ROP Oost in 2013
Restauratie Opleidingsprojecten in de provincie Overijssel
ROP Oost Zwolle
Februari 2014
2
Inhoud verslag 2013 1. ROP Oost in 2013 2. Doelstellingen en werkwijze 3. Opleiding restauratievaklieden Voorlichting en PR Leerlingen in opleiding Gastcolleges, workshops en excursies Begeleiding Uitreiking dipoma en certificaat 4. Restauratieopleidingsprojecten Acquisitie en uitvoering Restauratieprojecten in uitvoering Restauratieleerbedrijven 5. Restauratiefair 6. Restauratietrainingen 7. Depot historisch bouwmateriaal 8. Prognose 2014
3
1. ROP OOST IN 2013 Stichting RIBO voert het ROP Oost uit en maakt het mogelijk dat jonge bouwvakkers zich kunnen bekwamen in het restaureren van monumentale gebouwen. Het begint met het enthousiast maken van leerlingen voor de restauratie. RIBO besteedt daaraan veel aandacht door jongeren te informeren over de restauratie en de opleidingsmogelijkheden. RIBO neemt deel aan open dagen, maar geeft ook voorlichting aan leerlingen op de opleidingsbedrijven en het ROC van Twente. Steeds vaker vindt die voorlichting plaats op Erve Woldhuis, Praktijkcentrum voor de restauratie in Overijssel en een bijzonder inspirerende omgeving voor de restauratie. In het verslagjaar vond daar eveneens de Restauratiefair plaats. Een uniek evenement om jongeren en andere belangstellenden kennis te laten maken met restauratieambachten en -opleidingen. De fair wordt eenmaal in de twee jaar gehouden en telde maar liefst 5.000 bezoekers. Om restauratievakmanschap in de toekomst veilig te kunnen stellen dient restauratiekennis en -vaardigheden tijdig op jongeren te worden overgedragen. Dit kan zowel door het volgen van restauratieopleidingen als korte restauratietrainingen die door RIBO worden aangeboden. Daarbij maakt RIBO steeds meer gebruik van het depot met historische bouwmaterialen op Erve Woldhuis. Tijdens het verslagjaar namen 27 leerlingen op niveau 3 deel aan de opleiding restauratietimmeren en/of metselen uitstroom herstel en restauratie. Gezien de crisis toch een resultaat waar we tevreden over mogen zijn. De gevolgen van de crisis werden in het verslagjaar echter wel steeds nadrukkelijker voelbaar. Voor jongeren die een bouwopleiding volgen en kiezen voor een uitstroom restauratie is het van belang dat zij perspectief hebben op een goede opleidingsplek in de restauratie. RIBO verzorgt deze makel en schakelfunctie door werk en opleiding bij elkaar te brengen. In het verslagjaar konden 21 projecten als restauratieopleidingsproject worden uitgevoerd. Restauratieleerlingen vonden daar een passende opleidingsplek, waar zij een deel van de praktijkopleiding konden afronden en tevens de nodige ervaring konden opdoen. RIBO werkt daarbij nauw samen met het ROC van Twente, de opleidingsbedrijven, restauratiebedrijven, maar ook met de gemeenten en tal van opdrachtgevers. De nadruk lag sterk op het enthousiast maken van bouwleerlingen voor de restauratie en het creëren van voldoende goede restauratieopleidingsplekken. In dat kader past ook het vernieuwde Convenant Restauratie die in samenwerking met de VNG afd. Overijssel werd opgesteld en door vrijwel alle gemeenten in Overijssel werd ondertekend.
De Restauratie-Opleidingsprojecten werden mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de Provincie Overijssel.
4
2. DOELSTELLINGEN EN WERKWIJZE Net zoals in de afgelopen jaren richtte het ROP Oost zich in 2013 op:
het creëren van opleidingsplaatsen voor leerlingen in de restauratie; het interesseren van leerlingen voor een opleiding in de restauratie; het koppelen of makelen van de leerling aan een opleidingsplaats; het volgen en begeleiden van de leerling op de werkplek gedurende de opleiding zodat deze de opleiding met succes kan afronden.
Het informeren, promoten, opleiden en begeleiden van leerlingen is essentieel voor de continuïteit van goed opgeleide, vakbekwame restauratiekrachten. Dit is tevens de basis voor het in standhouden van het cultureel erfgoed in de toekomst. De nadruk ligt daarbij sterk op de inhoud. ROP richt zich in het bijzonder op de doelgroep metselaars en timmerlieden. Het bij elkaar brengen van werk en opleiding in de restauratie blijft dan ook het uitgangspunt binnen het ROP. Belangrijk daarbij is dat het ROP daarbij een onafhankelijke rol speelt. Een gecoördineerde aanpak van werk en opleidingsplaatsen in de restauratie blijft een absolute voorwaarde om leerlingen enthousiast te maken voor de restauratie opleiding, ze te motiveren en perspectief te bieden. Zonder een dergelijke aanpak is het onmogelijk om leerlingen te laten oriënteren in de restauratie en ze vervolgens gedurende tenminste 12 maanden in staat te stellen de praktijkopdrachten op geschikte restauratieprojecten uit te voeren. Met name in de huidige recessie komen opleidingsplaatsen steeds meer onder druk te staan. Bouwbedrijven proberen zolang mogelijk het eigen personeel op werken te plaatsen. Leerlingen komen daarmee op de tweede plaats. Begrijpelijk, maar opleiden blijft ook in slechte tijden uitermate belangrijk. Zonder de garantie van opleidingsplekken is het moeilijk om restauratievaklieden op te leiden.
Restauratieopleidingsprojecten ROP is dan ook voortdurend op zoek naar projecten die als opleidingsproject geschikt zijn. De omvang en aard van de uit te voeren werkzaamheden bepalen of en in hoeverre het betreffende project als opleidingsproject geschikt is. Alle projecten tezamen dienen voldoende opleidingsmogelijkheden te bieden voor de gehele groep leerlingen. Zo kan de leerling het perspectief geboden worden, dat zij tenminste 12 maanden op een goede praktijkplaats in de restauratie aan de slag kunnen. Het ROP fungeert in feite als één grote leerlingbouwplaats restauratie, waar alle leerlingen op de geselecteerde projecten de nodige ervaring opdoen en de praktijkmodulen aftoetsen.
5
De regionale ROP’s kwamen regelmatig bijeen voor een onderlinge afstemming en uitwisseling van ervaringen. RIBO nam als ROP Oost aan deze coördinatoren bijeenkomsten deel. Ook werd deelgenomen aan de Jaarvergadering van ROP Nederland.
3. OPLEID1NG RESTAURATIEVAKLIEDEN Het ROP wil een grotere instroom en doorstroom in restauratieopleidingen stimuleren door opleiding en werk in de restauratie bij elkaar te brengen. Doel van het ROP is om jaarlijks tot een 15 tal gediplomeerden op niveau 3 te komen. Ook de oriëntatie in de restauratie mag daarbij niet ontbreken alsmede ook de doorstroom naar vervolgopleidingen in de restauratie (niveau 4). Restauratietalent moet zich kunnen blijven ontwikkelen. Zorgen over de instroom in bouwopleidingen en de doorstroom in de restauratie zijn in het verslagjaar niet minder geworden. De instroom in de bouw laat al jaren te wensen over, maar ook de doorstroom van nivo 2 naar 3 staat onder druk, waardoor ook de instroom in de restauratie lastiger wordt. Veel bedrijven vinden bovendien het inleentarief van de niveau 3 leerlingen te hoog. Mede daardoor wordt de plaatsing van leerlingen op projecten ook moeilijker. Het aantal leerlingen per project is beduidend lager dan voor de crisis. Bedrijven geven de voorkeur aan de inzet van eigen personeel boven het plaatsen van leerling(en).
Leerlingen in opleiding in 2013 In 2013 namen 27 leerlingen deel aan de restauratieopleiding op niveau 3 waarvan 5 metselaars uitstroom herstel en restauratie en 22 restauratietimmerlieden. In het verslagjaar hebben 12 leerlingen hun diploma ontvangen. Twee leerlingen zijn met de opleiding gestopt. Voor een leerling was het niveau te hoog gegrepen, de ander kon niet langer wachten op een juiste opleidingsplek. Beiden hebben derhalve besloten de opleiding voortijdig te beëindigen. De overige 13 leerlingen hebben de opleiding vervolgd in 2014 In het verslagjaar hebben tevens 9 leerlingen zich in de restauratie kunnen oriënteren door een tijd op een restauratieproject mee te werken. De theorie vindt net als in voorgaande jaren plaats op één locatie: het ROC van Twente te Almelo. Het ROC kan daardoor gericht docenten inzetten die ervaring hebben in en deskundig zijn op het gebied van de restauratie. Bovendien kunnen in het kader van de begeleiding en tewerkstelling van de leerlingen de lijnen kort worden gehouden en kunnen leerlingen tijdens de schooldag ervaringen uitwisselen en elkaar stimuleren. Daardoor vindt een goede kruisbestuiving plaats zowel tussen de leerlingen onderling als hun docenten. Ook kunnen door de keuze voor een ROC gastcolleges, workshops, excursies ed. efficiënter worden georganiseerd. Bijlage 2 geeft een overzicht van de gediplomeerden in Overijssel in 2013. In verband met de privacy zijn uitsluitend de studentennummers weergegeven.
Gastcolleges, workshops en excursies Gastcolleges, workshops en excursies zijn vooral bedoeld om leerlingen kennis te laten met andere disciplines en aspecten in de restauratie dan de eigen timmer- of metselopleiding. Leerlingen zijn erg enthousiast over deze aanvullingen op de reguliere opleiding. Workshops Verwerken van bladlood in de restauratie (15 februari 2013) 6
De juiste toepassing van bladlood is belangrijk om de constructie waterdicht te maken. Onzorgvuldig en/of ondeskundig verwerken van bladlood leidt snel tot schadegevallen met vaak hoge herstelkosten. De waterdichtheid van monumentale panden vraagt van de vakman dat hij bekend is met de voor de restauratie noodzakelijke technieken. Wim de Groot van de Stichting Bouwlood verzorgde deze workshop die zowel uit theoretische instructie als een aantal praktijkopdrachten bestond. Ingegaan werd op ondermeer schade aan lood, fels- en knoopverbindingen, toepassen van noklood en het maken van sierranden.
Workshop smeden (24 mei 2013) Smid Jurgen Nijhof verzorgde de workshop smeden in zijn smederij te Goor. Hij liet de leerlingen kennis maken met ijzer en de techniek van het smeden. De leerlingen hebben met veel enthousiasme de workshop gevolgd en mochten zelf ook ervaren wat het smeden betekent.
Stutten en stempelen van historische panden (18 oktober 2013) Stutten en stempelen is vaak een van de minst in het oog springende activiteiten als een historisch pand wordt gerestaureerd. Goede kennis van stut- en stempelwerk is echter meer dan noodzakelijk. Wanneer dat werk op een verantwoorde wijze wordt uitgevoerd geeft het de minste kans op stagnatie tijdens het bouwproces. Eelco Ekker (van Ekker Bouw en Monumentenadvies) verzorgde deze workshop, waarbij op verschillende stut en stempelmethoden, praktijkvoorbeelden ed. werd ingegaan.
Gastcollege/excursie Herbestemming agrarisch erfgoed (6 december 2013) Op Erve Middelkamp in De Lutte werd een gastcollege verzorgd door Hans Douwes van Schipper Douwes architecten te Delden. Thema was de herbestemming en transformatie van boerenerven. Veel agrarische bebouwing komt leeg te staan en het herbestemmen daarvan vraagt om een gedegen aanpak en visie. Aan de hand van verschillende voorbeelden werd duidelijk welke aspecten aan bod komen bij het herbestemmen van boerenerven. Erve Middelkamp, eigendom van Natuurmonumenten, is daar een goed voorbeeld van. Het gastcollege vond plaats in de monumentale vakwerkschuur waar, door het aanbrengen van een stalen constructie met glas op de hooizolder, een bijzondere moderne vergaderruimte is gecreëerd. Ook werd een bezoek gebracht aan de boerderij waar een herbestemming en restauratie werd uitgevoerd.
Excursies
Bezoek Restauratiebeurs en St. Jan, Den Bosch (19 april 2013)
7
Eenmaal in de twee jaar wordt er in Den Bosch de Restauratiebeurs gehouden. ROP Oost organiseert dan ook een excursie naar deze beurs in combinatie met een ander doel. In 2013 werd na de Restauratiebeurs een bezoek gebracht aan de St. Jan.
Begeleiding leerlingen Een van de voornaamste taken van de ROP coördinator blijft het begeleiden van leerlingen gedurende de opleiding en het wegnemen van mogelijke belemmeringen. Eenmaal per zes a zeven weken vond overleg met leerlingen en docent(en) plaats bij het ROC van Twente. Ook het inplannen van gastcolleges, workshops en excursies was een vast agendapunt. Tijdens dit overleg werden o.a. de vorderingen van de leerlingen en de inzet op projecten en toetsmogelijkheden besproken. Daarbij werd ook met alle leerlingen afzonderlijk gesproken over hun inzet en opleidingsmogelijkheden op de ROP projecten. Ook werd regelmatig een bezoek gebracht aan de verschillende restauratieprojecten om met leermeesters en leerlingen de opleiding- en toetsmogelijkheden te bespreken. Aandacht voor de leerlingen en een goed contact is uitermate belangrijk. Zo kan tijdig kan worden ingespeeld op mogelijke problemen met toetsen, praktijkplekken ed. Indien daartoe aanleiding was werd daarover contact opgenomen met de leerbedrijven, ROC of opleidingsbedrijven.
Uitreiking diploma en praktijkcertificaat De uitreiking van de diploma’s en praktijkcertificaten vond plaats op 30 oktober op Erve Woldhuis te Hengelo. De uitreiking is elk jaar weer een bijzondere gebeurtenis met geslaagden van zowel restauratie nivo 3 als nivo 4. Eddy Gruppen, directeur Bouw MBO college voor Bouw, Infra & Interieur bij het ROC van Twente sprak de gediplomeerden en andere aanwezigen toe en onderstreepte het belang van restauratievakmanschap en het halen van een diploma. Op die avond namen 12 restauratietimmerlieden en -metselaars behalve hun vakdiploma, eveneens het Praktijkcertificaat ROP, waarop staat aangegeven op welke restauratieprojecten zij hun beroepspraktijkvorming hebben gedaan, in ontvangst. Ook ontvingen zeven restauratiemedewerkers niveau 4 hun diploma. Dit goed opgeleid en gemotiveerd kaderpersoneel in de restauratie biedt de garantie voor adequate advisering, deskundige begeleiding en kwalitatief goede uitvoering. Al met al een zeer respectabel aantal gediplomeerden in deze crisistijd. Het ROC van Twente en de Stichting RIBO zetten zich blijvend in voor een goede infrastructuur voor de restauratieopleidingen in de regio. Instandhouding van het restauratieambacht is essentieel voor het behoud van het cultureel erfgoed. RIBO en ROC van Twente streven ernaar om te komen tot een breed Praktijkcentrum Restauratie in Overijssel.
Diploma-uitreiking 30 oktober 2013 Erve Woldhuis
Voorlichting en PR 8
Het verstrekken van goede informatie over de restauratieopleidingen aan leerlingen op niveau 2 en 3 vindt vooral in de maanden maart t/m mei plaats. In die periode maken de meeste leerlingen een keuze voor een vervolgopleiding en/of uitstroom. In eerste instantie wordt via een gerichte vragenlijst geïnventariseerd welke leerlingen geïnformeerd willen worden over de restauratie en opleidingsmogelijkheden. Deze inventarisatie vond plaats bij het ROC van Twente en een aantal opleidingsbedrijven. Voor de geïnteresseerden werd vervolgens een aantal voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd. Verder houden zowel het ROC als de opleidingsbedrijven goed in de gaten welke leerlingen interesse hebben en ook geschikt zijn voor een restauratieopleiding. Ondanks al deze inspanningen is het aantal leerlingen dat in het schooljaar 2013-2014 is ingestroomd lager dan voorgaande jaren. Voor een deel is dit afhankelijk van de op dat moment beschikbare praktijkopleidingsplaatsen. Naast voorlichting hebben in het verslagjaar diverse PR activiteiten plaatsgevonden om de restauratieopleiding onder de aandacht van de leerlingen en/of een breder publiek te brengen: Op de website www.ribo.nl en www.rop-nederland.nl werd regelmatig aandacht besteed aan projecten die in uitvoering zijn. RIBO heeft zich gepresenteerd tijdens de Moestuindag van Twickel op 15 september en de Landgoedfair Twente op 26 en 27 oktober. Diverse krantenartikelen betreffende de opleiding en uitvoering van ROP projecten. Organisatie van de Restauratiefair op 2 juni 2013. RIBO heeft daarvoor eveneens persberichten verzonden. Ook via de social media is dit goed verspreid. De TC Tubantia heeft naar aanleiding van deze fair eind mei, een uitgebreid artikel over het restauratieambacht en de opleidingen geplaatst. Vermelding op de bouwborden van de uitvoering als restauratie opleidingsproject met de daarvoor bestemde ROP stickers. Persbericht betreffende de diplomauitreiking voor restauratieleerlingen niveau 3 en 4 op 30 oktober 2013. Brochure met Restauratietrainingen is ism NRC en GRC verzonden aan ca 1.300 restauratieleerbedrijven, gemeenten, architectenbureaus etc. De eerste Nieuwsbrief RIBO verscheen in december 2013. Het is de bedoeling dat de nieuwsbrief 3x per jaar verschijnt. Het verslag ROP Oost 2013 wordt verspreid onder een groot aantal instanties, bedrijven, leerlingen en organisaties in Overijssel. Op 9 december werd in de voormalige Statenzaal in Zwolle een informatieavond gehouden over de opleiding Restauratie Professional. Ruim 25 belangstellenden waren daarbij aanwezig. Daarvan hebben zich inmiddels een aantal voor deze opleiding aangemeld. RIBO heeft in 2013 twee avonden georganiseerd om de restauratiebedrijven in Overijssel te informeren over de erkenningsregelingen restauratie. Verschillende bedrijven zijn daarin geïnteresseerd. Mogelijk dat RIBO daarin een coördinerende rol kan vervullen. Op 28 november werd i.s.m. de VNG afd. Overijssel, de vernieuwde convenant Restauratie getekend door vrijwel alle gemeenten in Overijssel. De ondertekening geschiedde op Erve Woldhuis. In de convenant zijn afspraken vastgelegd betreffende het creëren van opleidingsplekken voor restauratieleerlingen.
4. RESTAURATIE OPLEIDINGSPROJECTEN Continuïteit in opleidingsprojecten is van enorm belang om leerlingen enthousiast te maken (en te houden) voor een restauratieopleiding met perspectief op een goede opleidingsplek. RIBO werkt aan een continue bouwstroom van restauratieopleidingsprojecten. 9
Belangrijk is om tijdig geïnformeerd te worden over restauratievoornemens om de aanvullende besteksvoorwaarden ROP in het bestek op te kunnen nemen. RIBO heeft dan ook veel contact met ondermeer: - objecteigenaren (particulieren, landgoedeigenaren, stichtingen, etc) - gemeenten in Overijssel - de steunpunt monumentenzorg in Overijssel, - de provincie Overijssel - Monumentenwacht Overijssel-Flevoland - restauratieleerbedrijven. Regelmatig worden contacten gelegd met bouwbedrijven en particuliere opdrachtgevers die een bezoek brengen aan het depot voor historische bouwmaterialen op Erve Woldhuis. In enkele gevallen heeft dat inmiddels tot een opleidingsplek voor een leerling geleid. Convenant Restauratie Op donderdag 28 november hebben vrijwel alle gemeenten in Overijssel de vernieuwde Convenant Restauratie ondertekend. In deze convenant staat het behoud van specialistisch vakmanschap centraal door jongeren kansen te bieden om zich te kunnen ontwikkelen tot restauratievakman. Het enthousiastmeren van jongeren en het bieden van opleidingsplekken is daarvoor essentieel. Daarnaast verdwijnt er bij sloop nog steeds veel authentiek bouwmateriaal. Materiaal dat bij het in stand houden van monumenten goed gebruikt kan worden. De stichting Materiaal voor Monumenten is opgericht met als doel dit bouwmateriaal te redden en opnieuw in te zetten bij restauratie en onderhoud. Daarvoor wil de stichting graag tijdig geïnformeerd worden over het verstrekken van sloopvergunningen in de gemeenten. Naast vakmanschap is ook het hergebruik van authentiek bouwmateriaal een belangrijk ingrediënt voor een duurzame monumentenzorg. Met deze vernieuwde convenant wil RIBO samen met de gemeenten in Overijssel het behoud van vakmanschap en materialen in Overijssel, een nieuwe impuls te geven.
Ondertekening Convenant Restauratie 2014 – 2017
In 2012 is het Rijk met de provincies overeengekomen om de rijkssubsidies voor restauraties via de provincies te versleutelen. De provincie Overijssel heeft in december 2013 financiële bijdragen toegezegd aan 25 rijksmonumenten in Overijssel. In totaal werd ca. 3,7 mln aan subsidies toegekend. De uitvoering daarvan zal in belangrijke mate in 2014 plaatsvinden. De provincie heeft daarbij ondermeer de voorwaarde gesteld dat bij elk van deze projecten tenminste 1 restauratieleerling dient te worden ingezet. Daarmee krijgen leerlingen, die een
10
restauratieopleiding volgen, een uitstekende kans zich in de restauratie te bekwamen. Dit draagt bij aan het behoud van het restauratie vakmanschap in Overijssel. In het begin van het verslagjaar konden niet alle restauratieleerlingen worden geplaatst. In samenwerking met het opleidingsbedrijf VVBA in Almelo kon in het opleidingscentum een vakwerkhuisje, waarmee eind 2012 reeds een begin was gemaakt, verder worden afgebouwd door een aantal restauratieleerlingen in opleiding. RIBO en Materiaal voor Monumenten leverden daarvoor de materialen. De leerlingen kregen daardoor de mogelijkheid een aantal opleidingsmodulen toch te realiseren. In februari-maart is dit vakwerkhuisje op Erve Woldhuis verder afgebouwd. RIBO gebruikt dit huisje ten behoeve van demonstraties en instructies op restauratiegebied (onder andere tijdens de Restauratiefair). Ook kon een aantal leerlingen er verschillende (restauratie) onderdelen op aftoetsen.
Vakwerkhuis op Erve Woldhuis
Restauratieprojecten in uitvoering ROP heeft gedurende het gehele verslagjaar veel overleg met opdrachtgevers, architecten,restauratiebedrijven en bouwopleidingsbedrijven over de uitvoering van projecten als opleidingsproject en het plaatsen van leerlingen. Bij de projecten wordt in het bestek onder “aanvullende besteksvoorwaarden ROP” vastgelegd dat restauratieleerlingen een opleidingsplek krijgen. In totaal was ROP Oost bij 21 restauratieprojecten als opleidingsproject betrokken. Een aantal daarvan was reeds gestart in 2012 en konden in 2013 worden afgerond. Enkele projecten die in het verslagjaar zijn gestart, lopen nog door tot in 2014. Alle projecten die als ROP project worden uitgevoerd worden beoordeeld op basis van de uit te voeren werkzaamheden en de omvang van het werk, in relatie tot de opleiding. Ook projecten van kleinere omvang bieden vaak uitstekende opleidingsmogelijkheden. Het merendeel van deze restauratieopleidingsprojecten werd door Fundeon als leerlingbouwplaats erkend. Het aantal leerlingen per project was helaas nog steeds lager dan voor de crisis. Bedrijven geven de voorkeur voor het plaatsen van eigen personeel in plaats van een leerling.
Restauratie bouwhuis Nettelhorst, Lochem
11
Bijlage 1 geeft een overzicht van de projecten die door het ROP Oost in 2013 zijn gerealiseerd of nog in uitvoering zijn.
Restauratieleerbedrijven Voor de uitvoering van de ROP projecten komen die bouwbedrijven in aanmerking die aantoonbare ervaring hebben met restauratie en in erkend zijn om leerlingen in het restauratievak op te leiden. Deze voorwaarden zijn opgenomen in de “Aanvullende besteksvoorwaarden ROP” Bouwbedrijven die voor uitvoering in aanmerking willen komen dienen: Door Fundeon als leerbedrijf erkend te zijn voor de restauratieopleiding op nivo 3; Aantoonbare ervaring te hebben in werkzaamheden van vergelijkbare aard en omvang als van deze aanbesteding, in de periode van vijf jaren, voorafgaande aan de datum van aanbesteding; Op een eventueel verzoek van de aanbestedende partij dient het bedrijf een ondertekende verklaring te kunnen overleggen van de opdrachtgevers inzake de goede uitvoering en tijdige oplevering van de hierboven bedoelde referentiewerken; bereid te zijn het werk als Restauratieopleidingsproject uit te voeren; in overleg met RIBO leerlingen in te zetten en te begeleiden; de beschikking hebben over een eigen werkplaats strekt tot aanbeveling. In het verslagjaar is met 16 verschillende restauratieleerbedrijven samengewerkt (zie Bijlage 3).
Kwaliteitsborging van restauratiebedrijven Bij restauraties worden steeds vaker inhoudelijke eisen gesteld aan de vakbekwaamheid en deskundigheid bij bedrijven die restauraties of delen daarvan uitvoeren. Bij veel aanbestedingen worden uitsluitend bedrijven uitgenodigd die erkend zijn als restauratiebedrijf. Er bestaan inmiddels erkenningsregelingen voor verschillende restauratiebranches. In al die regelingen zijn afspraken vastgelegd met betrekking tot het leveren van kwalitatief goed werk en het aantoonbaar en systematisch borgen van die restauratiekwaliteit. Veel bedrijven kennen het bestaan van deze erkenningsregelingen, maar weten eigenlijk niet goed wat het voor hun bedrijf kan betekenen. RIBO heeft daarom in 2013 twee informatieavonden gehouden om restauratiebouwbedrijven in Overijssel te informeren over twee certificeringstrajecten/erkenningsregelingen. Zowel de regeling Erkend Restauratie Bouwbedrijf als de Gelderse regeling Kennis en Kunde zijn toegelicht. Ca. 25 bedrijven waren daarbij aanwezig. Tijdens de laatste bijeenkomst op 27 november hebben de aanwezige bedrijven aangegeven veel te voelen voor een certificering en dat als een middel zien om aan te tonen dat zij in staat zijn om restauraties op een verantwoorde wijze uit te kunnen voeren. De bedrijven hebben RIBO verzocht daarin een coördinerende rol te spelen. In 2014 wordt nader onderzocht of een certificeringstraject voor de bedrijven in Overijssel kan worden opgezet.
5. RESTAURATIEFAIR “Passie voor Restauratie” Helaas kiezen steeds minder jongeren voor een bouwopleiding of een specifieke restauratieopleiding. Daarmee komt op den duur het behoud van monumenten ernstig in
12
gevaar. De komende jaren zal hard gewerkt moeten worden om de instroom in de bouw en restauratie weer op gang te krijgen. Het wordt steeds belangrijk om jongeren op een actieve wijze te prikkelen en kennis te laten maken met de restauratie en zo te interesseren voor een restauratieambacht. RIBO organiseert daarom elke twee jaar de Restauratiefair. In 2013 vond dit bijzondere evenement plaats op 2 juni en kende maar liefst 5.000 bezoekers! “Passie voor restauratie” kwam tijdens de fair op vele manieren tot uiting. Ruim 45 restauratievaklieden, organisaties en instellingen op het terrein van cultuur en erfgoed presenteerden zich die dag op Erve Woldhuis. Hester May, gedeputeerde voor Landelijk Gebied en Culturele Infrastructuur van de Provincie Overijssel, opende de Restauratiefair om 10.30 uur door, samen met smid Jurgen Nijhof, de laatste hand te leggen aan een gesmede bloem. Zij benadrukte het belang dat de Provincie Overijssel hecht aan het behoud van het restauratieambacht. Restauratiekennis en vaardigheden dienen tijdig op jongeren te worden overgedragen, zodat deze niet verloren gaan. Daarom stelt de provincie bij de toekenning van restauratiesubsidies ook de voorwaarde dat op elk gesubsidieerd project, een restauratieleerling geplaatst dient te worden.
Restauratiefair 2013, Openingshandeling door gedeputeerde mevrouw Hester May Het was de hele dag door gezellig druk op Erve Woldhuis. Naast een kennismaking met diverse restauratieambachten die over het gehele erf waren verspreid, kon informatie worden verkregen over verschillende restauratieaspecten, -opleidingen, - trainingen en historische bouwmaterialen. Jongeren kregen op die dag vele kansen om hun restauratietalenten te ontdekken door actief mee te doen met de vele ambachtslieden en te ervaren wat een specifieke ambacht inhoudt. Zo waren onder andere de volgende restauratieambachten vertegenwoordigd: steenhouwen, timmeren, voegen, stucwerk, vergulden, schilderen, glas in lood, metselen, vakleemwerk, smeden, meubelrestauratie, leidekken, koperslaan, rietdekken en -vlechten. De Restauratiefair bood een unieke kans om jongeren (en hun ouders) enthousiast te maken voor het restauratievak. De volgende restauratiefair vindt plaats in 2015.
Restauratiefair 2 juni 2013 13
De volgende organisaties hebben aan de Restauratiefair deel genomen: St. Materiaal voor Monumenten; Monumentenwacht Overijssel-Flevoland; ROC van Twente; St. Overijsselse Molen; Lering & Vermaak; Terebinth; Groene Monumentenwacht; Bond Heemschut; Ekker Bouw&Monumentenadvies; Erfgoedcommissie Hof van Twente; EVC Connect; Woertman Natuursteen/Centrum voor Natuursteen; Van Heeswijk Opleidingen; Steenfabriek De Werklust; Stichting Voeggarant; Linova Verf en Bladgoud; Vereniging Timmerwerk Restauratie/Hanzebouw; Leidekkersbedrijf Koenders; Glasatelier Bulthuis; TaloArt Restauration; Rietdekkersbedrijf Oosterkamp; Netters Infra; H.Luft en R. Hans, Timmerwerken; A. Schopman Leembouw; Houtzagerij Twickel; Stichting Bouwlood/Uzimet; VVBA Almelo; SSB Enschede; Mobiele houtzagerij Breukers; Neerlands Stucgilde; Jurgen Nijhof Smeedwerk/Nederlands Gilde van Kunst-, sier- en restauratiesmeden; Stichting Twickel; St. Sallands Erfgoed; St. Maarkels Landschap; Twentse Boerderijenstichting; Agrarisch Erfgoed Nederland; Insektokill; Landschap Overijssel; St. Studiegroep Metselen; Het Oversticht; EMD-monumentenzorg; Kleinjan Riet- en Vlechtwerk; Vakgroep Restauratie/Aann. Wesselink; FNV Bouw; Stichting RIBO Deze unieke Restauratiefair werd mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van de Provincie Overijssel en Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij.
6. RESTAURATIETRAINGEN Bij restauraties worden steeds meer eisen gesteld aan de vakbekwaamheid en deskundigheid van werknemers die restauraties of delen ervan uitvoeren. Monumenteneigenaren kiezen steeds meer voor bedrijven die over aantoonbare restauratiekwaliteiten beschikken, om ervan verzekerd te zijn dat de restauratie op een verantwoorde wijze wordt uitgevoerd. Naast verschillende vak- en kaderopleidingen in de restauratie, kan ook kennis en vaardigheden in de restauratie worden verkregen door het volgen van korte, specifieke restauratietrainingen. RIBO biedt deze, vooral op de praktijk gerichte trainingen, al enige jaren aan, waardoor medewerkers van restauratiebouwbedrijven, maar ook zelfstandigen zonder personeel, hun restauratiekennis en –vaardigheden op peil kunnen houden of brengen. Ook monumentenambtenaren, monumentenwachters, bouwkundig inspecteurs, toezichthouders en andere vaklieden werkzaam in de restauratie, kunnen aan deze trainingen deelnemen. De trainingen worden op Erve Woldhuis gegeven. RIBO beschikt daar over goed toegeruste instructieruimten. Tevens is er het depot voor historisch bouwmateriaal van de Stichting Materiaal voor Monumenten gevestigd. Bij veel van de trainingen wordt dan ook van historisch bouwmateriaal gebruik gemaakt. RIBO werkt daarbij ondermeer samen met Bouwradius Trainingen & Advies en sinds 2013 ook met het Nationaal Restauratie Centrum en het Gelders Restauratie Centrum. Een team van vakkundige docenten verzorgt deze trainingen.
14
Inboeten, repareren en voegen van oud metselwerk In het verslagjaar zijn onder meer de volgende trainingen gegeven: * * * * * *
Na-isolatie van monumentale panden Knip- en snijvoegen Streekeigen landelijk vastgoed Inboeten, repareren en voegen oud metselwerk Herkennen van bouwsporen Behoud en hergebruik van historisch bouwmateriaal
Het volledige aanbod met trainingen is te vinden op www.ribo.nl en www.restauratietrainingen.nl
7. DEPOT HISTORISCH BOUWMATERIAAL RIBO heeft in 2005 de Stichting Materiaal voor Monumenten opgericht. Deze stichting heeft een ideële doelstelling: behoud van historisch bouwmateriaal en hergebruik ervan bij de restauraties van monumenten. Naast duurzaam opleiden vraagt ook hergebruik van historisch bouwmaterialen om aandacht. Hergebruik van bouwmaterialen zou een normale zaak moeten zijn, maar is vaak erg tijdrovend en daarmee te kostbaar. Sloopbedrijven sorteren nauwelijks nog de bij sloop vrijkomende materialen met het doel deze op een andere plek her te gebruiken. Ook vanuit milieuoogpunt is sorteren steeds minder noodzakelijk. Dit leidt er toe dat de berg bouwafval steeds meer zal toenemen en dat de kans op hergebruik steeds kleiner wordt. Een verantwoorde en duurzame monumentenzorg is daarbij echter niet gebaat! Hergebruik van historisch bouwmateriaal is niet alleen goed voor het milieu, maar ook van essentieel belang voor de instandhouding van monumenten. Een goed gesorteerde en gedocumenteerde voorraad van oude bouwmaterialen is voor de monumentenzorger van onschatbare waarde. RIBO maakt steeds meer gebruik van het depot voor educatieve doeleinden. Zo wordt het in het depot aanwezige historisch bouwmateriaal gebruikt als instructiemateriaal voor de restauratieopleidingen en –trainingen. Erve Woldhuis biedt mede dankzij het depot, een zeer inspirerende leeromgeving. In het verslagjaar kon het depot ook een stageplaats bieden aan een leerling niveau 1 bouw bij het ROC van Twente.
Zowel het opleiden van vaklieden als het hergebruik van historisch bouwmateriaal kan enkel slagen bij een betrokkenheid van vele partijen. In de convenant Restauratie, die met de gemeenten in Overijssel is getekend, zijn dan ook eveneens afspraken vastgelegd
15
inzake de sloop van monumentale panden en het beschikbaar komen van historisch bouwmateriaal.
8. PROGNOSE 2014 Binnen de erfgoedsector ligt de aandacht vooral op het behoud van monumenten. Het behoud van het noodzakelijke restauratievakmanschap om die monumenten vakkundig te kunnen restaureren krijgt echter te weinig aandacht. Het in juni jl. uitgebrachte SER rapport Handmade in Holland: “Vakmanschap en ondernemerschap in de ambachtseconomie” gaat in op het belang van de ambachten voor de Nederlandse economie en voorziet grote tekorten aan ambachtslieden, waaronder de restauratievaklieden. Het tij moet gekeerd worden, door jongeren te interesseren voor een ambacht en specifiek de bouw/restauratie. Het is tijd voor een heroriëntatie op het opleiden vanuit het vakmanschap als inspiratiebron. Een nieuwe frisse kijk op opleiden met als uitgangspunt de waardering voor het ambacht. Leerlingen moeten gaan kiezen voor een vak omdat het werk hun aanspreekt en de voldoening die dat oplevert en niet om financiële redenen. Er worden allerlei initiatieven ontplooid (Techniekpact, diverse sectorplannen, SOS Vakmanschap etc.) om meer jongeren te laten kiezen voor een technische opleiding. RIBO wil daar vanaf 2014 samen met het ROC van Twente op een vernieuwende wijze invulling aan geven. RIBO wil Erve Woldhuis verder ontwikkelen tot een breed Praktijkcentrum Restauratie in Oost Nederland. De combinatie van historische bouwmaterialen en verschillende restauratieopleidingen en trainingen op een inspirerende locatie is een unieke combinatie met veel potenties. Een heroriëntatie op het vakmanschap met een andere kijk op opleiden past daarin uitstekend. In het verslagjaar zijn daartoe de eerste stappen gezet en de verdere invulling van het Praktijkcentrum Restauratie krijgt in het voorjaar 2014 gestalte. Het Praktijkcentrum Restauratie richt zich op een 5-tal onderdelen: restauratieopleidingen restauratietrainingen depot historisch bouwmateriaal erfgoed platform duurzaam erfgoed Voor elk van deze onderdelen wordt met verschillende organisaties samengewerkt. Het Praktijkcentrum Restauratie wordt daarmee zowel een opleidingslocatie als ontmoetingsplek voor het restauratieveld. Voor ROP Oost mag op basis van het huidige aantal leerlingen worden verwacht dat in 2014 10 restauratietimmerlieden en/of metselaars hun opleiding met goed gevolg kunnen afronden. De nieuwe instroom in het schooljaar 2014-2015 is moeilijk in te schatten. In het kader van het Praktijkcentrum Restauratie zal de nodige aandacht worden besteed aan het voorlichten van leerlingen over de restauratieopleiding en het creëren van restauratieopleidingsprojecten.
M.G.M. Bellers Hengelo, februari 2014
16
Bijlagen: 1. Overzicht restauratieopleidingsprojecten (gerealiseerd en/of nog in uitvoering in 2013) 2. Overzicht leerlingen die in 2013 in het ROP Oost hebben deelgenomen 3. Overzicht van de restauratieleerbedrijven die in 2013 in het ROP Oost hebben deelgenomen.
17
18
Bijlage 1 Overzicht Restauratieopleidingsprojecten ROP Oost in 2013
object
gemeente
aannemer
1 Klooster Westerpoort
Franeker
Aannemingsmaatschappij Hegeman, Nijverdal
2 De Pol fase 1
Diepenheim
Heldoorn, Zwolle
3 De Pol fase 2
Diepenheim
WAM & Van Duren, Winterswijk
4 Erve Deperink
Reutum
Wesselink, Weerselo
5 Jozefkerk
Enschede
Löwik, Almelo
6 Broederenkerk
Deventer
Wesselink, Weerselo
7 Muur kerkhof Espoort
Enschede
SWB, Borne
8 verplaatsing voormalig tramhuisje
Oldenzaal
Wintels, Denekamp
9 Klopkeshoes op Erve woldhuis
Hengelo
VVBA, Almelo
10 Herbouw afgebrande panden Oudestraat
Kampen
Hanzebouw, Zwolle
11 Martinustoren
Losser
Jans Wildvank, Vriezenveen
12 Pakhuis ten Hove
Deventer
Combi Bouw, Deventer
13 Klooster Dolphia fase 2 Interieur
Enschede
Ten Haken bouw, Winterswijk
14 AH complex Doesburg
Doesburg
Löwik, Almelo
15 Bouwhuis Nettelhorst
Lochem
Steggink, Reutum
16 Woonhuis, Molenstraat 57
Delden
Markslag, Hengelo
17 voormalige Koffiebranderij
Kampen
Beverwijk, Balkbrug
18 Jachthuis en boerderij Markslag
Buurse
Huiskamp, Winterswijk
19 Dijkpoort
Hattem
Hanzebouw, Zwolle
20 De Rechter
Steenwijk
Heldoorn, Zwolle
21 overlaadstation Binnengait
Enter
Maarkelbouw, Markelo
Hengelo, 31 december 2013 ROP Oost M. Bellers, Overijssel
Deelnemende restauratiebedrijven ROP Oost in 2013
Bijlage 3
Hanzebouw B.V.
Eiffelstraat 9
8013 RT
Zwolle
Bouwbedrijf J. Heldoorn BV
Pascalweg 10
8013 RC
Zwolle
Wesselink J.g. Aannemersbedrijf BV
Bornsestraat 4
7595 LG
Weerselo
Steggink Bouwbedrijf
Kerkstraat 87
7667 PW
Reutum
Bouw en restauratiebedr. Ten Haken BV Postbus 191
7100 AD
Winterswijk
Aannemingsmaatschappij Hegeman
Postbus 350
7440 AJ
Nijverdal
Markslag Bouwbedrijf R.A.
Oude Deldenerweg 10 - 12
7555 PR
Hengelo Ov.
Löwik
Postbus 352
7600 AJ
Almelo
Bouwbedrijf Huiskamp
Gosselinkweg 6
7108 BP
Winterswijk
WAM & Van Duren
Postbus 191
7100 AD
Winterswijk
Aann. J. Wintels
Brandlichterweg 6
7591 AR
Denekamp
Maarkelbouw
Postbus 30
7475 ZG
Markelo
Jans Wildvank
Bedrijfsweg 42
7671 EG
Vriezenveen
A. Beverwijk en zonen BV
Zwolseweg 31-33
7707 AA
Balkbrug
Combi Bouw
Brunswijkstraat 4
7418 EM
Deventer
SWB
Burenweg 6
7621 GX
Borne
Hengelo, 31 december 2013 ROP Oost M.G.M. Bellers, Overijssel
