1000 vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel Kansen voor inzet van 55-plussers als vrijwilliger in de provincie Overijssel
2012 – 2013
Samen aan de slag Het jaar 2012 is het Europees Jaar voor het actief ouder worden en solidariteit tussen de generaties (‘Active Ageing’). Active Ageing houdt in dat ouderen actief blijven door langer te blijven werken, vrijwilligerswerk te doen of door later met pensioen te gaan. Dit jaar wordt aandacht gevraagd voor de uitdagingen waar de landen in Europa de komende jaren door de vergrijzende bevolking mee te maken krijgen en voor de gevolgen hiervan voor overheidsdiensten en -financiën. In samenwerking met Vilans gaat Arcon ook in Overijssel aan de slag met het Europees Jaar van de Active Ageing. Met het 1.000 Seniorenbanenplan willen we duizend nieuwe vrijwilligersbanen voor senioren creëren en daarnaast organisaties ondersteunen bij het werven van oudere vrijwilligers. Binnen de provincie Overijssel worden er in 10 gemeenten verschillende initiatieven uitgevoerd om de volgende doelstelling te behalen: duizend nieuwe vrijwilligersbanen voor senioren en daarnaast organisaties ondersteunen bij het werven van oudere vrijwilligers. Dit wordt lokaal uitgevoerd door de vrijwilligerscentrales en Steunpunt Welzijn Ouderen in alle 10 gemeenten. Deze gemeenten hebben zelf een projectplan gemaakt om dit te realiseren. De initiatieven zijn verschillend. Een voorbeeld is het organiseren van een vrijwilligersmarkten gericht op senioren al dan niet door senioren zelf of het opzetten of uitbreiden van netwerken met werkgevers, vrijetijdsmarkt, scholingsinstituten etc. Het uiteindelijke idee is dat er Overijsselse netwerken ontstaan met daarin werkgevers, opleidingsinstituten voor senioren, vrijwilligerscentrales, ouderenbonden, vrouwenorganisaties en de SWO’s (Stichting Welzijn Ouderen). Samen zullen deze partijen kijken naar de vraag: Hoe kunnen overheden, werkgevers, uitkeringsinstanties en vrijwilligerscentrales senioren stimuleren om vrijwilligerswerk te gaan doen? En hoe kunnen organisaties die vrijwilligers zoeken, senioren binnenhalen en hen voor langere tijd vasthouden? De achterliggende gedachte van het project is dat bij senioren het besef moet gaan leven dat vrijwilligerswerk een positief effect kan hebben op de kwaliteit van leven. Vrijwilligerswerk zorgt voor minder vereenzaming en senioren onderhouden een netwerk. De organisaties die op zoek zijn naar vrijwilligers kunnen gebruikmaken van de levenservaring, opgebouwde kennis, vaardigheden en netwerken van vrijwillige senioren. Ester van Leeuwen, projectleider Arcon.
1000 Vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel, 2012 - 2013
2
Zicht op senioren en vrijwilligerswerk Aantal senioren neemt sterk toe Aantal senioren van 55 jaar en ouder neemt in Nederland en ook in de provincie Overijssel sterk toe.
Jongere senioren zeer actief als vrijwilligers Percentages: • 45% van de 55-65jarigen verricht vrijwilligerswerk • 23% van 65-75 jarigen verricht vrijwilligerswerk • 10% van 75-plussers verricht vrijwilligerswerk Mannen doen vooral bestuurlijk vrijwilligerswerk en klussen, vrouwen onderhouden sociaal contact. Allochtone ouderen verrichten niet of nauwelijks georganiseerd vrijwilligerswerk Definitie Vrijwilligerswerk is werk waarvoor iemand zelf kiest, dat niet wordt betaald en dat plaatsvindt in georganiseerd verband. Vrijwilligerswerk komt ten goede komt aan (groepen in) de samenleving.
Generatieverschillen De huidige generatie senioren (55 tot 65 jaar) staat anders in het leven dan de voorgaande generaties. Dat heeft ook z’n weerslag op hun wensen en verwachtingen richting vrijwilligerswerk. De Vooroorlogse generatie: 'erbij en dichtbij' Geboren Sleutelervaringen Kenmerken 1910-1929 Economische crisis, Twee- Soberheid, verzuiling, de Wereldoorlog, wedertrouw aan orde en gezag opbouw
1000 Vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel, 2012 - 2013
Vrijwilligerswerk Motief: erbij horen Type: vooral uitvoerend
3
De Stille generatie: 'nuchtere doeners' Geboren Sleutelervaringen 1930-1945 Tweede Wereldoorlog, wederopbouw, welvaart jaren '60/'70
Kenmerken Harde werkers; nuchter en spaarzaam, angst voor 'grote woorden'
De Babyboom- of Protestgeneratie: 'de Geboren Sleutelervaringen 1946-1954 Economische voorspoed, protestgolf ('Maagdenhuis'), ontnuchtering
verbeelding aan de macht' Kenmerken Verzet tegen heersende orde, vrijheid, zelfontplooiing
Vrijwilligerswerk Motief: nuttig, maar met mate Type: uitvoerend en coördinerend
Vrijwilligerswerk Motief: zelfontplooiing, nieuwe netwerken Type: pionier, coach, projectmatig of langdurig met maar voldoende vakantie/oppas/vrije tijd
Commercie en senioren In de commerciële sector hebben ze senioren meer en meer in het vizier. Een van de indelingen die ze daarbij hanteren is als volgt: 1. Oudere Jongeren (18%) gemiddeld 55 jaar en vooral mannen. 2. Golden Girls (18%) gemiddeld 58 jaar en met een gemiddeld inkomen. 3. Eenzelvigen (25%) gemiddeld 62 jaar, zeeën van tijd waar nauwelijks mee gedaan wordt. 4. Wereldse Genieter (18%) gemiddeld 62 jaar, heel actief en veel te besteden. 5. Geranium Genieters (21%) gemiddeld 69 jaar, actief binnenshuis en sociaal.
Van ontslag naar vrijwilligerswerk In deze tijd van recessie lopen oudere werknemers kans om werkloos te worden. Vrijwilligerswerk kan dan een goed alternatief vormen om de tijd op een zinvolle manier te besteden. Bij het traject van ontslag naar vrijwilligerswerk zijn diverse partijen betrokken. Traject van ontslag naar vrijwilligerswerk Sollicitatie Plicht OF Ontslag Werkgever
UWV WERKbedrijf
Vrijwilligersplicht
Vrijwilligerscentrale en/of SWO
Organisatie met vrijwilligersactiviteiten
Vrijwilligerswerk
Eigen initiatief en/of via via
1000 Vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel, 2012 - 2013
4
Het is zinvol om speciaal te kijken naar de doelgroep ouderen die al dan niet gedwongen vroegtijdig met pensioen gaan en een uitkering krijgen. Mensen kunnen onder bepaalde voorwaarden van hun sollicitatieplicht vrijgesteld of (tijdelijk) ontheven worden als ze mantelzorg verlenen of vrijwilligerswerk gaan doen. Het is van belang om ouderen goed en tijdig te informeren over de mogelijkheden. Voor vrijwilligerscentrales/steunpunten is het goed om te weten wie ze voor zich hebben. Gaat het om senioren: die richting vrijwilligerswerk zijn gepusht en geen (positieve) ervaring met vrijwilligerswerk hebben; die bewust kiezen voor vrijwilligerswerk in plaats van sollicitatie en (positieve) ervaring met vrijwilligerswerk hebben; die bewust kiezen voor vrijwilligerswerk in plaats van sollicitatie en geen (positieve) ervaring met vrijwilligerswerk hebben. Ze zullen deze verschillende senioren op een passende manier moeten matchen, zodat het zowel voor de senior zelf als voor de organisatie waar hij of zij aan de slag gaat tot positieve resultaten leidt.
1000 Vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel, 2012 - 2013
5
2. Tips van senioren zelf Willen senioren zelf vrijwilligerswerk doen? Waarom wel of niet? En wat zouden organisaties kunnen doen om het te verleiden om actief te worden als vrijwilliger? Deze en andere vragen hebben we voorgelegd aan het Seniorenpanel van Arcon. Ze zijn gerubriceerd volgens de 6 B’s voor het vrijwilligerswerk: Bezinnen, Binnenhalen, Begeleiden, Belonen, Behouden, Beëindigen. 156 senioren hebben de vragen beantwoord. 80% van hen gaf aan zelf vrijwilligerswerk te doen. We hebben de antwoorden per vraag samengevat in een top 5 van tips.
