Zomerdiensten: Het evangelie van de twaalf patriarchen. Thema: Benjamin, de jongste (en leukste) patriarch Lezingen: -
Uit Genesis Dit zei Jakob over zijn jongste zoon Benjamin:
Benjamin, een verscheurende wolf; ’s-Morgens verslindt hij zijn prooi ’s-Avonds verdeelt hij de buit [Genesis 49: 27] De vraag is wat het betekent…. -
Fragmenten uit het evangelie van Benjamin
-
Wees als Jozef mijn broer. Heb Eeuwige lief, de God van hemel en aarde Wees geneigd tot het goede zoals U mij zag leven want wie goede gedachten heeft een juiste inzicht. Vrees de Eeuwige en heb Uw naaste lief. (3) Wie goedheid betracht is noch jaloers, noch afgunstig maar heeft compassie met de armen en zorgt voor de zieken. (4) Daar waar men respect voor het goede opbrengt, wijkt de duisternis. Ik laat jullie deze dingen na in plaats van een erfenis Doe hetzelfde met uw kinderen want zo deden ook Abraham, Isaac en Jakob! (7)
-
Overdenking Benjamin… Ik ben benieuwd wie hier vanmorgen de ‘benjamin’ in het eigen gezin is… Benjamin, de jongste, de hekkensluiter in een gezin. Of je nu de laatste van 2, 8 of 12 kinderen bent, als je de ‘benjamin’ bent, dan blijf je dat je hele leven lang. En het heeft zo zijn voordelen EN zijn nadelen. In mijn schoonfamilie heette de jongste zoon, de laatste van 8 kinderen, een nakomeling ook nog, Ben, Benjamin. Natuurlijk: hoe anders? Sinds de patriarch Benjamin – die jullie op de voorkant van de liturgie in vol ornaat van patriarch zien - heet de laatst geborene zonen vaak Benjamin. En zelfs als ze zo niet heetten, worden ze toch DE benjamin genoemd. De persoonsnaam is een zelfstandig naamwoord geworden. 1 zondag 22 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
De Benjamin van Jakob
Onze Benjamin van vandaag is een paar duizend jaar oud. Hij werd als twaalfde zoon van Jakob geboren, in zeer moeilijke omstandigheden. . In Genesis 35 lezen we over zijn geboorte: 16-17 Toen ze weer uit Betel waren vertrokken en nog maar een uur of twee van Efrat verwijderd waren, moest Rachel bevallen. Het was een moeizame bevalling en ze had het erg zwaar, maar de vroedvrouw zei tegen haar: ‘Troost je: je hebt er een zoon bij!’ 17 [16–17] 18 En terwijl het leven al van haar week – want ze stierf – gaf zij hem de naam Ben-Oni. Maar zijn vader noemde hem Benjamin. 19 Toen Rachel overleden was, werd ze begraven langs de weg naar Efrat, het tegenwoordige Betlehem. 20 Op haar graf plaatste Jakob een gedenksteen, die tot op de dag van vandaag de plaats van Rachels graf aangeeft. En inderdaad, op de weg naar Betlehem, kan men nog steeds het graf van Rachel bezoeken, de vrouw die Jakob zo innig lief had. Genesis is een prachtige mythische vertelling, die veel meer zegt dan wat er staat. Het hangt aan elkaar van symbolische toespelingen en verborgen betekenissen. De uitspraak van de vroedvrouw: ‘wees gerust, het is weer een zoon’, zou op de feministische meetlat van het blad Opzij niet echt hoog scoren, maar het betekent iets anders dan een voorkeur voor jongetjes. Met Benjamin heeft Jakob 12 zonen, de stamstichters van de 12 stammen van Israël. Met andere woorden: Rachel heeft haar taak volbracht als matriarch. Ze hoeft niet meer. Cru gezegd: haar taak is volbracht, ze kan ‘rusten in vrede’. Ook al zal Jakob de rest van zijn leven rouwen om de vrouw die hij met zoveel moeite uiteindelijk tot de zijne had gemaakt. 12 stammen, elke stam voortgekomen uit 1 van de 12 patriarchen, de 12 zonen van Jakob. Is het belangrijk te weten waar je vandaan komt, waar je roots zijn, hoe je familie in elkaar zit? Jazeker! Genealogie wordt steeds belangrijker in een wereld waar de eigen identiteit vaak zoek is. Ik herinner me een documentaire over de Nederlandse mezzosopraan Tania Cross. Ze werd geboren op Curaçao en ging laatst op zoek naar haar stamboom. De zoektocht bracht haar naar Suriname waar ze in de archieven haar overgrootmoeder vond, als slavin te werk gesteld op een plantage en later vrijgekocht. Deze ontdekking was voor Tania Cross een openbaring en zou haar leven danig beïnvloeden. Je kunt niet bewuster worden van de waarde van de vrijheid dan door je te realiseren dat je voorouders slaven waren, zegt ze. Het kon zo een psalmtekst zijn. Weten wie je bent en waar je vandaan komt verandert niet je persoonlijkheid maar verklaart wel bepaalde kanten ervan. 2 zondag 22 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
