingen wekt van God. Als de Sinterklaas als god later niet blijkt te voldoen aan de verwachtingen, zullen ze hem subiet overboord zetten.

Tips voor thuis – Geloofskoffer In diverse gemeenten zijn initiatieven om voor gezinnen met kinderen geloofskoffers te ontwikkelen. Deze koffers kunnen rouleren onder verschillende gezinnen en bevatten allerlei materialen die de geloofsopvoeding kunnen ondersteunen. Een werkgroep denkt gezamenlijk na over de inhoud en de leeftijdsgroep waarvoor deze geloofskoffers bedoeld zijn. Belangrijk hierbij is dat er diversiteit in de koffer zit. Aan de ene kant kunnen kinderen zelf uitzoeken wat zij willen doen, lezen of voorgelezen willen worden. Aan de andere kant is het ook een uitdaging voor ouders en kinderen om gezamenlijk op te trekken, samen een spelletje te doen, of samen een knutsel te maken. Als je aan het werk bent, gaan gesprekken soms gemakkelijker. Suggesties voor soort materialen: - Boeken (om naar te kijken, te lezen) voor te lezen - Cd, muziek om naar te luisteren en eventueel samen mee te zingen - Dvd (tekenfilm) om samen naar te kijken, over te praten - Om samen te doen: spelletjes, knutselideeën, viertafel maken, puzzelboekje De geloofskoffers worden gebracht en gehaald. De ervaringen met de geloofskoffers worden gedeeld bij het halen van de koffer en in het schriftje dat in de koffer zit opgetekend.

Spring Groeien is sprongen maken, kijken hoever je kunt komen en telkens grenzen verleggen. Kinderen ontdekken de wereld en stellen duizend vragen, ook over geloven. Spring biedt ouders en opvoeders veel informatie om kinderen daarbij aan te moedigen en hen verder te helpen, met herkenbare ervaringen en praktische ideeën. Spring is een eenmalige uitgave, bedoeld voor ouders en opvoeders van kinderen van 4 tot 12 jaar. Het full colour magazine bevat onder andere gezinsportretten en artikelen over bidden, over kinderen en de kerk en over de invloed van tv en internet. Spring is voor € 8,95 te bestellen in onze webwinkel, per e-mail via [email protected] of telefonisch via 030 – 880 1880. JOP heeft bij het magazine Spring een aantal themaboekjes ontwikkeld onder de naam Zijsprong. Deze reeks is bedoeld voor ouders en opvoeders van kinderen van 4 tot 12 jaar. De boekjes zijn ook te gebruiken voor groepsgesprekken. Bij elk boekje zijn werkvormen te downloaden. Het materiaal is zeer geschikt voor een cursus geloofsopvoeding of voor een gespreksavond. http://jop.nl/producten/geloofsopvoeding/zijsprong

Moments (deel 3) Een inspirerend magazine om te lezen en door te kijken, met waardevolle artikelen, interviews en praktische ideeën voor de geloofsopvoeding. Je wilt je kind graag opvoeden met geloven, maar wanneer begin je daarmee? Welke kinderbijbel past bij jou en je kind? En wat kun je nog meer doen om geloven een goede plek te geven in je drukke gezinsleven? Moments (deel 3) helpt ouders van kinderen van 0-8 jaar op weg en biedt hun inspiratie voor het vormgeven aan de geloofsopvoeding in de verschillende leeftijdsfasen van je kind. Het bevat ervaringsverhalen, praktische ideeën voor alledaagse en speciale momenten in het leven en waardevolle handvatten voor de opvoeding van jonge kinderen. Bestellen kan via www.boekencentrum.nl

Lees- en spelletjestips  Kwartet bij de Prentenbijbel De hoogtepunten uit 10 Prentenbijbelverhalen nu ook in een kwartetspel! Veertig stevige, gelamineerde kaartjes bieden bijbels speelplezier aan kinderen vanaf 6 jaar - en aan volwassenen. ISBN: 9789089120502 www.prentenbijbel.nl  Dvd’s Wat zegt de bijbel? Veel kinderen krijgen wel iets mee over discussies over het geloof, maar niet over de verdieping in het geloof zelf. Buck Denver stelt vragen aan de orde als: ‘Wat leert de Bijbel ons?, ‘Wie schreef de Bijbel’, ‘Waarom kunnen we op de Bijbel vertrouwen?’ http://www.watzegtdebijbel.com/Watzegtdebijbel/Wat_zegt_de_Bijbel.html  Alles is voor altijd Vlotte en hedendaagse kinderliederen bij vijf wereldreligies: Boeddhisme, Christendom, Hindoeïsme, Islam en Jodendom. Het pakket bestaat uit een boekje met cd. Auteur Ulla Berger, Nel Stoffelsen en illustraties van Guida Joseph http://www.kwintessens.nl/levensbeschouwing/alles-is-voor-altijd  Kinderen van de wereld memoryspel Kleurrijk en uitdagend memoryspel met kinderen uit 36 landen. Wie kan het jongetje en het meisje uit hetzelfde land bij elkaar vinden en leert in 36 talen 'hoi' zeggen? Inclusief prentenboekje If you’re happy and you know it. http://www.kwintessens.nl/kinderen-van-de-wereld-memoryspel  Prentenboek Krummel Krummel de rups voelt zich zo verschrikkelijk gewoon. Hij is niet zo sterk als de mier. Hij heeft geen grappig huisje op zijn rug, zoals de slak. Hij heeft zelfs niet van die mooie stippen die het lieveheersbeestje heeft. Hij is gewoon. Misschien vind jij jezelf ook wel te gewoon, net als Krummel. Zou je liever groter zijn? Of knapper? Wil je liever blond haar of juist bruin haar? Lees maar eens wat God tegen Krummel zegt: "Ik houd van je zoals je bent." ISBN: 9055602892 Uitgever: Vuurbaak B.V. www.vuurbaak.nl  Ga je mee? Een koffer boordevol met verhalen, kaarten, spellen, decoraties en een handleiding voor ouders. Kinderbijbel 'Ga je mee?'; 5 gebedskaarten met houten standaard; Kwartetspel 'Doe je mee?'; Gezelschapsspel 'In de ban van de farao', bestaande uit een speelbord, kaarten, fiches, pionnen en dobbelsteen; Kindertekeninghouder; Groeimeter voor de kinderkamer; Tafelkalender voor de veertigdagentijd en Pasen; Luisterboek CD 'Ga je mee?' met verhalen en nieuwe liedjes; Handleiding 'Geloven thuis, stap voor stap'. ISBN: 978 90 6173 9463 www.geloventhuis.nl

 100 eenvoudige knutselideeën rond de Bijbel - Sue Price Velen van ons leren effectiever als er iets te zien is en we zelf iets kunnen maken. Deze collectie geïllustreerde ideeën is speciaal gemaakt om kinderen te helpen de verhalen in de Bijbel te begrijpen. ISBN: 9057870460 Uitgever: www. http://www.johannes-multimedia.nl/  Tirza’s vrolijke frutselbijbel - Tirza Beekhuis Tirza's vrolijke frutselbijbel is een teken- en knutselboek bij bekende Bijbelverhalen. Het zit vol humor en verrassende opdrachten. Want wie wil nou niet alvast zijn kleren ontwerpen die hij of zij aan gaat doen naar het Grote Feest? Of een toren van Babel bouwen met eigen gemaakte kaartjes? En hoe zagen volgens jou de 12 discipelen er eigenlijk uit, en… waarom teken je jezelf er niet gelijk tussen? Tirza tovert met haar aansprekende tekenstijl bij zowel kinderen als volwassenen een glimlach op het gezicht. ISBN 9789055604784 Uitgever: Vuurbaak B.V. www.vuurbaak.nl  Prentenbijbelapps De apps Pasen, Daniël en David en Goliat zijn bedoeld voor jonge kinderen van 2 – 7 jaar en bevatten animatiefilmpjes, waarin het Bijbelverhaal tot leven komt met muziek, beweging en geluidseffecten. Zo vormen deze apps met Bijbelverhalen een waardevolle toevoeging op de bestaande ‘papieren’ kinderbijbels. In de komende maanden zal een serie Prentenbijbelapps verschijnen, met bekende verhalen als Noach, Abraham en Ruth. http://www.prentenbijbel.nl/apps/

Activiteit voor ouders en kinderen - De 10 Geboden uitgebeeld Introductie Deze bijeenkomst is voor ouders met kinderen van 4-8 jaar. Een mogelijk tijdstip voor uitvoering van dit programma zou na de kerkdienst kunnen zijn. Een andere optie is om de kindernevendienst hiervoor te gebruiken. Een leuke manier om de ouders een keer de kindernevendienst te laten ervaren, zij het in een iets andere vorm. Zorg er dan wel voor dat er voldoende tijd is. En dat je niet onverwachts voor het einde van je programma terug hoeft naar de dienst. Het programma duurt ongeveer 45 minuten, maar is aan te passen naar langer of korter.

Benodigdheden    

Verkleedkleren / attributen De kaartjes van bijlage 1 (Kinder)Bijbel Knutselmateriaal (optioneel)

Welkom – 10 min. Heet iedereen welkom. Deze bijeenkomst is voor ouders en kinderen, omdat het deze week ‘De Week van de Opvoeding’ is. Opvoeden heeft veel raakvlakken met geloofs-opvoeding. En natuurlijk met regels, grenzen stellen, je kinderen (of ouders) dingen willen leren. Als thema heeft ‘De Week van de Opvoeding’ gekozen voor ‘Ik tel tot tien’. De meest bekende regels in de Bijbel, dat zijn er ook 10, namelijk de Tien Geboden. Ook wel de Tien Woorden van God genoemd. Daar gaan we vandaag mee aan de slag.

Gesprekje over regels thuis Voor de kinderen

Wat mag jij thuis wel of niet? Wat vind je daarvan? Zijn je ouders streng of heel makkelijk? Zijn er ook regels waar je papa/mama zich aan moeten houden?

Voor de ouders

Waarom hebben jullie bepaalde regels? Wat gebeurt er als iemand zich niet aan de regels houdt?

Voor allebei

Welke regel(s) zou je graag willen veranderen?

Eens – oneens? – 5 min. Trek een denkbeeldige lijn in de ruimte. De ene kant is eens, de andere kant is oneens. Stel de onderstaande vragen. Zowel ouders als kinderen nemen positie in. Vraag af en toe door waarom iemand daar staat, maar houd ook de vaart erin. NB Als kinderen het moeilijk vinden om een positie in te nemen, los van hun ouders, maak dan 2 groepen en stel de vragen eerst aan de kinderen apart, dan aan de ouders. Of laat de gezinsleden eerst met elkaar overleggen voor ze samen een positie innemen. - Je mag zoveel snoepen als je maar wilt. - Op zondag ga je naar de kerk. - Papa’s / mama’s mogen geen (mobiele) telefoon aan tafel tijdens het eten. - Je moet altijd luisteren naar wat papa of mama zegt. - Je mag geen ruzie maken. - Na de wc moet je altijd je handen wassen. - Je mag net zo laat naar bed als je zelf wilt.