Bezinnen Wat denkt u dat een organisatie moet doen om het vrijwilligerswerk voor senioren aantrekkelijk en interessant te maken: 1. Vrijwilligerswerk laten aansluiten op diverse talenten van senioren 2. Laten zien dat vrijwilligerswerk zinvol is 3. Vrijwilligerswerk laten aansluiten op tijdstippen die senioren het beste uitkomen 4. Laten zien dat vrijwilligerswerk goed georganiseerd is 5. Laten zien dat vrijwilligerswerk leuk is
Binnenhalen Waar kan een organisatie senioren, die nog geen vrijwilligerswerk doen, vinden om hen te interesseren voor vrijwilligerswerk: 1. Via voorbeeldverhalen van senioren die vrijwilligerswerk doen in lokale krant 2. Door promotieteam van senioren naar bijeenkomsten laten gaan om senioren te werven 3. Door snuffelstages aan te bieden voor senioren 4. Door seniorenmarkt te organiseren of beursvloer (www.beursvloer.com) 5. Via advertenties in lokale krant
Begeleiden Op welke wijze kan een organisatie senioren begeleiden bij hun vrijwilligerswerk: 1. Duidelijke afspraken maken over taken en verantwoordelijkheden van senioren 2. Luisteren naar signalen en ideeën van senioren 3. Duidelijk maken waar senior met vragen terecht kan 4. Individueel overleg met senior persoonlijk of overleg met groep vrijwilligers per activiteit 5. Senioren ruimte geven om zelf activiteiten te bedenken en te organiseren
1000 Vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel, 2012 - 2013
6
Belonen Hoe kan een organisatie senioren ‘belonen’ voor hun vrijwilligerswerk: 1. Vragen hoe het met senior gaat 2. Schouderklopje geven 3. Senioren serieus nemen 4. Leuk feest of uitstapje organiseren 5. Kaartje sturen bij speciale gelegenheden
Behouden Wat kan een organisatie doen om vrijwilligers te behouden: 1. Senioren regelmatig vragen of ze tevreden zijn over hun werk en organisatie 2. Voorkomen dat senior overbelast raakt 3. Beter inspelen op signalen van vrijwilligers 4. Beter opletten of senior op z`n plek is 5. Senioren meer betrekken bij organisatie
Beëindigen Wat kan een organisatie doen als een senior wil stoppen met het vrijwilligerswerk: 1. Zorgen voor goede en prettige afsluiting van vrijwilligerswerk 2. Tijdig opvolging zoeken voor senior 3. Doorvragen waarom senior wil stoppen 4. Kijken naar alternatieven voor senior om toch vrijwilligerswerk te kunnen blijven doen bij organisatie 5. Doorvragen of senior vrijwilligerswerk wil doen bij andere organisatie
1000 Vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel, 2012 - 2013
7
Focus op de vrijwilliger: doe de test In de wereld van beroepskeuze-advies en loopbaanbegeleiding is een test een gangbaar middel om zicht te krijgen op de verwachtingen, wensen en ideeën van kandidaten over het werk dat zij in de toekomst gaan doen. De testresultaten zijn een goed aanknopingspunt voor begeleiding en maken het makkelijker om te bepalen in welke richting verder gezocht moet worden. Ook in de bemiddeling naar vrijwilligerswerk kan een test een goed hulpmiddel zijn om te zorgen dat mensen hun voorkeuren duidelijker uitspreken en bewustere keuzes maken. De focustest, die Vilans heeft ontwikkeld, is een manier om erachter te komen wat voor soort werk het beste bij potentiële vrijwilligers past.
Vragen In de focustest komen aan de hand van gesloten vragen alle factoren aan de orde die een rol kunnen spelen in het kiezen van vrijwilligerswerk. De vragen gaan over: de algemene interesses van de vrijwilliger in spe; welke soort bezigheden spreekt hem aan? de specifieke voorkeuren ten aanzien van vrijwilligerswerk; welke concrete vrijwilligersactiviteiten zou iemand op het eerste gezicht wel en niet willen doen? wat iemand als zijn eigen kwaliteiten beschouwt; welke motieven belangrijk zijn bij de keuze van een bepaalde organisatie. De vragen zijn zeer praktisch gesteld en zijn te herleiden naar een bepaald persoonlijkheidstype.
Persoonlijkheidstypen Uit de focustest blijkt tot welk type iemand behoort: Praktische type: vindt het leuk om met gereedschappen, apparaten, materialen, en machines te werken of planten en dieren te verzorgen. Dit realistische type heeft een goed technisch inzicht, is meer een doener dan een denker en werkt liever alleen dan samen met anderen. Verder is hij bescheiden en stabiel en heeft hij veel uithoudingsvermogen. Intellectuele type: is altijd bezig de wereld te onderzoeken en te begrijpen. Dit type houdt van lezen en schrijven en is meer theoretisch dan praktisch ingesteld. Hij is goed in wetenschappelijke en wiskundige activiteiten en werkt het liefst alleen. Verder is hij systematisch, kritisch, nauwkeurig en rationeel. Artistieke type: doet graag vrije en creatieve dingen die niet aan vaste regels zijn gebonden. Dit type is goed in bepaalde artistieke vaardigheden zoals toneelspelen, muziek maken of tekenen. Artistieke types houden niet zo van geordende en systematische werkzaamheden. Ze hebben veel fantasie, zijn impulsief, soms een beetje onpraktisch, maar wel origineel. Sociale type: werkt graag en goed met anderen samen, kan zijn gedachten en gevoelens goed onder woorden brengen en luistert graag naar anderen. Meestal is dit type niet erg technisch. Sociale types zijn begripvol, vriendelijk, behulpzaam en idealistisch. In hun optreden zijn ze tactisch, zorgzaam en sterk op anderen gericht.
1000 Vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel, 2012 - 2013
8
Ondernemende type: houdt van leidinggeven en organiseren en weet met zijn overtuigingskracht mensen enthousiast te krijgen voor zijn plannen. Dit organisatietalent gaat uitdagingen niet uit de weg, maar is meer een doener dan een denker. Hij is ambitieus en dominerend, maar ook gezellig en optimistisch. Nauwkeurige type: houdt van duidelijkheid en overzichtelijkheid en vindt chaos en rommel vervelend. Vaak is hij goed in administratieve vaardigheden en in het vervullen van opdrachten. Hij heeft een precieze en systematische aanpak.
Verschillende motieven Bij de keuze voor een bepaald type vrijwilligerswerk speelt ook de aard van de organisatie en de vrijwilligersfunctie een rol. Daarom staat in de focustest ook een vraag naar de motieven om als vrijwilliger actief te worden. De bedoeling daarvan is dat mensen stilstaan bij hun redenen om vrijwilligerswerk te doen en de verwachtingen die daarmee gepaard gaan. Het gaat om de volgende motieven: Ideële motief: vrijwilligerswerk als bewuste keuze om actief te zijn met een bepaald maatschappelijk doel voor ogen. Sociale motief: vrijwilligerswerk als manier om mensen te ontmoeten en nieuwe contacten op te bouwen. Ontplooiingsmotief: vrijwilligerswerk als middel om ideeën uit te werken en nieuwe vaardigheden te leren. Structuurmotief: vrijwilligerswerk als manier om regelmaat in het dagelijks leven te krijgen. De vragen in de test naar aanleiding van de motivatie geven een beeld van wat iemand zoekt bij een organisatie.
Type activiteiten Wat goed blijkt te werken is om de activiteiten voor vrijwilligers onder te verdelen in vacatures die passen bij de verschillende types uit de focustest. Het waardevolle daarmee aan deze methode is de persoonlijke invalshoek. Niet het aanbod staat centraal, maar de kwaliteiten van mensen. Dit blijkt een belangrijk uitgangspunt voor succesvolle werving en bemiddeling.
Mini en uitgebreide versie Van de Focustest is een miniversie beschikbaar (zie bijlage), die bijvoorbeeld goed te gebruiken is bij stands en promotieactiviteiten. Er is ook een uitgebreide versie. Samen met een handreiking voor het opstellen van een activiteitenoverzicht en de publicatie Focus op de vrijwilliger. Nieuwe impulsen voor werving, bemiddeling en begeleiding is deze verkrijgbaar in de webwinkel van Vilans.
1000 Vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel, 2012 - 2013
9
Colofon © September 2012 Vilans en Arcon. De publicatie ‘1000 vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel’ is uitgegeven in opdracht van de provincie Overijssel. Auteurs Cecil Scholten, Vilans Ester van Leeuwen, Arcon Sybren Bouwsma, Arcon
Vilans Postbus 8228 3503 RE Utrecht T 030 789 23 00 F 030 789 25 99 E
[email protected] www.vilans.nl
Arcon Azelozestraat 25 7622 NC Borne T 074 242 65 20 F 074 250 79 78 E
[email protected] www.arcon.nl
1000 Vrijwilligersbanen voor senioren in Overijssel, 2012 - 2013
10
MINI-FOCUSTEST De mini focustest is gebaseerd op de Focustest vrijwilligerswerk van Vilans. Interessen Welke dagelijkse en minder dagelijkse dingen vindt u leuk om te doen. Kruis JA aan bij de activiteiten die leuk lijken. Zet Nee bij de activiteiten die u beslist niet zou willen doen.
JA
NEE
Een cursus laminaat leggen volgen
0
0
Meedoen in een politieke discussie
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
De financiële administratie bijhouden
0
0
Een presentatiecursus volgen
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
JA
NEE
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Ouderen helpen bij het werken met computers
0
0
Op school helpen bij handenarbeid
0
0
Journalist zijn voor een amateur radio-omroep
0
0
0
0
0
0
0
0
JA
NEE
Ik heb veel fantasie
0
0
Ik regel zaken altijd goed en volgens plan
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Een lezing over kunst bezoeken Met anderen een activiteit organiseren Iemand helpen met het schrijven van een brief Op kleine kinderen passen Muziek maken
Een tuin aanleggen Wetenschappelijke artikelen lezen Iemand wegwijs maken in de stad
Voorkeuren
Wat voor soort vrijwilligerswerk spreekt u zo op het eerste gezicht aan. Geef per voorbeeld aan wat u wel of niet leuk lijkt. Groepen rondleiden in een museum Sportactiviteiten begeleiden Met jongeren een toneelproductie maken Dieren verzorgen op een kinderboerderij Een wereldwinkel helpen opzetten Kaartjes verkopen bij een theater Zwerfdieren vangen
Het lesmateriaal van een cursus ordenen Koffie schenken in een buurthuis
Kwaliteiten
Zet een kruisje onder JA bij beweringen die voor u juist zijn. Zet een kruisje bij NEE bij de beweringen die u niet bij uzelf vindt passen.
Ik ben in staat anderen te overtuigen Stilzitten is niets voor mij Ik verdiep me graag in actuele onderwerpen Ik weet mensen vrij snel op hun gemak te stellen
JA
NEE
Wat ik weet, draag ik graag uit
0
0
Ik luister graag naar anderen
0
0
Ik ben een echt gevoelsmens
0
0
0
0
0
0
0
0
Wat ik begin maak ik af Ik ben een vlotte prater Ik hou van regelmaat en structuur
Motieven Wat hebt u nodig in een organisatie om het naar uw zin te hebben? Bekijk de onderstaande uitspraken en geef aan wat u wel of niet op uzelf van toepassing vindt.
JA
NEE
Ik wil mijn kwaliteiten en/of ervaringen kunnen inzetten
0
0
Ik zoek vrijwilligerswerk om iets op te bouwen voor mezelf
0
0
0
0
0
0
Ik wil regelmatig contact met andere vrijwilligers Ik wil achter de doelstellingen van de organisatie kunnen staan
Resultaat Omcirkel bij de vragen waar u JA heeft geantwoord het symbooltje achter de antwoordkolom. Tel vervolgens per symbool de totalen op en noteer die hieronder. Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal
keren keren keren keren keren keren
: : : : : :
……… ……… ……… ……… ……… ………
Aantal Aantal Aantal Aantal
keren keren keren keren
: : : :
……… ……… ……… ………
De symbolen in de eerste rij staan voor een bepaald menstype. Vooral de menstypen met de hoogste scores geven aan hoe u te karakteriseren bent. De symbolen in de tweede rij staan voor de motieven. Herkent u zich in uw typering of typeringen? staat voor praktisch: meer een doener dan een denker, houdt van klussen voor Intellectueel: altijd bezig de wereld te onderzoeken en te begrijpen, houdt van lezen en schrijven staat voor artistiek: doet graag creatieve dingen, goed in artistieke vaardigheden staat voor sociaal: werkt graag met anderen samen, kan goed luisteren, tactisch in optreden, zorgzaam en sterk op anderen gericht staat voor ondernemend: houdt van leidinggeven en organiseren en weet met overtuigingskracht anderen enthousiast te maken staat voor nauwkeurig: houdt van duidelijkheid en overzichtelijkheid, heeft een precieze en systematische aanpak Herkent u zich in uw motief of motieven? staat voor het ideële motief: inzetten voor anderen en de maatschappij staat voor het sociale motief: mensen ontmoeten en nieuwe contacten opbouwen staat voor het ontplooiingsmotief: ideeën uitwerken en nieuwe vaardigheden leren staat voor het structuur motief: regelmaat in het dagelijks leven krijgen
Bent u mogelijk geïnteresseerd geraakt in vrijwilligerswerk door deze test? Wilt u kijken wat er te doen is aan activiteiten bij u in de buurt? Neem contact op met het vrijwilligerssteunpunt... Wij zijn u graag verder van dienst!