Dat gold zeker voor Benjamin én voor de zonen die hij bij zijn sterfbed bij zich roept om hen zijn geestelijk testament mee te delen. Hij wil doorgeven datgene hij, Benjamin, de jongste zoon van Jakob, als belangrijkste legaat beschouwt om zijn nakomelingen na te laten. De stam Benjamin
Want na Benjamin, gaat het verhaal door: hij krijgt zonen die zonen krijgen (over de dochters spreken we even niet). Het wordt een hele stam (en dàt kan weer niet zonder dochters overigens). De stam Benjamin. En deze stam vestigt zich naast de stam van zijn broer JUDA, in de regio die voortaan JUDEA genoemd zal worden. Nu zijn deze 2 stammen heel verschillend. Juda is een een stam van woestelingen, die vergeleken wordt met een leeuw (de leeuw van Juda). Vergeleken met hen is de stam Benjamin een stuk vredelievender, alhoewel die ook heel wat op zijn kerfstok heeft. Maar goed: de stam van Benjamin wordt vergeleken met … een wolf. Jakob zegt over zijn Benjamin: Benjamin, een verscheurende wolf; ’s-Morgens verslindt hij zijn prooi ’s-Avonds verdeelt hij de buit Dat lijkt eng, maar is dus kennelijk minder erg dan het lijkt. Benjamin is geen leeuw maar een wolf die zorgt dat hij overdag zelf eet en ’s-Avonds zijn buit met anderen deelt. Feit is dat in de Tora Benjamin een streepje voor heeft bij God. Koning Saul, de eerste koning van Israël is een Benjaminiet. De tempel van Jerusalem – de plaats die God heeft uitgezocht om tussen de mensen te komen wonen - staat op het land van de stam Benjamin. Wat heeft die Benjamin dan toch – naast zijn slechte kanten - voor kwaliteiten om God Te doen beslissen bij hem te komen wonen??? Wat hebben sommige mensen voor kwaliteiten om andere mensen (en dieren) onmiddellijk naar zich toe te trekken,? Want je herkent het onmiddellijk, als iemand drager is van een innerlijk licht, als iemand onbaatzuchtige liefde uitstraalt. Daar word je naartoe gezogen. Wat was er zo bijzonders aan Benjamin? Ik denk: zijn eenvoud van geest. Die vinden we terug in het geestelijk testament dat hij zijn zonen tracht door te geven. Het testament van Benjamin
Wat laat Benjamin zijn zonen na? Opmerkelijke aanwijzingen. 3 zondag 22 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
-
Wees als Jozef mijn broer.
Jazeker, Jozef, de slimste en meest succesvolle zoon van Jakob. Door zijn jaloerse broers verkocht als slaaf naar Egypte – wat in het Oude testament betekent: terug naar af, naar de slavernij in Egypte. Maar Jozef wist zich vanuit deze diepste ellende te ontpoppen als behoeder van het welzijn van alle Egyptenaren en redder van zijn eigen familie. Wees als Jozef mijn broer. Jozef, de man die zijn schuldige broers vergaf maar alleen als zij Benjamin meebrachten, de jongste broer die hem niet verried, niet verkocht. Wees als Jozef mijn broer wil zeggen: wees vergevingsgezind en zorg dat allen genoeg te eten hebben. -
Heb de Eeuwige lief, de God van hemel en aarde
Met andere woorden, back to basics, het shema Israël, het begin van alles: Heb God lief. Van de week kwamen jonge predikanten van de PKN met een pamflet waarin ze een pleidooi hielden: ook back to basics, laten we het eindelijk over God hebben! Zoiets raadt Benjamin zijn zonen ook aan: Heb de Eeuwige Uw God lief.
-
Wees geneigd tot het goede zoals U mij zag leven
Zo was hij, Benjamin, altijd geweest, geneigd tot het goede. Maar Benjamin is geen naïeveling. Geneigd tot alle goeds is geen mantra, en ook geen makkelijke weg. Waarom zou je die dan kiezen? Hij geeft daar argumenten voor: -
want wie goede gedachten heeft, heeft een juiste inzicht.