Uitleg – 5 min. Regels zijn er niet zomaar. Die heb je nodig om goed met elkaar om te gaan. En om dingen (af) te leren. Als je klein bent, wil je je niet zomaar aan allerlei regeltjes van je ouders houden. Maar meestal hebben ze die regels niet bedacht om je dwars te zitten, maar om je iets te leren. Dat teveel snoepen bijvoorbeeld slecht voor je is. Of dat je van te laat naar bed gaan, chagrijnig wordt. Voor grote mensen gelden nog veel meer regels dan voor kinderen. Maar grote mensen kunnen (als het goed is) zelf bepalen of ze zich eraan houden of niet – en de gevolgen ervan begrijpen. Als zij teveel snoepen, worden ze vanzelf ongelukkig op de weegschaal of bij de tandarts. Of als ze te laat naar bed gaan, dan zijn ze zelf chagrijnig of moe de volgende dag. Kortom, er zijn regels nodig zodat je goed met jezelf en met elkaar kan omgaan. Toen het volk Israël in Egypte woonde, waren ze een slavenvolk. Ze mochten zelf geen regels maken, die werden hen opgelegd door de farao. Maar als God hen bevrijdt uit het land en ze de woestijn intrekken, is er ineens geen farao meer en hoeven ze ook niet meer te luisteren naar zijn regels. Dat betekent niet dat de Israëlieten nu ineens maar alles mogen en kunnen. Om als bevrijde mensen te kunnen leven, geeft God richtlijnen mee om goed samen te leven. Dat zijn de 10 woorden waaraan het volk zich mag houden als leidraad voor hun leven. Inventariseer of de kinderen / ouders er een aantal zo uit het hoofd weten.

Verkleedspel – 20 min. Ieder gezin krijgt 1 gebod en beeldt deze met elkaar uit met behulp van verkleedkleren en/of attributen. De andere gezinnen mogen raden om welk gebod het gaat (Zie bijlage hieronder). Zijn er meer of minder dan 10 gezinnen, maak dan 10 samengestelde groepjes.

Afsluiting – 5 min. Lees ter afsluiting met elkaar de Tien Geboden uit een (kinder)bijbel. Een passende versie staat in Woord voor Woord van Karel Eijkman en Bert Bouman. Welke Geboden komen terug in jullie regels thuis? Aan welk(e)gebod(en) of regel(s) zou je je de komende tijd (meer) willen houden? Bedank iedereen voor hun komst. Optioneel Schrijf na afloop alle geboden bij elkaar op ‘stenen tafels’. Deze kun je ergens ophangen in de kerk. Extra leuk is om van elk gebod dat wordt uitgebeeld een foto te maken. Deze kun je later erbij plakken op de stenen tafels.

BIJLAGE 1 De 10 Woorden Deze versie komt uit: Op weg, verhalen uit de Bijbel voor kinderen van Baukje Offringa.

Ik ben de Heer jullie God. Ik heb jullie bevrijd.

Dood niemand.

1

Maak geen beelden om daarvoor te buigen.

6

Blijf trouw aan elkaar.

2

Noem mijn naam niet bij dingen die niet bij mij horen.

7

Steel niet.

3

Vier de rustdag.

8

Vertel geen leugens over een ander.

4

Heb eerbied voor je vader en je moeder.

9

Je moet niet willen hebben wat van een ander is. 5

10

Ontmoeting met ouders Thema: Wat geef jij je kinderen mee? Centrale vraag: Wat heb ik van mijn ouders meegekregen rondom geloven en wat wil ik hiervan doorgeven aan mijn kinderen? Tijdsduur: 1,5 - 2 uur Je kind groeit op, gaat naar school, geleidelijk verandert de gezinssituatie. Dit vraagt ook een hernieuwde bezinning op het thema “geloof”. In deze leeftijd komen kinderen toe aan de grote verhalen uit het Oude en Nieuwe Testament, vandaar dat in deze bijeenkomst kort stilgestaan wordt bij kinderbijbels. Bij geloofsopvoeding gaat het om je eigen overtuigingen/waarden en hoe je deze deelt met je kinderen. Ieder mens is uniek en elke gezinssituatie is anders. Door samen met andere ouders ervaringen uit te wisselen en situaties te bespreken, deel je ervaringen en kun je nieuwe ideeën opdoen. Dit programma biedt daar handvatten voor. Praktische voorbereiding • Lees het materiaal voor deze bijeenkomst goed door • Bepaal welke werkvormen je met jouw groep wilt gaan doen • Zoek de benodigdheden op • Leg voor de bijeenkomst alle benodigdheden klaar Voorbereiding Vraag vooraf aan ouders om een kinderbijbel van thuis en een favoriet voorleesboek mee te nemen. Wanneer ouders nog een eigen kinderbijbel uit hun jeugd hebben, mag deze ook mee. Zoek zelf een Bijbelverhaal uit de kinderbijbel dat jou aanspreekt, zodat dit gelezen kan worden als opening. Benodigdheden  Ballonnen  Pennen  4 soorten snoepjes  Rugzak of rugtas  Papier  Kleurpotloden  Verf  Kwasten  Eventueel schilderdoek of aquarelpapier  Verschillende kinderbijbels (kan ook geleend worden via de bibliotheek) Tips http://www.kinderbijbels.nl/Kinderbijbels_5_tot_8_jaar-p-0_1_4-d--t-2.html www. kinderbijbels.nl Hier vind je objectieve besprekingen van bijna alle Nederlandse kinderbijbels (peuterbijbels, kleuterbijbels, kinderbijbels voor diverse leeftijden, jongerenbijbels), voorbeeldpagina’s voor een indruk van de verhaalstijl en de illustraties, kinderbijbels als luisterboek met luisterfragment, Bijbelverhalen op dvd met beeldfragment.

PROGRAMMA Inloop – 15 minuten Start de bijeenkomst met een (informele) inloop met koffie en thee. De ouders krijgen op deze manier de kans om elkaar te ontmoeten. Welkom en opening – 5 minuten Heet de ouders van harte welkom. Leg uit dat we vandaag ingaan op het thema ‘Wat geef jij je kinderen mee?’ en vertel dat we ingaan op geloven thuis en dat er ruimte is voor het ontmoeten, delen van ervaringen en leren van elkaar. Lees als opening een verhaal uit een kinderbijbel dat jou aanspreekt. Kennismaking - 10 minuten Ik ben… Laat iedereen zichzelf kort voorstellen en vertel iets over je kinderen (namen, leeftijd, hobby van je kind(eren). Tip: Wanneer je zelf begint met het rondje, geef je de ouders de tijd om even na te denken. Daarnaast zet je de sfeer neer. Wat wil je aan je kinderen meegeven? – 10 minuten Als ouders willen we onze kinderen bagage meegeven. Bagage voor onderweg. Laat een rugzak, tas zien waar deze bagage in meegenomen kan worden. Vraag aan de ouders: Wat vind je het allerbelangrijkst om aan je kind door te geven? Dit kunnen meerdere dingen zijn. Laat iedereen voor zichzelf enkele ballonnen opblazen en schrijf op de ballon wat je wilt meegeven aan je kind. We hebben nu ballonnen, de bagage en een rugzak waar de bagage in kan. Alleen is nu de vraag: hoe krijg je deze ballonnen nu in de rugzak van het kind? Probleem: zak is met twee/drie ballonnen vol. Hele groep wil zijn ballonnen kwijt. Hoe? Hard duwen: ballon knapt. Weinig erin: magere bagage. Rugzak vol: veel ballast, weinig ruimte voor de eigen ontdekkingen. Oplossing: ballonnen weer leeg laten lopen en kind zelf de kans geven ze met zijn/haar eigen adem te vullen! Kinderbijbels verkennen - 10 minuten Karel Eykman zegt dat je het beste bij Bijbelverhalen kunt beginnen als je wilt ontdekken wie God is. Leg een aantal kinderbijbels op tafel en laat iedere ouder een kinderbijbel uitkiezen, alleen op de illustraties, dus zonder de tekst te lezen. Deel met elkaar de ervaringen. Pauze – 15 - 20 minuten Zorg er wel voor dat de pauze minstens 15-20 minuten duurt, zodat de ouders tijd hebben om eigen ervaringen uit te wisselen. Eigen ervaringen delen - 15 minuten Maken van viertallen: snoepjes verdelen. Zorg dat je vier soorten snoepjes hebt en dat er per soort snoepje net zoveel zijn als er deelnemers in een groepje moeten komen. Deel de snoepjes vervolgens uit. Als iedereen een snoepje heeft, laat je iedereen diegenen opzoeken die hetzelfde snoepje hebben. Deel de groep in viertallen en bespreek met elkaar de volgende vragen: Welk beeld van God heb je vroeger vanuit de Bijbel meegekregen? Welk verhaal sprong (springt) eruit dat illustratief is voor het persoonlijke godsbeeld uit je jeugd? Hoe is dat beeld nu? Is er iets veranderd in je beeld van God? Of komt het nog steeds overeen met het beeld dat je vanuit je jeugd hebt meegekregen? Past hier een Bijbelgedeelte bij? Welk beeld van God wil je doorgeven aan je kinderen?

Kinderbijbels vergelijken - 20 minuten Laat de ouders nogmaals een kinderbijbel uitkiezen, die past bij de beelden die zij willen meegeven aan hun kinderen. Geef aan dat de kinderbijbel(s) die zij kiezen, invloed kan(kunnen) hebben op het godsbeeld van hun kinderen. Laat de ouders in elke bijbel hetzelfde verhaal lezen, bijvoorbeeld het verhaal over de ark van Noach, het verhaal van de geboorte van Jezus, de parabel van het verloren schaap. Dan kun je het beste de verschillen merken. Stel jezelf de vraag: bij welk verhaal voel ik me het meeste thuis? M.a.w. welk verhaal komt het dichtst bij de manier waarop ik het aan mijn kinderen zou vertellen en welke illustraties spreken mij en mijn kind(eren) het meeste aan? Creatieve verwerking - 30 minuten Veel Bijbelboeken zijn geschreven in de vorm van brieven, liederen en poëzie. Vraag de deelnemers om zélf op een creatieve manier weer te geven wie God voor hen is, wat zij het belangrijkste vinden om hun kind over God en het leven mee te geven. Bijvoorbeeld in een brief, lied of gedicht voor hun kind, of uitgedrukt in een tekening of schilderij. Zorg voor voldoende materialen: papier, pennen, kleurpotloden, verf en kwasten en eventueel schilderdoek of aquarelpapier. Je kunt aan het eind de kunstwerken bekijken en eventueel de geschreven teksten laten voorlezen. Geef de ouders nog even de tijd om in één zin een korte reactie te geven op de avond. Sluit de avond af met gebed van Elly Zuiderveld LIEVE GOD Met mijn handen samen en mijn ogen dicht kom ik met U praten Vader van het licht. Ik wil U bedanken, ook voor deze dag. Wilt U voor mij zorgen dat ik groeien mag? Wilt U mij ook helpen als ik speel of leer, om bij U te blijven heel dicht bij U, Heer? Zegen alle kinderen. Mensen groot en klein. Laat er vrede komen, laat er liefde zijn. Amen.

Kinderen van 8 - 12 jaar Algemene informatie Ontwikkeling: Kinderen in deze leeftijdsfase zijn erg leergierig. Ze leren graag dingen uit hun hoofd en ontdekken wat ze daarmee kunnen doen. Dat geldt ook voor kennis die met geloven te maken heeft. Kinderen kunnen zo opgaan in het leren ‘van buiten’, dat de kans er is dat de beleving (hun binnenkant) erbij inschiet. Zorg ervoor dat er voor je kind ook wat aan het geloof te beleven en te ervaren is. Bijvoorbeeld door samen een kaarsje aan te steken in een kerk en thuis kleine rituelen rond geloven vorm te (blijven) geven, zoals op vaste momenten bidden, zingen, lezen, enzovoort. Als in de puberteit de aandacht weer naar binnen wordt verlegd, kunnen kinderen voortbouwen op de ervaringen die ze eerder met geloven hebben opgedaan.

Tips voor Thuis Moments is een magazine voor ouders van kinderen van 8 - 12 jaar. Dit bewaarmagazine bevat artikelen over spreken over God met je kinderen, samen bidden, omgaan met rouw en verlies en geloofsontwikkeling bij kinderen. Ook biedt Moments veel interviews, ervaringsverhalen en praktische ideeën en adviezen om ouders te inspireren in het opvoeden met geloven. Het magazine Moments is te bestellen voor € 8,95 via de site van Boekencentrum Uitgevers. www.boekencentrum.nl Chi Rho De animatieserie ‘Chi Rho’ maakt kinderen op een eigentijdse en spannende manier bekend met de verhalen uit de Bijbel. De twaalfjarige Cora reist met een tijdmachine naar de tijd van de Bijbel. Bij de dvd’s is ook een website ontwikkeld die inhoudelijk aansluit op het verhaal van de tekenfilmserie met filmpjes, knutselideeën en prikkelende vragen. Kinderen kunnen de site bekijken of ouders kunnen de website bezoeken als hun kinderen de tekenfilms bekijken. De website geeft ouders achtergrondinformatie, aanknopingspunten en handvatten om hun kinderen de in ‘Chi Rho’ behandelde Bijbelgedeelten te helpen begrijpen en een brug te slaan naar het geloofsleven. Want wat hebben Adam & Eva eigenlijk te maken met wel of niet eerlijk zijn tegenover anderen? En wat heeft het verhaal van Jona te maken met vertrouwen? Ontdek het op www.chirho.nl. Spring Groeien is sprongen maken, kijken hoever je kunt komen en telkens grenzen verleggen. Kinderen ontdekken de wereld en stellen duizend vragen, ook over geloven. Spring biedt ouders en opvoeders veel informatie om kinderen daarbij aan te moedigen en hen verder te helpen, met herkenbare ervaringen en praktische ideeën. Het is een eenmalige uitgave, bedoeld voor ouders en opvoeders van kinderen van 4 tot 12 jaar. Het full colour magazine bevat onder andere gezinsportretten en artikelen over bidden, over kinderen en de kerk en over de invloed van tv en internet. Spring is voor € 8,95 te bestellen in onze webwinkel, per e-mail via [email protected] of telefonisch via 030 - 880 1880. Zijsprong JOP heeft bij het magazine Spring een aantal themaboekjes ontwikkeld onder de naam Zijsprong. Deze reeks is bedoeld voor ouders en opvoeders van kinderen van 4 tot 12 jaar. De boekjes zijn ook te gebruiken voor groepsgesprekken. Bij elk boekje zijn werkvormen te downloaden. Het materiaal is zeer geschikt voor een cursus geloofsopvoeding of voor een gespreksavond. http://jop.nl/producten/geloofsopvoeding/zijsprong

Lees- en spelletjestips  Chi Rho In Chi Rho belandt de 12-jarige Cora in de tijd van de Bijbel. Als Cora's vader, een beroemd restaurateur en bijbelexpert, plotseling verdwijnt, doet ze er alles aan hem terug te vinden. Cora's enige aanwijzing komt van een vreemde kubus, waarmee ze terugreist naar de tijd van de Bijbel. Haar tijdreis voert haar langs tal van spannende Bijbelverhalen. Op deze website vind je achtergrondinformatie bij elke aflevering, opstapjes voor een gesprek en creatieve verwerkingen. http://www.chirho.nl/  Ontmoeten Het spel is een hulpmiddel om op een ontspannen manier binnen een tijdsbestek van 10 minuten een open gesprek over geloven tot stand te brengen. Het bestaat uit een 70-tal kaarten waarop heldere begrippen staan. In het bijzonder geloofsbegrippen zijn kriskras door het spel verwerkt. Ook allerlei gevoelskaarten maken onderdeel uit van het spel. In de praktijk is gebleken dat de balans tussen de diverse kaarten onderling zo evenwichtig is, dat het als een prettig, uitdagend en open spel ervaren wordt. http://robdoornbos.eu/kerkopkop/ontmoeten.html  Klik Het spel bevat 62 gesprekskaarten met onderwerpen die gekozen zijn omdat zij belangrijk zijn voor jongeren en ouders. Van zakgeld tot de kerkdienst, van internet tot eenzaam, van verliefd tot huisregels, alles wordt bespreekbaar tijdens het spelen van dit spel. http://robdoornbos.eu/kerkopkop/klik.html  Memoryspel "Koppie Koppie" Met zestig foto's van kinderen van over de hele wereld. Wie zoekt de meeste paren bij elkaar? Inclusief handleiding en doosje. https://webwinkel.pkn.nl/kerk-in-actie/memoryspel-koppie-koppie  Bijbeldetective In Bijbeldetective vind je een schat aan prachtige, gedetailleerde platen uit de wereld van de Bijbel. Naast elke plaat vind je kleinere plaatjes, die in de grote plaat voorkomen. Je kunt urenlang plezier hebben met het zoeken naar mensen en voorwerpen uit de tijd van de Bijbel, en naar tientallen landdieren, vogels en zelfs kikkers. Door het oplossen van puzzels word je steeds slimmer. Als je klaar bent met dit boek, weet je een heleboel van de achtergronden van de bekendste verhalen uit de Bijbel. ISBN: 9789086011162 Uitgever: Benjamin  Maar wie ís God? Een boek waarin vragen die kinderen (en volwassenen) over God en geloven stellen, helder en eerlijk beantwoord worden. Soms is er ook een vraag die niet beantwoord kan worden. De uitleg en de illustraties stimuleren tot verder nadenken voor ouder en kind. Dit boekje is zeer aan te raden voor ieder die de eigen vragen en die van de kinderen serieus neemt en na wil denken over geloven nu. ISBN: 9061738431 Uitgever: Adveniat Geloofseducatie www.adveniat.nl  Geloven, wat is dat eigenlijk? – Gwenaelle Boulet, Anne Sophie du Bouëtiez e.a. Denk mee over acht vragen. Hoe is de wereld ontstaan? Waarom bestaat de mens? Wie is God? Wat komt er na de dood? Acht vragen worden op een open, christelijke manier beantwoord in dit kleurrijke boek. De toon van een gesprek, de sfeer van een hip prentenboek. ISBN: 9491042068 Uitgever: Adveniat Geloofseducatie www.adveniat.nl  Grote vragen over de wereld, de mensen en jou! - Marie Aubinais e.a. Waarom dromen we? Moet je altijd de waarheid spreken? Hoe moet je vrienden maken? Waarom zijn er oorlogen? Houdt de wereld ooit op? Grote vragen! Voor ieder kind dat zulke grote vragen stelt is er

dit boek. Elke pagina is fleurig geïllustreerd. Soms is een antwoord helemaal raak. Een andere keer helpt het op weg om verder te zoeken. ISBN: 9061731542 Uitgever: Adveniat Geloofseducatie www.adveniat.nl

Activiteit voor ouders en kinderen - Rondgang langs de 10 Geboden Introductie Deze bijeenkomst is voor ouders met kinderen van 8-12 jaar. Onder ‘ouder’ verstaan we ook ‘opvoeder’. Een mogelijk tijdstip voor uitvoering van dit programma is na de kerkdienst. Ook mogelijk is om het programma op een middag of avond aan te bieden. Het programma is bedoeld om als ouder samen met je kind(eren) te doorlopen. Er is dus geen gezamenlijk programma voor alle deelnemers. De deelnemers hoeven ook niet allemaal op hetzelfde tijdstip te starten. De deelnemers lopen een route langs 10 plekken door de kerkzaal en / of het kerkgebouw. Op elke plek staat een van de 10 Geboden centraal door middel van een vraag, opdracht, ritueel. Er is geen vaste route. Ook is er geen tijdschema. Deelnemers mogen zelf bepalen hoe lang ze over de route doen. Een uur zal zo ongeveer het gemiddelde zijn. Handig is om het begin- en eindpunt in een andere ruimte te doen dan de 10 plekken. Hier kun je de deelnemers ontvangen en uitleggen wat de bedoeling is. Na afloop kunnen ze hier ook napraten met elkaar en hun ervaringen delen (eventueel met wat te drinken / lekkers erbij).

Benodigdheden Op alle plekken nodig: - het gebod met de opdracht (zie bijlage voor printversie) - tafel - eventueel stoelen Begin- eindpunt: - Een aantal begeleiders die de deelnemers ontvangen en de route uitleggen. (Het aantal begeleiders is afhankelijk van hoeveel deelnemers je verwacht, zorg in ieder geval dat je met minimaal 2 personen bent.) - Eventueel drinken / wat lekkers - Uitleg van de opdracht (eventueel op papier om mee te geven, anders mondeling) Langs de route: Gebod 1 - waxinelichtjes - aansteker Gebod 2 - beeldkaarten (bijvoorbeeld Kaarten op Tafel. Te bestellen via de EO-webwinkel) Gebod 3 - gekleurd papier (A5- of A6-formaat) - stiften /pennen - groot flip-over vel - lijm Gebod 4 - flip-over vellen - stiften / potloden

Gebod 5 - wit papier (A6-formaat) - pennen - doos of iets dergelijks NB Neem voor deze opdracht van tevoren contact op met de predikant / voorganger of hij of zij deze gebeden wil opdragen in het gebed in een kerkdienst. Gebod 6 -x Gebod 7 - stroken gekleurd papier - pennen / stiften - nietapparaat Gebod 8 - flip-over vellen - pennen / stiften Gebod 9 - een aantal kaartspellen (even groot en redelijk stevig) Gebod 10 - computer (o.i.d.) met internetverbinding (en geluidsboxjes) of - cd met een van de volgende liedjes: Iedereen is anders – Elly en Rikkert van het album ‘Ik zie je wel’ Je bent bijzonder – Opwekking voor Kinderen cd nr. 9 van Herman Boon Via YouTube zijn diverse varianten te vinden. In de bijlage vind je 2 verschillende versies. Print de versie die jullie willen gebruiken. Optioneel Na afloop kun je de deelnemers nog iets meegeven naar huis. Maak kaartjes met daarop de tekst van e het gebod van Jezus (zie uitleg bij het 1 gebod) met bijvoorbeeld een waxinelichtje eraan vast. Of geef het gedicht mee van de ‘Voetstappen in het zand’. Via google/ YouTube of bij de bijbelkiosk zijn er voldoende voorbeelden van te vinden. Uitleg vooraf aan de deelnemers Deze bijeenkomst is voor ouders en kinderen, omdat het deze week ‘De Week van de Opvoeding’ is. Opvoeden heeft veel raakvlakken met geloofs-opvoeding. En natuurlijk met regels, grenzen stellen, je kinderen (of ouders) dingen willen leren. Als thema heeft ‘De Week van de Opvoeding’ gekozen voor ‘Ik tel tot tien’. De meest bekende regels in de Bijbel, dat zijn er ook 10, namelijk de Tien Geboden. Ook wel de Tien Woorden van God genoemd. In de kerkzaal / kerkgebouw zijn 10 plekken ingericht waarbij op elke plek een van de 10 Geboden centraal staat. Een vraag, ritueel, bezinning of creatieve opdracht laat jullie als ouders en kinderen met elkaar in gesprek gaan over deze 10 Geboden, maar ook veel breder over de plek van het geloof in jullie gezin, in jullie leven.

Je bent vrij om zelf je route te bepalen. Het is handig om bij 1 te beginnen en bij 10 te eindigen, maar daar tussenin maakt de volgorde niet uit. Is het ergens druk, ga dan eerst naar een andere plek toe. Hoelang je bij een plek bent, maakt niet uit. Net zolang als jullie willen. Ben je klaar, voel je dan van harte uitgenodigd om in deze ruimte terug te komen om samen met je kinderen nog wat na te praten of om met andere gezinnen –als die er zijn- ervaringen uit te wisselen. De teksten van de Tien Geboden komen uit de kinderbijbel Woord voor Woord van Karel Eijkman en Bert Bouman. De teksten die andere Bijbelgedeeltes weergeven zijn gedeeltes uit de Nieuwe Bijbelvertaling.

e

Het 1 Gebod

Ik ben de Heer, jullie God. Ik heb jullie vrijgemaakt uit een onvrij land. Houd je dan ook aan je bevrijder. En zorg ervoor dat je vrij blijft van andere goden.

Mat. 22: 36-40 34 Nadat de farizeeën hadden vernomen dat hij de sadduceeën tot zwijgen had gebracht, kwamen ze bij elkaar. 35 Om hem op de proef te stellen vroeg een van hen, een wetgeleerde: 36 ‘Meester, wat is het grootste gebod in de wet?’ 37 Hij antwoordde: ‘Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand. 38 Dat is het grootste en eerste gebod. 39 Het tweede is daaraan gelijk: heb uw naaste lief als uzelf. 40 Deze twee geboden zijn de grondslag van alles wat er in de Wet en de Profeten staat.’ In het Nieuwe Testament geeft Jezus de kern van alle wetten en geboden uit het Oude Testament in twee zinnen weer. - Hoe proberen jullie als gezin of als persoon daar naar te leven? - Welke plek heeft God / het geloof in jullie leven? - Steek een kaarsje aan en vertel elkaar iets over deze vragen.

e

Het 2 Gebod

Probeer mij niet uit te tekenen. Dat betekent dat je niet mag beweren dat je precies weet hoe God is en hoe Hij eruitziet.

- Welk beeld heb jij van God? - Kies een beeldkaartje uit waarmee je Hem zou willen omschrijven. - Vertel aan elkaar welk kaartje je hebt uitgekozen en waarom. - Mag je, volgens dit gebod, zo’n beeld in je hoofd hebben? Waarom wel of niet?

Leg de kaartjes weer terug en vervolg je weg.

e

Het 3 Gebod

Noem mijn naam niet bij dingen waar ik niet mee te maken wil hebben. Dat betekent dat je voorzichtig moet zijn met dat woord God.

Tegenwoordig wordt het woord God of Jezus nogal eens als scheldwoord gebruikt. Ook wordt vaak gezegd dat God bepaalde dingen wel of niet wil, of bepaalde mensen wel of niet liefheeft. Zonder er bij stil te staan, gebruiken we de naam van God voor iets waar God niets mee van doen heeft. De naam van God wordt in de Bijbel vertaald met ‘Ik ben die ik ben’ of: ‘Ik zal er zijn voor jou’. Schrijf een gedichtje in de vorm van een ‘elfje’ over hoe jij denkt over de naam van God. Plak jouw elfje op de flip-over. Een elfje bestaat in totaal uit 11 woorden. Elke regel eentje meer, de laatste regel is weer 1 woord. een twee drie vier vijf zes zeven acht negen tien elf

God Wil bevrijden Hij is er Zal bij me zijn Gelukkig

e

Het 4 Gebod

Vier één dag van de week als mijn dag. Dat betekent dat het een vrije dag is. Op zo’n dag moet je alle mensen die voor je werken vrij geven.

Gen. 2: 2-3 2 Op de zevende dag had God zijn werk voltooid, op die dag rustte hij van het werk dat hij gedaan had. 3 God zegende de zevende dag en verklaarde die heilig, want op die dag rustte hij van heel zijn scheppingswerk. - Wat maakt de zondag voor jullie anders dan andere dagen van de week? - Hoe ziet jullie gezin eruit op zondag? Teken dit op de flip-over. - Praat met elkaar over waarom je bepaalde dingen wel of niet doet op een zondag.

e

Het 5 Gebod

Houd je vader en je moeder in ere. Want als je dat niet doet, als je oudere mensen maar laat zitten, dan zorg je er niet voor dat ze vrij kunnen zijn. We zijn allemaal kinderen, voortgebracht door onze ouders. Je relatie als jong kind met je ouders (of opvoeders) is heel anders dan wanneer je zelf volwassen bent. Sommigen hebben misschien een hele goede relatie, anderen een minder goede. Soms kan ziekte of overlijden de relatie verstoren of beëindigen. - Denk voor jezelf eens een paar minuten na over jouw relatie met (een van) je ouder(s). - Hoe probeer jij je vader en (of) moeder (of opvoeders) in ere te houden? - Wat waardeer je wel of niet aan hen? - Hoe laat je elkaar merken dat je om elkaar geeft?

- Schrijf je gedachten als in een gebed op een briefje en doe dit briefje in de doos. Je gebed blijft privé, maar de dominee zal wel een zegen vragen over alle gebeden in de doos tijdens de kerkdienst, zodat je mag weten dat jouw gedachten gedragen worden door God.

e

Het 6 Gebod

Sla niemand dood. Dat betekent ook dat je elkaar niet in de steek laat. God gaf ons de kans om te leven. Dus mag je elkaar het leven niet onmogelijk maken.

Iemand doden staat (hopelijk) ver van je dagelijkse realiteit af. Het komt ineens een stuk dichterbij als je dit gebod betrekt op dat je elkaar niet in de steek mag laten of het leven onmogelijk mag maken. - Waar denk je aan bij ‘in de steek laten’ of ‘iemand het leven onmogelijk maken’? - Heb je zelf weleens iemand in de steek gelaten? Waarom? Zou je dit weer goed kunnen maken? - Wat zou je kunnen doen als je ziet dat iemand het leven onmogelijk wordt gemaakt?

e

Het 7 Gebod

Blijf trouw aan mensen van wie je houdt. Dat betekent ook dat mensen zuinig moeten zijn op mensen die van elkaar houden. Als God een God is die van mensen houdt, moeten de mensen ervoor zorgen dat mensen van elkaar kunnen houden.

Als gemeente van God hoor je bij elkaar en heb je de opdracht voor elkaar te zorgen. Ook al ken je misschien lang niet iedereen in de kerk, of zijn er zelfs mensen met wie je niet goed kan opschieten, dit gebod vertelt ons dat we zuinig moeten zijn op elkaar. We vormen samen allemaal een schakeltje in Gods ketting. - Voeg daarom als symbool voor deze band een schakel toe aan de ketting. Schrijf aan de ene kant je naam op een van de strookjes papier. Schrijf op de andere kant waarom jij voor deze kerk een onmisbare schakel bent. Praat hier als ouder en kind uiteraard ook samen over.

Maak je strook papier met een nietje vast aan de andere schakels.

e

Het 8 Gebod

Steel niet. Als de God die ons in de woestijn genoeg te vinden geeft om van te leven, onze God is, dan mag je niet voor jezelf inpikken wat van iedereen is.

Mat. 6: 25-34 25 Daarom zeg ik jullie: maak je geen zorgen over jezelf en over wat je zult eten of drinken, noch over je lichaam en over wat je zult aantrekken. Is het leven niet meer dan voedsel en het lichaam niet meer dan kleding? 26 Kijk naar de vogels in de lucht: ze zaaien niet en oogsten niet en vullen geen voorraadschuren, het is jullie hemelse Vader die ze voedt. Zijn jullie niet meer waard dan zij? 27 Wie van jullie kan door zich zorgen te maken ook maar één el aan zijn levensduur toevoegen? 28 En wat maken jullie je zorgen over kleding? Kijk eens naar de lelies, kijk hoe ze groeien in het veld. Ze werken niet en weven niet. 29 Ik zeg jullie: zelfs Salomo ging in al zijn luister niet gekleed als een van hen. 30 Als God het groen dat vandaag nog op het veld staat en morgen in de oven gegooid wordt al met zo veel zorg kleedt, met hoeveel meer zorg zal hij jullie dan niet kleden, kleingelovigen? 31 Vraag je dus niet bezorgd af: “Wat zullen we eten?” of: “Wat zullen we drinken?” of: “Waarmee zullen we ons kleden?” – 32 dat zijn allemaal dingen die de heidenen najagen. Jullie hemelse Vader weet wel dat jullie dat alles nodig hebben. 33 Zoek liever eerst het koninkrijk van God en zijn gerechtigheid, dan zullen al die andere dingen je erbij gegeven worden. 34 Maak je dus geen zorgen voor de dag van morgen, want de dag van morgen zorgt wel voor zichzelf. Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen last. Echt vertrouwen op God, dat Hij voor je zal zorgen is moeilijk. Zeker in tijden dat je het als ouders moeilijk hebt en je je kinderen misschien wel meer wilt bieden dan je (financieel) kunt. Of wanneer je als kind bij een groep wilt horen en daarom maar een snoepje steelt uit een winkel. - Hoe kun je vertrouwen op God? Wat moet je daarvoor doen (of niet doen)? Brainstorm hier eens met elkaar over en schrijf trefwoorden op een flip-over.

e

Het 9 Gebod

Spreek niet vals. Dat betekent dat je nooit een ander mag verraden door hem verdacht te maken. Als we God willen vertrouwen op zijn woord, maar we kunnen elkaar niet vertrouwen, dan worden we nooit vrij voor elkaar.

- Vertel jij wel eens een leugentje om bestwil? Durf je dit aan je ouders te vertellen? of Durf je dit aan je kinderen toe te geven? Leugens zijn als een kaartenhuis. Het kan zomaar instorten, het vertrouwen is weg. Bouw samen een stevig kaartenhuis dat niet in kan storten. Elke ouder en elk kind mag 2 kaarten toevoegen aan het huis. Begin opnieuw als het kaartenhuis instort. Net zolang tot hij wel stevig staat.

e

Het 10 Gebod

Wil niet altijd hetzelfde hebben wat bij een ander hoort. Dat betekent ook: je moet niet altijd zo willen zijn als een ander is.

Luister met elkaar naar het volgende lied Iedereen is anders – Elly & Rikkert, van het album ‘Ik ken je wel’. Iedereen is anders, Iedereen is anders, Niemand is als jij. Niemand is als jij. Iedereen is anders, Iedereen is anders, Jij bent jou en ik ben mij. Jij bent jou en ik ben mij. Iedereen is anders, Iedereen is anders, Dat is nou eenmaal zo. Dat is nou eenmaal zo. Iedereen is anders, Iedereen is anders, Okido! Okido! Je bent misschien wat eigenzinnig: Alleen jouw manier is goed. Maar je moet goed begrijpen Dat iemand anders het anders doet! Want,

God heeft ieder mens geschapen, Bijzonder en heel speciaal, Met een uniek karakter En zo verschillen we allemaal!

Voor je staat een grote bak met zand, maak hierin samen je hand- (of voet-)afdruk. Kijk er eens rustig naar. Niemand is zoals jij. Jouw afdruk is uniek, net zoals je vingerafdruk of DNA uniek is. Voel jij je bijzonder? Misschien helemaal niet, maar je bent het wel! God heeft jou speciaal gemaakt en niemand is zoals jij. Wees blij met jezelf! God is blij met jou zoals je bent!

Ontmoeting met ouders Thema: Rituelen die je thuis, in het gewone dagelijkse leven kunt doen Centrale vraag: Wat zijn rituelen en hoe doe ik die thuis? Tijdsduur: 2 uur

Informatie voor de begeleider In deze bijeenkomst gaat het over rituelen die je thuis, in het gewone dagelijkse leven kunt doen. Ook terugkerende rituelen zoals het vieren van je verjaardag, feesten en bijzondere overgangsmomenten komen aan bod. Vaak denken mensen bij ‘rituelen’ aan handelingen die horen bij religies. Handelingen die door een dominee of een priester in een kerk worden uitgevoerd en daardoor voor veel mensen ver af staan van hun dagelijks leven. Maar eigenlijk zijn rituelen hele gewone gebruiken: een hand geven als je iemand ontmoet is een voorbeeld van zo’n alledaags ritueel. Zo’n gebruik heeft wel een symbolische betekenis: als je iemand een hand geeft, zeg je daarmee ook iets. Je laat ermee zien dat je die persoon ziet en wil leren kennen. Alle handelingen die op een of andere manier een symbolische betekenis met zich meedragen, kun je een ritueel noemen. De ringen uitwisselen tijdens een huwelijksviering, het eten van beschuit met muisjes na de geboorte van een kind en kerkelijke rituelen als de doop en het avondmaal; het zijn allemaal bekende rituelen. Maar ook ons dagelijks (gezins)leven is vol van rituelen: je kind een verhaal lezen voor het naar bed gaan, iedere zondagochtend samen lekker ontbijten, een appeltaart bakken als een gezinslid jarig is en op oma’s sterfdag een bloemetje brengen naar haar graf, het zijn allemaal voorbeelden van rituelen die door mensen in hun eigen leefomgeving worden gedaan. Het mooie van rituelen is dat je ze helemaal zelf kan bedenken en aan kan passen aan waar jij en je gezin behoefte aan hebben. Veel ouders die hun kinderen iets van geloven mee willen geven, willen hun kinderen bijvoorbeeld leren wat bidden is. Maar de manier waarop je bidden een plek geeft, kan van gezin tot gezin en van situatie tot situatie verschillen. Rituelen geven structuur aan het leven en kunnen helpen om belangrijke (overgangs)momenten te markeren en een plek te geven. Zeker kinderen hebben vaak veel aan rituelen, maar eigenlijk geldt dat ook voor volwassenen. In deze bijeenkomst wordt daarom stilgestaan bij de mogelijkheden die rituelen bieden voor de (geloofs)opvoeding.

Voorbereiding Praktische voorbereiding  Lees het materiaal voor deze bijeenkomst goed door, inclusief de bijlagen;  Bepaal welke werkvormen je met jouw groep wilt gaan doen;  Bestel tijdig het oudermagazine Moments (8-12 jaar) voor jezelf en de ouders via www.boekencentrum.nl;  Zoek de benodigdheden op;  Kopieer de bijlagen;  Leg voor de bijeenkomst alle benodigdheden klaar;  Zorg ervoor dat alle apparatuur klaar staat om gebruikt te worden en controleer of alles werkt. Persoonlijke voorbereiding Als voorbereiding is het goed om na te gaan welke rituelen jij in je eigen leven hebt en aan welke rituelen je waarde hecht. De onderstaande vragen kunnen je helpen om je persoonlijk voor te bereiden op de bijeenkomst: Kun je rituelen noemen die voor jou belangrijk zijn? Kun je ook uitleggen waarom deze van waarde zijn voor jouw leven? Welke rituelen heb jij meegekregen vanuit je eigen opvoeding?

Welke rituelen wil jij doorgeven aan de volgende generatie? Lees vervolgens Rituelen delen, pag. 18 en God, heb je even voor mij, pag. 44 uit het oudermagazine Moments.

Benodigdheden  Voor jezelf en de ouders het oudermagazine Moments (te bestellen via www.boekencentrum.nl);  Grote kaars;  Voor iedereen waxinelichtjes;  Lucifers;  Flip-over;  Dikke stiften;  Stiften (voor iedereen drie verschillende kleuren);  Plakband;  Pennen;  Voorwerpen of foto’s (zie BIJLAGE 1);  Voldoende kopieën van de bijlagen;  Kistje of doosje;  Iets te drinken en wat lekkers.

PROGRAMMA Opening - 5 minuten Zet vooraf de stoelen in een kring klaar. Heet de deelnemers welkom en bied hen iets te drinken en wat lekkers aan. Houd zo nodig een kennismakingsrondje waarin ieder zichzelf kort voorstelt. Zet in het midden van de kring de grote kaars. Het licht van deze kaars staat symbool voor het licht van Christus. Vraag of de deelnemers ieder een waxinelichtje aan willen steken aan de grote kaars. Kennismaking - 10 minuten Rituelen zijn vaak verbonden met bepaalde voorwerpen. Leg in de kring de voorwerpen en foto’s die je hebt verzameld (zie BIJLAGE 1). Vraag iedereen een voorwerp of foto te pakken dat hem/haar aanspreekt. Vraag vervolgens of ieder iets wil vertellen over het gekozen voorwerp en het ritueel dat daarbij past. Het is leuk om hierbij ook af en toe wat door te vragen om het persoonlijker te maken. Bijvoorbeeld: als iemand de foto van het gezin op de bank kiest, vraag dan naar wanneer en wat het gezin samen kijkt. Begin zelf met het noemen van het voorwerp om zo het ijs te breken. Wat zijn rituelen eigenlijk? Vraag, als iedereen aan de beurt is geweest, aan de groep om dat te benoemen. Leg daarna kort uit wat de waarde is van rituelen en vertel dat jullie in deze bijeenkomst stilstaan bij verschillende soorten rituelen. Maar het gaat altijd om rituelen die je thuis kan doen. Verkenning - 15 minuten Deel hiervoor de kopieën van BIJLAGE 2 uit. Op dit werkblad staan overgangsmomenten uit jouw eigen jeugd en overgangsmomenten van je kind(eren). Vraag iedereen om het voor zichzelf in te vullen. Voor overgangsmomenten die in de toekomst liggen (bijvoorbeeld naar de middelbare school gaan van je kinderen) kun je iets fictiefs invullen of alvast nadenken of en hoe je dit wilt markeren met een ritueel. Na het invullen gaan deelnemers in tweetallen bij elkaar zitten en wisselen zij ervaringen en ideeën uit. Daarna is er een plenaire bespreking waarin je ieder tweetal vraagt om iets te vertellen over een onderdeel van het werkblad dat zij besproken hebben. Schrijf steeds kort op de flipover welk ritueel is besproken en wat daarover is gezegd. Let wel op dat het hier om uitwisseling gaat en niet om discussie. De deelnemers kunnen in de pauze elkaar verder bevragen. Verdieping 1 - 15 minuten Kinderen houden van gewoontes, ook van gewoontes met symbolische betekenis. Vaak ontstaat een ritueel geleidelijk en spontaan, zoals jullie persoonlijk naar-bed-gaan ritueel. Soms is er echt sprake

van een moment waarop je samen een persoonlijk ritueel bedenkt om een moment te markeren, bijvoorbeeld als je afscheid moet nemen van een overleden huisdier. In het artikel Rituelen moet je delen staan ideeën om de praktijk van het dagelijks leven én van spirituele momenten te markeren. Vraag ieder voor zich het artikel te lezen voor jullie verdergaan (pag. 18). Verdeel de groep vervolgens in viertallen en laat iedereen eerst zelf de antwoorden op de onderstaande vragen kort opschrijven: Kruis aan welke rituelen uit het artikel je doet. Welke rituelen spreken je aan en wil je thuis gaan bespreken/doen? Welke rituelen hebben jullie die niet genoemd zijn? Welke rituelen spreken je niet aan? Vraag de groepjes om hun antwoorden met elkaar uit te wisselen en in gesprek te gaan over de eigen ervaringen. Kunnen de deelnemers elkaar ook tips geven voor bepaalde rituelen? Pauze - 20 minuten Zorg er wel voor dat de pauze minstens 20 minuten duurt, zodat de ouders tijd hebben om eigen ervaringen uit te wisselen. Verdieping 2 - 15 minuten Verdeel de groep weer in viertallen en vraag de deelnemers om (zo nodig) eerst Feest vieren doe je samen, pag. 17 te lezen. Vraag hen met elkaar de volgende vragen te bespreken:  Hoe vier je thuis de (christelijke) feesten?  Welke rituelen/gebruiken kennen jullie hierbij? In het artikel staat het volgende: “Wat zou het mooi zijn als elk kind minstens eenmaal in haar of zijn leven een feest of viering mee mag organiseren als een volwaardig organisator. Samen met je kind ben je bezig met de vreugdevolle reden voor het feest, bedenk je manieren om het feest vorm te geven en ga je dat daadwerkelijk met elkaar regelen. Haar of zijn bijdrage is van belang en geeft het feest op unieke wijze kleur.”  Wat vind je van deze uitspraak?  Is jouw kind wel eens medeorganisator geweest?  Zo ja, wil je daar iets over vertellen?  Zo nee, bedenk eens met elkaar of jij dit zou willen en hoe je dit zou willen aanpakken.

Verwerking - 20 minuten Bidden is een belangrijk terugkerend ritueel dat in veel gezinnen gebeurt. Verdeel de groep in twee groepen en vraag hen (zo nodig) eerst God heb je even voor mij, pag. 44 te lezen. Bespreek met elkaar de volgende vragen:  Wat versta jij onder bidden? (kun je hier eigen woorden aan geven?)  Heeft bidden bij jou thuis een plek en zo ja, op welke manier?  Doe je dat op een bepaald moment van de dag/de week of met een andere regelmaat?  Heb je daar een bepaald ritueel en een bepaalde formulering voor?  Hoe is deze ontstaan?  Hoe is de reactie van jouw kinderen op jullie gekozen vorm?  Wat gaat er goed en wat vind je moeilijk? Ritueel rondom de maaltijd - 10 minuten Het avondeten is vaak een belangrijk moment voor een gezin. In veel gezinnen is er dan even wat rust en tijd voor elkaar. Tijd voor iedereen om te vertellen wat je beleefd hebt vandaag, wat er goed ging en wat niet zo leuk was. Door een ritueel aan het begin of het einde van de maaltijd kun je dit aspect van jullie moment samen nog eens extra benadrukken. Het geeft je ook de gelegenheid om er een andere dimensie aan te geven: je kunt bijvoorbeeld samen bidden voor het vriendje van je zoon dat ziek is, of eens benoemen dat jullie het goed hebben met elkaar. Vraag of er deelnemers zijn die wel eens een ritueel houden rondom de maaltijd en nodig hen uit hier iets over te vertellen. Deel de kopieën van BIJLAGE 3 uit. Hierop staat een aantal eenvoudige rituelen beschreven die je thuis kunt gebruiken. Geef de ouders mee dat het voor kinderen belangrijk is dat er iets te zien is.

Alleen het uitspreken van woorden is voor hen vaak niet voldoende. Door iets te zien of iets te doen is het voor kinderen vaak makkelijker om mee te doen en om het mee te beleven. Maak groepjes van vier personen en nodig de deelnemers uit om met elkaar te bespreken welke vormen zij thuis zouden kunnen gebruiken. En hebben ze ook ideeën om de vormen aan te passen aan hun eigen situatie? Afsluiting - 5 minuten Vraag de deelnemers om in een kring te gaan staan en laat als afsluiting van de avond het doosje rondgaan. Het doosje is leeg, maar bij het rondgaan kunnen er in het doosje denkbeeldige voorwerpen en/of gedachten gestopt worden die ieder meeneemt naar huis. Pak zelf als eerste het doosje en maak daarbij de volgende zin af: “Ik neem vanavond mee naar huis een ………………………” Geef dan het doosje door aan de volgende persoon in de kring. Bedank tot slot ieder hartelijk voor zijn of haar bijdrage.

BIJLAGE 1 Voorwerpen of foto’s Verzamel zoveel mogelijk voorwerpen (of foto’s van deze voorwerpen) die hieronder benoemd zijn. Vanzelfsprekend kun je ook andere voorwerpen kiezen die horen bij of symbool kunnen staan voor een bepaald ritueel. Foto van een verlaten strand en/of een andere natuurfoto Foto van een gezin dat op de bank tv kijkt Kaarsjes in een kerk Theedoek Kinderboek Appeltaart Trouwringen Kaars (Kinder)bijbel Doopjurk Uitnodigingskaart Zak met friet Theepot Bloemen Beschuit met muisjes Croissant Wijn Kerstboom Glas met champagne Vriendschapsbandje Kruisje Schooltas

BIJLAGE 2 Welke rituelen heb je bij belangrijke gebeurtenissen? Vul je ervaringen van vroeger en nu. Gebeurtenis Verjaardagen

Doopverjaardagen

Eerste schooldag

Verlaten basisschool/start middelbare school Verlaten van middelbare school e

e

12 en 18 verjaardag

Uit huis gaan

Verhuizen

Samenwonen/ trouwen

Geboorte in familiekring/ kennissen Overlijden in familiekring/ kennissen Gedenkdagen (rouw en trouwdagen)

Eerste menstruatie van meisjes

Eerste keer scheren bij jongens

Andere momenten

Ritueel

Ervaring uit eigen jeugd

Ervaring in eigen gezin

BIJLAGE 3 Rituelen rondom de maaltijd Elkaar de hand geven Geef elkaar de hand en wens iedereen hardop een goede maaltijd. Je kunt dit uitbreiden met een terugkerend vast gedicht of een zegenbede. Samen bidden of danken als start of afronding van de maaltijd Zoek een gedicht of gebed dat bij jullie past en vraag of iemand uit het gezin het voor wil lezen. Samen het Licht aansteken Nodig: kaars of waxinelichtjes, lucifers. In veel kerken brandt er een Paaskaars tijdens de diensten. Deze kaars staat symbool voor de nabijheid of het Licht van God. Ook thuis kun je een kaarsje aansteken om eraan te denken dat God bij jullie is. Aansluiten bij de actualiteit van de wereld Nodig: placemat met wereldkaart of atlas, waxinelichtje voor elk gezinslid en lucifers. Leg een wereldkaart neer op tafel. Elk lid van het gezin mag een waxinelichtje aansteken en deze bij een land of werelddeel neerleggen waar je aan wil denken of voor wil bidden. Stilstaan bij mooie en moeilijke dingen van de dag Nodig: een zwarte en witte kaars. Laat elke dag een ander een kaars aansteken. Bij de witte kaars vertelt iemand uit het gezin iets waar hij of zij deze dag blij van werd. Bijvoorbeeld iets dat goed ging, of iets leuks wat iemand tegen je zei. Bij het aansteken van de zwarte kaars kan iemand iets delen over waar je boos om bent, verdrietig van wordt, waar je bezorgd om bent of wat niet goed gaat in de wereld. Na het aansteken zijn jullie allemaal even stil. Zingen Iemand heeft ooit gezegd: zingen is twee keer bidden. Zet een lied op, zing met elkaar een (kinder)lied of lees dit voor. Iedereen komt aan de beurt Om de beurt vertelt ieder gezinslid hoe de dag was voor hem of haar. Je vertelt iets over wat je hebt gedaan of meegemaakt. De anderen mogen vragen stellen. Zorg dat je allemaal aan de beurt komt en dat je elke keer bij iemand anders begint. Danken voor het eten en het gesprek aan tafel Als afsluiting van de maaltijd kun je ook in een dankgebed de besproken onderwerpen aan de orde laten komen.

Kinderen van 12 - 16 jaar Algemene informatie (Geloofs)ontwikkeling van jongeren Pubers gaan hun persoonlijkheid ontdekken. Dat is anders dan de ontdekking van het Ik bij een kind. Nu gaat het om: ‘Wie ben ik? Waar ben ik goed in? Waar ga ik voor? Bij wie hoor ik? Wie ben ik nu eigenlijk?’ Typisch ‘puberaal’ is ook de ik-gerichtheid van de adolescent. Ze zijn erg met zichzelf en leeftijdsgenoten bezig waarbij ze ook regelmatig laten blijken dat niemand hen begrijpt. In deze periode leren ze namelijk ook over het eigen denken. Dit zorgt ervoor dat ze helemaal in de ban zijn van zichzelf en ze denken dat anderen net zo met hen bezig zijn als zijzelf. Dat is de reden waarom pubers snel blozen of zich onzeker voelen in een grote groep mensen. De puberteit wordt ook geassocieerd met rebellie. Afzetten tegen autoriteit hoort inderdaad bij de ontwikkeling. Het verwerpen van alles wat vast staat en de zoektocht naar iets nieuws en grensverleggends is een tijdloos kenmerk van deze leeftijdsgroep. Maar jongeren hechten tegenwoordig ook veel waarde aan harmonieuze relaties met de mensen om hen heen. De rebellie is er dus wel, maar wat minder heftig dan hoe je jezelf misschien tegen je ouders hebt afgezet. Het verlangen om geaccepteerd te worden is groter dan het verlangen om te schoppen. Maar feit blijft dat afzetten een gezonde ontwikkelingsfase is om zo autonomie en een eigen identiteit te verwerven. Als het gaat om geloofsontwikkeling dan maken pubers ook een hoop door. Met het abstracte denken kunnen tieners ook abstracte geloofsbegrippen (liefde, vergeving, genade) gaan begrijpen. Tegelijk willen ze een concrete invulling van die begrippen in hun dagelijks leven zien. ‘Wat kan ik met genade als ik op school tussen m’n ongelovige vrienden zit’. Omdat pubers zich gaan afzetten tegen alles wat vaststaat, zullen ze vaak ook vraagtekens plaatsen bij wat ze altijd geleerd hebben over God en geloven.

Tips voor Thuis Moments II Moments II is een magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar. Het magazine bevat ervaringsverhalen over geloven en opvoeden. Praktische ideeën voor alledaagse en speciale momenten in het leven. Dit magazine geeft je handvatten in de opvoeding van pubers. Met artikelen, zoals:  Ik bepaal zelf wat ik geloof! - over de geloofsontwikkeling van pubers en de rol die ouders hierin hebben  Mam, koop je ook zo'n lekker drankje voor ons? - over omgaan met alcohol  Vlinders in de buik - over omgaan met liefde en seksualiteit  Geloven thuis - praktische doe-ideeën voor geloven in je gezin  Praten met je puber - over praten met je puber Moments is te bestellen via uitgeverij Boekencentrum: www.boekencentrum.nl Maken van een huisaltaar Het huisaltaar is, op veel verschillende manieren, al eeuwen lang een plek in huis waar mensen tot bezinning willen komen en rust zoeken. Zo’n ‘altaar’ is vaak een plek in huis die ingericht is met voorwerpen die een persoonlijke en/of religieuze betekenis hebben. Mensen gebruiken deze plek om te bidden, tot rust te komen of vinden het gewoon fijn om zo’n plek te hebben en er af en toe een blik op te werpen. De voorwerpen die men verzamelt kunnen heel expliciet met God en geloof te maken hebben, maar vaak liggen er ook allerlei voorwerpen die een herinnering aan een gebeurtenis uit het verleden of aan een dierbare oproepen. Het woord ‘altaar’ duidt op de religieuze herkomst van het huisaltaar: van oorsprong is het huisaltaar een plek waar ‘geofferd’ wordt. Deze traditie is te vinden binnen verschillende religies, zoals het hindoeïsme en het boeddhisme, maar ook christelijke gelovigen kennen de kracht van een dergelijke plek in het eigen huis. Met name rooms-katholieke gelovigen zijn bekend met het huisaltaar. Symbolen als een kruisje, een kaars en een Mariabeeldje of een beeldje van een andere heilige zijn hierop vaak te vinden.

Tegenwoordig staat het huisaltaar weer in de belangstelling: dertig procent van de Nederlanders schijnt een dergelijk altaartje in huis te hebben. Vaak ontstaat het uit de behoefte om een overledene te gedenken en uiting te geven aan gevoelens van verlies en rouw. Veel kerkelijke rituelen zijn niet meer vanzelfsprekend, waardoor mensen zelf op zoek gaan naar rituelen die hen aanspreken. Het huisaltaar biedt vele mogelijkheden door het persoonlijke karakter ervan. Er zijn geen regels waar men zich aan moet houden: een huisaltaar kun je vormgeven en gebruiken zoals je zelf wilt. Voor jongeren die open staan voor spiritualiteit, in welke vorm dan ook, kan het huisaltaar iets heel waardevols worden in hun dagelijks leven. Naast een plek van henzelf kan het ook een plek worden om uiting te geven aan hun geloof in God. Het biedt hen de mogelijkheid om bewust stil te staan bij wie ze (willen) zijn en wie God voor hen is, op een manier die geïntegreerd is met hun persoonlijke, dagelijkse leven. Leg uit dat je een huisaltaar helemaal kunt maken zoals je zelf wilt. Jullie hebben het gehad over de voorwerpen die erop kunnen staan, maar niet alleen die zijn van belang. De plek is natuurlijk belangrijk, en ook de verdere aankleding. En: wat wil je er graag doen? Als richtlijn kun je hen de volgende vragen meegeven: • Welke voorwerpen/teksten/woorden wil je neerzetten? • Op welke plek staan deze voorwerpen? • Welke sfeer wil je maken en wat heb je daarvoor nodig? • Waarvoor gaat het huisaltaar gebruikt worden? Quest Een bordspel met pittige stellingen en bijbehorende Bijbelteksten. Je kunt winnen door zelf de Bijbel te lezen en de teksten in verband te brengen met onderwerpen en vragen van nu. Met je groep ga je hierover in gesprek en bepaal je je eigen standpunt. JOP Quest is geschikt voor spelers van 12 tot 120 jaar. Bestel JOP Quest voor € 15,95 in de webwinkel, via www.jop.nl/winkel, of (030) 880 1880.

Lees- en spelletjestips  Mosterd Mosterd is een bijzonder project. Elke week wordt één Bijbels personage 6 dagen lang op een bijzondere manier belicht; een ideaal boek om na de maaltijd aan tafel te lezen en je persoonlijke Bijbelstudie wat pit bij te brengen! 26 weken(dag)boek  Bert Reinds op maandag: die met een gezinstip komt  Theanne Boer op dinsdag: die een verfrissende, korte Bijbelstudie biedt  Rikkert Zuiderveld op woensdag: die je door een goed gedicht aan het denken zet  Theodoor Meedendorp op donderdag: die het personage een plek geeft in onze cultuur  Reinier Sonneveld op vrijdag: die het personage zelf (fictief) aan het woord laat  En veel plezier met de cartoon van Dokus op zaterdag. Print hem vooral uit en hang hem op de koelkast, zodat ook in het weekend Mosterd zijn werk kan doen. ISBN 9789058040725 Uitgever: Plateau Bestellen: www.vuurbaak.nl.  Quest Een ‘Bijbelse' variant op het bestaande spel ‘Party & Co', waarbij het gaat om het beantwoorden van vragen en uitvoeren van leuke opdrachten. Hierbij wordt spelenderwijs ieders Bijbelkennis getest. Voor €15,95 te bestellen via www.jop.nl/winkel.  Voetspoor Een bordspel over het leven en de talenten van Jezus. De spelers gaan op reis van Bethlehem naar Jeruzalem. Onderweg gebeurt er van alles: er moeten vragen beantwoord worden, situaties worden uitgebeeld en er doen zich kansen voor. Op de levensloopvakken worden situaties uit het leven van Jezus extra belicht en komen specifieke eigenschappen naar voren. Een spel waarbij spelenderwijs kennis wordt gemaakt met de Bergrede, gelijkenissen en fragmenten uit de levensloop van Jezus. Met onder meer een speelbord, spelfiguren vragenkaarten, kanskaarten en een zandloper. http://robdoornbos.eu/kerkopkop/voetspoor.html.  Anderland Het bordspel over vijf wereldgodsdiensten dat je speelt met Medelanders. Het unieke spelbord heeft een gat in het midden. Gaandeweg vullen de spelers dit gat met puzzelstukken op waardoor Anderland vorm krijgt. Het spel bevat een educatief element en een winelement. Er zijn o.a. vragen en informatie over leefregels, rituelen, kleding en voedsel. Doel van dit spel is dat de spelers meer kennis over de verschillende religies krijgen, waardoor meer begrip voor elkaar ontstaat. In elke religie is het zoeken naar vrede een opdracht. Hier levert het spel Anderland een bijdrage aan. http://robdoornbos.eu/kerkopkop/anderland.html.  Het geheim van het vuur De gouden koffer 'Het geheim van het vuur' is een geloofskoffertje voor tieners. Om op hun eigenwijze bezig te blijven met. In dit derde koffertje zitten behalve een minibijbel ook allerlei spellen. De jeugdbijbel vertelt verhalen over het vuur in mensen: van de ambitieuze bouwers in Babel tot en met de leerlingen die het Pinkstervuur voelen. In het bordspel Karakter! ga je door het labyrint van het leven. Met het verrassende kaartspel Kweetet! raak je thuis in het verhaal van Jezus. Er hoort een sleutelboekje bij: een compleet evangeliarium in een hip jasje. Ook zijn er voorwerpen om creatief mee aan de slag te gaan of een meditatiehoek te maken. De Credowaaier laat je meer snappen van het geloof. ISBN: 9061730201 Uitgeverij: Advenuiat Bestellen: www.geloventhuis.nl.  Bestaat God? Waar komt de aarde vandaan? Hoe weet ik zeker dat God echt bestaat? Waar is God eigenlijk? Waarom is er zo veel oorlog en geweld? Wat komt er na de dood? Op deze en vele andere vragen wordt door verschillende deskundigen op een toegankelijke en heldere manier antwoord gegeven. Elk hoofdstuk eindigt met nuttige en prikkelende gespreksvragen om verder te denken en te praten. Tieners en ouders kunnen dit boek samen lezen, er over praten en

zelf theologische onderzoekers worden. Jongeren zijn vaak zelf de beste 'theologen'. Voor volwassenen lijken veel dingen vanzelfsprekend. Maar het begin van wijsheid is dat je nieuwsgierig bent, vragen stelt en niet met het eerste het beste antwoord genoegen neemt… ISBN: 9079956015 Uitgever: Forte Uitgevers B.V. www.forteuitgevers.nl

Activiteit voor ouders en tieners - 10 Leefregels voor het gezin Introductie Deze bijeenkomst is voor ouders met tieners van 12 - 16 jaar. Een mogelijk tijdstip voor uitvoering van dit programma is na de kerkdienst. Ook mogelijk is om het programma op een middag of avond aan te bieden. Het programma is bedoeld om als ouder met andere gezinnen en eigen kind(eren) in gesprek te raken. De bijeenkomst duurt ongeveer een uur. Benodigdheden       

Flip-overvellen Pennen Post-its Stiften (Kinder)Bijbel Waxinelichtjes Aansteker

PROGRAMMA Welkom – 10 min. Deze bijeenkomst is voor ouders en kinderen, omdat het deze week ‘De Week van de Opvoeding’ is. Opvoeden heeft veel raakvlakken met geloofsopvoeding. En natuurlijk met regels, grenzen stellen, je kinderen dingen willen leren. Als thema heeft ‘De Week van de Opvoeding’ gekozen voor ‘Ik tel tot tien’. De meest bekende regels in de Bijbel, dat zijn er ook 10, namelijk de Tien Geboden. Ook wel de Tien Woorden van God genoemd. Hoe deze 10 Geboden een leidraad kunnen vormen voor de leefregels in het gezin, daarover gaat deze bijeenkomst. Vertel: leefregels heeft iedereen nodig om goed met elkaar om te gaan. Om groepen of personen te beschermen, om dingen te leren. Om ervoor te zorgen dat het geen chaos wordt om ons heen. Op school gelden bepaalde regels, maar thuis in het gezin natuurlijk net zo. Deel aan ieder 3 post-its uit en een pen. Vraag aan de ouders en de tieners om op elke post-it een leefregel te schrijven die in hun gezin geldt. Het maakt niet uit of ze het wel of niet eens zijn met die regel. Daarna plakken de ouders hun post-its op een flip-over. De tieners hun post-its op een andere. Vergelijk de beide flip-overs met elkaar. Hebben de ouders en tieners veel verschillende dingen opgeschreven? Wie bepaalt bij jullie thuis de regels? Hebben jullie als tieners nog inspraak? Bij de volgende opdracht mogen jullie als tieners nu eens zelf je eigen top 10 maken!

Leefregels ouders versus leefregels tieners – 20 min. Maak 2 groepen: eentje met alle ouders en eentje met alle tieners. Beide groepen gaan apart van elkaar 10 leefregels voor het gezin opschrijven. 10 dingen die zij het allerbelangrijkst vinden waar de gezinsleden zich allemaal aan moeten houden. Schrijf de top 10 op een flip-over. Als beide groepen klaar zijn, vergelijk dan de antwoorden van de 2 groepen. - Zijn er veel verschillen of ook overeenkomsten? - Over welke regels kunnen beide groepen het eens zijn?

De 10 Geboden – 15 min. De bekendste 10 leefregels staan in de Bijbel, de 10 Geboden. - Wie weet er een te noemen? Lees met elkaar de 10 Geboden. Dit kan uit de Nieuwe Bijbelvertaling (Exodus 20: 1-21). Maar het is ook mogelijk om de versie uit ‘Het Hoogste Woord’ van Imme Dros e.a. te gebruiken. - Welke van de 10 Geboden komen overeen met de 10 leefregels die jullie zelf hebben gemaakt? - Welke van de 10 Geboden zou in jullie lijst moeten komen?

Jezus’ Gebod – 10 min. Jezus vat in het Nieuwe Testament alle wetten en geboden samen in een nieuw gebod: Mat. 22: 34-40 34 Nadat de farizeeën hadden vernomen dat hij de sadduceeën tot zwijgen had gebracht, kwamen ze bij elkaar. 35 Om hem op de proef te stellen vroeg een van hen, een wetgeleerde: 36 ‘Meester, wat is het grootste gebod in de wet?’ 37 Hij antwoordde: ‘Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand. 38 Dat is het grootste en eerste gebod. 39 Het tweede is daaraan gelijk: heb uw naaste lief als uzelf. 40 Deze twee geboden zijn de grondslag van alles wat er in de Wet en de Profeten staat.’

Praat per gezin eens over deze uitspraak van Jezus. Heeft dit gebod betekenis is jouw leven / in jullie gezin? Hoe dan wel of niet?

Afsluiting – 5 min. Schrijf als gezin op hoe je dit gebod in jouw leven een plek wil geven. Ieder steekt een kaarsje aan en mag daarbij zijn of haar briefje voorlezen. Als iemand het niet wil, is alleen een kaarsje aansteken ook prima. Sluit gezamenlijk af met het bidden van het Onze Vader .

Ontmoeting met ouders en bijpassende werkvormen voor tieners Thema: Geloven thuis Centrale vraag: Op welke manieren kan ik geloven thuis vormgeven met mijn tiener(s)? Tijdsduur: 1,5 - 2 uur Praktische voorbereiding Lees het materiaal voor deze bijeenkomst goed door, inclusief de bijlagen; bepaal welke werkvormen je met jouw groep wilt gaan doen; bestel tijdig het oudermagazine Moments voor jezelf en de ouders via www.boekencentrum.nl; zoek de benodigdheden op; kopieer de bijlagen en leg voor de bijeenkomst alle benodigdheden klaar. Benodigdheden      

Flip-overvellen Stiften Flipovervel met huis erop getekend Post-its Voldoende kopieën bijlage 2 Moments-bijeenkomst Evt. (inzage)materialen

PROGRAMMA Inloop – 15 minuten Start de bijeenkomst met een (informele) inloop met koffie en thee. De ouders krijgen op deze manier de kans om elkaar te ontmoeten. Welkom en opening – 10 minuten Heet de ouders van harte welkom. Leg uit dat we vandaag ingaan op het thema ‘geloven thuis’ en vertel dat we ervaringen uitwisselen op het gebied van rituelen thuis en de plek die geloven thuis heeft. Als opening kun je starten met een gedicht van Karel Eykman dat gebaseerd is op Mattheüs 7:24-26 Matteüs 7:24 -26 24 Wie deze woorden van mij hoort en ernaar handelt, kan vergeleken worden met een verstandig man, die zijn huis bouwde op een rots. 25 Toen het begon te regenen en de bergstromen zwollen, en er stormen opstaken en het huis van alle kanten belaagd werd, stortte het niet in, want het was gefundeerd op een rots. 26 En wie deze woorden van mij hoort en er niet naar handelt, kan vergeleken worden met een onnadenkend man, die zijn huis bouwde op zand. Wat voor een huis ben jij Én dan doen we in die hoek daar want je wilt toch een beetje tonen iets driezitterigs van de meubelboulevard met een roestige emmer uit Elle Wonen. En de zitkuil waarin ik dan veilig leef sluit zonnig aan op de open doorzonkeuken. De narigheid buiten, binnen alles safe buiten sluiten we uit, binnen is om op te leuken. Ben jij zo’n huis, dan krijg ik het benauwd. Het lijkt wel een drilpudding, op drijfzand gebouwd. Je kan ook een huis zijn dat als een huis staat waar je altijd binnen kan lopen. Zo’n huis waarvan alles omgaat met alle deuren voor iedereen open.

’t Is wel een rommelzootje bij elkaar maar je bent steeds welkom om te schuilen. Er staat altijd wat te eten klaar om bij uit te blazen of uit te huilen. Ben jij zo’n huis, dan zit je goed. Je fundament is wat je doet. Mattheüs 7:24 -26 Uit: Was ik een schaap, dan wist ik het wel - Karel Eykman Ervaringen uitwisselen over geloven thuis – 30 minuten Laat de ouders aan de hand van [bijlage1] ervaringen uitwisselen in groepjes m.b.t. geloven thuis. Tips voor geloven thuis – 15 minuten Per groepje: teken op een flipovervel een huis en schrijf hierin tips voor de andere ouders rondom geloven thuis. Dit mogen ervaringen zijn die jullie zelf al hebben binnen je eigen gezin, maar ook nieuwe ideeën. Denk hierbij na over hoe je in de verschillende ruimtes in het huis met geloof en levensvragen bezig bent of bezig kunt zijn [bijlage 2]. Terugkoppeling tips - 15 minuten Ieder groepje geeft een korte terugkoppeling van de tips die het heeft opgeschreven. Evaluatie en afspraken maken over eventueel vervolg – 10 minuten Korte terugkoppeling van ervaringen vandaag en vooruitblik naar volgende keer: Wat voor thema(s) zou je graag bespreken? Op welke manier willen jullie dit invullen? Wie zou er eventueel een bijdrage willen leveren in de voorbereiding/uitvoering? We gaan zo eten met elkaar. Tijdens het eten zullen de huizen aan de muur hangen om ze nog eens te bekijken. Ook de tieners hebben een huis gemaakt over geloven thuis. Afsluiting – 5 minuten Sluit de bijeenkomst af met het uitspreken van een gebed. Bid ook specifiek voor de gezinnen. Tips: Ouders en hun kinderen hebben een drukbezet leven, dus zorg ervoor dat je een geschikt moment kiest voor een ouderbijeenkomst. Om te stimuleren dat beide ouders komen, is het handig om gelijktijdig een programma voor de tieners (en jongere kinderen van de ouders) aan te bieden. Kies bijvoorbeeld voor een zondag en plan de bijeenkomst direct na de dienst. Daarna kan worden afgesloten met een gezamenlijke maaltijd (met de tieners). Gebruik quotes van de tieners als prikkelende start van de ouderontmoeting of maak een filmpje waarin tieners antwoord geven op vragen als: Wat betekent geloven voor jou? Hoe zijn jullie thuis bezig met geloven? Wie is je grootste inspiratiebron als het gaat om geloven? Uitbreidingsmogelijkheden: Kennismaken Als ouders elkaar nog niet kennen, is het goed om eerst met elkaar kennis te maken. Dit kan in de subgroepen of plenair. Hierbij een aantal werkvormen voor de kennismaking: Stel je aan de anderen voor door de ogen van je kind. Zeg daarbij: ‘Ik ben [naam kind] en dit is mijn vader/moeder [naam ouder] en ik ben trots op hem/haar, omdat …” Voor deze optie heb je beeldkaarten nodig (bijvoorbeeld van het spel ‘Kaarten op tafel’ of zoek zelf mooie afbeeldingen of ansichtkaarten op internet en/of in tijdschriften). Vraag de ouders om een beeldkaart te zoeken bij wat zij belangrijk vinden in de opvoeding van hun kind(eren). Laat iedere ouder zich vervolgens voorstellen door de naam te noemen en toe te lichten waarom voor de betreffende afbeelding is gekozen. Kies je liever voor een actieve kennismaking, dan is de volgende werkvorm wellicht geschikt. Laat de ouders steeds in een bepaalde volgorde gaan staan, bijvoorbeeld op voornaam en/of achternaam

(alfabet), leeftijd (van de kinderen), afstand van huis tot de locatie, lengte, schoenmaat, etc. Variëren met deze werkvorm kan door de deelnemers niet te laten praten met elkaar, zodat ze gestimuleerd worden om te raden of anders te communiceren. Moments De bovengenoemde werkvormen zijn afkomstig uit de bijeenkomst ‘Opvoeden en geloven’ behorend bij Moments II. Voor uitbreidingsmogelijkheden kan gebruik worden gemaakt van het materiaal van deze bijeenkomst of één van de andere themabijeenkomsten. Deze zijn te vinden op de website van JOP www.jop.nl/moments. De Week van de Opvoeding is een mooie gelegenheid om het bewaarmagazine Moments uit te delen aan ouders.

BIJLAGE 1 Geloven thuis De onderstaande voorbeelden komen uit de volgende artikelen uit het oudermagazine Moments: Rituelen delen en Geloven thuis. Ga met elkaar in gesprek aan de hand van onderstaande vragen. Lees eerst (hardop) de tekst/situatie aan elkaar voor. Iedereen krijgt daarna kort de gelegenheid om een eerste reactie te geven. Bespreek met elkaar de vraag die gekoppeld is aan elk fragment.

Loslaten en beschermen “Het liefst wil je ze altijd beschermen, loslaten kan daarom moeilijk zijn. Je kunt daarover wijsheid opdoen via andere ouders, internet of boeken maar er is nog iets wat je kunt doen: bidden voor je kind. Daarmee zoek je hulp en bescherming bij God.” Vraag: Bid jij wel eens met/voor je kind? Komen en gaan “Vaak is het met pubers in huis, regelmatig een plek vol drukte en chaos. De één komt binnen en de ander moet net weer weg. Het ontbijt en het avondeten zijn dan vaak de rustmomenten van de dag. Even bij elkaar zitten en bijkletsen.” Vraag: Welke rituelen heb jij thuis? Wat vinden je kinderen van deze rituelen? Slapen “Toen de kinderen klein waren had je vast elke avond een standaardschema: pyjama aan, tanden poetsen, verhaaltje lezen, bidden en een nachtkus. Als kinderen ouder worden verdwijnt dat.” Vraag: Hoe gaan de kinderen bij jou naar bed en wat is jouw/jullie aandeel hierin? Quality time “Ouders en kinderen brengen best veel tijd met elkaar door. Ze wonen tenslotte meestal bij elkaar in huis. Maar wanneer kun jij nu echt alle aandacht aan je kind besteden, zonder dat andere kinderen, de telefoon, je werk of het huishouden ook om aandacht vragen?” Vraag: Hoe ziet bij jullie quality time eruit? Verjaardag “Door alle gezinsleden hier zoveel mogelijk bij te betrekken kunnen het momenten zijn van ‘samen’ en van geborgenheid waar jullie later graag aan terugdenken”. Vraag: Welke tradities hebben jullie rondom de verjaardagen en wat vinden de kinderen hieraan leuk en minder leuk? Liefde benoemen “Voor jou is het misschien heel vanzelfsprekend: natuurlijk houd je van je kind. Ook al loopt het soms wat minder makkelijk dan vroeger, is er wel eens ruzie en krijg je regelmatig verwijten naar je hoofd geslingerd. Maar er kunnen ook momenten zijn waarop je die liefde even niet zo voelt. Hoe dan ook, voor jou én voor je kind is het goed om jouw liefde voor haar te benoemen, expliciet te maken. Zeker als er ruzie is of als er dingen zijn die niet zo goed lopen, is dat belangrijk. Maar ook op andere momenten, wanneer er niets bijzonders aan de hand is.” Vraag: Zeg jij weleens tegen je kind dat je van hem/haar houdt? Gezinsmoment “In veel gezinnen is het elke dag weer een komen en gaan van de verschillende gezinsleden. School, werk, zorg voor oudere opa’s en oma’s, sport, kerk, vrienden en andere vrijetijdsbesteding, er is meestal genoeg te doen.” Vraag: Kennen jullie gezinsmomenten en hoe markeren jullie deze?

BIJLAGE 2

Jouw huis

Werkvormen voor tieners, passend bij ouderprogramma ‘Geloven thuis’ PROGRAMMA De onderstaande werkvormen kunnen gebruikt worden voor ongeveer 1 uurtje programma/gesprek met tieners (zie hieronder). Dit kan tijdens het programma van de ouders, waarna een terugkoppeling wordt gegeven tijdens een gezamenlijk moment (bijv. een afsluitende maaltijd). Ook kan ervoor worden gekozen om dit programma voor de bijeenkomst met de ouders te doen, bijvoorbeeld tijdens een catechesebijeenkomst of tienerviering. De uitkomsten kunnen dan als input worden gebruikt tijdens de bijeenkomst met de ouders. De ouders gaan in hun programma aan de slag rondom het thema ‘Geloven thuis’ en bespreken onder andere welke rituelen ze thuis hebben en op welke manier(en) geloven een rol speelt in de alledaagse dingen. In het korte tienerprogramma staat hetzelfde thema centraal. Benodigdheden      

Kopieën van kaartjes (bijlage 1) Memoblaadjes Pennen Post-its Flip-overvel Stiften

Werkvormen Bij de werkvormen is geen specifieke tijdsduur aangegeven. Hiermee kan gevarieerd worden. Kijk vooral hoe een bepaalde werkvorm wordt opgepikt door de tieners. Valt het stil, stap dan over op een volgende werkvorm. Feest! Doel: Uitwisselen op welke manier feesten thuis gevierd (kunnen) worden. Nodig: kaartjes (zie bijlage). Op de kaartjes staan verschillende feestdagen, zowel christelijke als ‘gewone’ feestdagen. Praat eens met elkaar over de volgende vragen: Welke feestdagen vieren jullie thuis? Hoe vieren jullie dit? Welk feest vieren jullie niet thuis, maar zou je wel willen vieren? Hoe zou je dit willen vieren? Wat is jouw favoriete feest? Wat vind je hier leuk aan? Welk feest zou je wel eens op een andere manier willen vieren? Hoe wil je dit vieren? Bij welke feesten speelt het geloof een rol? Wat doen jullie hier thuis mee? Gewoon… Doel: Ontdekken welke gewoontes/rituelen jij zelf en anderen thuis hebben. Nodig: memoblaadjes en pennen. Iedereen heeft thuis, als gezin, wel bepaalde gewoontes en rituelen die regelmatig terugkomen. We hebben het net bijvoorbeeld gehad over de manier waarop jullie feesten vieren, maar je kunt ook denken aan rituelen als samen eten op een vaste dag, quality time als gezin of leuke uitstapjes. Iedereen krijgt een memoblaadje. Hierop schrijf je aan de ene kant: een ritueel/gewoonte bij jullie thuis, waarvan je denkt dat dit bij niemand anders gedaan wordt. Als je niets kunt bedenken, schrijf je datgene op wat je het leukst, gekst of meest bijzonder vindt. Aan de andere kant schrijf je: een ritueel/gewoonte bij jullie thuis, dat iets te maken heeft met geloven. Alle papiertjes worden verzameld en vervolgens één voor één voorgelezen. Bij ieder blaadje mag iedereen raden over wie zijn thuis dit gaat. Eventueel kun je kort wat uitwisselen met elkaar, bijvoorbeeld: Waarom hebben jullie dit ritueel? Wat vind je ervan? Hoe is het ontstaan?

Geloven thuis Doel: Nadenken over de rol die geloven thuis speelt, bij jezelf en bij anderen. Nodig: post-its, pennen, flipovervel, stiften.

Op een flipovervel wordt een huis getekend met verschillende kamers. We hebben net nagedacht over gewoonten/rituelen thuis, die iets te maken hebben met geloven. Bij deze opdracht mag je met broers/zussen samenwerken. Schrijf op verschillende post-its op welke manieren jullie thuis met geloven bezig zijn en plak deze op de kamer waar dit plaatsvindt en/of mee te maken heeft. Voorbeelden: Aan tafel: bidden en/of danken voor/na het eten Op de bank: napraten over een christelijk televisieprogramma Keuken: koken met Fair-Trade producten In de tuin: gesprekken over de natuur De poster van opdracht drie kan gebruikt worden als input voor de bijeenkomst met de ouders. Het volgende gedicht wordt als opening gelezen bij de ouders. Het is ook goed te gebruiken in het tienerprogramma, bijvoorbeeld als opening of afsluiting. Naar Matteüs 7:24 -26: Wie deze woorden van mij hoort en ernaar handelt, kan vergeleken worden met een verstandig man, die zijn huis bouwde op een rots. Toen het begon te regenen en de bergstromen zwollen, en er stormen opstaken en het huis van alle kanten belaagd werd, stortte het niet in, want het was gefundeerd op een rots. En wie deze woorden van mij hoort en er niet naar handelt, kan vergeleken worden met een onnadenkend man, die zijn huis bouwde op zand. Wat voor een huis ben jij Én dan doen we in die hoek daar want je wilt toch een beetje tonen iets driezitterigs van de meubelboulevard met een roestige emmer uit Elle Wonen. En de zitkuil waarin ik dan veilig leef sluit zonnig aan op de open doorzonkeuken. De narigheid buiten, binnen alles safe buiten sluiten we uit, binnen is om op te leuken. Ben jij zo’n huis, dan krijg ik het benauwd. Het lijkt wel een drilpudding, op drijfzand gebouwd. Je kan ook een huis zijn dat als een huis staat waar je altijd binnen kan lopen. Zo’n huis waarvan alles omgaat met alle deuren voor iedereen open. ’t Is wel een rommelzootje bij elkaar maar je bent steeds welkom om te schuilen. Er staat altijd wat te eten klaar om bij uit te blazen of uit te huilen. Ben jij zo’n huis, dan zit je goed. Je fundament is wat je doet. Uit: Was ik een schaap, dan wist ik het wel - Karel Eykman

BIJLAGE 1 Kaartjes feestdagen

Oud- en Nieuwjaarsdag

Verjaardag

Pasen

Goede Vrijdag

Kerst

Koningsdag

4 en 5 mei (herdenken en Bevrijdingsdag)

Hemelvaartsdag

Valentijnsdag

Pinksteren

Sinterklaas

Dierendag

Prinsjesdag

Vader- en Moederdag