Toen de zonen van Jakob hun broer Jozef in de put gooiden en verkochten, werden ze gedreven door slechte gedachten die hen een juiste zicht op de werkelijkheid ontnamen. Hun inzicht was vertroebeld. Daardoor dachten ze te kunnen doen wat ze deden. Een juiste inzicht kan alleen voortkomen uit GOEDE gedachten. In de taal van nu: denk positief! -
Vrees de Eeuwige en heb Uw naaste lief. (3)
Dat laatste behoeft geen betoog, je vindt deze raad in de meeste godsdiensten en levensbeschouwingen, maar Vrees de Eeuwige heeft altijd voor misverstanden gezorgd. De Vreze des Heren… De stok achter de deur voor wie slecht in de zin heeft. Daar doemt op het beeld van 4 zondag 22 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
een God van wraak die geen mistanden vergeeft. Een eindeloos stoet mensen nokte af bij dit beeld, alsof God zo zou zijn. Waarom kwam dat godsbeeld tot stand? Omdat geweld, moord en chaos in de tijd van de patriarchen schering en inslag waren. Hoe kon je zo een zooitje ongeregeld in toom houden en dwingen tot een fatsoenlijk gedrag? Door hen bang te maken voor een goddelijk oordeel. Dat idee was toe buitengewoon efficiënt. Maar dat moet men zien als een fase in de ontwikkeling van de mensheid. Law and order kwamen niet spontaan ter wereld. De rechtelijke macht heeft een lange voorgeschiedenis nodig gehad om te worden wat het nu is: de hoeder van het recht. Om tot het idee van menselijke tribunalen te komen was eerst het idee van een goddelijk tribunaal nodig. Dus vrees de Heer betekent niets anders dan gedraag jezelf en, meteen erachter aan, als een onontkoombaar vervolg: heb uw naaste lief. Tot goedheid neigen, goedheid betrachten, is, zegt Benjamin, hetzelfde als zuiver van hart te zijn. Maar hoe doe je dat? Be more specific, Benjamin! En dat doet hij! -
Wie goedheid betracht is noch jaloers, noch afgunstig maar heeft compassie met de armen en zorgt voor de zieken. (4)
Simpeler kan het niet: de grondtoon van de Gulden Regel, terug te vinden in alle culturen: behandel de ander zoals je behandeld zou willen worden. Help de armen zoals je zelf geholpen zou willen worden als je arm was, Zorg voor de zieken zoals je zelf verzorgd zou willen worden als je ziek was. Echt, simpeler kan het niet, je hebt geen lange lijst van morele do’s en do not’s nodig om te weten wat je te doen staat. Het resultaat liegt er ook niet om: -
Daar waar men respect voor het goede opbrengt, wijkt de duisternis.
Geestelijk testament
Ik kondigde het al: Benjamin is de leukste van de 12 patriarchen die ons deze zomer bezig houden. Een voorvader van Jezus eigenlijk. Want in de Bergrede neemt Jezus dezelfde opdrachten in de mond: heb compassie met de armen, zorg voor de zieken…. Het gaat om de oude opdrachten die het Jodendom aan het christendom legateerde. Wat een testament! En Benjamin voegt eraan toe: 5 zondag 22 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
-
Ik laat jullie deze dingen na in plaats van een erfenis Doe hetzelfde met uw kinderen want zo deden ook Abraham, Isaac en Jakob! (7)
Materiële zaken komen hier niet aan bod, horen ook niet in een geestelijk testament. Daar horen alleen de essentiële zaken in het leven, namelijk hoe te handelen om een goed mens te zijn. De traditie een geestelijk testament op te maken voor kinderen, kleinkinderen en vrienden is een hele oude joodse gewoonte die in onze tijd herleeft. Dat doen mensen steeds vaker. Met dank aan patriarch Benjamin. Zelf begeleid ik mensen die een dergelijk geestelijk testament op willen stellen en dat levert intense, verrijkende gesprekken op.
Overigens: het evangelie van Benjamin, vermoedelijk een joods-christelijke tekst uit de eerste eeuwen van onze jaartelling, had het niet van een vreemd. Duizenden jaren eerder schreef een dichter psalm 78, die ik u lees in de hertaling van Sytze de Vries: Leve de overlevering! Wat ons is meegegeven Behoudt zijn kracht Als baken voor een nieuw geslacht. Zij zijn de eersten niet, Staan op de schouders van Wie ons zijn voorgegaan. En lichten blijft De grote Naam, Zo noemenswaard! Aan onze kinderen vertellen wij het door, Van de geboorte Uit het water, Die lange weg door de woestijn Van vallen en opstaan, Van onwil en ontrouw, Van leegte en dorst En boven dat alles uit, 6 zondag 22 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
De grote genade Van Zijn erbarmen. Als niemand dit Verder vertelt, wat dan? Dat is de reden, voor onze Benjamin, om zijn kinderen door te geven wat jij het belangrijkste vindt in het leven: compassie en om hen op het hart te drukken hetzelfde te doen met hún kinderen. En U, wat zou U patriarch Benjamin antwoorden als hij U vroeg onder woorden te brengen welke geestelijke begrippen U de komende generaties zou willen nalaten? En U, wat zou U patriarch Benjamin antwoorden als hij U vroeg onder woorden te brengen welke geestelijke begrippen U de komende generaties zou willen nalaten?
7 zondag 22 juli 2012 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam
