: Exacte locatie onbekend. Staat nog niet op de werkkaart

ERFGOEDKAARTEN KEMPENGEMEENTEN Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Bladel 1. Inventarisatie fysieke landschap – Bladel ........................................................................................... 2 1.1. Algemeen................................................................................................................................. 2 1.2. De kaart voor Bladel ................................................................................................................ 2 1.3. Werkwijze bij het maken van het fysieke landschap ............................................................... 4 1.4. De kaart van het fysieke landschap......................................................................................... 6 Thema: 1 Lage zandgronden ........................................................................................................... 6 Thema: 2 Lage dekzandruggen ....................................................................................................... 6 Thema: 3 Hoge dekzandruggen....................................................................................................... 6 Thema: 4 Duinen en stuifkoppen ..................................................................................................... 7 Thema: 5 Laagte op het Hoge ....................................................................................................... 10 Thema: 6 Dalen op het Hoge ......................................................................................................... 11 Thema: 7 Beken ............................................................................................................................. 12 Thema: 8 Moeren op het Hoge ...................................................................................................... 14 Thema: 9 Heide.............................................................................................................................. 16 Thema: 10 Heide in 1650 ............................................................................................................... 21 Thema: 11 Restbossen .................................................................................................................. 22 2. Inventarisatie historisch landschap – Bladel ..................................................................................... 26 Thema: 12 Oude infrastructuur ...................................................................................................... 26 Thema: 13 Doorgaande wegen...................................................................................................... 28 Thema: 14 Lokale wegen ............................................................................................................... 38 Thema: 15 Gegraven waterlopen................................................................................................... 46 Thema: 16 Molens.......................................................................................................................... 47 Thema: 17 Gehuchten.................................................................................................................... 58 Thema: 18 Heerlijkheden ............................................................................................................... 75 Thema: 19 Landgoederen .............................................................................................................. 89 Thema: 20 Bosbouw ...................................................................................................................... 93 Thema: 21 De oude Akkers............................................................................................................ 98 Thema: 22 Ontginningen.............................................................................................................. 108 Thema: 23 De beemden............................................................................................................... 118 Thema: 24 Bestuurlijk................................................................................................................... 124 Thema: 25 Militair......................................................................................................................... 128 Thema: 26 Kerkelijk...................................................................................................................... 132 Thema: 27 Meubilair..................................................................................................................... 157 Thema: 28 Grondstofwinning ....................................................................................................... 169 Thema: 29 Industrieel................................................................................................................... 173 Thema: 30 Woonwijken................................................................................................................ 183 Thema: 31 Historische (steden)bouwkunst.................................................................................. 184 3. Inventarisatie archeologisch landschap - Bladel ............................................................................. 221 Thema: 32 Bewoning (inclusief verdediging) ............................................................................... 221 Thema: 33 Cultus/heiligdom ........................................................................................................ 310 Thema: 34 Begraving ................................................................................................................... 313 Thema: 35 Infrastructuur .............................................................................................................. 351 Thema: 36 Agrarische productie .................................................................................................. 354 Thema: 37 Grondstofwinning ....................................................................................................... 356 Thema: 38 Industrie en nijverheid................................................................................................ 357 Thema: 39 Depot.......................................................................................................................... 361 Thema: 40 Onbekend................................................................................................................... 368 Bibliografie ........................................................................................................................................... 479 : Exacte locatie onbekend. Staat nog niet op de werkkaart : Nog nader te bepalen

1

1. Inventarisatie fysieke landschap – Bladel K.A.H.W. Leenders

1.1. Algemeen Op de kaart van het fysieke landschap wordt weergegeven hoe het landschap gestructureerd was eer de mens daar gericht belangrijke wijzigingen in aanbracht. Deze kaart is vooral van belang voor het inschatten van archeologische potenties en als basis voor de historisch-geografische ontwikkeling. Met een historisch-landschappelijke analyse is het ook mogelijk om de huidige verstedelijkte gebieden in de regio qua bodem te inventariseren. Voor die bewerking wordt uitgegaan van de oude topografie en de samenhang tussen landschappelijke structuren uit 1838 met geomorfologische en bodemkenmerken, zoals die juist buiten het stedelijke gebied aanwezig zijn. Verdere verfijning kan worden verkregen door gebruik te maken van de digitale hoogtegegevens. Omdat echter de mens in het landschap altijd al aan het werk is geweest, zowel door directe ingrepen als door gevolgen van ingrepen elders kan bij het tekenen van de historisch-landschappelijke kaart onmogelijk een vast jaartal aangehouden worden. De kaart van het fysieke landschap vertoont meerder legenda-eenheden, genummerd 01 tot en met 08. De afzonderlijke kaartelementen binnen iedere legenda-eenheid worden beschreven. Op de kaart verschijnt (na aanklikken) een samengesteld nummer: een combinatie van legenda-eenheid en kaartelementnummer.

1.2. De kaart voor Bladel Basismateriaal wat gebruikt is: Geomorfologische kaart 1:50.000 Bodemkaart 1:50.000 AHN: Actueel Hoogtebestand Nederland (2004, per 5 meter een meting) Kadastrale minuutplans Bladel (1828) en Hoogeloon (1828) Topografische kaart 1:25.000 (1838) Topografische kaart 1:50.000 (verkleining van vorige) Topografische kaart 1:25.000 (ca 1900) TOP10-vectorkaart (2008?). Meierijkaart Verhees (1794) Ferrariskaart Bladel (ca 1775?) De relatieve hoogtekaart Ten behoeve van het opstellen van de kaart van het fysieke landschap is een relatieve hoogtekaart vervaardigd, uitgaande van de AHN-gegevens. De AHN heeft op het platteland de gebouwen weggefilterd, maar in woonkernen groter dan 100 hectare niet. Daar zien we dus ook de hoogte van de gebouwen en daar zijn we niet in geïnteresseerd. De eerste bewerking bestond er daarom uit om die gebouwen alsnog uit te filteren. Daartoe is van ieder vierkant van 25 hoogtemetingen de laagste waarde toegekend aan het middelste meetpunt. De meeste huizen verdwijnen zo, maar grote gebouwen blijven zichtbaar. Die meetpunten zijn gewoon weggelaten.(“no data”). Het resultaat is dat de terreinen van de grote woonkernen nu een hoogtebeeld tonen dat aansluit bij dat van de omgeving. Vervolgens is de globale hoogteligging van Bladel en omgeving bestudeerd op een kaart met verschillende kleuren per 5 meter hoogteverschil. Het gebied blijkt noordwaarts af te hellen, wat ook overeenkomt met de algemene richting van de belangrijkste beekdalen. Door meting in de AHN zijn vervolgens de parameters voor een referentievlak bepaald:

2

Zref = (Y - 387500) * ( -0,0912) + 1850 De relatieve hoogtekaart wordt berekend als het verschil tussen de echte terreinhoogte en het referentievlak: Zrel = Zahn – Zref

Relatieve hoogtekaart Bladel De geel-oranje vlekken zijn relatief het hoogste; de dieppaarse het laagste. De grenzen van de gemeenten van 1830 zijn aangegeven met rode lijnen.

3

1.3. Werkwijze bij het maken van het fysieke landschap Als uitgangspunt voor de kaart van het fysieke landschap is de geomorfologische kaart genomen. De ligging en begrenzing van de daar aangegeven terreintypen is vervolgens aangepast aan de hand van vooral de relatieve hoogtekaart en verder voor details met behulp van de kadasterkaarten en de het andere kaartmateriaal. Al doende zijn de moderne structuren, zoals autowegen, vuilhopen, afgravingen en bebouwde gebieden, uit de kaart verwijderd. Begonnen is met de beekdalen, die op de geomorfologische kaart meestal een R-type zijn. Al die Rtypen zijn samengenomen en vervolgens is de begrenzing aangepast waar dat nodig was. Deze bewerking leverde “06 Dalen op het Hoge”. Door controle tegen de kadaster- en topografische kaarten is een nadere verdeling tussen “dal” en “rijt” aangebracht. Vanaf de oude kadasterkaarten werden de beken ingetekend: element “07 Beken” op de kaart. De beken werden stroomopwaarts niet verder getekend dan tot waar de kadasterkaart ze een min of meer natuurlijk (enigszins kronkelend) uiterlijk geeft. Op die beken sluiten vaak veel rechtere, ooit gegraven waterlopen aan die misschien wel in een oud dal of dalvormige laagte liggen, maar hier niet als “beek” zijn aangemerkt. De volgende stap betrof het andere uiterste in het landschap: de stuifduingebieden. Ook deze kunnen op de geomorfologische kaart teruggevonden worden, maar hier leverde de relatieve hoogte kaart een belangrijke verrijking met details op. Binnen de duingebieden komen allerlei kamduinen voor: soms paraboolvormig, soms langgerekt, soms helemaal rondlopend. Ook de laagten in het duingebied konden zo goed worden opgespoord. In een aantal gevallen moest de kadasterkaart en de oude topografische kaart voor aanvullingen zorgen. Deze bewerkingen leverde het onderdeel “04 Duinen en stuifkoppen” op. Van de geomorfologische kaart werden de dekzandruggen afgelezen. Aan de hand van de relatieve hoogtekaart, de oude kadasterkaarten en de topografie van 1838 werden deze vlakken waarnodig aangepast. Vervolgens werden de geomorfologische vlakken 4K14 (dekzandrug met meer reliëf) op de relatieve hoogtekaart gecontroleerd: vaak bleken dat de hoogste delen van de dekzandruggen te zijn. Deze controle leverde nog enkele extra hoge dekzandruggen op. Aldus ontstonden de eenheden “02 Lage dekzandruggen” en “03 Hoge dekzandruggen”. De geomorfologische kaart geeft ook allerlei laagten aan die niet behoren bij dalen of duingebieden. Controle tegen de relatieven hoogtekaart, de kadasterkaart en de topografische kaart leverde de eenheid “Laagte op het Hoge”. In hoeverre hier of in de duingebieden “Pingo-ruïnes” voorkomen, kan op deze wijze niet vastgesteld worden: daarvoor is veldonderzoek nodig. De rest van het gebied kreeg op de geomorfologische kaart merendeels de typeringen 3K12a: terrasafzettingswelvingen met dekzand” en 2M20a: “terrasafzettingsvlakte met dekzand”. Deze gebieden zijn hier opgenomen als een soort restcategorie “01 Lage zandgronden”. De voorgaande elementen 01 t/m 06 beschrijven heel de bestudeerde oppervlakte. Het element 07 dat lijnvormig is, kan daarop geprojecteerd worden. Als extra element is er dan nog “08 Moeren op het Hoge”. Van dergelijke venen blijkt op de moderne geomorfologische en bodemkaart niets meer. Ze zullen via archiefonderzoek aangetoond moeten worde, als ze er hier al waren. Wél zijn de waterhoudende vennen volgens de kadasterkaarten alle opgenomen. Een aantal vennen draagt namen met de naamselementen “klot”, “wit”, “zwart” erin: daar is zeker turf gestoken of gebaggerd. Andere dragen namen die op leemwinning duiden. Opvallend is dat heel wat vennen op de topografische kaart niet vol water staan en dat die kaart weer enkele vennen tekent die op de kadasterkaart niet aangegeven zijn. Kennelijk was de waterstand lokaal nogal wisselend van jaar op jaar!

4

Dit is dan het resultaat:

Een totaaloverzicht van het fysische landschap van Bladel in cijfers: Thema nr Thema Sub-thema Aantal 1 Lage zandgronden 25 2 Lage dekzandruggen 25 3 Hoge dekzandruggen 11 4 Duinen en stuifkoppen Duin 24 4 Duinen en stuifkoppen Kamduinen 10 4 Duinen en stuifkoppen Uitblazingslaagte 19 5 Laagte op het Hoge Andere laagte 24 6 Dalen op het Hoge Dal 3 6 Dalen op het Hoge Rijt 5 7 Beken 12 8 Moeren op het Hoge Ven 53

5

Opp (ha) 4296,24 793,84 192,66 1336,76 112,59 54,55 82,62 3030,94 59,20

Lengte (m)

41362 59,63

1.4. De kaart van het fysieke landschap

Thema: 1 Lage zandgronden Er zijn 25 niet nader benoemde vlakken aangegeven, met een gezamenlijke oppervlakte van 4296 hectare. Ze komen over het hele gebied verspreid voor.

Thema: 2 Lage dekzandruggen Er zijn op 25 lage dekzandruggen aangegeven, doch die beslaan slechts 794 hectare. Verreweg de grootste is de rug van Hapert – Casteren - Hoogeloon met 289 hectare. Daarbinnen ligt dan nog een gebied Hoge dekzandruggen en daarbinnen weer een kleine laagte.

Thema: 3 Hoge dekzandruggen Er zijn 11 hoge dekzandruggen genoteerd, met een gezamenlijke oppervlakte van 193 hectare. De grootste zijn die van Netersel met 39 hectare en De Heuvel onder Hoogeloon met 38 hectare. Uniek nr 2.3.001 2.3.002 2.3.003 2.3.004 2.3.005 2.3.006 2.3.007 2.3.008 2.3.009 2.3.010 2.3.011

Naam Casteren Netersel Heuvel Casteren Casteren Casteren Dalem-N Dalem-Z Hooiberg Ter Kooijen Noord van Hulsel Totaal

Opmerking: nr. 11 ligt vrijwel geheel buiten de huidige gemeente Bladel.

6

Opp (ha) 23,80 39,16 35,85 5,63 6,90 6,10 19,97 14,36 9,91 11,44 19,54 192,66

Thema: 4 Duinen en stuifkoppen In deze categorie zijn drie subcategorieën onderscheiden: 24 duingebieden met een oppervlakte van 1337 hectare; 10 kamduincomplexen met een oppervlakte van 113 hectare en 19 laagten die samenhangen met duinen en waarschijnlijk meestal uitblazingslaagten zullen zijn, samen 55 hectare groot. 4.1. Akkerrandwal Lang, smal maar hoog opgestoven zand op grens van hei en oude akkers, vaak begroeid met wat zielige eiken, maar soms ook hele stevige. Het naastliggende ex-heide gebied vaak begroeid met dennen; de akker hopelijk nog akker. Ontstaan door instuiven van akkerwal. 4.2 Duin Duinen zijn door de wind in het vrije opgeblazen hopen stuifzand. Soms een heel chaotisch golvend gebied. Het grootste duingebied ligt in de Hapertse Heide en is 316 hectare groot. Van het 255 hectare grote duingebied ten zuidwesten van Westelbeers komen net wat randjes binnen Budel. Hetzelfde geldt voor het ruim 200 hectare grote duingebied ten noorden van Witreit. Van het Kruisven of de Kruisvennen onder Reusel strekt een 4 kilometer lang duingebied naar het noordoosten. Het duingebiedje Egypte onder Bladel sluit er eigenlijk op aan. Uniek nr 2.4.2.001 2.4.2.002 2.4.2.003 2.4.2.004 2.4.2.005 2.4.2.006 2.4.2.007 2.4.2.008 2.4.2.009 2.4.2.010 2.4.2.011 2.4.2.012 2.4.2.013 2.4.2.014 2.4.2.015 2.4.2.016 2.4.2.017 2.4.2.018 2.4.2.019 2.4.2.020 2.4.2.021 2.4.2.022 2.4.2.023 2.4.2.024

Naam

in de Hapertse Heide

Opp (ha) 7,30 1,26 0,38 1,74 15,23 3,80 1,21 13,68 6,83 25,59 25,80 252.4.2.92 2.4.2.68 39,04 2,47 10,95 66,10 179,85 201,59 22,34 29,17 77,17 29,28 316,38

Totaal

1336,76

Egypte Raamskant Raamskant Zwartven

ZW van Westelbeers

tegen Postel Kruisven - Egypte N van Witreit bij de Heester bij de Zwarte Weijer

7

4.3 Kamduinen Duinen, maar dan in gebogen ruggen, eventueel mooie parabolen. Binnen de bogen uitblazingslaagten. De kamduinen zijn soms erg lang. Het langste ligt langs de oostzijde van het grote duinengebied in de Hapertse Heide tegen het dal van de Bladelse Aa aan, en verder zuidwaarts. Dit complex is ruim 5 kilometer lang. Het is geen akkerrandwal omdat er in de omgeving geen akkers waren. Wel liggen er maar liefst vier archeologisch waardevolle gebieden op deze rug, wat er op wijst dat het niet om een rug gaat die pas rond 1400 AD opgestoven is. De rug is veel ouder. Ook op de rond enkele laagten lopende kamduinen bij De Heester liggen twee archeologisch waardevolle gebieden: ook die duinen zijn dus oud. Uniek nr 2.4.3.025 2.4.3.026 2.4.3.027 2.4.3.034 2.4.3.028 2.4.3.029 2.4.3.030 2.4.3.031 2.4.3.032 2.4.3.033

Naam tegen Postel tegen Postel Zwartven bij Witreit bij het Kruisven Hapertse Heide Hapertse Heide bij de Heester bij de Heester ZW van Witreit

Opp (ha) 4,87 2,10 1,47 41,24 11,48 1,30 1,92 10,81 22,59 14,81

Totaal

112,59

Ingewikkelde duinstructuur bij De Heester

8

4.4 Uitblazingslaagte Plek waar het zand weggeblazen is, tot op een natte of stugge laag. Soms gevuld met een ven of een (ex-) veen. De 19 uitblazingslaagten zijn meestal klein. De grootste is ruim 20 hectare, het gemiddelde van de rest ligt op 1,8 hectare. Soms komen ze in groepen voor zoals bij de Heester (zie kaartje hiervoor) of in reeksen zoals bij het Kruisven. Combinaties van oude kamduinen en oude uitblazingslaagten lijken bij uitstek kansrijk voor sporen uit het Mesolithicum. Uniek nr 2.4.4.035 2.4.4.036 2.4.4.037 2.4.4.038 2.4.4.039 2.4.4.040 2.4.4.041 2.4.4.042 2.4.4.043 2.4.4.044 2.4.4.045 2.4.4.046 2.4.4.047 2.4.4.048 2.4.4.049 2.4.4.050 2.4.4.051 2.4.4.052 2.4.4.053

Naam tegen Postel tegen Postel tegen Postel Zwartven Zwartven Zwartven in duinen bij Kruisven in duinen bij Kruisven in duinen bij Kruisven in duinen bij Kruisven in duinen bij Kruisven in duinen bij Kruisven in duinen bij Kruisven in ringduin Hapertse Hei bij de Heester bij de Heester bij de Heester bij de Heester bij de Heester

Opp (ha) 2,27 0,22 0,49 9,07 1,28 0,54 0,51 0,10 0,52 0,03 0,07 0,23 0,16 2,72 21,75 1,04 7,36 1,82 4,37

Totaal

54,55

4.5 Fort Soort getuigeberg in verstoven gebied waarin de oude bodemopbouw nog aanwezig is, vaak bedekt door een bergje stuifzand.

9

Thema: 5 Laagte op het Hoge Een niet-beekdal-laagte, het kunnen oude uitblazingslaagten zijn die in de laatste 1000 jaar niet meer stoven (in cultuurland, heide) maar ook erg oude beekdalen die tot ingesloten laagten werden doordat ze ergens door overstuiving met dekzand tot kom werden. Of rare gaten door smeltend ijs nagelaten etc. 5.1 Pingoruïne Een pingo is een bolvormige heuvel die ontstaat in een gebied met permafrost waar de hydrostatische druk van bevriezend grondwater zorgt voor het opheffen van een laag bevroren grond. Als het klimaat warmer wordt, bijvoorbeeld aan het einde van een ijstijd, blijft van een pingo een cirkelvormig meer of krater over die pingoruïne wordt genoemd. Veel pingoruïnes worden na het afsmelten van het ijs langzaam opgevuld met veen. In het gebied konden met de gebruikte methode geen pingo-ruines herkend worden. Omdat er kennelijk weldegelijk oude (dat wil zeggen tot in het Mesolithicum teruggaande) duinen zijn, kan niet uitgesloten worden dat er ook pingo-ruines zullen zijn. 5.2 Andere laagte Het gaat hier dus niet om uitblazingslaagte met randwal, maar om laagten in verder min of meer vlak gebied die geen deel uitmaken van dalsystemen. Wel kunnen er stukjes dal tussen zitten die door latere zandverplaatsing afgesnoerd werden. Het gaat om 24 laagten met een totaal oppervlakte van 83 hectare. Ook deze laagten zijn dus niet groot. De grootste, 12 hectare, ligt in het duinengebied van de Hapertse Heide, maar lijkt toch geen typische uitblazingslaagte. Uniek nr 2.5.2.001 2.5.2.002 2.5.2.003 2.5.2.004 2.5.2.005 2.5.2.006 2.5.2.007 2.5.2.008 2.5.2.009 2.5.2.010 2.5.2.011 2.5.2.012 2.5.2.013 2.5.2.014 2.5.2.015 2.5.2.016 2.5.2.017 2.5.2.018 2.5.2.019 2.5.2.020 2.5.2.021 2.5.2.022 2.5.2.023 2.5.2.024

Naam bij de Kenkolk

Lo-ven

In De Heester

Totaal

Opp (ha) 1,21 10,76 1,14 4,07 0,61 2,42 0,41 5,23 1,91 1,01 4,71 8,75 4,03 0,71 1,33 11,64 5,31 3,60 4,26 2,16 3,21 1,00 0,65 2,49 82,62

10

Thema: 6 Dalen op het Hoge Normaler wijze beekdalen met beek, maar soms geheel gevuld met veen en dan (vroeger) beekloos. 6.1. Dal Langgerekt doorlopend dal. In Bladel hebben we met drie grote dalsystemen te maken. Het dalsysteem van de Mierdense Aa strekt tot in het westen van Bladel. Zeer centraal en dominant is het dalsysteem van de Bladelse Aa die ook wel Grote Beerse heet. Oostelijker ligt de uitloper van de Kleine Beerse. Samen beslaan deze dalen 3031 hectare. Het zijn lage zones, vanouds in gebruik als grasland, beemd of broek, terwijl sommige delen lang heide bleven. Uniek nr 2.6.1.001 2.6.1.002 2.6.1.003

Naam Mierdense Aa Bladelse Aa - Grote Beerse Kleine Beerse

Opp (ha) 1284,74 1311,58 434,62

Totaal

3030,94

6.2 Rijt Begin van een beekdal, vaak in kwelzone, vaak mierassig of venig en met een afsnoering eer het eigenlijke dal begint. Aan de uitlopers van deze dalen en hun zijdalen kwamen rijten voor: plaatsen waar het water uit de bodem komt aan de kop van zo’n dal, wat meestal een erg natte plek opleverde. Ik heb er 5 onderscheiden, maar mogelijk levert een toponymische studie van het gebied nog een reeks andere rijten op! Uniek nr 2.6.2.002 2.6.2.002 2.6.2.003 2.6.2.003 2.6.2.003

Naam Witreit west van Vorsel zuid van De Heuvel oost van De Hoeven bij de Brede Straat

Opp (ha) 29,34 8,50 6,56 9,92 4,88

Totaal

59,20

6.3 Waterscheiding

11

Thema: 7 Beken De beken in Bladel zijn merendeels ‘genormaliseerd” ofwel rechtgetrokken. Op deze kaart is echter hun kronkelende gedaante weergegeven en dat op basis van de kadasterkaarten van ca 1828. Een probleem is de naamgeving van de beken, niet alleen hier maar in heel de Kempen. Soms verandert een beek al binnen één oude gemeente van naam, in de regel gebeurt dat zodra de bek een gemeentegrens oversteekt. Zo is de naam “Grote Beerse” een meer regionale naam voor hetzelfde water dat binnen Bladel kortweg “Aa” heet. Omdat er zoveel beekjes zijn die “Aa” heten, voeg ik daar een kenmerkende plaatsnaam aan toe. Voor weer andere beekjes geeft de kadasterkaart geen naam. Daar is de naam ontleend aan latere topografische kaarten. Vaak heten de beken tegenwoordig wéér anders: hier staan dus de oude namen voorop! 7.1 Beekloop De eigenlijke natuurlijke beek. Op de kadasterkaarten is in de regel goed te zien tot waar een beek stroomopwaarts natuurlijk is (bochten!). Daarop sluiten dan gegraven, mestal rechte, waterlopen aan, aangelegd bij de ontginning van de heide. Die rechte stukken horen tot het cultuurlandschap. In totaal zijn 12 beken en beekjes onderscheiden, met een totale lengte van ruim 41 kilometer binnen de grens van Bladel. Uniek nr 2.7.1.001 2.7.1.002 2.7.1.003 2.7.1.004 2.7.1.005 2.7.1.006 2.7.1.007 2.7.1.008 2.7.1.009 2.7.1.010 2.7.1.011 2.7.1.012

Naam Raamloop Het Dalems Stroomke Goorloopje Stroom of Kleine Beek bij de Vursel Bladelse Aa Wagenbroeks Loopje Zwartbroekloop Kleine Aa (Casteren) Loop van het Heeleind Zandstraatloop Bellicomseloop

Lengte 3.257 3.007 356 3.096 843 18.169 3.924 1.512 2.502 1.381 1.273 2.042

Totaal

41.362

12

Afbeelding: De Kleine Beerse bij Hoogeloon 1

7.2 Oude meander Reeds in een vroeg historisch of zelfs prehistorisch stadium afgesnoerde meanders. Vaak half open en half verland met veen of dichtgroeiende boerenkuilen. 7.3 Overstromingsgebied Soms belandt een beek in een erg vlak gebied waar amper nog van een dal sprake is: zo’n gebied kon gemakkelijk onder water schieten. Iets dergelijks ook bovenstrooms van bijna-afknellingen van beekdalen door dekzandruggen. Dergelijke overstromingsgebieden zijn wel eens “gecultiveerd” tot een “vloed” bij een watermolen. Die “vloed” noteren we bij het cultuurlandschap, het natuurlijke fenomeen van de overstromingsvlakte noteren we onder fysisch landschap.

1

www.google.maps.com

13

Thema: 8 Moeren op het Hoge 8.1 Ven Natuurlijk open water op oude kaarten, zoals kadaster. Hier gegraven poelen in het cultuurlandschap. Sommige vennen(groepen) werden omgebouwd tot viskwekerij. De vennen noteren bij fysisch landschap; de viskwekerijen bij cultuurlandschap. Vennen ontstonden deels door het leeggraven van met veen gevulde laagten. In veel vennen werd nog recent van de bodem “klot”, goeie turf, gewonnen. Van dergelijke venen blijkt op de moderne geomorfologische en bodemkaart niets meer. Wél zijn de waterhoudende vennen volgens de kadasterkaarten alle opgenomen. Een aantal vennen draagt namen met de naamselementen “klot”, “wit”, “zwart” erin: daar is zeker turf gestoken of gebaggerd. Andere dragen namen die op leemwinning duiden. Opvallend is dat heel wat vennen op de topografische kaart niet vol water staan en dat die kaart weer enkele vennen tekent die op de kadasterkaart niet aangegeven zijn. Kennelijk was de waterstand lokaal nogal wisselend van jaar op jaar! Er zijn 53 vennen opgenomen, met een totale oppervlakte van bijna 60 hectare. Uniek nr 2.8.1.001 2.8.1.002 2.8.1.003 2.8.1.004 2.8.1.005 2.8.1.006 2.8.1.007 2.8.1.008 2.8.1.009 2.8.1.010 2.8.1.011 2.8.1.012 2.8.1.013 2.8.1.014 2.8.1.015 2.8.1.016 2.8.1.017 2.8.1.018 2.8.1.019 2.8.1.020 2.8.1.021 2.8.1.022 2.8.1.023 2.8.1.024 2.8.1.025 2.8.1.026 2.8.1.027 2.8.1.028 2.8.1.029 2.8.1.030 2.8.1.031 2.8.1.032

Naam De Lei Klein Heintjes Ven Groot Heintjes Ven Kruisven Kenkolk Het Goor Voorste Wary Achterste Wary Zandven Achterste Most Voorste Most Staakven Voorste Witven Achterste Witven Schuttelven Steenven (Grensven) De Weijer Witven Zwartven bij Zwartven-1 bij Zwartven-2 bij Leemskuilen-NO Leemskuilen bij Leemskuilen-W bij Leemskuilen-ZW bij Franse Hoef bij Franse Hoef bij Franse Hoef bij Franse Hoef bij Holven bij Holven

14

Opp (ha) 4,13 0,53 1,32 1,13 1,58 16,46 3,21 10,07 1,10 7,57 2,70 1,68 10,14 9,64 1,47 4,05 0,57 5,68 3,39 9,09 1,20 0,46 0,47 2,86 1,45 1,40 0,73 0,32 0,25 0,60 0,46 0,63

2.8.1.033 2.8.1.034 2.8.1.035 2.8.1.036 2.8.1.037 2.8.1.038 2.8.1.039 2.8.1.040 2.8.1.041 2.8.1.042 2.8.1.043 2.8.1.044 2.8.1.045 2.8.1.046 2.8.1.047 2.8.1.048 2.8.1.049 2.8.1.050 2.8.1.051 2.8.1.052 2.8.1.053

Holven Schalieven Zwartven Rusven Paddeven Bij Paddeven-NO Lo-ven aan Bladelse Aa (Bundersven) Kroonven-1 Kroonven-2 Kroonven-3 Het Goor De Kloeten Beir Scholten Kromvennen-2 Kromvennen-1 noordoost van De Pan west van De Pan zw van De Pan Laarven

2,85 2,62 2,26 1,23 5,12 0,38 4,57 1,02 5,60 0,66 2,34 2,64 25,25 2,13 16,14 0,98 1,94 4,86 18,52 18,87 15,44 59,63

HIERONDER DE TABELLEN NOG INVOEGEN! 8.2 Moeras Moerassige gebieden waarvan niet duidelijk is dat het ooit veengebieden waren. De geomorfologische kaart geeft binnen Bladel geen “moerassige” gebieden aan. Op de kaart zien we alleen enkele kleine gebieden terug. 8.3 Veengebied actueel Zowel de geomorfologische kaart als de bodemkaart geven gebieden aan waar thans ondiep in de bodem nog veen of een moerige laag aanwezig is. Deze gronden zijn samen genomen in de subcategorie 8.3: “Veen, actueel”. 8.4 Veengebied verdwenen Gebieden waar ooit in de laatste 5000 jaar veen aan de oppervlakte lag. Aantoonbaar leeggeturfde vennen (niet omwille van de klot) horen er ook bij. Meestal in pleistocene laagten, maar het veen kon zich van daaruit ook verbreiden over de vlakkere omgeving. Het meeste veen is in de middeleeuwen en daarna weggegraven: het gaat dan om een reconstructie!

15

Thema: 9 Heide In de Volle Middeleeuwen werd een begin gemaakt met plaggenbemesting. Heide en grasplaggen werden vermengd met de mest van het vee. Eerst gebeurde dit in de openlucht, later in zogenoemde potstallen. Hierdoor ontstonden vruchtbare, humeuze akkerbodems. Rond 1850 bestond Kempenland nog voor tweederde uit woeste gronden, vooral heide. In de periode 1850-1940 hebben zich ingrijpende veranderingen voorgedaan in het grondgebruik in de Kempen. De woeste gronden werden ontgonnen. Tot aan het einde van de 19de eeuw was er vooral sprake van grootschalige bosaanplant. Rond het jaar 1900 kwamen, me name dankzij een meer algemeen gebruik van kunstmest, grootschaliger heideontginningen op gang. Rond 1940 waren van de grote heidevelden nog maar enkele grotere gebieden over. Na de Tweede Wereldoorlog werden nog meer heidegronden in cultuur gebracht. Bij de reconstructie van het historisch landschap is gebruik gemaakt van drie referentieperiodes, drie ijkpunten (circa 1830, 1900, 1930), waardoor de ontwikkeling van het landschap gestalte krijgt. Aan de hand van het historisch kaartmateriaal uit betreffende periodes kon de ontwikkeling van het 2 landschap, in dit geval de heide, in kaart worden gebracht. Algemeen: grondgebruik Het grondgebruik in de regio Kempenland kreeg in de periode 1000-1200 een belangrijke stimulans, toen een begin werd gemaakt met de plaggenbemesting. Heide en grasplaggen werden vermengd met de mest van het vee. Eerst gebeurde dit in de openlucht, later in zogenoemde potstallen. Het gevolg van deze innovatie was dat er vruchtbare, humeuze akkerbodems ontstonden. Nog rond 1850 bestond Kempenland voor ruim zestig procent uit woeste gronden, vooral heide, waaronder de 3 Hapertse Heide. In de periode 1850-1940 hebben zich ingrijpende veranderingen voorgedaan in het grondgebruik in de Kempen. De woeste (heide)gronden, die voorheen nog ongeveer tweederde van de regio in beslag hadden genomen, werden ontgonnen. Tot aan het einde van de 19de eeuw was er vooral sprake van grootschalige bosaanplant. Rond het jaar 1900 kwamen, vooral dankzij een meer algemeen gebruik van kunstmest, dat in 1880 was geïntroduceerd, grootschaliger heideontginningen op gang. Behalve het, al genoemde gebruik van kunstmest had ook de verbeterde conjunctuur en de toenemende rol van de overheid een belangrijke hand in de ontginning van de Kempen. Rond 1940 waren van de grote heidevelden nog maar enkele grotere gebieden over, waaronder de Neterselse Heide. Na de Tweede Wereldoorlog werden nog meer heidegronden in cultuur gebracht. De Netserselse Heide en de Cartierheide, beide binnen het inventarisatiegebied, bleven echter 4 gedeeltelijk gespaard. Op bescheiden schaal hebben dorpsuitbreidingen een deel van het landelijk gebied opgeëist. Binnen de huidige gemeente Bladel waren het Bladel en Hapert die een bovengemiddelde groei kenden, afgezet tegen de hele regio Kempenland. Bij deze uitbreidingen werden vanwege de hieronder liggende vaste pleistocene zandgronden, eerst de oude bouwlanden volgebouwd. 5

2 Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Uit de reproductie Wolters-Noordhoff. Grote Historische Atlas van Nederland 1:50.000. Deel 4: Zuid Nederland 1838-1857. Groningen 1990; 1845: Topografie ca 1845: Voordt-Pieck, L. van der, M. Kuijl. Statistiek der provincie Noord-Braband volgens de uitkomsten van het kadaster bij deszelfs invoering. Maastricht, 1845 (Geografisch Etablissement F. Desterbecq). (GAB = stamb.nr.3063 (tabellen); 1900: Topografie ca 1900 Wieberdink, G.L. (samensteller). Historische Atlas van Noord-Brabant. Chromotopografische Kaart des Rijks 1:25.000. Den Ilp, 1989. Dit zijn de Bonneblaadjes. 3 R K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel: Actualisatie gemeentelijke monumentenlijst. BAAC rapport 00.038. (Den Bosch 2003)13. 4 R K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel. 14. 5 R K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel. 14.

16

9.1. Hei in 1840 9.2. Hei in 1900 9.3. Hei in 1930 9.4. Hei in 1950 2.9.1 Heieinden te Hoogeloon 2.9.1.002/2.9.2.002/2.9.3.002/2.9.4.002 Grijze Steen Het noordoostelijke deel van de Neterselsche heide. Heidegebied ten noorden van Hoogeloon en Netersel. Ten noorden van het dorp begon een uitgestrekte heide, die tot Westelbeers reikte. Ten oosten van het dorp lagen wat kleine heiderestantjes tussen de akkers. De Grijze Steen vormt een laatste restant van deze uitgestrekte heide. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843, 1905, 1930 en 1950. 2.9.4.003 Cartierheide bij Hapert Heidegebied met een aantal kleinere vennen. Restant van de grote, open heidegebieden die sinds de Late Middeleeuwen (1250-1500) in grote delen van de Brabantse zandgebieden voorkwamen. Midden over de heide loopt de zandweg Bredase Baan, een onderdeel van de oude landweg tussen Luik en Breda. Aan de randen enige spontane opslag van berken en dennen. Het gebied kent een samenhang met de akkers bij Witrijt, De Pan, Spijkert en De Heestert, die eeuwenlang als eilanden in de omliggende heide lagen, en met de omliggende jonge heidebebossingen. De Cartierheide is samen met de Neterselse heide het enige grote heidegebied dat resteert in de gemeente. Het gebied bleef gespaard, omdat het in de jaren 30 door de eigenaar, baron Cartier de 6 Marchienne, aan de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten geschonken is. Voor die tijd was het in gebruik als jachtgebied. De huidige Cartierheide is al eeuwenlang in gebruik geweest door de mens en wel als graasgebied voor het vee van de boeren op de tenures. Het is vermeldenswaard dat het heideterrein van de Cartierheide dus ook al eeuwenlang heide is geweest. Het is een eeuwenoude landschapsvorm die is steeds mindere mate voorkomt. 7 In 1840 kreeg gemeente Hoogeloon het gebied waar nu de Cartierheide en Hapertse heide ligt in beheer. Eind 19e eeuw kocht Baron de Cartier de Marchienne het deel ten noorden van de Bredase baan over van de gemeente. Baron Emile-Ernest de Cartier de Marchienne was als ambassadeur onder andere gestationeerd in China en de Verenigde Staten en nam vaak hoogwaardigheidsbekleders mee naar zijn landhuis in Duizel. Als uitje werd er vaak naar de Cartierheide getrokken om daar te gaan jagen. Baron de Cartier de Marchienne was namelijk naast natuurliefhebber ook een fervent jager. Ergens rond 1910-1920 liet hij hiervoor een vijver maken op zijn heide. De baron de Cartier de Marchienne creëerde een serie van vijvers waarin het waterpeil te reguleren was. Deze regulatie van het waterpeil was nodig voor de favoriete manier van jacht van de baron: De snippenjacht. De vijver liep in de zomer vol met water doordat het Dalems stroompje de vijvers binnen stroomde. Als de baron in september met zijn reisgezelschap wilde gaan jagen, werd het waterpeil omlaag gebracht. Hierdoor ontstonden aan de zijkanten van de vijvers slikken waar de 8 snippen op af kwamen om te foerageren. CHW. Nr. GK-HV-17 (code: V323) 2.9.1.004/2.9.2.004/2.9.3.004 Mispeleindsche en Neterselsche Heide De Neterselse heide maakt deel van het heide- en vennengebied van Kempenland, dat is op genomen in Natura 2000, een netwerk van beschermde natuurgebieden in Europa. De Mispeleindsche en Neterselsche Heide zijn droge en vochtige heiderestanten met vennen (De Flaes, Het Goor) van de voorheen uitgestrekte en kenmerkende Kempische heiden. De Neterselsche Heide 6

M.M.G.J. Bakermans, Drie dorpen een gemeente. Een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren (Hapert 1987). 36. 7 P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’. In: Toekomstvisie Cartierheide – Staatsbosbeheer 2009 (z.p. 2009). p. 8. 8 P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’. 19-20

17

omvat het gebied 'Grijze Steen' en broekbossen. Getekend op basis van historische atlassen 1845, 1900 en 1930. Heidegebied met een aantal grote vennen, o.a. De Flaes en Het Goor. Restant van de grote, open heidegebieden die sinds de Late Middeleeuwen (1250-1500) in grote delen van de Brabantse zandgebieden voorkwamen. Aan de randen productiebossen met naaldhout, voornamelijk van omstreeks 1940, en spontane opslag van berken en dennen. Het gebied kent een samenhang met de beekdalen van de Groote Beerze en van de Reusel. Code. Nr: GK-HV-08 (V37) 2.9.1.005/2.9.2.005/2.9.3.005 Heide ten zuiden van de Franse Hoeve (Heide bij Rondeel) Heidegebied bij voormalige hoeve Rondeel en Franse Hoeve. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843, 1905, 1930. In 1950 nagenoeg verdwenen. 2.9.1.006/2.9.2.006 Helleneinds Heike Heidegebied dat grenst aan de Hulselsche heide in Reusel- De Mierden. Heidegebied ten noorden van Heleind. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843 en 1905. Gebied bestemd voor bosbouw, rond 1900 reeds voor de helft dichtgegroeid. In de eerste helft van de 20e eeuw ontgonnen. 2.9.1.007/2.9.2.007/2.9.3.007 Heide onder Wolfswinkel Heide ten zuiden van hoeve Wolfswinkel. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843, 1905, 1930. In de decennia daarna ontgonnen. 2.9.1.009/2.9.2.009/2.9.3.009 Achterste heide Heidegebied ten westen van Casteren, ten noorden van hoeve Wolfswinkel. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843, 1905, 1930. 2.9.2.010/2.9.3.010 Kootvensche heivelden/moerasgebied De Kloeten Kootvensche heivelden rond 1900, ook wel De Kloeten genoemd. In 1930 resteert hiervan nog slechts een klein deel. Op historische atlas ook aangeduid als moerasgebied De Kloeten. 2.9.1.011/2.9.2.011/2.9.3.011 Doolland Woest gebied met de naam Doolland en ven genaamd Halven. Toponymisch duidt Half vaak op afgelegen plaatsen die zo werden genoemd omdat ze ergens halverwege tussen hemel en hel lagen. Veel schimmige figuren zouden hier verblijven, van zowel fysische als metafysische natuur. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843, 1905, 1930. 2.9.1.012/2.9.2.012 Heide tussen Dalem en Eersel Uitgestrekt heidegebied tussen Dalem en Eersel. Rond 1900. Tussen 1900 en 1930 vond hier bosbouw plaats. Rond 1950 heide nagenoeg verdwenen, ontginningen van jong grasland. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843, 1905. 2.9.2.013/2.9.3.013 Hulselse heide Oostelijke helft van de Hulselsche heide. Getekend op basis van historische atlas uit 1905, 1930. 2.9.2.016/2.9.3.016 (Restant noordelijk deel) Hapertse heide Noordelijk deel Hapertse heide, rond 1900. Rond 1930 restanten van het noordelijke deel. Getekend op basis van historische atlas uit 1905, 1930. 2.9.2.020/2.9.3.020 Kroonvensche heide Kroonvensche heide omstreeks 1930, voorheen Hapertse heide. Getekend op basis van historische atlas uit 1905, 1930. 2.9.1.022/2.9.2.022/2.9.3.022 Hapertse heide

18

Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843, 1905. De Hapertse en Postelse heide is een van de meest uitgestrekte heidegebieden van de Kempen: De Hapertse heide is door de bestuurders van Hapert gekocht van de abdij van Postel. Deze uitgestrekte heide werd doorsneden door de Bredase baan. Deze in 1778 aangelegde weg was een onderdeel van een verbinding tussen Breda en de mijnbouwgebieden in Belgisch Limburg. Vanuit Dalem was de heide te bereiken via de weg die nu de Schouwberg heet. De Schouwberg zelf was een stuifzandgebied aan de rand van de heide. Midden in de heide lag een moeras. In het begin van deze eeuw is dit moeras omdijkt en is er water uit het Dalems Stroomken in opgestuwd. Het staat nu 9 bekend als Pannewijer of Pannegoor. De Hapertse heide werd in 1918 ontgonnen. Gelet op de structuur van de paden werd het vee vooral op de heide ten noorden van het dorp geweid. De heide ten westen van het dorp was erg moerassig. De herkomst van dit moeras laat zich als volgt verklaren. Vanaf de hogere gronden ter hoogte van de huidige Donksbergen stroomde water naar het noordwesten waar zich het Wagenbroeks Loopje vormde. Ter hoogte van de Voort echter werd dit loopje als het ware afgedamd door een hogere rug. Hierdoor hoopte het water zich op in de laagte tussen de twee dekzandruggen en ontstond een moeras. Veenen leemachtige lagen in de grond en namen als de Kuil en de Wijer wijzen nog op dit lage, moerassige gebied. De enige bossen 10 die Hapert rijk was, waren gelegen op de Lemel. 2.9.2.023/2.9.3.023 Heide onder Neerheiden Restant heide tussen Duizel en Hapert, rond 1900 en 1930. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905, 1930. 2.9.3.024 Heide onder Broekeneind/Den Heuvel Heide ten zuiden van Broekeneind/Den Heuvel. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905, 1930. 2.9.2.025/2.9.3.025 Knegselsche heide Westelijk deel van de Knegselsche heide, rond 1900. Nagenoeg ongewijzigd in 1930. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905, 1930. 2.9.2.028/2.9.3.028 Doolland Laatste restant van moerassige woeste gronden. Rond 1900. Ongewijzigd in 1930. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905, 1930. 2.9.2.031/2.9.3.031 Heide Landorp Restant van het heidegebied bij Neerheiden. Rond 1900 en 1930. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905, 1930. 2.9.3.033 Heide onder Bladel Laatste restant van het heidegebied ten zuiden van Bladel. Rond 1930. Getekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.9.3.034 Hapertse heide Zuidelijk deel van de Hapertse heide. Rond 1900 en 1930. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905, 1930. 2.9.2.036 Binnenheide Heidegebied onder Netersel rond 1900. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. 2.9.1.038/2.9.2.038 Doolland 9

M.M.G.J. Bakermans, Drie dorpen een gemeente. 32. M.M.G.J. Bakermans, Drie dorpen een gemeente. 31-32

10

19

Moerasachtig heidegebied ten noorden van Hapert. Rond 1900. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. Woest gebied met de naam Doolland en ven genaamd Halven. Toponymisch duidt Half vaak op afgelegen plaatsen die zo werden genoemd omdat ze ergens halverwege tussen hemel en hel lagen. Veel schimmige figuren zouden hier verblijven, van zowel fysische als metafysische natuur.

20

Thema: 10 Heide in 1650 10.1. Heijbocht en Heijtvelt ter molenwaert Lange strook heide direct ten oosten van Hoogeloon, zicht uitstrekkend tot het noordoosten. Deze heidegebieden waren privéheidevelden van een 16e eeuwse hoeve bij Hoogeloon. Behalve deze particuliere heidevelden kon de hoeve ook gebruik maken van het uitgestrekte gemeenschappelijke heideveld, de Gemeijnt van Hoogeloon. heijbocht centraal coördinaat 146586 x 378963 (nu geen hei meer) heijtvelt ter molenwaert centraal coördinaat 146833 x 379426 (nu geen hei meer) Bron: kaartje van Karel Leenders.

Voor de exacte begrenzing, zie: A. van der Zee, Die hoeve tot Loen: een 16e-eeuwse abdijhoeve in Hoogeloon. In: Het kempenproject 3: de middeleeuwen centraal (Waalre 1989). 27-49. Aldaar 35.

21

Thema: 11 Restbossen

11.1 Restbos Bossen die kennelijk de bos-vijandige middeleeuwen overleefden en pas daarna sneuvelden of misschien zelfs nog bestaan. Bij de reconstructie van het restbos is gebruik gemaakt van historisch kaartmateriaal vanaf 1830. 11 2.11.1.001 Bos op Wolfswinkel Een van de laatste restanten van de in de Vroege Middeleeuwen te Bladel gelegen bossen: bos op Wolfswinkel. 12 2.11.1.209 (vermoedelijk) Groot Bosch te Hoogeloon (Hoogeloons Bosch) 16e eeuws bezit van de abdij Tongerlo. Aan de beek Kleine Beerze lag het wei- en hooiland Coebossen met ‘dat Groot Bosch dear bij geleghe’. 13 Bij dit bos lag een akker met de naam Borchacker. Op deze bosakker werd in 1980 een Romeinse villa teruggevonden. Een groot deel van het Groot Bosch heeft de tand van de tijd doorstaan. 14

Overzicht van de ligging van het Loons Bos en een foto van de wal rond het Loons Bos. In het archief van de abdij van Tongerlo bevinden zich 16de eeuwse goederenbeschrijvingen van ‘die hoeve tot Loen’. 15 Het Koebos is een grote weide voor het vee van de hoeve. Het 6 bunder, dat is circa 7.8 ha, grote zuidelijker gelegen Loons bos behorend bij de hoeve met zijn ‘opgaende hout’ is een ander waardevol bezit; het hout is uitermate geschikt voor het maken van gebinten. Het 11 Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Uit de reproductie Wolters-Noordhoff. Grote Historische Atlas van Nederland 1:50.000. Deel 4: Zuid Nederland 1838-1857. Groningen 1990; 1845: Topografie ca 1845: Voordt-Pieck, L. van der, M. Kuijl. Statistiek der provincie Noord-Braband volgens de uitkomsten van het kadaster bij deszelfs invoering. Maastricht, 1845 (Geografisch Etablissement F. Desterbecq). (GAB = stamb.nr.3063 (tabellen); 1900: Topografie ca 1900 Wieberdink, G.L. (samensteller). Historische Atlas van Noord-Brabant. Chromotopografische Kaart des Rijks 1:25.000. Den Ilp, 1989. Dit zijn de Bonneblaadjes. 12 N. Roymans, De negende zaligheid: cultuurhistorisch beeld van Bladel en Netersel in de Acht Zaligheden (Bladel 1975). 56 13 e Zoals geciteerd bij: A. van der Zee, ‘Die hoeve tot Loen: een 16 -eeuwse abdijhoeve in Hoogeloon.’ In: Het kempenproject 3: de middeleeuwen centraal (Waalre 1989). 27-49. Aldaar 35. 14 Voor exacte afmetingen zie kaartenmap Bladel. 15 Zoals geciteerd bij B. Beex, Hoogeloon is met Loons Bos rijk aan natuur, cultuur en historie (z.p. z.j.)

22

onderhoud van het bos wordt in 1539 in vijf voorwaarden contractueel omschreven. Zo zal deze voorzien moeten worden van een wal en een gracht. Dit ‘dobbele welffgrecht’ moet men beplanten met ‘eijken, bercken oft elsen’ die men in het bos mag halen. Nog steeds zijn restanten van de wal en sloot terug te vinden. Het vormde een vee- en wildkering en schiep een min of meer een eigen hydrologische situatie. Het Loons Bos, omvattend het Groot Bos en deels de Koebossen, dateert dus tenminste terug tot de 16de eeuw; mogelijk tot de vroege middeleeuwen. 16 Landschapsbeeld 1832 ‘Het bos, in totaal 8.7 ha, valt op door haar grootte. Centraal door het bos loopt een, nu nog aanwezige, zandweg die uitweg heeft op de huidige Koebosakkers. Weilanden tussen het bos en de Kleine Beerze en aan zuidrand en noordoostzijde bevinden zich weilanden. Bouwlanden op de hogere gronden. Hakhout aan de noordrand en zuidzijde; deels anno 2005 vervat in het Loons Bos. Deze grove lijnen in het landschap hebben naar verwachting vanaf de late Middeleeuwen een sterke mate 17 e van historische continuïteit en nog aardig terug te zien in het heden.’ Dit wordt in de 17 eeuw genoemd als referentie voor de ligging van één van de bisschoppelijke hoeven; het staat in 1828 op het kadaster en in 1838, 1900 en zelfs nu op de kaart! Het is nog geen 9 hectare groot. 11.2 Ecologisch oud bos 18 Autochtoon (synoniem met oorspronkelijk inheems) zijn de bomen en struiken die zich sinds de spontane vestiging na de laatste IJstijd (vanaf ca. 13000 jaar geleden) ter plekke altijd natuurlijk hebben verjongd. Ze kunnen ook kunstmatig verjongd zijn, maar dan moet het plantmateriaal afkomstig zijn van strikt lokaal oorspronkelijke bomen of struiken. (Heybroek 1992). Dit betekent dat bomen en struiken die als soort wel inheems zijn, maar ingevoerd uit een andere klimaatszone of geologische regio niet autochtoon zijn. Plantmateriaal uit direct aangrenzende gebieden (ook over landsgrenzen) kan daarentegen wel als oorspronkelijk inheems worden gedefinieerd, als het verder voldoet aan de definitie. Aangeplante bomen en struiken zijn niet zonder meer te onderscheiden van hun autochtone verwanten. Ervaren veldwerkers kunnen wel heel wat morfologische verschillen vaststellen, maar in de praktijk worden autochtone bomen en struiken onderscheiden door middel van een aantal parameters of criteria. De werkwijze hiervoor is ontwikkeld door de auteur (Maes 1993, 2002). De criteria hebben betrekking zowel op de boom zelf als op de groeiplaats. Soms bieden archieven of herinneringen van omwonenden hulp. Een nieuwe hulpbron is kennis van het DNA met behulp waarvan autochtone genenbronnen kunnen worden gekarakteriseerd. Holocene migratieroutes vanuit Spanje en Italië, vanaf ca. 13.000 jaar geleden, kunnen daarmee worden getraceerd. De belangrijkste criteria die de groeiplaats betreffen: • het landschapselement komt voor op de historische topografische kaart van ca. 1830-1850 of ouder; • het landschapelement komt op latere topografische kaarten voor, maar er zijn duidelijke aanwijzingen dat er vanuit oudere landschapselementen in de buurt uitzaaiing heeft plaats gevonden; • het landschapselement maakt in het veld een oude en ongestoorde indruk • het bodemtype en de groeiplaatsomstandigheden komen min of meer overeen met de natuurlijke standplaats van de soort; • de bodem maakt een ongestoorde indruk; • de boom of struik komt voor in het ter plaatse natuurlijke of afgeleide vegetatietype; • er zijn plantensoorten aanwezig in de boom-, struik- of kruidlaag die indicatief zijn voor oude bosplaatsen of houtwallen. Hierbij wordt een lijst gehanteerd zoals die voor de bossen van Vlaanderen is opgesteld door M. Hermy (Tack et al., 1993), aangevuld met soorten die representatief zijn voor Nederland • de standplaats ligt binnen het natuurlijke verspreidingsgebied van de betreffende soort; • in de omgeving komt de betreffende soort voor op vergelijkbare standplaatsen;

16

B. Beex, Hoogeloon is met Loons Bos rijk aan natuur, cultuur en historie (z.p. z.j.) B. Beex, Hoogeloon is met Loons Bos rijk aan natuur, cultuur en historie 18 Bestanden Bert Maes 2010. 17

23

•

in of nabij de standplaats komen oude natuurlijke of cultuurhistorische elementen voor zoals beekmeanders, wallen, greppels, graften, holle wegen en oude perceelsgrenzen.

De belangrijkste criteria die de boom of struik zelf betreffen: • de boom of struik is een wilde inheemse variëteit, geen cultuurvorm; • de boom of struik maakt een spontane en niet-aangeplante indruk; • het betreft een zichtbaar oude boom of struik, een oude stoof van voormalig hakhout of spaartelg (op enen gezet); • DNA onderzoek geeft indicaties over de autochtoniteit. Overige criteria • uit archieven blijkt een hoge ouderdom van de groeiplaats of zijn er indicaties voor het autochtone karakter; • uit mededelingen van bewoners ter plaatse blijkt een hoge ouderdom van de groeiplaats; • uit archeo-botanisch- of archeologisch onderzoek volgen indicaties voor het autochtone karakter. In de praktijk gaan zelden alle criteria tegelijk op. Op verarmde plaatsen bijvoorbeeld zullen indicatieve kruiden ontbreken. Er is ook niet altijd sprake van oude bomen of oud hakhout. Het uitsluiten van typische tuinvariëteiten is nog wel mogelijk, maar determinatie van wilde variëteiten is alleen met veel veldervaring soms mogelijk. De criteria dienen ook in samenhang met elkaar gebruikt te worden. De groeiplaatsen van autochtone bomen en struiken worden in het veld aangegeven op een veldkaart met topografische ondergrond, schaal 1:10.000. Op het inventarisatieformulier worden opgenomen: • gegevens betreffende de standplaats (topografie, geomorfologie, bodem, vegetatietype, indicatieve kruiden e.d.); • gegevens over het beheer; • de karakteristieke bomen en struiken (Tansleypresentie, inheems karakter, omtrek, hoogte, optreden van verjonging); • gegevens ten behoeve van de oogst van vruchten of zaden (bloei, vruchtzetting, mate van bereikbaarheid). De in de rapportage opgenomen soorten en groeiplaatsen zijn steeds in het veld bezocht en bestudeerd. In de praktijk is gebleken dat er in bestaande inventarisatierapporten ten aanzien van een aantal soortengroepen onvoldoende zekerheid bestaat over de determinatie of dat er sprake is van onzorgvuldige determinatie. Dit geldt voor geslachten als Betula, Quercus, Crataegus, Prunus, Salix, Rosa en Ulmus. 2.11.2.188 Broekeind Houtwalrelicten van oude beemdenstructuur langs beek tussen latere aanplantbosjes. 2.11.2.189 Westelbeersche Broek Houtkantrelicten van oude beemden langs beek rondom oud blauwgrasland. Rhamnus cathartica en Salix fragilis. 2.11.2.190 Beerse Broek Groot en hoog opgeschoten eikenbos en broekbos langs beek. Salix aurita. 2.11.2.191 Steenselaar Oude wallen en bosje met eikenspaartelgen en voormalig hakhout. Euonymus europaeus en Rhamnus cathartica. 2.11.2.192 De Beemden Brede wal, houtkant en bosje met eikenspaartelgen en hakhout. Salix aurita.

24

2.11.2.193 Het Goor Waterloopje door bos met eikenspaartelgen en hakhout. 2.11.2.194 Rietbroek Bosje met oude sloten met oud elzenhakhout. 2.11.2.195 Schipstaarten Rij Alnus glutinoa en bosje met eikenspaartelgen en hakhout. 2.11.2.196 Heesbroek Wal, houtkant met essenstoven. Rhus typhina. 2.11.2.215 Bredase Baan Bosrand met spaartelgen. 2.11.2.216 Overland Houtkant met eikenspaartelgen en voormalig hakhout. 2.11.2.217 Veilig Oord Houtkant met eikenhakhoutrelicten en eikenspaartelgen.

25

2. Inventarisatie historisch landschap – Bladel M.D. Wagemans 19

Thema: 12 Oude infrastructuur Dit thema wordt gebruikt voor het onderbrengen van de oudste categorie wegen en routes: de préRomeinse en Romeinse wegen, waarvan het beloop veelal op giswerk en stoute dromen is gebaseerd. Het gaat hier om verbindingsroutes, vaak bundels van banen, die maar met enige vaagheid aan te wijzen zijn als daterend van vóór de Romeinse tijd of van in die Romeinse tijd, met de bijhorende beekovergangen, dat zijn hier dan altijd voorden. Omwille van hun vaak hypothetisch karakter hier apart gezet van de middeleeuwse infrastructuur. 12. 1 Prehistorische wegen Volgen vaak terreinhoogten, soms gemarkeerd door grafheuvels etc. of juist op basis daarvan verondersteld. 12. 2 Romeinse wegen Romeinse wegen zijn verondersteld of echt aangetoond rechte wegen. 12.2.002 Turnhoutervoort-Kattenrijt De vermoedelijk tot ca 1210 gebruikte doorgaande weg Antwerpen – Turnhoutervoorde – Eersel – Kattenrijt – Roermond is aangegeven. 20 In de praktijk waren deze oude routes bundels van banen. 12.2.003 Breda – Maastricht, Bredase baan Bladel lag aan de belangrijke handelsbaan die de steden Breda en Bergen op Zoom verbond met Maastricht, Luik en Keulen. De Bredase Baan in Bladel is aangelegd in de 18e eeuw en is de stille getuige van de internationale politiek ten tijde van de Republiek, het Prinsbisdom Luik, de Oostenrijkse Nederlanden en de disputen over de grenzen van Bladel, Reusel en Postel. 21 De baan is het best herkenbaar en geconserveerd daar waar de ontwikkelingsdruk beperkt is gebleven en in het bijzonder daar waar de ondergrond nog steeds niet (her)verkaveld en niet in cultuur is gebracht. Dan hebben we het, op Bladels grondgebied, vooral over de natuurgebieden Mispeleindsche en Hapertsche heide. Daar vormt zij nog een altijd goed waarneembare circa 11 meter 30 brede aarden baan; al naar gelang de ondergrond waar te nemen als verdiepte, ingesloten door brede sloten, of 22 verhoogde 'streep in het landschap'. De weg Hilvarenbeek – Bladel, onderdeel van de grote route Breda – Maastricht, volgt hier het tracé volgens de kaart van Verhees, 1794. Dat is in het noorden van Lage Mierde en Netersel erg recht: mogelijk rechtgetrokken of is dat een geheel nieuwe baan? Er loopt tussen Het Goor en De Flaes nog een stukje van deze weg op grondgebied van Reusel-de Mierden. Enkele alternatieve routes zijn aangegeven, want we weten natuurlijk niet heel precies waar men langs trok en in de praktijk waren deze oude routes ook echt bundels van banen. 12.2.004 Alternatieve route Turnhoutervoort-Kattenrijt langs Mierdermeere 12.2.005 Alternatieve route Turnhoutervoort-Kattenrijt langs Langvoort

19

I.s.m. heemkundekring Pladella Villa, B. Beex, K. Leenders. Asseldonk, M.M.P. van, K.A.H.W. Leenders. Een middeleeuwse IJzeren Rijn? De route Antwerpen - Roermond. Noordbrabants Historisch Jaarboek 20 (2003) p. 53 – 92. 21 Voor een overzicht van deze geschiedenis: B. Beex., Bredase Baan Bladel – streep in het landschap. 22 B. Beex. Bredase Baan Bladel – streep in het landschap 20

26

12. 3 Voorde Voorde horend bij deze oude wegen en routes. Omdat de voorde/brug op drie plaatsen in het systeem voorkomt (zeer oude wegen, doorgaande en lokale wegen), bepaalt het type weg waar de voorde/brug geboekt moet worden. Bovendien zijn veel voorden door grotere of kleinere bruggen vervangen.

27

Thema: 13 Doorgaande wegen

De 9 gemeenten worden vanouds doorsneden door landwegen verbonden met de rest van Brabant en de wereld. Het beloop van die wegen is in den regel goed bekend, de ouderdom van de wegen van voor 1800 is vaak onduidelijk. De doorgaande wegen verbinden dorpen onderling of met verder weg gelegen steden en streken. Een kenmerk van de middeleeuwse wegen is dat ze zorgvuldig de hogere gronden volgen, enigszins bochtig zijn en hier en daar overgaan in bundels van alternatieve wegen. Dit laatste maakt dat beter van routes gesproken kan worden. Rivieren en beken werden aanvankelijk overgestoken bij een voorde of doorwaadbare plaats. Juist in de doorgaande wegen zijn die het eerste door bruggen vervangen. Zo'n voorde of brug werd vaak de focus van een tweezijdige wegenwaaier. Er zijn echter ook eenzijdige wegenwaaiers: de punten waar alternatieve wegen afsplitsten en punten waar een weg het cultuurland verliet en daar het keurslijf van akkers en heiningen kon afschudden. Dergelijke eenzijdige wegenwaaiers markeren dus het punt tot waar de ontginningen strekten. Bij veren, bruggen en kruisingen verrezen vaak ook herbergen. Nabij steden werden stukjes weg bestraat, maar de vraag is of dat in de 9 gemeenten ook gebeurde. Vanaf het midden van de zeventiende eeuw werden nieuwe met bomen beplante rechte en tonnerond gelegde wegen (“dijken”) aangelegd ter vervanging van de beroerde middeleeuwse wegen. Het zelfde idee werd vanaf 1810 op een hoger schaalniveau herhaald met de wegen die door Napoleons genie en onder koning Willem I aangelegd werden. Deze "rijkswegen" waren echte interregionale wegen, kaarsrecht, bestraat en beplant. De kosten moesten weer via tollen terug verdiend worden. Opnieuw raakten er zandwegen buiten gebruik. De "provinciale wegen" die in de negentiende eeuw tot stand kwamen waren daarentegen niets anders dan verbeterde interlokale wegen. Ze behielden dus hun bochtig verloop, al werd er hier en daar een lastige bocht opgeruimd of een ontbrekend stuk nieuw aangelegd. Tenslotte (hier vanaf 1863?) verschenen de spoorlijnen op geheel nieuwe spoorbanen en trammetjes (vanaf ca 1880?) die meestal in de berm van bestaande wegen reden. Transport en infrastructuur Vanouds waren de wegen in het gebied onverhard. Tot ver in de 19de eeuw waren er slechts twee verharde doorgaande wegen in de regio Kempenland. Een daarvan liep over het grondgebied van de huidige gemeente Bladel. De andere wegen waren vaak niet meer dan zanderige karrensporen, waarvan de begaanbaarheid sterk afhankelijk was van de weersomstandigheden. De verharde weg waarvan hier sprake was, betrof de weg van Eindhoven naar Turnhout. Zij liep door Hapert en Bladel en had een bochtig verloop, met bruggen op kruisingen met waterlopen. De weg had nauwelijks een bovenregionale functie, maar was verbonden met een aantal interlokale zandwegen, die dwars door 23 de heidevelden liepen, zoals de verbinding Esbeek-Netersel. Na 1850 kwam ook met betrekking tot de infrastructuur een moderniseringsproces op gang, mede ten gevolge van de decentralisatie van de zorg voor het wegenstelsel, in 1848. Provincies en gemeenten kregen zelf de taak voor de aanleg en het onderhoud van wegen te zorgen. Een gevolg daarvan was dat nog voor 1900 de grotere dorpen werden aangesloten op het verharde wegennet. Oude wegtracés werden daarbij gehandhaafd. Grind, klinkers, steenslag en leem dienden als verhardingsmaterialen, onder andere voor de verbinding Hapert-Vessem. Rond 1920 werd dit proces doorgezet. Het toenemende en zwaarder wordende verkeer deed de behoefte aan verharde en bredere wegen groeien. Door verdere aanleg van ook nieuwe wegen, soms over de voormalige woeste gronden, waren rond 1940 ook de kleinere plaatsen bereikbaar via een verharde weg. De uitbreiding van de 24 dorpen waren dikwijls lineair, langs de hoofdwegen, zoals in Bladel het geval was. 23

K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel: Actualisatie gemeentelijke monumentenlijst. BAAC rapport 00.038. (Den Bosch 2003)15. 24 K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel

28

Behalve de verbetering en uitbreiding van het landwegennet, hetgeen een landelijke ontwikkeling was, zien we in het gebied ook de gevolgen van de aanleg van spoor- en tramwegen terug. De niet meer bestaande spoorlijn en twee tramlijnen, die in de regio Kempenland hebben gefunctioneerd, hebben tijdelijk voor de infrastructurele ontsluiting van de regio gezorgd. Het was een tramlijn die zorgde voor het interlokale verkeer tussen Eindhoven en Turnhout. Deze lijn werd in 1897 aangelegd en deed vijf van de 'acht zaligheden' aan, waaronder Bladel. Het tracé van de tramlijn volgde de al eerder genoemde weg Eindhoven-Turnhout. Hoewel de tram een tijdlang goed heeft gefunctioneerd, verloor 25 het de concurrentieslag van bus en vrachtwagen. In 1937 werd de lijn opgeheven. 13.1 Doorgaande weg Min of meer duidelijke baan. Indien er bundels banen optreden, die banen afzonderlijk opnemen, zodat de bundel duidelijk wordt. Van de kadatserkaart van 1832 zijn de volgende doorgaande wegen opgetekend: Uniek nr Naam Type Relictstatus bestaat nog deels, deels verwijderd, 2.13.1.001 Doorgaande weg deels verlegd bestaat nog deels, deels verwijderd, 2.13.1.002 Doorgaande weg deels verlegd 2.13.1.003 Doorgaande weg bestaat nog deels, deels verwijderd 2.13.1.004 2.13.1.005

Bredasche Baan of Heeren Weg

Doorgaande weg

bestaat nog, deels verlegd

Doorgaande weg


2.13.1.006

Doorgaande weg

bestaat nog deels, deels verwijderd

2.13.1.007

Doorgaande weg

bestaat nog

2.13.1.008

Doorgaande weg


2.13.1.009

Doorgaande weg

2.13.1.010

Doorgaande weg

2.13.1.011

Doorgaande weg

bestaat nog deels, deels verwijderd bestaat nog deels, deels verwijderd, deels verlegd bestaat nog

2.13.1.012

Doorgaande weg

bestaat nog

2.13.1.013

Doorgaande weg

2.13.1.014

Doorgaande weg

2.13.1.015

Doorgaande weg

bestaat nog, deels verlegd bestaat nog deels, deels verwijderd, deels verlegd bestaat nog deels, deels verwijderd

2.13.1.016

Doorgaande weg

bestaat nog

2.13.1.017

Doorgaande weg

bestaat nog

2.13.1.018

Doorgaande weg

bestaat nog deels, deels verwijderd

2.13.1.019

Doorgaande weg

bestaat nog

2.13.1.001 Hapertscheweg; 1918 Kerkstraat (?); nu Sniederslaan; met trambaan Afbeelding van deze weg uit ca. 1900 met trambaan. Sigarenfabriek Wouters & Zn. Gedeeltelijk beplant met linden (> “lindenlaan”). 26 Jaren 30: Nog maar weinig linden. Afbeelding; Komt uit op de Markt. 27 Afbeelding van ca. 1918 en ca. 1930 met trambaan. 28 Gedeeltelijk beplant met eiken (> “eikenlaan”). Marechausseekazerne. Burgemeesterswoning (Goossens; vanaf 1924). Schoolmeesterswoningen. 25

K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten (Zaltbommel 1972) nr. 2, 5, 7, 31; M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2 (Zaltbommel 1985) nr. 10, 12. 27 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 2 28 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 13, 24. 26

29

R.K. parochiehuis. Schoolmeesterswoning. Jongensschool. Meubelfabriek Hermans. R.K. pastorie. R.K. kerk. 29 2.13.1.002 Hulselscheweg; nu Van Dissellaan Vanaf 1937 Van Dissellaan (dominee circa 1928). Afbeelding van deze weg met daarop Nederlands Hervormde kerk en sigarenfabriek van A. van de Pas. 30 Nederlands Hervormde kerk <> kostershuis <> sigarenfabriek Paans. Schoolmeesterswoning Loos. 31 2.13.1.003 (vermoedelijk) Eindhovenscheweg; met trambaan Vanaf de Hapertse brug over de Beerze tot aan de Raamsloop. Ongeveer drie kilometer. Tot aan de R.K. pastorie beplant met eiken en beuken, vandaar tot aan de Markt linden en vandaar aan de Bleijenhoek en de Raambrug eiken. 32 2.13.1.014 (ten dele) De Hoef (Hoeve) (Netersel) Afbeelding van de doorgaande weg naar Casteren. In 1930 verhard. 33 2.13.1.005 Vroegere weg tussen Hapert en Bladel, met de oude brug over de Beerze. Aan weerszijden is een rij eikenbomen te zien, met aan de linkerkant de tramrails. De plaats van de brug op de afbeelding is dezelfde als waar nu ook de brug ligt. 34 Thema: doorgaande wegen. 2.13.1.006 De Straat (Hoogeloon) Afbeelding van ‘ De Straat’. De hoofdstraat droeg toen de naam ‘De Straat’. 35 2.13.1.007 (ten dele) Casterseweg (Hoogeloon) Afbeelding van het gedeelte vanaf de Casterseweg tot bij van Doorman. Links staan op de afbeelding nog drie linden, enkele huizen, een boerderij, de pastorie en de hervormde kerk. 36 2.13.1.008 Vessemseweg te Hoogeloon Afbeelding: De Vessemseweg. Enkele huizen en Amerikaanse eiken. 37 2.13.1.009 De Dorpsstraat vanaf Beex tot Van Doormalen Afbeelding met huis, café, Hervormde Kerk met pastorie, boerderij. 38 2.13.1.010 Ganzenstraat (Hapert) Afbeelding van de Ganzenstraat. 39 2.13.1.011 Landelijke weg van Hapert naar Casteren Afbeelding van de landelijke weg van Hapert naar Casteren. Zandweg met een wandelen fietspad er naast. Links aan de weg, bijna in Casteren, lag midden in het landschap aan het riviertje de Groote Beerze, de Casterse wind- en watermolen. 40 2.13.1.012 Keiweg Bladel – Netersel – Casteren - Hoogeloon (1931) Belangrijk moderniseringsjaar voor de gemeente.

29

M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 32. N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 25 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 5 32 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 1 33 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 35, 37. 34 M.J.C. Hurkmans, Hapert in oude ansichten (Zaltbommel 1977) nr. 36. 35 M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon in oude ansichten. (Zaltbommel 1977) nr. 1 36 M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon in oude ansichten nr. 29 37 M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon zoals het vroeger was (z.p., 1977) nr. 14 38 M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon zoals het vroeger was nr. 16 39 M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was. (z.p., 1977) nr. 19. 40 M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was nr. 31. 30 31

30

2.13.1.013 Sinds 1923 autobusverbinding met Tilburg. 41 2.13.1.014 Doorgaande weg naar Vessem Weg van Casteren naar Vessem. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.13.1.014 (ten dele) Kasseiweg De Hoeve Kasseiweg tussen twee oude dorpskernen. De kasseibestrating met rabatstroken uit gebakken klinkers dateert uit de periode 1930-1940. De weg is onderdeel van een groter complex aan klinkeren kasseiwegen, dat kenmerkend is voor de gemeenten Bladel en Reusel-De Mierden. 2.13.1.015 Weg Hoogcasteren – Hoogeloon – locatie op kaar vermoedelijk onjuist Doorgaande weg tussen de dorpen Hoogcasteren en Hoogeloon. Aangeduid op historische kaart 1840 2.13.1.016 Doorgaande weg Hoogeloon-De Hoeven Klinkerwegen Landorp, Lemel. Klinkerwegen in en nabij oude buurtschappen. De bestrating met gebakken klinkers dateert (deels) uit de periode 1890-1940. De wegen zijn onderdeel van een groter complex aan klinkeren kasseiwegen, dat kenmerkend is voor de gemeenten Bladel en Reusel-De Mierden. 2.13.1.007 Kasseiweg Dorpsstraat, Casterse Weg Doorgaande weg tussen de dorpen Hoogeloon en Casteren. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. Kasseiweg. De weg en de bestrating met kasseien met rabatstroken uit gebakken klinkers dateren uit de periode 1930-1940. De weg is onderdeel van een groter complex aan klinkeren kasseiwegen, dat kenmerkend is voor de gemeenten Bladel en Reusel-De Mierden. 2.13.1.018. Weg Landrop - Casteren Doorgaande weg van het dorp Casteren naar het gehucht Landrop. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.13.1.007 Weg Casteren - Hoogeloon Doorgaande weg Casteren-Hoogeloon. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.13.1.020 Weg Hulsel - Heleind Doorgaande weg dorp Hulsel en gehucht Heleind. 2.13.1.021 Doorgaande weg Bladel - Hapert – valt deels samen met 2.13.4.001 Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.13.1.022 Doorgaande weg Hapert-Eersel Verbindingsweg Hapert en het dorp Eersel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.13.1.023 Doorgaande weg Bladel - Casteren Doorgaande weg Bladel-Casteren. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.13.1.026 Kasseiweg De Muilen, Neterselse Weg Kasseiweg tussen twee oude dorpskernen. De kasseibestrating met rabatstroken uit gebakken klinkers dateert uit de periode 1930-1940. De weg is onderdeel van een groter complex aan klinkeren kasseiwegen, dat kenmerkend is voor de gemeenten Bladel en Reusel-De Mierden. 2.13.1.015 (ten dele) Klinkerweg Hoogeind

41

N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. nr. 32

31

Klinkerweg in een oud buurtschap. De bestrating met gebakken klinkers dateert (deels) uit de periode 1890-1940. De weg is onderdeel van een groter complex aan klinkeren kasseiwegen, dat kenmerkend is voor de gemeenten Bladel en Reusel-De Mierden. 2.13.1.015 (ten dele) Kasseiweg, klinkerweg Bladelse Dijk, Reuselse Weg 2.13.1.029 Klinkerweg Zwartakkers Klinkerweg tussen een oude kern en een bijbehorend buurtschap. De bestrating met gebakken klinkers dateert (deels) uit de periode 1890-1940. De weg is onderdeel van een groter complex aan klinkeren kasseiwegen, dat kenmerkend is voor de gemeenten Bladel en Reusel-De Mierden. 2.13.1.031 Dijk van Hoogeloon naar Zandoerle Geen waterkerende dijk, maar vlakke weg die toevallig dijk heet. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.13.1.020 Landorp/Breestraat 2.13.1.027 Kranenberg 2.13.1.029 Driehuis 2.13.1.030 Oude verbindingsweg Hoogeloon – Luykgestel 2.13.1.039 Oude handelsweg Den Bosch – Brussel 2.13.1.042 Westelbeerse Dijk 2.13.1.043 Hoofdstraat 2.13.1.044 Groenstraat

13.2 Halte Paardenwisselstation op postbaan, spoorweg of tramstation, tram of bushalte, busstation. 2.13.2.001 Tramstation bij café De Vocht 42 Aan Marktplein. 43 2.13.2.002 Hotel De Posthoorn Aan Marktplein. 44 2.13.2.003 Logement De Leeuw Aan Marktplein. 17de eeuw logement De Leeuw. Later “Sniedershuis”. In 1688 geheel afgebrand en jaar later door eigenaar Jan Cuyl weer opgebouwd. In 1960 gesloopt. = Coord. 143072 x 375297 2.13.2.004 Tramhalte Oude Provincialeweg 83-85 te Hapert; Transport, voormalige tramhalte; Kadastraal: F 1544, F 1543 CHW. Nr: KL058-000760 Gemeentelijk monument Industrieel-archeologisch belang. Huidige functie : woonhuis 42

N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. nr. 13 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 6, 23. 44 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 6, 30, 31 43

32

Bouwjaar

: 1e kwart 20e eeuw

Afbeelding: voormalige tramhalte Oude Provincialeweg 83-85 45 2.13.2.005 Tramstation, Markt 29 te Bladel Kadastraal : G 4123 Huidige functie : winkelpand met woning Bouwjaar : 1900 13.3 Oude Rijksweg Wegen uit het rijksprogramma uit de jaren 1810 – 1935. (Daarna krijgen we de moderne autowegen). 2.13.3.019 Oude provinciale weg 13.4 Railweg Spoorlijnen, trambanen, goederensporen (interlokaal maar ook lokaal!) 2.13.4.001 Trambaan Eindhoven – Reusel grens De ontsluiting van Noord-Brabant vond plaats in de 19e eeuw: waterwerken, zoals de ZuidWillemsvaart, daarnaast accent op de aanleg en het verharden van de wegen. In de volgende fase een vrij dicht spoorwegennet. In het laatste kwart van de 19e eeuw > tramwegen. Een van de laatste tramlijnen, aangelegd door de N.V. De Meierij in 1897, liep van Veghel via Eindhoven naar de Belgische grens en doorsneed de gemeenten Bladel en Reusel. De tram was een alternatief voor vervoer per paard en wagen over de provinciale weg, die voor het traject Eindhoven-Belgische grens van 28,5 km, tenminste voor 21 km grindweg was. 46 Voor de komst van de tramlijn verkeerde Bladel in een betrekkelijk isolement. De weg en het transportmedium maakten intensieve contacten met Eindhoven niet gemakkelijk. De tram betekende dus het einde van het isolement. Kunstmest en de tramlijn waren daarnaast belangrijke factoren in het omlaag brengen van de kosten voor agrariërs > Stimulans primaire sector. 47

45

Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant A.M. Aben, ‘Transport en agrarische ontwikkeling: de betekenis van een tramlijn voor de agrarische ontwikkelingen in Bladel en Reusel, 1982-1902’. In: Jaarboek Varia Historica Brabantica X. (Den Bosch 1981). 131- 159. Aldaar 131. 47 A.M. Aben, ‘Transport en agrarische ontwikkeling: de betekenis van een tramlijn voor de agrarische ontwikkelingen in Bladel en Reusel, 1982-1902’. In: Jaarboek Varia Historica Brabantica X. (Den Bosch 1981). 131- 159. Aldaar 144. 46

33

Afbeelding van de tramlijn Eindhoven –Reusel. 48 Via Hapertscheweg. Gevaarlijke bocht bij tramstation café De Vocht in 1927 verbeterd. Via Blijenhoek. 49 Via Eindhovensche weg. 50 Tot ca. 1936. 51 13.5 Trekpad Trekpad langs rivier of kanaal. 13.6 Veer Oversteek van een rivier met een bootje: aanlegplaatsen, dalende wegen veerhuis. 13.7 Voorde/Brug Oversteek van water via doorwaadbare plaats, vaak later vervangen door een brug, in een doorgaande weg. Doorwaadbare plaatsen heb je in soorten: min of meer dwars op het watert, schuin, zeer schuin of zelfs een heel eind door het water: een “waterstraat” of “langvoort”. Bruggen heb je ook in soorten: een paal in het water om overheen te stappen (‘waterstap”), een balk erover, een vonder, een schoor, een echte houten of stenen brug. Klein water stak met men een gemetseld of houten “heul” over. Omdat de voorde/brug op drie plaatsen in het systeem voorkomt (zeer oude wegen, doorgaande en lokale wegen), bepaalt het type weg waar de voorde/brug geboekt moet worden. Bovendien zijn veel voorden door grotere of kleinere bruggen vervangen. 2.13.7.001 Hapertse brug Over de Beerze in de Eindhovensche weg (afbeelding) 52 2.13.7.002 Raambrug Over de Raamloop. 53 2.13.7.003 Oude brug tussen Casteren en Netersel Afbeelding: Brug en onverharde weg, zandweg die de verbinding vormde tussen Casteren en Netersel. 54 2.13.004 Bruggetje doorgaande weg Bladel - Hapert Ten zuiden van gehucht Hoendernest 2.13.7.005 Bruggetje doorgaande weg Bladel – Hapert Ten westen van Hapert 2.13.7.006 Bruggetje doorgaande weg Bladel – Hapert 2.13.7.007 Brug tussen Franse Hoef en Reusel over Raamloop 2.13.7.008 Brug bij watermolen op Vorsel: “Volsersemolen” Brug bij de watermolen Coord. Is 144060 x 373483 (dat is dus niet de plusminus 100 meter zuidwestelijk gelegen nu bestaande brug over de Bredase Baan. Ik heb het over de brug bij de verdwenen Vorselse molen).

48

M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was. Nr. 4. N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 2, 5, 7, 10, 13, 17, 23; M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 12, 13 50 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 1 51 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 29. 52 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 1 53 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 1 54 M.J.C. Hurkmans, Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren. Nr. 108 49

34

2.13.7.009 Brug bij watermolen op Wolfswinkel: “Castersemolen” Brug bij de watermolen Coord. Is 144260x377521 (ik verwacht binnen tiental meters ten noorden van huidige brug) 2.13.7.010 Brug bij de watermolen op de Heuvel Brug bij de watermolen op de Heuvel in Hoogeloon. Nabij elektriciteitshuisje coordinatenj 147851x378395 2.13.7.011 Oude brug Biestheuvel Het betreft hier een “brug” in de vorm van een stenen brugleuning die aan een kant van de weg is blijven staan. Coordinaten. 148911x379451. Tien meter noordoostelijk van huidige “brug”/duiker.

13.8 Plein Verbreding van een doorgaande weg of samenkomst van wegen die tot een brede open ruimte leidt. De pleinen kunnen allerlei functies hebben. 2.13.8.001 Marktplein Bladel Kiosk in 1929 verdwenen. Marechausseekazerne uit 1826, later burgemeesterswoning. Geboortehuis August Snieders (1825-1904), letterkundige en eredoctor in de letteren en wijsbegeerten aan de Leuvense universiteit. “Sniedershuis”gebouwd in 1689. Schuur werd pakhuis van de Boerenbond. 1909 eerste hulppost-, telegraaf- en telefoonkantoor. Hervormde pastorie <> Raadhuis <> Boterfabriekje. 55 Waterpomp op midden van het plein onder lindebomen. Brandkuil in noordoostelijke hoek. Bakker Craens <> boterfabriekje <> gemeentehuis <> domineeshuis. Tramstation en café De Vocht. Hotel De Posthoorn (Vosters). 56 In 1929 verdwijnen de kiosk, dorpspomp, lindenparasol en veel bomen. Nieuwe, grotere kiosk. Deze verdwijnt bij de reconstructie van de Markt in 1960. Notariswoning (Cox). 57 “Sniedershuis” (zie ook 13.2.3) in 1960 afgebroken. 58 1936: Boerenbond <> Sniedershuis. Hotel De Posthoorn. 59 2.13.8.002 Valensplein Hoogeloon Johannes Nicolaas Valens, naar wie het Valensplein is genoemd, staat te boek als een opmerkelijke pastoor na de Tongerlose periode, die in 1831 eindigde. Hij werd pastoor te Hoogeloon in 1909 en stierf aldaar op 13 januari 1934. In het Registrum Memoriale Parochiae wordt hij beschreven als een vrome priester, die een groot deel van de dag in de kerk doorbracht. Bij het plein stond het H. Hart monument geflankeerd door twee engelen, een parochiegeschenk naar het hart van pastoor Valens. 60 Met de sloop van het oude Loonse raadhuis in 1968 verdween ook dit monument. 13. 9 Poort Een doorgang door een natuurlijke barrière zoals een duinenrug, moeras, beekdal, de droge tegenhanger van een voorde dus. Veelal aan een of beide zijden met een wegenwaaier. (Hier wordt dus niet een soort stadspoort bedoeld!)

55

N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 1, 4, 11, 15, 22, 30, 32 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten. nr. 6 57 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten. nr. 22 58 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten. nr. 27 59 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten. nr. 31 60 L. van den Borne, Drie dorpen een gemeente: een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren. (Hapert 1987). 189-191. 56

35

13. 10 Spoorbrug Speciale brug voor spoorlijn of trambaan. Meestal ijzeren of stalenconstructies, al dan niet beweegbaar. 13. 11 Tol(huis) Plaats of huis waar tol werd geheven. 13.12 Holle weg Een door langdurig gebruik uitgesleten strook waarin een oude weg loopt. Omdat de holle weg op twee plaatsen in het systeem voorkomt (doorgaande en lokale wegen), bepaalt het type weg waar de holle weg geboekt moet worden. 2.13.12.001 Holle weg 2.13.12.002 Akkertoegang Heuvel 13.15 Laanbeplanting 2.13.15.001 Laanbeplanting De Hoeve Laanbeplanting van Amerikaanse eiken, langs een doorgaande weg tussen twee oude dorpskernen. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1900-1930. 2.13.15.002 Laanbeplanting Dorpsstraat, Casterseweg Laanbeplanting met Amerikaanse eik. Het geheel dateert overwegend van omstreeks 1930. 2.13.15.003 Laanbeplanting Neterselse Weg, De Muilen Laanbeplanting van Amerikaanse eiken. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1900-1920. 2.13.15.004 Laanbeplanting Bleijenhoek Laanbeplanting van zomereik. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1860-1900. Hiervan vindt je in ieder geval nog een gaaf stuk aan de Raamloop. Bijvoorbeeld op het restant van de oude weg Reusel-Bladel ter hoogte van 142194x374776 tot 142303x374821. Met de oude boerderijen hier vormen ze een mooi ensemble. Volgende boom is bij de bomenstichting geregistreerd: - zomereik uit 1860-1870. 2.13.15.005 Lanen Ten Vorsel Lanen in een landgoedachtig gebied. De beplanting bestaat o.a. uit beuk, Amerikaanse eik, zomereik, grauwe wilg, zwarte els, vogelkers, grove den, lariks, blauwe bosbes, hulst, ruwe berk en wilde kamperfoelie. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1880-1920, maar is deels ook ouder. Buiten het bosgebied van Ten Vorsel een gave beukenlaan van 143613x373206 tot 143943x373462 2.13.15.006 Lanen Bossingel e.o. Lanen, plaatselijk met (restanten van) hakhout. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, Amerikaanse eik, Amerikaanse vogelkers, grove den, wilde lijsterbes, sporkehout, gewone vlier, berk, hulst en blauwe bosbes. Het geheel dateert overwegend van omstreeks 1900, maar is deels ook jonger. 2.13.15.007 Lanen De Uitgang, Klein Terkooyen Lanen, deels in een beekdal. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, Amerikaanse eik, grove den, ruwe berk, zachte berk en adelaarsvaren. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1900-1920. 2.13.15.008 Lanen Doolland e.o. Lanen langs wegen in een oud cultuurlandschap. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, ruwe berk, zwarte els, grauwe abeel, grove den, wilde lijsterbes, hulst, Amerikaanse eik, braam en adelaarsvaren. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1880-1910, maar is deels ook jonger.

36

2.13.15.009 Wegbeplanting Moleneind Wegbeplanting, plaatselijk met (restanten van) hakhout, in de rand van oude akkercomplexen en voormalige woeste gronden. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik en grove den. Het geheel dateert overwegend van omstreeks 1900, maar is deels ouder.

37

Thema: 14 Lokale wegen In Oost-Brabant moest het vervoer vanouds vooral over land geschieden, de Dommel en de Aa waren door hun meanderende loop nauwelijks begaanbaar voor scheepvaartverkeer. Vervoer vond plaats langs landwegen waarvan de loop werd bepaald door de zandruggen en beekdalen die ze volgden. Deze wegen waren in de zomer stoffig en rul en in de winter nat en modderig. 61 14.1 Lokale wegen 14.2 Akkerweg Pad over de (open) akkers. 2.14.2.001 Akkerwegen gehucht Hoogeind Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.2.002 Akkerweg Hoogeloon Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.2.003 Akkerweg Hoogeloon Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.2.004 Akkerweg Hoogeloon Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.2.005 Akkerweg Hoogeloon – Vossenbussel Akkerweg tussen het dorp Hoogeloon en akkercomplex Vossenbussel. 2.14.2.006 Akkerweg Landrop - Vossenbussel Akkerweg gehucht Landrop akkercomplex Vossenbussel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.2.007 Akkerweg Vossenbussel Akkerweg door akkercomplex Vossenbussel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.2.008 Akkerweg Vossenbussel 2.14.2.009 Akkerweg Vossenbussel 2.14.2.010 Akkerwegen Ganzenstaart - Dalem Akkerwegen op het akkerland van de gehuchten Ganzenstaart en Dalem. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.2.011 Akkerweg akkercomplex Dalem-Ganzenstaart Akkerwegen op het akkerland van de gehuchten Ganzenstaart en Dalem. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.2.012 Akkerwegen Dalem Akkerwegen op akkercomplex van het dorp Dalem. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.2.013 Akkerweg Bladel 61 C. Kolman, B.O. Meierink, R. Stenvert., Monumenten in Nederland: Noord-Brabant (Zwolle 1997) p. 45

38

Akkerweg akkercomplex Hapert. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.2.014 Akkerweg Bladel Akkerweg akkercomplex Hapert. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.2.015 Akkerweg Bladel Akkerweg akkercomplex Hapert. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.2.016 Akkerweg Bladel Akkerweg akkercomplex Hapert. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.2.017 Akkerweg Heleind Akkerweg akkercomplex Hapert. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.2.018 Akkerweg Heleind Akkerweg akkercomplex Hapert. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.2.019 Akkerweg Heleind Akkerweg akkercomplex Hapert. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.2.020 Oude Veldweg (Casteren-Hoogeloon) Oude Veldweg tussen de doorgaande wegen Hoogeind (Casteren) en Akkerweg (Hoogeloon) 2.14.2.021 Oude Veldweg (Dorpsstraat) Oude Veldweg aan de Dorpsstraat tussen Casteren en Hoogeloon 2.14.2.022 Oude Veldweg (Burg. van Woenseldreef) Oude Veldweg aan de Burg. van Woenseldreef ten noorden van Hapert 2.14.2.023 Zandweg ten zuiden van Dalem 14.5 Beemdenweg Toegangsweg tot een beemdengebied. Soms “steeg” geheten. 2.14.5.001 Beemdenweg Vossenbussel - Casteren Beemdenweg akkercomplex Vossenbussel-Casteren. Toegangsweg en weg door het beemdengebied bij Casteren. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 14.9 Bospad Pad in het bos, al dan niet met laanbeplanting. 2.14.9.001 Bospad Bunders Bospaden in het bos Bunders. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.9.002 Oude uitgangsweg boswachterij Hapert 14.11 Gehuchtstraat Centrale straat van een gehucht, meestal genoemd naar het gehucht: “Beekse Straat” in het gehucht Beek. Langs deze straat staan de boerderijen, huizen, herberg en kapel van het gehucht, vaak met een behoorlijke onderlinge afstand! 2.14.11.001 Klinkerwegen Dalem Klinkerwegen in een oud buurtschap. De structuur van het geheel dateert in eerste aanleg mogelijk nog uit de late middeleeuwen (1250-1500). De bestrating met gebakken klinkers dateert (deels) uit de

39

periode 1890-1940. De wegen zijn onderdeel van een groter complex aan klinkeren kasseiwegen, dat kenmerkend is voor de gemeenten Bladel en Reusel-De Mierden. 2.14.11.002 Gehuchtstraat Heeleinde Centrale straat van gehucht Heeleinde. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.11.003 Gehuchtstraat ten Vorsel Centrale straat gehucht ten Vorsel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.11.004 Gehuchtstraat Hofstad Centrale straat gehucht Hofstad. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.11.011Weg van Casteren naar Hoogeind 14.13 Heibaan Vaak brede baan over de heide. 2.14.13.001 Westelbeerse dijk Brede baan over de Grijze Steen heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.002 Weg over de Grijze Steen heide Brede baan over de Grijze Steen heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830< Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. De noordelijke helft in 1900 niet meer aanwezig 2.14.13.003 Weg naar de Grijze Steen heide vanaf Casteren Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.004 Heibaan Broekeneind Knegsel Brede baan over de heide. Tevens verbindingsweg tussen Broekeneind en het dorp Knegsel in gemeente Eersel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.005 Heibaan Broekeneind Hoek Brede baan over de heide. Tevens verbindingsweg tussen de gehuchten Broekeneind en Hoek in de gemeente Eersel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.006 Heibaan Heuvel Brede baan over de heide vanaf gehucht Heuvel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.007 Heibaan Neterselsche heide Heibaan door de Neterselsche heide naar Netersel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.13.008 Heibaan Hulselsche heide Heibaan vanaf Netersel naar Hulsel over de Hulselsche heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.13.009 Heibaan De Leij Heibaan vanaf Netersel naar over het heidegebied De Leij. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.010a Heibaan Helleneinds heike Heibaan vanaf gehucht Aalsten over Helleneinds heike. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830

40

2.14.13.010b Heibaan Helleneinds heike Heibaan over Helleneinds heike naar Heleind. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.011 Heibanen Kroonvensche heide Heibanen over de Kroonvense heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.012 Heibanen Hapertse heide Heibanen over de Hapertse heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.013 Heibanen Hapertsche heide Heibanen over de Hapertse heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.014 Heibanen Hapertsche heide Heibanen over de Hapertse heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.015 Heibanen Hapertsche heide Heibanen over de Hapertse heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.016 Heibanen Hapertsche heide Heibanen over de Hapertse heide en Heesters???. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.13.017 Heibaan Neerheiden - Duizel Heibaan tussen gehucht Neerheiden en het dorp Duizel in gemeente Eersel 2.14.13.018 Heibaan Neerheiden-Duizel Heibaan tussen gehucht Neerheiden en het dorp Duizel in gemeente Eersel 2.14.13.019 Heibaan Doolland Weg door het Doolland. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 14.14 Heiderandweg Weg op de grens van de heide en het cultuurland. 2.14.14.001 Heiderandweg Heuvel Weg op de grens van de heide en het cultuurland. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.14.002 Heiderandweg Neterselsche Heide Weg op de grens van de Neterselsche heide en het cultuurland. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.14.003 Heiderandweg Hapert - Casteren Weg langs de heide tussen Casteren en Hapert. 2.14.14.004 Postelse Dijk 14.16 Kerkweg Weg die voornamelijk diende als weg naar kerk of schuurkerk. 2.14.16.001 Kerkweg Bladel Kerkweg oorspronkelijke kerk Bladel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830

41

2.14.16.002 Steenakkers Ten zuiden van Hapert 14.21 Verbindingsweg Verbinding tussen verschillende delen van een dorpsgemeenschap, zoals gehuchten. 2.14.21.001 Weg van Casteren naar Hoogeind Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.002 Verbindingsweg Hoogeind Casteren Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.21.003 Verbindingsweg Hoogeloon - Heuvel Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.004 Verbindingsweg Hoogcasteren - Broekeneind Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.005 Gehuchtstraat Aalsten - Wolfswinkel Verbindingsweg tussen Aalsten en Wolfswinkel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.006 Verbindingsweg Franse hoef - Bladel Weg tussen de Franse hoef en Bladel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.007 Weg Bladel - Muggenhol Verbindingsweg Bladel naar gehucht Muggenhol. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.008 Verbindingsweg Muggenhol - Bladel Verbindingsweg Muggendol. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.009 Verbindingsweg Bladel - Leemskuilen Verbindingsweg tussen Bladel en gehucht Leemskuilen. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.010 Verbindingsweg Groot en Klein Terkooijen. Verbindingsweg tussen de twee hoeven Terkooijen. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.011 Verbindingsweg Leemskuilen - Terkooijen Verbindingsweg tussen de gehuchten of hoeven Leemskuilen, Egypte, Hooiberg en Terkooijen. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.21.012 Verbindingsweg De Pan Verbindingsweg gehucht De Pan. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.013 Verbindingsweg Ganzenstaart - Duizel Verbindingsweg gehucht Ganzenstaart en het dorp Duizel in gemeente Eersel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.014 Verbindingsweg Neerheiden - Duizel Verbindingsweg van Neerheiden naar Duizel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830

42

2.14.21.015 Weg Heuvel – Broekeneind Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.016 Weg naar Heleind Weg naar het gehucht Heleind. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.017 Weg Franse hoef - Bellieumsche hoef Weg tussen de Franse en Bellieumsche hoef. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.21.026 Weg Hoog Casteren – Hoogeloon 2.14.21.039 Weg Casteren – Hoogeloon 2.14.21.078 Verbindingsweg Hapert – De Hoeven 14.22 voorde / brug Oversteek van water via doorwaadbare plaats, vaak later vervangen door een brug, in een lokale weg. Doorwaadbare plaatsen heb je in soorten: min of meer dwars op het watert, schuin, zeer schuin of zelfs een heel eind door het water: een “waterstraat” of “langvoort”. Bruggen heb je ook in soorten: een paal in het water om overheen te stappen (‘waterstap”), een balk erover, een vonder, een schoor, een echte houten of stenen brug. Klein water stak met men een gemetseld of houten “heul” over. Omdat de voorde/brug op drie plaatsen in het systeem voorkomt (zeer oude wegen, doorgaande en lokale wegen), bepaalt het type weg waar de voorde/brug geboekt moet worden. Bovendien zijn veel voorden door grotere of kleinere bruggen vervangen. 2.14.22.001 Brug over de Westelbeerse dijk Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.22.002 Brug over de Westelbeerse dijk Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830

14.23 Weg naar de heide Weg vanuit het cultuurland naar de heide. Vergelijk beemdenweg. 2.14.23.001 Weg Raamskant Weg van gehucht Raamskant naar de heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.23.002 Weg naar de Hapertse heide Wegen vanaf hoeve Terkooijen naar de Hapertse heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.23.003 Weg naar de heide Weg naar de … heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.23.004 Weg naar de Achterste heide Weg naar de Achterste heide. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 14.25 Dorpsstraat 2.14.25.001 Hoofdstraat Hoofdstraat te Hoogeloon. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830.

43

2.14.25.002 Weg Hoogcasteren Dorpsstraat Hoogcasteren. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.003 Weg Hoogcasteren Dorpsstraat Hoogcasteren. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.004 Wegenpatroon Casteren Wegenpatroon dorp Casteren. Straatnaam??. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.25.005 Dorpsstraat Casteren Straatnaam onbekend. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.25.006 Dorpsstraat Casteren Straatnaam onbekend. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.007 Dorpsstraat Casteren Straatnaam onbekend. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.008 Wegenpatroon gehucht Hoogeind Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.009 Dorpsstraat Netersel Straat ? te Netersel. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830. 2.14.25.010 Dorpsstraat Hapert Dorpsstraat Hapert. Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.011 Klinkerweg Het Bosch Klinkerwegen in en nabij een oud buurtschap. De bestrating met gebakken klinkers dateert (deels) uit de periode 1890-1940. De weg is onderdeel van een groter complex aan klinkeren kasseiwegen, dat kenmerkend is voor de gemeenten Bladel en Reusel-De Mierden. 2.14.25.012 Groenstraat Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.013 Weg Hoogeloon Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.014 Weg Hoogeloon Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.015 Weg HeuvelGetekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.016 Weg Bladel Straat? Getekend op basis van de kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.017 Heibaan Helleneinds Heike Getekend op basis van kadastrale kaart van circa 1830 2.14.25.018 Weg Franse Hoef- Bellieumsche Hoef Getekend op basis van kadastrale kaart van circa 1830

44

14.1 Molenstraat (tevens incorrecte nummering!) Zandpad [1915]. 62 14.3 Zandweg tussen Casteren en Netersel (tevens incorrecte nummering!) Oude brug tussen Casteren en Netersel. De weg was niet verhard, zandweg die de verbinding vormde tussen Casteren en Netersel. 63

62 63

N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 21 M.J.C. Hurkmans, Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren. Nr. 108

45

Thema: 15 Gegraven waterlopen Gegraven waterlopen zijn grotere gegraven waterlopen waaronder kanalen. Behalve de turfvaarten van de Peel zijn er bij Eindhoven nog een aantal wateren gegraven. Het grootste project was de aanleg van de Zuid-Willemsvaart (met bijhorende kanalen) en later het Wilhelminakanaal. Ook is er veel gewerkt aan de kanalisatie van de Dommel. Voor de waterhuishouding van de watermolens werden wat kanaaltjes gegraven. We onderscheiden drie categorieën: bevaarbare kanalen of gekanaliseerde rivieren; gegraven molenwaters en ontwateringssloten die met ontginning en/of grensafbakening te maken hebben. 15.1 kanalen Scheepvaartkanaal of gekanaliseerde rivieren voor algemeen interlokaal transport, of speciaal voor turftransport (turfvaart). Secundair worden kanalen gebruikt voor watertransport, bijv. ten behoeve van vloeiweiden of ontlasting van rivieren. 15.2 Molenloop Kanaaltje gegraven bovenstrooms van een watermolen om die molen aan een groter hoogteverschil in waterstand te helpen. Molenlopen kunnen meer dan 1 kilometer lang zijn. Bij een watermolen is er soms maar een kort stukje molenloop. 15.3 Sloot / wetering Hier worden de grote ontwateringssloten die met ontginning en/of grensafbakening te maken hebben bedoeld, niet de eindeloos talrijke gewone slootjes. 2.15.3.001 t/m 2.15.3.0026 gegraven afwateringsloten en waterlopen Bladel 15.4 Haven/kade/loswal

46

Thema: 16 Molens Onder molens verstaan we graanverwerkende en andere industriemolens die als zodanig herkenbaar waren. Op het platteland heeft een groot aantal molens gestaan. De oudste groep bestond uit de door rivierwater aangedreven molens. Sommige zijn zo lang geleden gebouwd en zo vroeg al weer verdwenen, dat er amper een duidelijk spoor van de vinden is: de "spookmolens". Mogelijk waren dat kleine molens die de concurrentie met de latere, grotere, molens verloren. Soms is uit archiefstukken alleen bekend dat er een molen was, maar is de exacte locatie niet bekend (hooguit alleen een globale locatie). Windmolens waren in vergelijking met de watermolens een nieuwe vinding. De oudste vermelding van een windmolen in de ruime omgeving betreft een molen die in 1250 in Lillo of in Stabroek stond. De eerste windmolens in deze regio zijn niet lang daarna in de tweede helft van de dertiende eeuw opgericht. Aanvankelijk waren alle windmolens houten standaardmolens. Er kwamen echter in de middeleeuwen al torenmolens voor in de regio. Vanaf 1680 werden steeds meer molens met een stenen romp en draaibare kap gebouwd. Tot 1800 kon men niet vrijelijk molens oprichten en waren de mensen gedwongen om van bepaalde molens gebruik te maken, zelfs wanneer die erg onpraktisch gelegen waren. Na de opheffing van de heerlijke rechten en de belastingreglementen van de Republiek verrezen rond 1800 daarom molens op beter gekozen plaatsen, terwijl veraf gelegen molens buiten gebruik raakten of naar een betere plek verhuisden. In de tweede helft van de negentiende eeuw werd stoomkracht ingevoerd in het maalderijbedrijf, maar pas in de twintigste eeuw werden er veel oude molens opgeruimd. De meeste molens maalden graan tot meel. Sommige hadden een meer industriële taak: schorsmalen voor de leerlooiers, olieslaan, het vollen van textiel, het grutten van boekweit, zelfs het malen van snuif kwamen voor. Wind- en waterrecht behoorden in de middeleeuwen en nieuwe tijd aan de heren. Voor de Kempen waren dat vanaf de 12de eeuw de Brabantse hertogen. De hertog verkreeg als tegenprestatie voor het gebruik van deze rechten de inkomsten van de molen. Gewoonlijk werden die rechten in bruikleen gegeven aan een adellijk persoon of aan een abdij. Molens vormden een belangrijke bron van inkomsten voor de abdijen in wiens bezit ze waren. In deze streek met langzaam stromende riviertjes vroeg dit echter om speciale voorzieningen. De stroomsnelheid was hier onvoldoende om aan het waterrad genoeg energie te leveren, hetgeen wel bereikt kon worden door eerst een soort stuwmeer aan te leggen waardoor men een kunstmatige waterval kon regelen. Voor een dergelijk stuwmeer werd eerst een dam aangelegd dwars door een beekdal, bij voorkeur op een plaats waar dit smal was. Waar deze dijk bij de rivier kwam, werd een sluis gebouwd waarmee het waterpeil geregeld kon worden. Over de sluis werd ook een brug gebouwd zodat men de molen via de dijk van weerszijden kon bereiken. Het stuwmeer dat zo ontstond, werd "de vloed" genoemd. Voorbij het waterrad ontstond een draaikolk, die "de wiel" heette; de jeugd mocht hierin niet gaan zwemmen. Door het verschil in 64 waterpeil tussen vloed en wiel ontstond een waterval als krachtbron voor de molen. Een regelmatige watertoevoer gedurende het hele jaar was belangrijk voor het goed functioneren van de molen. Die constante hoeveelheid water was vooral in de zomer afhankelijk van de begroeiing langs de bovenloop van het riviertje en vooral van de moerassige broeklanden die bij regen het water als een spons opnamen en in drogere periodes langzaam lieten wegsijpelen. Stroomopwaarts van de molen lag dan ook steeds een "meulenbroek". Ook de moerassen hogerop in het riviertje waren uiteraard van belang voor de watertoevoer. Toen later deze moerassen werden ontgonnen, kampten vele watermolens met onvoldoende energie. Met de ontginningen zijn dan ook de meeste watermolens verdwenen. De functie van de molen bestond niet alleen uit het malen van graan want deze krachtbron kon ook voor vele andere doeleinden gebruikt worden zoals blijkt uit de namen: 64

G. Beex, ‘Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren’. In: Drie dorpen een gemeente: een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren. (Hapert 1987). 136-143. Aldaar 136.

47

oliemolen, volmolen, runmolen. Water en wind waren in de middeleeuwen eigendom van de heer van het gebied. 65 16.1 Windmolen Door windkracht aangedreven graan- of industriemolen. Standerdmolen, later stenen molen; op het vlakke, op een berg of in een berg (beltmolen), al dan niet met galerij. 2.16.1.003 Windmolen te Hoogeloon langs de Molenweg Na 1850 raakte de molen langs de Vessemseweg in verval. De kantonrechter te Oirschot bij wie de erfpacht aan de Domeinen moest worden betaald, greep toen in en zorgde er voor dat er een nieuwe molen werd gebouwd tussen de Heuvel en Landorp (Molenweg, halverwege de Breestraat en de Heuvel). Deze laatste molen werd in 1858 gebouwd volgens een schild op het front van de molenkap, waarop behalve het jaartal 1858 ook de letters "Latronie" staan geschilderd. Waarschijnlijk zijn deze letters een afkorting van een der spreuken die verband houden met de draaiende molenwieken. De meest bekende is wel: "Ze lopen dat ze hijgen en kunnen elkaar niet krijgen". De molen was tot 1925 in gebruik bij de familie Castelijns en werd toen gekocht door G. Coppens die kort daarop een 66 maalderij begon in de Hoofdstraat. De molen werd in 1939 afgebroken. In de database voor verdwenen molens staat deze molen bekend onder nummer 2240. De molen is getypeerd als een Beltmolen (windmolen). Foto http://www.molendatabase.org/molendb.php Afbeelding van “De Loonse Meulen”, Hurkmans, M., Hoogeloon in oude ansichten (Zaltbommel 1975) 2.16.1.004 Hapertse graanmolen (Molenstraat 32 Hapert) Molen, een ronde bakstenen bovenkruier Rijksmonument nr. 22249 Een grondzeiler uit de 19e eeuw. Een van de jongste molens in Noord-Brabant en tevens molen met de grootste vlucht: d.i. de lengte van de wieken in de omtrek: ruim 26 m. Staat op de monumentenlijst. De bouwheer en –jaar van deze molen zijn niet bekend. Een opmerkelijk gegeven aangezien het om een relatief erg jonge molen gaat. De zogeheten baard van de molen heeft in sierlijk handschrift het opschrift "Anno 1896". Aan de juistheid van dit jaartal wordt echter al langer getwijfeld aangezien stichtingssteen en inkervingen ontbreken.

65

G. Beex, ‘Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren’ In: Drie dorpen een gemeente: een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren. (Hapert 1987). 136-143. Aldaar 136 66 G. Beex, Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren. 140.

48

Afbeelding: Hapertse graanmolen Aan deze molen is een website gewijd waar veel achtergrondinformatie te vinden is: http://www.hapert.biz/frontpage/molen/molen-hapert.htm 2.16.1.005 Neterselse windmolen Is verdwenen. Lag ten zuiden van weg Netersel-Lage Mierde en ten oosten van gemeentegrens. ‘Vanuit woonplaats Ravels in België dient in de zomer van 1879 de van oorsprong uit Netersel afkomstige molenaar/koopman Leonardus, beter bekend als Narris, van Himbergen bij de gemeente Bladel een verzoek in een windgraan- en tevens oliemolen te mogen oprichten. Dit op een stuk heide van 3 ha groot langs de doorgaande weg van Netersel naar Lage Mierde. Op deze plaats is de windvang vanuit het zuiden en het noordwesten gewaarborgd. De grond heeft hij van de gemeente gekocht onder de voorwaarde daar, op de Hulselse heide tegen de gemeentegrens, een molen te mogen bouwen. De hinderwetvergunning wordt hem vrijwel gelijk verleend. Niet snel daarna zal de grond- of veldkorenmolen, met volgens mondeling verhaal vanuit Arendonk aangevoerde 67 stenen, zijn gebouwd.’ ‘Er wordt druk gemalen in de molen; vooral voor de boeren uit Netersel, Hulsel en Lage Mierde. Ongeduldig als ze zijn willen boeren bij het eerste zuchtje wind nog wel eens, gespeend van elke molenaarskennis, op het raam tikken om de molenaar tot spoed te bewegen met de woorden "Molenaar, het waait". De eerste les die Piet de boeren, vervolgens van repliek dienend, meegeeft is: "Vergeet niet dat er stenen zitten aan de wieken". Kortom: het zijn niet alleen de wieken die rond moeten kunnen, maar vooral de er aan gekoppelde stenen. Een uitdrukking die in het collectief geheugen van Netersel is opgeslagen, is die van "De molen staat op schooi". Dat was als de molenaar met de wiekstand aangaf dat er voldoende wind was, geen werk voorhanden en te willen malen. In molentaal is dat als er één wiek voor de romp staat, dus verticaal, en de andere horizontaal. Voor menigeen het signaal om snel een zak graan op de kruiwagen of kar te laden en richting de molen te spoeden in de wetenschap niet in de rij te hoeven staan, indachtig het gezegde "Wie het 68 eerst komt, eerst maalt". 2.16.1.008 Molen Teurlings (Molenstraat, nabij de kom van het dorp) In de database voor verdwenen molens staat deze molen bekend onder nummer 2850. De molen is getypeerd als een Grondzeiler (windmolen). De molen stond niet ver van de dorpskom en was met zijn vlucht van 27,50 m. voor Brabantse begrippen een grote molen. In 1918 kwam de molen in bezit van de familie Teurlings. De laatste molenaar, A. Teurlings, liet de molen in 1953 afbreken. Een sloopvergunning werd op 7 mei 1949 hiervoor afgegeven. De vrijgekomen roeden werden in 1957 gebruikt voor de restauratie van molen in Meerveldhoven. 69

67

B. Beex, Van Himbergen en Verhees, molenaars Netersel (z.p. z.j.) B. Beex, Van Himbergen en Verhees, molenaars Netersel (z.p. z.j.) 69 http://www.molendatabase.org/molendb.php 68

49

Afbeelding: Molen Teurlings 70 2.16.1.009 De windmolen te Hoogeloon langs de Vessemseweg In 1305 werd een windmolen gebouwd tussen Vessem en Hoogeloon. Deze molen werd gebruikt door de inwoners van Hoogeloon, Hoog-Casteren, Vessem en de Beerzen. 71 Op 4 februari 1305 gaf hertog Jan II van Brabant vergunning voor het gebruik van grond en wind aan Willem van Herlaar voor het bouwen van een "molendinum venti" (een windmolen) ten gunste van de inwoners van Hoogcasteren, Loon, Vessem en de Beerzen, met de conditie dat in dit gebied geen andere windmolen mocht worden gebouwd. Voor deze vergunning moesten jaarlijks 5 Leuvense solidi (goudmunten) worden betaald. 72 Onder de voorwaarde dat in het gebied geen andere windmolen werd gebouwd en men dus verplicht was gebruik te maken van deze banmolen. In de omgeving waren in de middeleeuwen verschillende molens aangedreven door waterkracht, zoals in Oostelbeers, Hoogeloon, Casteren, Hapert en Bladel. Met de bouw van een windmolen was men minder aangewezen op de beschikbaarheid van water, toch al niet het jaar rond in overdaad aanwezig in bovenstroomse gebieden als dat van de Beerze. Een andere beweegreden was de overlast die watermolens vaak 73 veroorzaakten op de beemdengronden bovenstrooms gelegen in het beekdal. Wellicht van groter belang was dat er in die tijd sprake was van een toenemende vraag naar bewerking van graanproducten door bevolkingsgroei. Een voor de hoeven centraal op de hogere, windrijke en vanaf de middeleeuwen ontstane heide gelegen windmolen vormde een welkome aanvullende mogelijkheid. De molen kreeg een zorgvuldig gekozen plek in het heidelandschap; een landschap nauw verbonden met de opkomst van het hertogdom Brabant. De daarmee gepaard gaande schaapsteelt leidde tot een degradatie van het natuurlijk boslandschap tot het cultuurlandschap heide. 74 De molen kwam in 1304 onder beheer van de abdij van Tongerlo en in 1590 van het bisdom 'sHertogenbosch. Waarschijnlijk iets eerder, maar definitief in 1648, werd hij eigendom van de staat (domeinmolen). De molen wordt in oude documenten herhaaldelijk genoemd. In het cijnsboek van Eersel wordt hij in 1521 vermeld. 75 In de 18e eeuw luistert de korenwindmolen naar de naam De Haas. 70

http://www.molendatabase.org/molendb.php Camps, 1979, nr. 683. 72 G. Beex, Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren 73 B. Beex, De Haas' - molendinum venti Hoogcasteren, Loon, Vessem en Beers (z.p. z.j.) 74 B. Beex, De Haas' - molendinum venti Hoogcasteren, Loon, Vessem en Beers (z.p. z.j.) 75 G. Beex, Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren.139. 71

50

Eeuwenlang bewijst de molen haar bestaansrecht en speelt zij een uitermate betekenisvolle in haar verzorgingsgebied. Eerst in 1858 verdwijnt zij, gebouwd op Hoogeloons territorium, definitief. 76

16.2 Watermolen Door waterkracht aangedreven graan- of industriemolen. Enkele molens en dubbele molens. 2.16.2.001 Watermolen op Vorsel: “Vorselsemolen” 77 De Vorselse molen behoorde vanaf de 13e eeuw eeuwenlang tot de bezittingen van de abdij van Postel. In 1648 werd Postel de molen ontnomen. De kans bestaat dat deze watermolen op Vorsel eerder een paar honderd meter meer stroomopwaarts lag. Indicatie daarvoor is het toponiem Oude Vloed. Ook de vorm van het beekdal is daarvoor indicatief. De reden van verplaatsing zou kunnen zijn het opsplitsen van het voormalig geestelijk goed ergens in 18de eeuw waardoor de molen wordt afgescheiden van het nabijgelegen goed. 78 De Kleine Aa zou een rol gespeeld kunnen hebben i.v.m. de Vorsselse watermolen. Hendricus hertog van Lotharingen staat, volgens een archiefstuk van 1215, de molen af aan de kerk van Postel voor negen Keulse marken. Jan van Bladel had de molen in leen van de hertog. Dirk, heer van Ghore geeft, tot zaligheid van zijn ziel en van de zielen van zijn voorzaten, volgens een in het Latijn gesteld archiefstuk in 1219 12 Keulse denarien aan het Godshuis van Postel. Zij was hem dit jaarlijks schuldig uit de Vorselse molen. Een in het Latijn gesteld archiefstuk van hertog Jan, gedateerd op Goede Vrijdag 1331, bevestigt het Postels bezit van de (Wolfswinkelse en) Vorselse molen ten zuiden van Bladel aan de Aa of Goorloop. De Vorselse molen werd om het jaar wisselend bemalen door de Vorselse en Terkooijse hoeve. Confiscatie 1648 Bij de Vrede van Munster (1648) wordt Postel de molen ontnomen. Nieuwe eigenaar wordt de Republiek der Verenigde Nederlanden. Administratief valt het beheer en het verpachten daarna onder de zogeheten rentmeester van de geestelijke goederen. Bij herhaling moeten er (steeds hoger uitvallende) reparaties aan de molen verricht worden. Reden om met enige regelmaat het rendement te bekijken ten opzichte van de (vaak dalende) pachtopbrengsten en op tal van momenten molens, huizen, hoeven en landerijen publiek te verkopen. Zo ook koopt Lambert de Bock uit Den Bosch de Vorsselse hoeve. Groot ongemak heeft hij van het beheer van de waterstanden door de molenaar van de Vorselse molen. Deze molen staat in de annalen overigens ook wel bekend als de molen Ter Coijen. Deze wordt namelijk om de beurt "alternis vicibus" - bemalen door de hoevenaar van hoeve ter Coijen en die van hoeve Vorssel. Daarmee zijn er dus tenminste drie partijen in het conflict betrokken: de twee hoevenaars en de molenaar. Lambert de Bock reikt de oplossing zelf aan. Hij biedt aan beide Bladelse molens over te nemen. inclusief de hoeven Ter Hofstad en Ter Coijen. Of in erfpacht of in koop. Nadat de erfpacht op instigatie van de thesaurier-generaal bij resolutie van 22 april 1738 op f 120 was vastgesteld, met het recht die te allen tijde voor f 3000 te mogen lossen, is Bock daar ook onmiddellijk toe overgegaan. De molens bevinden zich voor het eerst in particuliere handen. Pegelstelling 1768 Pegelstelling van een watermolen is het vaststellen van de maximaal toegestane hoogte van het waterpeil door middel van een vaste markering (pegel) aan of bij de molen. Dit om overlast, vooral bovenstrooms, aan onderlopende landerijen te voorkomen. In 1545, ten tijde van Karel V, gebeurt dat voor vrijwel alle watermolens in Zuidoost-Brabant. Niet met die van Bladel. Beide worden beschouwd als wintermolens, het water loopt door eigen land en niemand heeft enige schade. Wintermolens zijn

76

B. Beex, De Haas' - molendinum venti Hoogcasteren, Loon, Vessem en Beers (z.p. z.j.) J.W. Hagen, Ribben, Sloven en Schutgebinten: De negentig Staatse jaren van de Vorselse watermolen (1648-1738). In: Jaarboek Heemkunde Kring Pladella Villa Bladel en Netersel deel III, 1992. 45-96; A.J.M.P Maas, De nederzettingsgechiedenis van Bladel in de twaalfde en dertiende eeuw. Doctoraalscriptie Middeleeuwse geschiedenis KUN 1988. p. 35-37. 78 Schriftelijke mededeling B. Beex 77

51

ze verplicht met half maart de sluizen te trekken en aan de balk te hangen, wat het veroorzaken van wateroverlast in het zomerseizoen vanzelf uitsluit. In 1651 wordt bij een bezoek aan de Vorselse molen bevonden dat "door 't opstijgen vande wateren geen corenvelden en coste werden beschadigt, nochte oock dat daer niemant en was die clachtich waeren, soo is niet nodich geacht daer eenen pegel te stellen". Van de Wolfwinkelse molen zijn er wel veel klachten. Zelfs in de zomer wordt daar het hele beekdal onder water gezet. Reden om in 1651 daar een voorlopige pegel te stellen. In 1689 wordt door Domeinen de Wolfswinkelse molen opnieuw als een wintermolen aangemerkt. Gemalen mag er alleen worden van half oktober tot half maart; zo ook op het Vorsselse molentje. De eigenaren van de beide molentjes malen echter even vrolijk het hele jaar door, dus ook 's zomers. Van wintermolens is er dus feitelijk geen sprake; voldoende reden om ze van een pegel te voorzien. Zeker wanneer ook nog eens klachten komen. Kort na de dood van Cornelis de Back, in mei 1767, komen er klachten los over het gedrag van de molenaar van de Wolfswinkelse molen. Deze houdt het water zo hoog dat hij allerlei belendende percelen blank zet. Op 15 januari 1768 besluit de Raad van State dat beide Bladelse molens een pegel dienen te krijgen. Ieder die meent de bezitter te zijn van de laagste beemd of op wat voor manier dan ook schade ondervindt van de handelwijze van de molenaar wordt opgeroepen om getuige te zijn van het stellen van de pegel. Ook wordt uitgenodigd Samuel de Back, de voogd over de minderjarige kinderen van Cornelis de Back en tevens vertegenwoordiger van Belia en Catharina van Nouhuys, op dat moment eigenaren van de molens. Hij dient te zorgen voor een stevige eiken paal, dik van boven een voet in het vierkant, die minstens drie voet diep in de grond van de rivier geheid kan worden. "Mitsgaders ook een ijzeren kruijs met zijn vier punten nederhangende en op den kop van de paal passende, op welk kruijs in het midden moet gemaakt zijn een ijzeren knop, hoog drie duijm en dik over het kruijs 1 1/2 duijm, om hetzelve nadat de paal daarin geheijt zal zijn, daarop te laten spijkeren." Verder diende hij ook de nodige arbeiders te leveren, "met een heij en verdere gereedschappen". Allereerst is de Vorselse molen aan de beurt. Ter plaatse wordt voorgelezen de resolutie van de Raad van State van 15 januari 1768, die het stellen van een pegel onherroepelijk had gemaakt. Vervolgens diende te worden vastgesteld welke beemd aan de rivier het laagst gelegen was. Dat gebeurt op een vrij ingenieuze manier, waaraan zakhorloges en een snaphaan te pas komen. Het snaphaanschot is het teken dat op dat moment de laagste beemd begint te overstromen. Zodra het gehoord wordt geeft de waterschatter met een teken op de molen aan hoe hoog daar op dat moment het water staat. De eiken paal, met daarop een kruis met een knop, wordt in de grond geheid, waarna de 'ban en vrede' op de paal wordt gelegd. De volgende morgen is het treffen bij de Wolfswinkelse molen. Daar bleek Adolphus Booms, door wiens klacht de hele zaak aan het rollen was gebracht, over de laagst gelegen beemd te beschikken. Een acht voeten lange eiken paal van negen bij negen duim wordt zes voeten in de grond geplaatst op achttien voeten van de stenen brug en 42 voeten van de molen. Er bovenop werd een kroon gespijkerd, met een drie duimen hogere knop, zodat het bovenste gedeelte van de knop na meting door de landmeter precies 3 % voet boven de waterplaat van de molen blijkt te liggen. Net als bij de Vorsselse molen was gebeurd, wordt vervolgens ban en vrede op de geslagen paal gelegd. Eind 1789 is de Wolfswinkelse molen eigendom van mejuffrouw Belia van Nouhuys en de Vorsselse molen behoort toe aan secretaris Johan Christiaan van Crullenberg. Eigenaar van de Wolfwinkelse molen in 1815 is George de Back (1745-1828) wonend in Den Bosch. George de Back zal de Wolfswinkelse molen later in gezamenlijke eigendom geven aan drie van zijn dochters. Dit zijn Cornelia Elisabeth (in 1817 gehuwd met HA Krieger), Geertruida Jacoba (in 1816 gehuwd met Jan de Jong) en Christina Catharina. Mede in het licht van de opkomst van de lakenindustrie en het beperkte wateraanbod door aanzanden en geringe regenval verzoeken de gezusters in 1825 hun molen te mogen ombouwen tot een gecombineerde wateren windmolen, die behalve voor het malen van graan ook geschikt is voor het volen van lakens. Op 3 december 1825 volgt de koninklijke goedkeuring. Maar nog voor realisatie, op 12 november 1826 slaat het noodlot toe. De Wolfswinkelse molen brand af. Herbouw tot een wind- en watermolen vindt plaats in 1827. Niet veel later, in het voorjaar van 1830, gevolgd door de Vorsselse molen. Dit korenwatermolentje, genaamd Vorssel,

52

behoort op dat moment toe aan mejuffrouw Christina Catharina de Back en is in gebruik bij Wouter de Wit. Vanaf dat moment staat er in Bladel nog maar één molen. Op 5 september 1847 valt deze Wolfswinkelse molen opnieuw ten prooi aan de vlammen. De molen behoort dan toe aan Jan de Jong, echtgenoot van Jacoba de Back, te Oirschot en wordt bemalen door Lambert De Kinderen. De restanten van de molen worden verkocht aan Arnoldus Teurlings uit Casteren. Teurlings laat de herbouwde molen zoveel mogelijk in steen optrekken. Toch heeft dat niet kunnen verhinderen dat ook die binnen de kortste keren door brand verwoest wordt. Dat heeft plaats in 1850, daags voor Kerstmis. Eind 1850 zit Bladel helemaal zonder molen. Eind zomer 1852 is de nieuwe molen gereed. Tot ongeveer 1935 is deze als watervluchtmolen in bedrijf gebleven. In september 1944 is hij door de Duitsers in brand gestoken. Het jaar daarop verkoopt molenaar Teurlings het stuwrecht aan het waterschap, waarna in 1946 de sloop van de molenromp volgt. 2.16.2.004 Watermolen Hapert Deze molen was gebouwd op de Beerze tussen Hapert en Bladel bij de brug die vroeger deze dorpen verbond. 79 De molen werd beheerd door de abdij van Tongerlo en kwam in 1590 in het bezit van het bisdom 's-Hertogenbosch. Na 1648 werd het een domeinmolen, dus bezit van de staat. De watermolen zou in 1859 zijn afgebrand en niet meer herbouwd. Rond 1900 werd een geheel nieuwe windmolen gebouwd die inmiddels op de Rijksmonumentenlijst staat. 80 Voor meer achtergrondinformatie zie Beex. 81 In de database voor verdwenen molens staat deze molen bekend onder nummer 6281. De molen is getypeerd als een watermolen. De molen werd in de Middeleeuwen en 16e eeuw beheerd door abdij Tongerlo. ln 1590 in bezit gekomen van het bisdom. Na 1648 werd het een domein molen. ln Kohieren verpondingen van 1753 wordt korenmolenverponding genoemd. In de archieven komen we het volgende tegen 82 : - Schepenbank Hapert. Inv. 36 allerhande acten 1756-1769. Folio 133 e.v. Scheiding en deling 19/1/1763 kinderen en erfgenamen van Peter van Hove en Johanna Helselmans. leder kind (Peter, Maria, Anna, Catharina, Geetruida en Wouter) krijgt een lot. Tezamen o.a. de koorenwatermolen staende en gelegen onder den dorpe van Hapert .... item het huys, hoff en aengelagh staende en geleegen als vooren. - Schuldbekentenis (600 gulden) 13-4-1792 van Walterus van Hove en Catharina Goossens aan M. Vissers te Vessem met als onderpand molens te Hapert en Hoogeloon. [Gautier van hove x Catharine goossens. Kind = francois van hoven geboren 10-1-1772 in Deurne en Borgerhout (Bel), gehuwd met (4/10/1812) Anne Marie Swalen (21/04/1776) 01777 (inv. 211) watermolen kinderen Peeter van Hoove. Ook in 1785 verponding watermolen vernoemd. - Ca. 1800 Francis van Hove molenaar (Swalen-archief) - 1807 Deling van Francis van Hove betreffende molens Hapert en Hoogeloon 8-3-1807. Zoon Jos van Hove krijgt molen (waarde korenwatermolen toen 6200) - Op 18/8/1832 wordt melding gemaakt van het wintermolen (1-10 tot 17 maart) zijn. 'Gemeenteverslag 1857 maakt melding voor de hele gemeente van 1 watergraanmolen, 1 rosoliemolen en 1 wind graan schorsmolen. - 14/2/1857 afgebrand (vermeldt in dagboek Panken: "De watermolen te Hapert is Maandagavond, den 14 Febr. 1857, afgebrand").

2.16.2.007 Watermolen op de Heuvel – Kleine Beek Vlak ten oosten van de hoeve ten zuiden van het Loons Bos stroomt het beekje De Stroom alias de Kleine Beek noordwaarts tussen Hoogeloon en Hoogcasteren. Er is daar een bruggetje met aan weerszijden een wegenwaaier. Aan de oostkant ligt een groepje boerderijen “De Heuvel”. 79

De huidige brug in de provinciale weg ligt ongeveer 120 meter ten zuiden van de vroegere watermolen. G. Beex, ‘Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren’. In: Drie dorpen een gemeente: een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren. (Hapert 1987). 136-143. Aldaar 137-138. 81 B. Beex, Verdwenen watermolen Hapert – inspiratie tot landart en natte natuur (z.p. z.j.) 82 Informatie van Bart Beex, 26 december 2006 80

53

Lange tijd werd door archeologen vermoed dat op de Heuvel een watermolen had gestaan. Een strook grond ten zuiden van de brug over "de Stroom" op de Heuvel droeg de naam "Meulenbroek". In het jaar 1521 wordt in het cijnsboek van Eersel een watermolen bij Den Heuvel vermeld (Beex, 1987). Toponymisch onderzoek van akkernamen rond 1950 bracht de naam "de Vloed", even ten zuiden van de brug, aan het licht. Later werd het bestaan van een vroegere watermolen bevestigd door talrijke zware balken en puin op de plaats waar een transformatorhuisje werd gebouwd ter hoogte van de brug. Dit waren de funderingen van de vroegere watermolen. Waarschijnlijk heeft de molen gekampt met te weinig of onregelmatige toevoer van water nadat stroomopwaarts langs het riviertje de broeklanden en rijten werden ontgonnen. De Kleine Beerze kende te weinig verval en kon daardoor te weinig kracht ontwikkelen om de molen in werking te zetten. Het waterrad kon dus niet langdurig draaien. Om deze problemen op te lossen, werd het water opgestuwd. Het vergaarbekken dat in stroomopwaartse richting ontstond, werd de Vloed genoemd. Op zeker moment is de molen toen vervangen door een rosmolen, een molen die door paardenkracht werd aangedreven. Deze rosmolen is volgens ooggetuigen vervolgens naar Landorp is overgebracht. Rond 1920 waren in het gebouw nog alle onderdelen van de rosmolen aanwezig, maar hij werd toen 83 al niet meer gebruikt. Op het toponiemenkaartje van Beex 1987, 148 opgenomen in de scriptie van Van der Zee, is langs het beekje pal ten zuiden van de brug het toponiem “De Vloed” te zien. Wat zuidelijker duikt links en rechts van de beek de naam “Molenbroek” op.

83

G. Beex, ‘Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren.’ 138-139.

54

Beide gebieden zijn op dit kaartje (reconstr. fysisch landschap met kadastrale kaart 1832) gearceerd weergegeven. Die namen zouden wel eens kunnen wijzen op een geheel vergeten watermolen van het oude kleine type die dan aan de brug gestaan zou kunnen hebben. Een “Spookmolen” dus. Mogelijk is die buiten bedrijf geraakt na de bouw in 1305 van de latere Tongerlose windmolen op 1800 meter ten NW van deze plek. Omdat de Tongerlose archieven de molen niet noemen, kan deze een andere eigenaar 84 gehad hebben. In het RAAP rapport 1596, Ecologische verbindingszone Kleine Beerze, deeltraject Den AardMolenbroek wordt melding gemaakt van een tweede watermolen ten noorden van Dukesvoorten: ‘Tijdens graafwerkzaamheden in het beekdal zijn op deze plek houten palen gevonden. Deze palen zijn in verband gebracht met een watermolen die bij de brug van de Antwerpse Baan lag. Bij deze interpretatie mogen de nodige vraagtekens geplaatst worden. De veronderstelde watermolen ligt namelijk te dicht bij de hierboven beschreven watermolen. Het opstuwen van het water moest tot aan de volgende stroomopwaarts liggende molen merkbaar zijn. Het gevolg was dat deze laatste molen wegens te gering verval van het water niet kon malen. Twee watermolens op zo'n korte afstand van elkaar moest tot conflicten leiden. Archiefstukken waarin melding wordt gemaakt van een watermolen aan de Antwerpse Baan of geschillen waarin waterpeilkwesties werden besproken, zijn niet bekend. 85 Mogelijk hebben de palen deel uitgemaakt van een brug die aan de Antwerpse Baan lag.’ Dat er geen archiefstukken zijn die over conflicten spreken is niet bepaald een goed argument. Archiefstukken die betrekking hebben op dit gebied zijn veelal niet oud, terwijl watermolens al in de Vroege Middeleeuwen mogen worden verwacht. 16.3 Rosmolen Door paardenkracht aangedreven graan of industriemolen. Vaak in een typisch veelhoekig gebouwtje of een “verdikking” van een ander gebouw. 2.16.3.001 Rosmolen op de Heuvel (is gelijk aan 2.16.2.007) Lange tijd werd door archeologen vermoed dat op de Heuvel een watermolen had gestaan. Een strook grond ten zuiden van de brug over "de Stroom" op de Heuvel droeg de naam "Meulenbroek". Toponymisch onderzoek van akkernamen rond 1950 bracht de naam "de Vloed", even ten zuiden van de brug, aan het licht. Later werd het bestaan van een vroegere watermolen bevestigd door talrijke zware balken en puin op de plaats waar een transformatorhuisje werd gebouwd ter hoogte van de brug. Dit waren de funderingen van de vroegere watermolen. Waarschijnlijk heeft de molen gekampt met te weinig of onregelmatige toevoer van water nadat stroomopwaarts langs het riviertje de broeklanden en rijten werden ontgonnen. Op zeker moment is de molen toen vervangen door een rosmolen, een molen die door paardenkracht werd aangedreven. Deze rosmolen is volgens ooggetuigen vervolgens naar Landorp is overgebracht. Rond 1920 waren in het gebouw nog alle 86 onderdelen van de rosmolen aanwezig, maar hij werd toen al niet meer gebruikt. Vanuit het dorp (de Straat heette dat toen nog) naar de brug op de Heuvel, was rechts over de beek een grote schuur te vinden met dikke muren en zware funderingen. Het meest opvallend waren een reeks "schietgaten". Deze sleuven in de muur waren een halve steen breed en ongeveer 80 centimeter hoog en waren op een afstand van 2 meter over de volle lengte van de schuur aangebracht. Het is duidelijk dat dit gebouw een bijzondere functie heeft gehad. Deze schuur is waarschijnlijk een graanschuur geweest. Een dergelijke schuur met ventilatiesleuven treffen we thans

84

K.Leenders 28 juli 2010. J.A.M. Roymans & H. Hiddink, Ecologische verbindingszone Kleine Beerze, deeltraject Den Aard-Molenbroek RAAP rapport 1596 (Weesp 2007), p. 41 86 G. Beex, ‘Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren.’ 138-139. 85

55

nog aan op het landgoed "Heerenbeek" tussen Oirschot en Boxtel, waar hij als tiendschuur (type Vlaamse schuur) diende voor een norbertijner abdij. 87 16.4 Torenmolen Molens met een stenen romp, die hier in de regio al in de middeleeuwen voorkwamen. 16.5 Motormolen Vanaf 1846 komt de stoommachine de wind- en waterkracht aflossen, eerst in een bijgebouwtje van de oude molen. Vanaf 1907 ook “zuiggas”-motoren en later diesel en elektromotoren. Eerst worden er nog typische motermolengebouwen opgericht, later is een maalderij onherkenbaar. Het gaat om die typische motermolengebouwen. 16.6 Molenbiotoop Gebied met straal van 600 meter rond een met windkracht aangedreven molen. 2.16.6.003 Molenbiotoop Hapertse Molen 16.7 Molenberg Natuurlijke of opgeworpen hoogte waarop een windmolen staat of stond. Ook de “belt” van een beltmolen. 16.8 Molenwiel Min of meer ronde waterplassen boven en benedenstrooms van watermolens, uitgewoeld door het onrustige water. De molenaar had er vaak het visrecht op. Niet te verwarren met het molenrad: dat is het rad waarin het water valt om de molen aan te drijven. 2.16.8.001 Molenwiel ’t Wieltje bij watermolen Hapert 16.9 Molenvloed Gebied bovenstrooms van watermolen dat door te sterke stuwing bij de molen wateroverlast kon hebben. Verschilt van “Molenwiel”, want dat is een meest ronde kleine waterplas bij de uitloop van het molenrad of de bijhorende sluis; soms ook pal bovenstrooms van molenrad. 16.10 Wind- en watermolen (Watervluchtmolen) Door wateren windkracht aangedreven graan- of industriemolen 2.16.10.001 Wind- en watermolen op Wolfswinkel: “Castersemolen” 88 In de database voor verdwenen molens staat deze molen bekend onder nummer 394. De molen is getypeerd als een Watervluchtmolen (wind- en watermolen). Op deze plaats zou voorheen al in de 12e eeuw een watermolen hebben gestaan eigendom van Frederik Hendrik, Hertog van Lotharingen en ging in 1215 voor een bedrag van negen Keulse marken in eigendom over aan de Abdij van Postel, samen met de Wolfwinkelse hoeve. In 1847 kwam hij in het bezit van de familie Teurlings. Na een brand werd de molen herbouwd als watervluchtmolen. Van dit type hebben er circa 5 bestaan in Nederland. De molen kon zowel op windkracht als op waterkracht malen, in de zomertijd wanneer de Beerze droog stond werd er gebruik gemaakt van de windkracht. De molen was in bedrijf tot 1935 en werd onttakeld in 1937. Daarna bemaalde Noud Teurlings de molen d.m.v. een dieselmotor. Twee jaar later verdwenen de wieken en de kap. In 1939 werd de molen gesloopt en verkocht Teurlings de stuwrechten aan het waterschap. In de oorlogsjaren zagen 87

G. Beex, Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren. Beex wijst erop dat Kerk-Casteren niet wordt genoemd, hoewel het veel dichter bij de molen lag dan de Beerzen. Vermoedelijk had de Casterse watermolen toen al het maalrecht van dit dorp. 88 J.W. Hagen, Malen op de AA: Twee eeuwen geschiedenis van de Casterse of Wolfswinkelse molen onder Bladel (1651-1851) In: Jaarboek Heemkunde Kring Pladeela Vialla Bladel en Netersel deel IX, 1998. 48-114; A.J.M.P Maas, De nederzettingsgechiedenis van Bladel in de twaalfde en dertiende eeuw. Doctoraalscriptie Middeleeuwse geschiedenis KUN 1988. p. 35-37.

56

de Bladelse bewoners kans om radio's te verbergen in de molen die anders door de Duitsers in beslag zouden zijn genomen. Tijdens de bevrijding van De Kempen vloog de molen op 21 september 1944 in brand, aangestoken door de Duitsers die hem als uitkijkpost hadden gebruikt. Volgens Toon Teurlings zou zijn vader het restant van de molen daarna zelf met handgranaten hebben laten springen. Stenen ervan zijn bij het herstel van verschillende huizen in Casteren gebruikt. Rond 1960 verbrandde de rest van de molen af. Het achtkantige gebouw wat er nu staat is slechts een aandenken (deze molen was immers rond). De laatste molenaar was de heer Teurlings die na de Tweede Wereldoorlog, toen de molen al verwoest was, de waterrechten heeft verkocht aan het waterschap. Dit was één van die unieke molens in ons land. Het onderste deel resteert en is nog 89 zichtbaar. De Casterse molen werd vroeger ook wel de Wolfwinkelse molen genoemd. In 1545 was deze molen een wintermolen wat wil zeggen dat hij slechts mocht werken van 1 oktober tot 17 maart. In 1847 is deze houten watermolen door brand verwoest. Hij werd herbouwd als een stenen wind-waterstellingmolen, d.w.z. dat beneden de stelling (de houten omgang) een watermolen was ondergebracht en boven de stelling een gewone windmolen. De koning, de grote houten aandrijfspil, liep van de kap tot de begane grond door en kon daardoor zowel door het gevlucht (de wieken) als door het waterrad worden aangedreven. Deze windmolen stond aan de Bladelse kant van de rivier. Van de windmolen kon men inderdaad zeggen dat hij in Bladel stond, maar een watermolen staat altijd op of over een 90 riviertje. Zowel de sluis, het waterrad en de vloed lagen aan weerszijden van de grens. De Casterse watermolen was lang in beheer bij de abdij van Postel. Pas in de vorige eeuw werd hij particulier eigendom. De wateren windmolen zijn sinds die tijd in het bezit geweest van de familie Teurlings. De water-, en windmolen hadden ook meerdere functies o. a. korenmolen, olieslagmolen en in het begin ook als runmolen. Zoals zoveel molens werd ook deze aan het eind van de jaren dertig vervangen door een maalderij die onafhankelijk was van weer en wind. Het gevaarte overleefde nog de oorlogsjaren niet. Wie nu de plaats van de voormalige watermolen passeert, ziet alleen nog de funderingen waar later een laag gebouwtje op is aangebracht. De weg daar naar toe ligt nog steeds 91 op de dam dwars door het rivierdal, dat vroeger voor het stuwmeer (de vloed) moest zorgen. Foto van de voor deze streek zeldzame molen. http://www.molendatabase.org/molendb.php Ook foto van het interieur (Bron 6, nr. 29/30/46/49).

89

http://www.molendatabase.org/molendb.php G. Beex, ‘Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren.’ In: Drie dorpen een gemeente: een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren. (Hapert 1987). 136-143. Aldaar136-137. 91 G. Beex, ‘Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren.’ 90

57

Thema: 17 Gehuchten Dit deel van Brabant is vanouds een gehuchtenland, met gemiddeld een dozijn gehuchten en één dorpskom per oorspronkelijke gemeente. Het begrip “gehucht” (buurtschap, herdgang) hoort specifiek bij het oude hoofdzakelijk agrarische landschap. Ieder gehucht beschikte over een groter of kleiner gebied met akkers, weiden, hooiland en in de Middeleeuwen een aandeel in de gemene gronden. Dit kan het gehuchttoebehoren genoemd worden. Gehuchten die vooral uit boerderijen bestonden vertoonden een vrij open structuur. Iedere boerderij stond immers op een betrekkelijk groot erf (typische maat: 1 hectare) en daardoor konden ze niet dicht opeen geschoven worden. Vaak is de onderlinge afstand nog veel groter en is de ligging bij eigen grond blijkbaar een belangrijke factor geweest. Een straat verbindt in veel gevallen de boerderijen. In andere gevallen stonden de boerderijen met hun "voordeur" op de rand van een akkergebied (krans-akker-dorp) of op de rand van een stuk gemeenschappelijk gebruikte grond (krans-aard-dorp). Bij deze twee laatste vormen vinden we de boerderijen alle aan dezelfde kant van de straat, maar tevens waren ze verdeeld over meerdere gehuchten. In bijzondere topografische omstandigheden kan op deze wijze een driehoekige ruimte tussen boerderijen ontstaan zijn. Dat zijn geen "Frankische driehoeken", maar in de late Middeleeuwen of daarna gevormde pleinen, die qua genese verwant zijn aan de wegenwaaiers aan de rand van het cultuurland. Waar er dichte bebouwing optreedt, hebben we niet met boeren te maken. Het kan gaan om landarbeiders of wevers, maar ook (vooral in de dorpskommen) om renteniers, winkeliers, notabelen etc. Niet alle gehuchten dateren uit de hoge of late Middeleeuwen. Naarmate de ontginningen voortgingen, ontstonden er ook nieuwe nederzettingen. Door het opschuiven van de heiderand kwamen ooit op die rand gelegen gehuchten midden in het boerenland te liggen en kwam er ruimte voor een nieuwe rij: "Heikant" is dan een typische benaming. Elders werd op vrij chaotische wijze een stuk heide ingenomen en bebouwd: de heidekrakers. In het bestaande cultuurland ontstonden nieuwe gehuchten door de splitsing van oude boerderijen, door het aankoeken bij een herberg of door het op een strookje langs de weg huisvesten van landarbeiders. Op de erfgoedkaart worden twee referentieperiodes gebruikt bij het thema gehuchten en dorpen, namelijk de periode 1830 en 1900-1930. De situatie op basis van de kaart van 1832 wordt als onderlegger gebruikt voor de verwachtingswaarde hoog – historische kern. Als eerste meetmoment wordt 1832 (opname kadaster) aangehouden. De bewoonde erven van 1832 dienen als basis voor de gehucht-identiticatie. De situatie van 1900-1930 is de tweede referentie waarbij de bewoning nader wordt getypeerd. Bij ieder bewoond erf is aangegeven tot welk gehucht en tot welke gemeente het behoorde. De in 1832 bewoonde erven kunnen archeologisch interessant zijn. Bovendien bestaat de mogelijkheid dat, als het bedrijf tot in de twintigste eeuw voortgezet werd, op het erf naast puin ook bodemverontreiniging wordt aangetroffen. De gehuchten worden als volgt getypeerd: groot dorp: meer dan 50 nederzettingseenheden (NZE), brede verzorgende functie, veel functies meervoudig aanwezig. klein dorp: meer dan 25 NZE, verzorgende functies enkelvoudig aanwezig groot gehucht: meer dan 25 NZE, geen verzorgende functie buiten een enkele herberg klein gehucht: 10-25 NZE huizengroep: 3-9 NZE. verspreide bewoning aan straat: Van belang is dat de "verspreide bewoning aan straat" in veel gevallen de gedaante is waarin oude, niet erg uitgegroeide, agrarische gehuchten in de vroege negentiende eeuw nog voortbestonden compact aan straat: enkele verdichtingen in de verspreide bewoning, meestal aan een weg. verspreid: soms erg eenzaam gelegen losse NZE, bijv. boswachter, veerhuis, paardenwisselstation. gehucht 1830

58

Bij het typeren van gehuchten is het van belang op welk moment we de situatie beoordelen. Een gebied met verspreide bewoning in 1832 kan tegen 1900 enkele gehuchten bevatten, een groep boerderijen die in 1832 als “verspreid langs straat” (verder dan 100 meter uit elkaar dus) getypeerd wordt, kan doordat er huizen en boerderijen tussengevoegd zijn, in 1900 of 1930 als klein of zelfs groot gehucht (onderlinge afstanden minder dan 100 m) getypeerd moeten worden.

Afbeelding: Kleurenkaart territorium Bladel naar Verhees (eind 18e eeuw) Het laatste kwart van de 19e eeuw en de eerste decennia van de 20e eeuw staan te boek als een periode waarin in Nederland grote veranderingen plaatsvonden. Deze ontwikkelingen, dikwijls aangeduid als ‘modernisering’, behelsden vooral in Zuid-Nederland een sterke economische en demografische groei. Door de daling van de sterftecijfers groeide de bevolking van Nederland in dit tijdvak zeer sterk. 92 Vooral in het katholieke Brabant groeide de bevolking explosief. De huisnijverheid bood soelaas voor deze enorme bevolkingsaanwas. Aan het begin van de 20e eeuw was er vooral sprake van huisindustrie (leer, schoenen, sigaren, klompen et cetera). Uit de huisindustrie ontstonden in de loop van de 20e eeuw grootschalige industriële activiteiten. In de Kempen vonden echter geen grootschalige industriële activiteiten plaats. Met uitzondering van Reusel, Eersel, Valkenswaard, Bergeijk en Middelbeers namen de dorpen en gehuchten dan ook niet of nauwelijks in omvang toe. Op basis van het historisch kaartmateriaal (zie erfgoedkaarten: http://atlas.sremilieudienst.nl/Archeologie/) lijken de gebieden rondom de Kempen, waar wel 92 J.C.H. Blom & E. Lambert (red.), Geschiedenis van de Nederlanden (Baarn 2006) p. 327-328.

59

grootschalige industriële activiteiten plaatsvonden, de bevolkingsaanwas binnen de Kempen te hebben opgevangen. In de historische literatuur wordt vaak gesteld dat de perifere Kempense gemeenschappen als laatste van de dorpen in Nederland sociale en culturele veranderingen hebben ondergaan, zo ongeveer toen de 20e eeuw al een eind gevorderd was. Hoewel het beeld van de Kempen als ’reservaat’ door dr. P. Meurkens in belangrijke mate is bijgesteld van een statische samenleving naar een samenleving die op vele gebieden in beweging was, concludeert Meurkens dat de diepgaande maatschappelijke veranderingen in de tweede helft van de 19e eeuw nog weinig invloed hadden op het fysieke aanzien van de gemeenschappen. Rond 1900 was er slechts een geringe bevolkingsaanwas, bestaansbronnen kenden alleen marginale wijzingen en de natuurlijke omgeving behield dezelfde kenmerken. 93 Bij de cultuurhistorische inventarisatie die ten grondslag ligt aan de erfgoedkaarten is het juist te doen om het fysieke aanzien van de dorpen en het omringende landschap. Vandaar dat de periode rond 1900 hier als ijkpunt is gekozen. De snelle en diepgaande culturele en maatschappelijke veranderingen in de tweede helft van de 19e eeuw zijn dan nog niet gekristalliseerd. Aan de hand van het fysieke aanzien van de dorpen rond 1930 (derde referentieperiode bij de erfgoedkaarten) wordt op treffende wijze zichtbaar welke dorpen in de Kempen door de ‘ondergrondse’ maatschappelijke en sociale dynamiek sterk van gedaante zijn veranderd. Op basis van het historisch kaartmateriaal (zie erfgoedkaarten) gaat het om Reusel, Eersel, Bergeijk, Middelbeers en Valkenswaard. 94 17.1 Groot dorp 2.17.1.001 Bladel Sinds 1810 maakte Netersel deel uit van de gemeente. Sinds 1997 maakt de gemeente Hoogeloon (sinds 1810 incl. Casteren en Hapert) deel uit van de gemeente Bladel.

16 juli 1817: “Zijnde van lazuur, met twee leggende sleutels van goud, geplaatst en soutoir."

8 maart 1998: “Doorsneden; I in sabel twee afgewende schuingekruiste sleutels van zilver en goud, de gouden gaande over de zilveren; II in goud drie kepers van keel. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee parels.” 93 P. Meurkens, Bevolking, economie en cultuur van het oude Kempenland (Bergeijk 1985) p. 4 94 Indien er aanwijzingen zijn dat ook andere dorpen op dezelfde dynamische wijze zijn veranderd, door bijvoorbeeld sterke bevolkingswaanwas, groei van de dorpen en industrie, staan wij open voor suggesties.

60

Dorpen: Bladel, Casteren, Hapert, Hoogeloon, Netersel Aantal inwoners: Rond 1811: 1103 Rond 1900: 1583 Rond 1950: 3322 Rond 2000: 18919 Gebied Het gebied van de voormalige gemeente Bladel en Netersel viel samen met dat van de voormalige statendorpen, gelegen in het Kwartier van Kempenland. Waarschijnlijk was de lage heerlijkheid in de 13de en begin 14de eeuw in handen was van de familie Van Bladel. De gemeente was in 1810 ontstaan door afscheiding van Reusel. Per 1 januari 1997 ging die gemeente op in de gemeente Bladel. De gemeente Bladel is per 1 januari 1997 gevormd door samenvoeging van de voormalige gemeenten Bladel en Netersel en Hoogeloon, Hapert en Casteren. Geschiedenis van de wapens Bladel en Netersel vormden samen met Reusel één schepenbank. In 1340 is sprake van een gerechtsdienaar in Bladel, in 1360 van Netersel binnen het gerecht van Bladel. Een schependomszegel is bekend vanaf 1406. Een tweede zegel dateert uit de jaren 1412-1547 en een derde uit 1583-1611. Alle drie zegels tonen één sleutel met een roostervormige baard. Een vierde zegel was in gebruik in 1627-1705 en vertoonde twee gekruiste sleutels. Vóór 1746 werd een vijfde zegel in gebruik genomen, waarvan de voorstelling tot het midden van de 20ste eeuw op het briefpapier van de gemeente werd gebruikt. In 1815 zond de burgemeester een zegelafdruk in, die de Hoge Raad van Adel op 16 juli 1817 bevestigde: "Zijnde van lazuur, met twee leggende sleutels van goud, geplaatst en soutoir." De kleuren zijn de rijkskleuren. De betekenis van het wapen spreekt voor zich. De sleutel, die oorspronkelijk in het zegelveld stond, stelt de sleutel van de hemelpoort voor, het symbool van Sint-Pieter, de kerkpatroon van Bladel. In later tijd werd deze heilige steeds met twee sleutels voorgesteld: de gouden sleutel van de hemel en de zilveren van de aarde. De Noordbrabantse Commissie voor Wapen- en Vlaggenkunde stelde op verzoek van de gemeente voor het wapen voor de nieuwe gemeente te doorsnijden en in de bovenste helft de twee sleutels uit het wapen van de voormalige gemeente Bladel en Netersel op te nemen. In de onderste helft werden de drie kepers uit het wapen van de voormalige gemeente Hoogeloon, Hapert en Casteren opgenomen. De aantallen konden tevens staan voor de beide kerkdorpen in de gemeente Bladel en de drie kernen in de gemeente Hoogeloon c.a.. Bij Koninklijk Besluit van 8 maart 1998 nr. 97.006228 werd als wapen verleend: “Doorsneden; I in sabel twee afgewende schuingekruiste sleutels van zilver en goud, de gouden gaande over de zilveren; II in goud drie kepers van keel. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee parels.” Bronnen Originele wapendiploma in RHCe, THA, Atlantisnr. 23994. Foto wapen (1817) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA, Zegelkaarten, doos 2. Jan Melssen, ‘Over wapens en zegels: Bladel en Netersel’, Kroniek van de Kempen 6 (1986) [Hapert, 1988] 106-107. Rapport betreffende herziening van de wapens van gemeenten en de instelling van wapens voor de dorpen in de Regio Eindhoven [Noordbrabantse Commissie voor Wapen- en Vlaggenkunde, september 1996]. Originele wapendiploma in RHCe, THA, Atlantisnr. 24000 (1998). Jan Melssen, ‘Wapen en vlag voor de nieuwe gemeente Bladel’, Van Schild en Vaan VI (1999) 9-13. Jan Melssen, ‘Het wapen van de nieuwe gemeente Bladel’, De Nederlandsche Leeuw 116 (1999) 222-225. Historische beschrijvingen 1811 "De parochiekerk waarin de gereformeerden hun godsdienst beoefenen staat hier even als op andere plaatsen der Meijerij in de akkers, zij is noch groot noch schoon maar heeft als bijzonderheid dat hare ramen in hout gevat zijn; aan deze kerk is ook de gevangenis, die wel ingericht maar niet toereikend is voor een grensdorp als Bladel."

61

1900 Het dorp zelf of de kom om het Marktveld is zeer klein. Er worden enkele paarden- en veulenmarkten gehouden. De inwoners leven overwegend van de landbouw terwijl enigen elders werk pogen te vinden en enkelen zich met fabrieksarbeid ( brouwerij en leerlooierij) bezig houden. 1950 Tot omstreeks 1890 was Bladel nog een landelijk dorp omgeven door grote bossen en heide velden. Vooral de 1897 tot stand gekomen tramlijn Eindhoven-Reusel zette de modernisering zich in. Al vanaf de tweede helft van de 19e eeuw werden in Bladel sigarenfabrieken opgericht. Al spoedig werd Bladel een echt sigarendorp en in 1950 was 32% van de bevolking in de sigarenindustrie werkzaam. 2000 Na de aanwijzing van Bladel als industriekern door de nationale overheid volgde er een snelle groei. Door de komst van middelgrote en kleine bedrijven werden vele nieuwe arbeidsplaatsen gecreëerd. Bladel wordt voor het eerst genoemd in het jaar 922, als Karolingische villa 'Pladella Villa'. De giftbrief van Koning Karel III aan Diederik I van Holland noemt Pladella Villa als verzendplaats. Het grondgebied rond Bladel was in bezit van verschillende heren of kloosters. Hierbij zijn te noemen de abdij van Floreffe, Postel en het kapittel te Oirschot. De veronderstelling bestaat dat dit kapittel verantwoordelijk is geweest voor de stichting van de parochie Bladel. In 1173 wordt de kerk van Bladel 95 beschreven als behorend tot het bezit van de abdij van Postel. De structuur van het dorp Bladel gaat mogelijk terug tot een centrale hoeve, waar rond om heen een aantal andere hoeves heeft gelegen. Ook de kerkelijke bebouwing was reeds vroeg aanwezig, zoals hierboven reeds vermeld. De gebouwde omgeving, die in dit rapport centraal staat, wordt echter geheel gedomineerd door ontwikkelingen uit de 19de en 20ste eeuw: vooral burgemeester Joseph Snieders (1852-1878) voerde een krachtig stimuleringsbeleid waardoor de gemeente uit haar relatieve geografisch isolement werd verlost. Dit had onder andere tot gevolg dat de bevolking met bijna 40% toenam tussen 1800 en 1880. Er werden bossen aangelegd, moerasgronden ontgonnen en de handel werd met nieuwe markten gestimuleerd. Er werden nieuwe wegen aangelegd, zoals de huidige Sniederslaan/Bleijenhoek zodat het dorp in het oosten en westen beter ontsloten raakte. Tevens werd 96 een nieuw raadhuis aan de Markt gebouwd en een nieuwe gemeenteschool. Het dorp ontwikkelde zich sterk. De bebouwing rond de Markt verdichtte en langs de doorgaande wegen breidde het dorp in de vorm van lintbebouwing uit. De woningen in het dorp zijn vaak combinaties van winkels, herbergen en bedrijven. Buiten de dorpskern werden nieuwe boerderijen gebouwd, hetgeen sterk samenhangt met de benodigde grond en het in cultuur brengen van voorheen woeste gronden. Na de oorlog is Bladel aangewezen als ontwikkelingskern, hetgeen een grote groei tot gevolg heeft gehad. Het historische dorpsgezicht is hierdoor sterk aangetast. Niet alleen wat de infrastructuur en het historisch groen betreft, ook de historische bebouwing is op vele plaatsen vrijwel geheel verdwenen. Op de inmiddels schaars geworden plaatsen waar nog historische bebouwing aanwezig is, staat zij onder grote druk, waarvan vooral de Markt en de Sniederslaan navrante 97 voorbeelden zijn. Toponiem: De naam Bladel is waarschijnlijk al in de merovingische tijd ontstaan. De naam Bladel, in de 12e eeuw Bladele, is tweeledig: Blade+le. Het achtervoegsel -/e, dat eveneens voorkomt in toponiemen als Reusel, Oerle, betekent bos terwijl het eerste lid blade- een meervoudsvorm van blad (boomblad) is. Zo betekent de naam Bladele dus bladerbos. Dit herinnert nog aan de in die tijd het Kempische landschap bepalende natuurlijke loofbossen, die in de loop der Middeleeuwen door ontginningsactiviteiten grotendeels verdwenen zijn. Hetzelfde geldt wellicht voor het hydroniem (waternaam) het Looven, nabij de hoeve Ter Koyen. Ook deze naam duidt nog op het eens te Bladel 98 bestaande loofbos. 95

K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel: Actualisatie gemeentelijke monumentenlijst. BAAC rapport 00.038 (Den Bosch 2003)17-18. K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel 97 K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel 98 N. Roymans, De negende zaligheid: cultuurhistorisch beeld van Bladel en Netersel in de Acht Zaligheden (Bladel 1975). 55. 96

62

Afbeelding: een oude landkaart van Bladel en omgeving. Franstalige Ferrariskaart 18e eeuw 99 2.17.1.002 Netersel De oudste oorkonde waarin echt sprake is van Netersel dateert van 1295. De schepenen van Antwerpen verklaarden daarin dat Jan en Laurens Volcart, rentmeester uit Antwerpen, onder meer hun bezittingen in Bladel en Netersel overdroegen aan de Hertog van Brabant. In het archief van de abdij van Postel bevindt zich de oorkonde van 1340 waarin staat dat Jan III het stenen huis in Netersel aan de abdij van Postel gaf. 100 Van rond 1300 hebben we dus tot nu toe twee teksten die betrekking hebben op Netersel. In de oorkonde van 1340 wordt ook de kapel genoemd die nabij het "steynne huyse" gestaan heeft en die ook aan Postel geschonken werd. Alleen het recht om de kapelaan te benoemen hield de Hertog voor zichzelf. Uit een oorkonde van Karel V van 1554 blijkt dat Netersel tot de parochie van Bladel behoorde en dat de pastoor van Bladel de pastorale plichten vervulde of moest vervullen in Netersel. En dat hij de tienden van Netersel bezat. 101 Een later besluit maakte van 99

http://www.ngi.be/NL/NL1-4-2.shtm Volgens B. Beex was er naast een grote hoeve hier ook een kleine hoeve, waarschijnlijk in de Latestraat. 101 N. Roymans, De negende zaligheid: cultuurhistorisch beeld van Bladel en Netersel in de Acht Zaligheden, p. 4-5. 100

63

Netersel een zelfstandige parochie. Dit besluit wordt opmerkelijk genoemd omdat Netersel erg klein was. De gemiddelde parochie had in de 16e eeuw ongeveer 100 huizen en 450 a 500 parochianen. Netersel kwam nog niet aan de helft toe. Daarbij lag Netersel in niet al te vruchtbaar gebied. 102 In 1791 bezat Netersel een brouwerij die al jaren niet meer in gebruik was. Er was ook een winkelier die echter "geen vermogen had om de Ingezeetenen nog maar te gerieven". Verder waren er twee wagenmakers en vier tappers, onder wie twee herbergiers. Netersel leefde vooral van de landbouw en kon niet uitbuiten dat de nieuwe weg Breda-Maastricht verbeterd en aangelegd was. 103 Rond 1700 woonden er in Netersel gemiddeld 170 mensen. Rond 1800 stonden er in Netersel 51 huizen en had het dorp ongeveer 200 inwoners . Een bron uit 1736 geeft aan dat de huizen werden geordend naar: • • •

•

Het gehucht de Sandstraet (15 huizen): Het eerste stuk (850 meter) van de Fons van der Heijdenstraat? Ten oosten bij de grote kerk. Het gehucht de Tielestraet (7 huizen) Het gehucht de Leytestraet (Latestraat) (10 huizen): Ten noorden en ten westen van de Bladelsen Dijk. Er is op gewezen dat het gehucht Latestraat wellicht een verbastering is van Leytestraet. Gruenstraat (11 huizen): Bronnen vermelden dat er in deze tijd niet meer huizen waren in Netersel. 104 Ten oosten bij de grote kerk.

Toponiem: Netersel, een "sale" (huizing) aan de Nete, een riviertje dat nabij Postel ontspringt. Zo wordt de naam "Netersel" nogal eens uitgelegd. Maar de Nete ontspringt in de buurt van Postel en loopt dan via Kleine en Grote Nete richting Antwerpen, komt uit in de Rupel en die stroomt weer in de Schelde. Er is op gewezen dat het vreemd is dat een rivier die ver van Netersel verwijderd begint en steeds verder ervan wegstroomt de naam "Netersel' zou moeten verklaren. In een document van 1340 waarin Netersel met name wordt genoemd, staat tot drie maal toe de naam "Neters". Een andere uitleg gaat uit van het woord "Nedersel" dat dan woonplaats (sedes) beneden (neder) Bladel zou betekenen. Het is duidelijk dat we op dit moment niet weten wat het woord Netersel betekent. 105 2.17.1.003 Hoogeloon Sinds 1810 maken Casteren en Hapert deel uit van de gemeente. In 1997 opgegaan in de gemeente Bladel.

27 maart 1986: “Gedeeld; I in sabel een leeuw van goud, getongd en genageld van keel; II in goud drie kepers van keel. Het schild ter linkerzijde gehouden door de Heilige Severinus, aartsbisschop van Keulen, van natuurlijke kleur, met een mijter van zilver, geboord en gevoerd van goud, gekleed in een albe van zilver, een overtuniek van goud, geboord van keel, een antieke kazuifel van keel, gevoerd van goud, een pallium van zilver, beladen met vijf breedarmige kruisjes van sabel en met franje van goud, geschoeid van goud en houdende in de linkerhand een kromstaf eveneens van goud.”

102

N. Roymans, De negende zaligheid. 11. N. Roymans, De negende zaligheid. 6. A.C. Maas, Kerk en parochie van Netersel (Bergeijk 2000) 6. 105 A.C. Maas, Kerk en parochie van Netersel , 1. 103 104

64

Dorpen: Hoogeloon, Hapert, Casteren Aantal inwoners: Rond 1811: 459 Rond 1900: 1362 Rond 1950: 3181 Gebied Het grondgebied van de voormalige gemeente Hoogeloon, Hapert en Casteren viel samen met dat van de drie statendorpen, gelegen in het Kwartier van Kempenland. Oorspronkelijk waren de drie dorpen hertogdorpen. De abdij van Tongerlo bezat er de lage heerlijkheden van Hapert en Hoogeloon. In 1559 gaf de hertog van Brabant de hoge en middelbare heerlijkheden van Hapert en Hoogeloon en de hoge, middelbare en lage heerlijkheden van Casteren in pand aan de abt van Tongerlo. In 1590 gingen deze heerlijkheden over naar het bisdom 's-Hertogenbosch, tot 1617-1618. Per 1 januari 1997 ging de gemeente op in de gemeente Bladel. Geschiedenis van het wapen In 1327 beschikten de dorpen nog niet over een zegel, maar in 1479 wel. Dit zegel vertoont de gemijterde Heilige Severinus - parochiepatroon van Hapert - ten voeten uit, de kromstaf in zijn linkerhand. Op de achtergrond zien we een struik of boom. In 1815 deelde de burgemeester aan de gouverneur der provincie weliswaar mee dat zijn gemeente voordien een wapen had gevoerd met daarin een bisschopsfiguur, maar hij verzocht om machtiging om voortaan een wapen te mogen voeren met daarin "eenvoudig een klimmende leeuw". In 1819 bevestigde de Hoge Raad van Adel als wapen: "Zijnde een blaauw schild, beladen met een klimmenden goude Leeuw". Van bevestiging was natuurlijk geen sprake. In 1958 werd aan het wapen een kroon toegevoegd. In 1985 werd op verzoek van Burgemeester en Wethouders door het streekarchief – voorloper van het RHCe – uitvoerig gerapporteerd over ondermeer het wapen. Besloten werd een wapen vast te stellen, dat een combinatie zou vormen van het oude zegel, van het oude wapen en van de historische tweedeling van het grondgebied van de gemeente c.q. de heerlijkheid tussen Brabant en Tongerlo. Bij Koninklijk Besluit van 27 maart 1986 nr. 40 werd dan ook een nieuw wapen verleend: "Gedeeld; I in sabel een leeuw van goud, getongd en genageld van keel; II in goud drie kepers van keel. Het schild ter linkerzijde gehouden door de Heilige Severinus, aartsbisschop van Keulen, van natuurlijke kleur, met een mijter van zilver, geboord en gevoerd van goud, gekleed in een albe van zilver, een overtuniek van goud, geboord van keel, een antieke kazuifel van keel, gevoerd van goud, een pallium van zilver, beladen met vijf breedarmige kruisjes van sabel en met franje van goud, geschoeid van goud en houdende in de linkerhand een kromstaf eveneens van goud." Bronnen Originele wapendiploma in RHCe, THA, Atlantisnr. 24005 (1819). Originele wapendiploma in RHCe, THA, Atlantisnr. 24045 (1958, kopie 1963). Originele wapendiploma in RHCe, THA, Atlantisnr. 24001 (1986). Foto wapen (1819) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA, Zegelkaarten, doos 2. Foto wapen (1958) uit Wapenregister Hoge Raad van Adel: RHCe, THA, Atlantisnr. 10357. J.Th.M. Melssen, ‘Het nieuwe wapen der gemeente Hoogeloon, Hapert en Casteren’, De Nederlandsche Leeuw 103 (1986), 438-439. Jan Melssen, ‘Over wapens en zegels: Hoogeloon’, Kroniek van de Kempen 7 (1987) [Hapert, 1989] 84-85. J.Th.M. Melssen, ‘Sprokkelingen uit de geschiedenis van Hoogeloon c.a.’, in: W.C.M. van Nuenen c.s. (red.), Drie dorpen, een gemeente. Een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren (Hapert, 1987) 97-124. Rapport betreffende herziening van de wapens van gemeenten en de instelling van wapens voor de dorpen in de Regio Eindhoven [Noordbrabantse Commissie voor Wapen- en Vlaggenkunde, september 1996]. Historische beschrijvingen 1811 "Hoogeloon heeft niets opmerkelijks. Er is een tamelijk grote Kerk, met een toren en een zogenaamde schuurkerk, geen raadhuis, maar een korenmolen, voorts een predikant, een pastoor en kapelaan. In Hoogeloon rijden geen vrachtkarren naar andere plaatsen maar donderdags reist er een bode van Hoogeloon naar ’s Hertogenbosch." 1900 Het dorp Hoogeloon maakt deel uit van de gemeente Hoogeloon-Hapert-Casteren. De gemeente heeft een oppervlakte van 4029 bunders voornamelijk zandgrond, waardoor en waarlangs

65

de Groote Beerse en Kleine Beerse stromen. Bij Hoogeloon zijn verschillende Romeinsche oudheden opgedolven. 1950 De inwoners leven hoofdzakelijk van de landbouw en de veeteelt. Daarnaast is er binnen de gemeente na 1960 enige industrie ontwikkeld als sigarenindustrie, textiel, aanhangwagens, haarden, plastic en metaal. De Cartierheide werd als natuurreservaat aangewezen vanwege het typisch Kempische landschap.

Uit archeologisch onderzoek is gebleken dat Hoogeloon in en na de Romeinse tijd op de westhelling van het dal van de Kleine Beerze lag. Met de val van het Romeinse Rijk trad een afname van de bevolkingsdichtheid op in de eerste helft van de Vroege Middeleeuwen (Merovingische tijd). Vanaf de Vroege Middeleeuwen wordt het gebied rond Hoogeloon geleidelijk opnieuw ontgonnen, zoals blijkt uit de 2 Merovingische grafvelden die in Hoogeloon bij Vossenbussel en Broekenseind zijn gevonden. De bijbehorende nederzettingen bevonden zich vermoedelijk in de directe omgeving van de grafvelden. In deze tijd is Hoogeloon opgeschoven naar het westen. Archeologisch onderzoek heeft bij Hoogeloon en Netersel sporen uit de Vroege Middeleeuwen aangetroffen. De vroegste geschreven bron die betrekking heeft op Hoogeloon dateert van 1186. In de oorkonde van 6 september van dat jaar neemt paus Urbanus 111 de abdij van Tongerlo onder zijn bescherming en bekrachtigt hij alle schenkingen die zijn gedaan en die nog zullen volgen. De oudste bebouwing van het middeleeuwse kerkdorp Hoogeloon bevond zich op de westoever van het dal van de Kleine Beerze, waarbij geen bebouwing direct om de kerk stond. Rond 1850 telde het dorp ongeveer vijfenzestig woningen. Rond 1900 bestond Hoogeloon uit losse bebouwing langs de wegen, voornamelijk in noord-zuidrichting. Deze bebouwing is vervolgens verdicht. In 1840 was er een uitgebreid akkergebied in de buurt van de Dijkstraat. Bij de groei van de kern is de lintbebouwing van Landrop in zuidelijke richting voortgezet. Industrialisering kwam later tot ontwikkeling dan in Hapert. Eén van de belangrijkste ontwikkelingen was de oprichting van de melkfabriek in 1916. Daarnaast hebben zich kleinschalige sigarenfabriekjes in het dorp gevestigd, die inmiddels allemaal gesloten zijn. Na de Tweede Wereldoorlog is tot de jaren zestig de omvang van het dorp niet werkelijk toegenomen. In jongere tijd hebben echter nieuwe woonbuurten de ruimte tussen de oudere lintbebouwingen 106 gevuld. Historisch Landschap: In de periode 1500-1800 ontstonden zogenaamde 'oude Heidegehuchten' als resultaat van de neergaande agrarische conjunctuur. Stukken heide werden illegaal bezet door werkloze landarbeiders en uitgelote boerenzonen. Hierdoor ontstonden kleine nederzettingen, waarvan de bewoners leefden van landbouw gecombineerd met huisnijverheid. Van 107 deze nederzettingsvorm is Hoogeloon een voorbeeld. Hoogeloon past in het gangbare model e waarin het traditionele landbouwsysteem tot de 19 eeuw optimaal gebruik maakt van alle landschappelijke eenheden. De grondgebruikkaart van Hoogeloon uit ca. 1830 die met behulp van de kadastergegevens is gemaakt, toont een duidelijke relatie tussen de hoogteligging en het agrarische grondgebruik. Akkerland en grasland liggen op de bekende plaatsen, de heidegronden bevinden zich rondom de oorspronkelijke kern van de nederzetting. Er zijn bijna geen uitzonderingen op de regel. 108 De ligging van de nederzetting Hoogeloon is opmerkelijk binnen de Brabantse Kempen. Over het algemeen liggen de Kempische dorpen op de flanken van een dekzandrug. Hoogeloon ligt echter aan het eind van een beekdal tussen twee akkercomplexen. 109

106

K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel: Actualisatie gemeentelijke monumentenlijst. BAAC rapport 00.038 (Den Bosch 2003)19. 107 K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel, 17. 108 e A. van der Zee, ‘Die hoeve tot Loen: een 16 -eeuwse abdijhoeve in Hoogeloon.’ In: Het kempenproject 3: de middeleeuwen centraal (Waalre 1989). 27-49. Aldaar 29 109 e A. van der Zee, ‘Die hoeve tot Loen: een 16 -eeuwse abdijhoeve in Hoogeloon.’

66

Afbeelding: Oude landkaart van Hoogeloon Inwoneraantallen gemeente Hoogeloon omstreeks 1840 In volgorde van grootte waren dat Hoogeloon (± 65 woningen), Hapert (bijna 60 woningen), Casteren (± 40 woningen), Dalem (± 25 woningen), Hoogcasteren (ruim 10 woningen), de Heuvel (ruim 10 woningen), Broekenseind (6 woningen) en de Pan (± 4 woningen). De dorpen waren met elkaar verbonden door zandwegen. De verbinding tussen Hoogeloon en Hapert was daarvan de beste; die tussen Hapert en Casteren bestond slechts uit enkele smalle paadjes. Alleen Hapert was door middel van een grindweg verbonden met Duizel en Bladel. Specifieke bronnen: Foto van het oude centrum van Hoogeloon: pastorie en gemeentehuis. Door sloopzucht 110 verdwenen. (Bron 7, nr. 4). Afbeelding: Dorpsgezicht vanaf de Torenstraat. 111 2.17.1.004 Hapert Het van oorsprong middeleeuwse kerkdorp Hapert (eerste vermelding 710) heeft zich ontwikkeld op de smalle dekzand rug tussen de dalen van de Groote Beerze en het Wagenbroeks Loopje. De Provinciale Weg en de weg Castersedijk-Ganzestraat vormen de belangrijkste as waarlangs jongere lintbebouwing is ontstaan. De kern van Hapert bevond zich in het midden van de 19de eeuw om het Kerkepad en de Oude Provinciale weg, met naar het zuiden toe een uitloper langs de Kerkstraat en de Ganzestraat. In 1895 had zich een eerste bedrijf, het sigarenbedrijf van de gebroeders Claessen, te Hapert gevestigd. De oude structuur van Hapert is door wegenaanleg aan de noordrand zeer sterk aangetast. Het aanzien van het dorp is na de Tweede Wereldoorlog zeer sterk veranderd door zowel woonbebouwing als de komst van industrie. De kern Hapert vertegenwoordigt een voorbeeld van de secundaire kerkdorpen, ontstaan in de hoge Middeleeuwen, als afsplitsing van een oerparochie. AI vroeg kwam hier het proces van verdichting, 112 van niet-agrarische activiteit en bebouwing rond de kerk, op gang. 110 111

M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon zoals het vroeger was. Nr. 4 .J.C. Hurkmans, Hoogeloon zoals het vroeger was, nr. 20

67

Afbeelding waarop duidelijk wordt hoe de straten van Hapert er vroeger uitzagen. 113 2.17.1.005 Casteren Het grondgebied van de voormalige gemeente Hoogeloon, Hapert en Casteren viel samen met dat van de drie statendorpen, gelegen in het Kwartier van Kempenland. Oorspronkelijk waren de drie dorpen hertogdorpen. De abdij van Tongerlo bezat er de lage heerlijkheden van Hapert en Hoogeloon. In 1559 gaf de hertog van Brabant de hoge en middelbare heerlijkheden van Hapert en Hoogeloon en de hoge, middelbare en lage heerlijkheden van Casteren in pand aan de abt van Tongerlo. In 1590 gingen deze heerlijkheden over naar het bisdom 's-Hertogenbosch, tot 1617-1618. De drie dorpen groeiden ondanks een drukke handelsweg niet uit tot pleisterplaats, maar beleven eenvoudige boerendorpen. Per 1 januari 1997 ging de gemeente op in de gemeente Bladel. De vorm van het middeleeuwse Casteren (eerste vermelding 1173) is sinds de eerste helft van de 19de eeuw weinig veranderd. De mogelijkheden voor bebouwing en akkers waren beperkt vanwege de vochtige beekdalen. Casteren is dan ook niet omgeven door kleinere gehuchten zoals Hapert en Hoogeloon. De bebouwing bevond zich voornamelijk langs Kerkeneind, Schoolstraat en Hoogeind. Deze concentratie is nog altijd te zien. Het Kerkeneind heeft een driehoekige vorm en is een oud kerkterrein. Rond '.1900 bestond Casteren uit vrij losse lintbebouwing. Nieuwe bebouwing is na de 114 Tweede Wereldoorlog relatief beperkt gebleven. Bronnen: Afbeelding: Dorpsgezicht Casteren 1907. kerk, café, sigarenfabriek. 115 Afbeelding van een stukje oud Casteren. Schoolstraat met maalderij, Kempenhofke, pastorie, schoolgebouw. Schuur en kippenhokken, enkele huizen. Dorpsgezicht. Zandweg naar Casteren, café Tramstation De Zwaan, tramspoor, sigarenfabriek. 116

17.2 Klein dorp Meer dan 25 nederzettingseenheden, verzorgende functies enkelvoudig aanwezig 2.17.2.001 Hoogcasteren Hoogcasteren wordt in oude documenten vanaf de dertiende eeuw steeds als een eenheid gezien en daarbij gelijk gesteld met dorpen als Duizel, Hapert en Vessem. Tot Hoogcasteren behoorden ook de Heuvel, Heikant, Broekeneind en de Biestheuvel. Uit archeologische vondsten blijkt dat dit gebied vanaf 2000 vóór Christus regelmatig bewoond is geweest. Niet alle hiaten zijn volledig opgevuld, want de gegevens zijn afhankelijk van toevallige vondsten. Veel bijzonderheden kunnen nog verborgen zitten onder de dikke laag zwarte grond, die door eeuwenlange bemesting met stalmest en heideplaggen boven het oorspronkelijke woonvlak zijn aangebracht. Slechts één systematische opgraving heeft in dit gebied plaats gehad, namelijk het Merovingisch grafveld op Broekeneind. 117 Kort na 1200 duikt de naam Hoogcasteren op in de archieven van Tongerlo en van de Brabantse hertogen. Het agrarische gebied van Hoogcasteren was in het noorden begrensd door het riviertje de Kleine Aa dat ook aan de oostzijde tot Broekeneind heeft doorgelopen zoals de namen Oostelbroek en Oostelbruukske aangeven. Langs deze oostgrens kregen de bewoners van de Brabantse hertogen een strook grond voor het aanpoten van geriefhout. Deze voorpoting is op de kaart nog duidelijk te zien en is door vererving in steeds kleinere perceeltjes verdeeld. 118 (Op kaart aangegeven met 20:1). 112

K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel: Actualisatie gemeentelijke monumentenlijst. BAAC rapport 00.038 (Den Bosch 2003)17. 113 M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was. Nr. 1 114 K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel: Actualisatie gemeentelijke monumentenlijst. BAAC rapport 00.038 (Den Bosch 2003) 18-19. 115 M.J.C. Hurkmans, Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren. Nr. 53 116 M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was. Nr. 22 117 G. Beex., Drie dorpen een gemeente. Een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren (Hapert 1987). 149. 118 Helaas niet de tand des tijds doorstaan

68

Vanaf Broekeneind volgt deze voorpoting een zigzaglijn in zuidoostelijke richting langs een ander riviertje (het Rijtje; de Rutten), dat naar de Kleine Beerze stroomde. Buiten deze voorpotingen lag de heide. Deze was eigendom van de Brabantse hertogen. Een van hen gaf in 1326, tegen een jaarlijkse cijns, vergunning aan de bewoners van Hoogcasteren om hier het vee op te drijven en plaggen te steken. De westgrens van het gebied zal oorspronkelijk het riviertje de Kleine Beerze zijn geweest dat toen nog de Aa heette. Alleen op de Heuvel, waar een watermolen stond en dus ook een brug was, zal reeds vroeg een ontginning zijn geweest ten westen van de rivier met een begrenzing door het riviertje de Geelrijt. Dit agrarische gebied van het oude Hoogcasteren heeft tot het einde van de vorige eeuw binnen deze begrenzing gelegen. Pas de opkomst van kunstmest maakte het mogelijk ook stukken van de hei te ontginnen. Op kleine schaal gebeurde dat in de twintiger jaren maar grootscheeps pas na 1950. De oude kernen van dit gebied zijn nog steeds goed herkenbaar. Daar heeft ook de ruilverkaveling weinig aan veranderd. De ruilverkaveling had wel tot gevolg dat talrijke en soms zeer oude perceelsnamen niet meer gebruikt en dus vergeten worden. De meeste van deze namen vastgelegd tijdens een enquête rond 1950 van de heemkundekring de Acht Zaligheden. De namen werden vastgelegd op kadasterkaarten uit die periode en staan op bijgaand kaartje genoteerd. In totaal waren dat voor Hoogeloon ongeveer 800 namen. Deze namen komen in oude documenten, vooral van erfdelingen, regelmatig terug, zodat men ook de vroegere spelling kan controleren en tevens kan nagaan welke percelen bij een bepaalde boerderij behoorden. 2.17.2.002 Dalem Algemeen: De gehuchten Hofstad bij Bladel en Dalem bij Hapert behoren tot de 'hoeveakkergehuchten'. Zij zijn ontstaan aan het einde van de Middeleeuwen, toen door de agrarische depressie alleenstaande grote boerenbedrijven zijn opgesplitst, waardoor drie of vier keuterbedrijfjes ontstonden. De wegenstructuur van deze gehuchten is veelal T-vormig. Bronnen: Dorpsgezicht: Een blik op Dalem, een wijk met als hoofdfunctie: landbouw. Alleen boerderijen verspreid naast zandwegen. Dwars door Dalem loopt nu de drukke weg naar het recreatieoord ’T 119 Vennebos. 2.17.2.004 Heieind Hoorde dit gehucht c.q. dorp bij het dorpsgebied van Casteren of Hoogeloon? 2.17.2.006 Broekenseind 2.17.2.010 Biezenheuvel – niet als zodanig op kaart, valt onder 2.17.2.001 (Hoogcasteren) Het toponiem Biezenheuvel komt uitsluitend voor op de meest recente versie van de Top25. Op de topografische kaart van 1950 komt ook nog het toponiem Lindehoeve voor ter hoogte van het reeds genoemde Biezenheuvel. 2.17.2.011 Het Bosch 2.17.2.014 Helleneind (Heleind) 2.17.2.015 Hofstad Zie 2.18.3.020 hoofdhoeve Hofstad voor meer informatie. 2.17.2.016 Muggenhol Gehucht ten zuiden van Bladel 119

M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was. Nr. 11

69

2.17.2.017 Hoendernest – Locatie nakijken; bebouwing ontbreekt ter hoogte van toponiem Gehucht ten oosten van Bladel 2.17.2.018 Den Heuvel Gehucht onder Hoogcasteren 2.17.2.021 De Hoeven - niet als zodanig op kaart, valt onder 2.17.4.007 (Lemel) Gehucht ten oosten van Hapert. Op historische kaarten uit de 1e helft van de 19e eeuw aangeduid als De Hoeven. Rond 1900 verdween deze toponiem en gaf men de voorkeur aan Lemel. 2.17.2.022 Kerkeind Gehucht bij Hapert. 2.17.2.023 Egypte Gehucht ten zuiden van Bladel 2.17.2.024 Raamskant Gehucht ten westen van Bladel 2.17.2.025 Hoogeneind 2.17.2.026 Ruttestraat 2.17.2.012 Leemskuilen 2.17.2.040 Gehucht De Scheepstaart (e)(n) 2.17.2.041 Gehucht De Aelste(n) 2.17.2.042 Gehucht “den Hoek en Santstraat” oostwaarts de grote baan op de Beerse 2.17.2.043 Gehucht “bij de groote kerk en de Hoeve” 2.17.2.044 Gehucht Wolfswinkel - niet als zodanig op kaart, valt onder 2.17.2.011 (Het Bosch)

17.3. Groot gehucht Meer dan 25 nederzettingseenheden, geen verzorgende functie buiten een enkele herberg 2.17.3.3 Landorp Hoorde dit gehucht bij het dorpsgebied van Hoogeloon? 2.17.3.020 Ganzestaart Gehucht ten zuiden van Hapert.

17.4 Klein gehucht 10-25 nederzettingseenheden. 2.17.4.007 Lemel Gehucht ten oosten van Hapert. Op historische kaarten uit de 1e helft van de 19e eeuw aangeduid als De Hoeven. Rond 1900 verdween deze toponiem en gaf men de voorkeur aan Lemel. 2.17.4.012 Heikant 2.17.4.019 Neerheiden

70

Gehucht ten zuiden van Landorp.

17.5 Huizengroep 3-9 nederzettingseenheden. 2.17.5.001 Achterstraat; nu Europalaan – niet als zodanig op kaart, valt onder 2.17.1.001 (Bladel) “Varkensmarkt”, domein van de familie Dijkmans (1913). “Marken”: drie dezelfde woningen. 120 Varkensmarkt, nu Europalaan. Voor 1900 leerlooierij van familie Van de Water; daarna winkel van Janus van Rooy. MIP-object Europalaan 66. XIXB. Met bakhuis. 121 Varkensmarkt, het domein van de paardenstallen van Jan Dijkmans [ontginner in ZOB]. 122 2.17.5.002 Ten Vorsel Pachthoeve van de abdij Postel. De hoeve Vorsel van De gebroeders Gerongus en Gozelinus gaven de hoeve voor 1173 aan Postel. De vrouwe van Hapert voegde er nog 6 dagwand (2 ha) aan toe. 123 Postel bezat de hoeve tot 1648, waarna deze genaast werd door de Republiek. In het pondboek van 1662 als 4e Postelse hoeve genoemd Vorssel, met 104 lopen 30 r akkerland (17,5 ha). Tot de hoeve hoorde de Molenbeemd (13 l 14r = 2 ha), het perceel de Waterschappen ( ha) en de nieuwe hooff aenden molen (0,25 ha). 124 Met een vervallen slagmolen volgens NAG, RvState 1.01.19 nr. 2157, Beschrijving van de hoeven, 1662. Met diverse boerderijen van de “Maatschappij tot bevordering van Welstand onder de landlieden”. 125 Hier was in 18de eeuw een omgrachte versterkte hoeve waarvan mogelijk nog resten in de ondergrond kunnen worden aangetroffen. 2.17.5.003 Heeleind Heeleinde (Heerleynde) was in oorsprong mogelijk een volksnederzetting uit de Karolingische tijd. 126 Indien gebaseerd op het driehoekig pleintje dan is het een achterhaalde opvatting. 2.17.5.004 Leemskuilen Thuis van de laatste schaapherder (tot 1948) van Bladel, Jan Soontiëns. Ging via Postelsedijk met kudde naar de heide. Op historisch kaart 1950 verschillende huizen. 1845 één huis. 127 2.17.5.005 Zwartakkers 128 2.17.5.006 De Hoef (Netersel) – Locatie nakijken; bebouwing ontbreekt ter hoogte van toponiem Ca. 1938: telegraafkantoor. Schoolmeesterswoning. Pastorie > schoolmeesterswoning. 129 Ten oosten bij de rivier de Aa. 2.17.5.007 Fransche Hoef Huizengroep ten noordwesten van Bladel. 2.17.5.008 De Pan

120

N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 6 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 1 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 25 123 ONB 1173: quod Gerungus et Gozelinus fratres mansum unum, in quo domus nostra Uersele (Versele) primo edificata est, ..., et omnem proprietaten XII iurnalium...(4 hectare); Domina Gela de Hapert VI iurnales in Uersele (2 ha). 124 NAG, RvS 2137. 125 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 26 126 N. Roymans, De negende zaligheid: cultuurhistorisch beeld van Bladel en Netersel in de Acht Zaligheden (Bladel 1975) 57; N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 34. 127 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 15 128 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 33. 129 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 35, 37. 121 122

71

Etymologie van het woord van Pan: ondoorlatende laag in de grond. Deze laag zorgt ervoor dat het gebied vrij nat is. De Pan vormt ook nu nog een kleine kern van bebouwing waarin landbouw wordt bedreven. Deze landbouwenclave bestond al in de 14e eeuw. In die tijd lagen er, meer naar het zuiden, ook nog een herberg en enkele andere huizen. Deze huizen komen op de kadastrale kaart van 1831 en de kaart van 1850 nog voor, maar daarna niet meer. Wat de reden is voor het verdwijnen van de huizen is niet duidelijk. 130 Er is op gewezen het verdwijnen van De Pan als agrarische ontginning gevolg is geweest van beperkte uitbreidingsmogelijkheden, de omliggende heide was in handen van een concurrent, namelijk baron de Cartier de Marchienne. 131 De herberg was strategisch gelegen op het kruispunt van wegen van Hoogeloon naar Bergeijk en Luijksgestel naar Hoogeloon. Daarnaast waren de wegen tussen Postel naar Eersel en de handelsweg de Bredase baan dichtbij gelegen. De weg van Hoogeloon naar Bergeijk werd op de kadastrale kaart van 1811-1830 de Varkensweg genoemd. Dit duidt op een oude handelsroute. Verder is het aannemelijk te bedenken dat de weg van zuid naar noord een verbindingsroute tussen 132 Brussel en ’s-Hertogenbosch is geweest. De herberg van de Pan en de andere huizen zijn ergens midden 19e eeuw verdwenen, maar sporen ervan zijn nog steeds zichtbaar in het landschap. Op de plaats waar een huis moeten hebben gestaan staan er nog enkele overgebleven Haagbeuken rondom deze locaties, die aangeven dat er vroeger waarschijnlijk een haag om de hutjes heeft gestaan. De zandweg die naar de voormalige herberg toe leidt is verstevigd door het aanbrengen van steengruis. Verder zijn er in de buurt sporen van een leemafgraving, die extra breed is gemaakt zodat er met paard en wagen in kon worden gereden om het zand en leem eruit te halen. Dit werd een leemkot genoemd. De flinke kuil die ten oosten van de voormalige herberg te vinden is, is een overblijfsel van een drenkplaats. Hier kon het vee en/of lastdieren drinken. De drenkplaats werd afgegraven tot het grondwater en zorgde zo voor een 133 constante voorziening in drinkwater. In de Pan wordt en werd, zoals gezegd, landbouw bedreven. Enkele overblijfselen van de akkers en graslanden zijn nog te vinden in het gebied. Zo zijn er in het bosgebied, juist ten zuiden van de het huidige landbouwgebied de Pan, nog resten te zien van twee oude weilanden die in 1900 al in het bos gelegen hebben. Op de kadastrale kaart van 1811-1830 is het meest noordelijk gelegen weiland al in gebruik. Deze twee weilanden werden omzoomd door eikenhakhout en slootjes. De landbouwenclave van de Pan hoort onlosmakelijk bij de Cartierheide. Vanuit dit landbouwgebied werd de heide bosbouwkundig en landbouwkundig gebruikt; voor plaggen, beweiding, akkerbouw, bosaanplant en 134 hakhout, viskwekerij, leem-, veen-, en zandwinningen en de jacht. 2.17.5.009 De Pals De Pals verschijnt voor het eerst op de topografische kaart van 1950 en is ingetekend op basis van de Top25 (2010).

17.6 Verspreid aan de straat Van belang is dat de "verspreide bewoning aan straat" in veel gevallen de gedaante is waarin oude, niet erg uitgegroeide, agrarische gehuchten in de vroege negentiende eeuw nog voortbestonden. 2.17.6.001 Helleneind Met driehoek. R.K. pastorie (voor 1865). 135

130

P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’. In: Toekomstvisie Cartierheide – Staatsbosbeheer 2009 (z.p., 2009). p. 10. 131 Schriftelijke mededeling B. Beex. 132 P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’ 133 P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’ 134 P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’12-13. 135 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 28

72

2.17.6.002 Bleijenhoek; met trambaan - niet als zodanig op kaart, valt onder 2.17.2.024 (Raamskant) Bij de Pollestraat (1905). Met tramlijn. Huisvesting marechaussee. 136 Aan de Eindhovensche weg. Beplant met eiken. 137 Komt uit op Markt. Dubbelwoning mutsenwassers. Sigarenfabriek Van de Pas. Sigarenfabriek J. Maas & Zn. 138 Zonder trambaan in 1936. 139

17.9 Gehucht 1830 De volgende (voormalige) bewoningsconcentraties werden aan de hand van de kadasterkaart van 1832 en de topografische atlas 1836-1840 gelokaliseerd: Uniek nr

Naam

Bron

2.17.9.001 t/m 009 2.17.9.010 2.17.9.011 2.17.9.012 2.17.9.013 + 015 2.17.9.014 2.17.9.016 2.17.9.017 t/m 018 2.17.9.019 2.17.9.020 t/m 021 2.17.9.022 t/m 023 2.17.9.024 2.17.9.025 t/m 028 2.17.9.029 t/m 030 2.17.9.031 2.17.9.032 2.17.9.033 t/m 035 2.17.9.036 2.17.9.037 t/m 038 2.17.9.039 2.17.9.040 2.17.9.041 2.17.9.042 t/m 043 2.17.9.044 t/m 048 2.17.9.049 2.17.9.050 t/m 051 2.17.9.052 53 t/m 54 55 t/m 56 2.17.9.057

Netersel Wolfswinkel Hoogeind Heieind Casteren Hoogeind Wind- en watermolen bij Casteren Hoogeloon Molen Hoogeloon Hoog Casteren Biezenheuvel Broekenseind Heuvel Landrop Neerheide Hooge Poort De Hoeven Doolland Heleind Hoef Bellicum Fransche Hoeve Rondeel Hofstad Hoendernest Kerk Bladel Bladel Zwarte Akker Raamskant Leemskuilen Egypte

Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832

136

N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten, nr.10, 17, [18], 23. M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 1 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 7, 23 139 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 29 137 138

73

2.17.9.058 2.17.9.059 2.17.9.060 2.17.9.061 + 063 2.17.9.062 2.17.9.064 2.17.9.065 2.17.9.066 2.17.9.067 t/m 068 2.17.9.069 t/m 072 2.17.9.073 2.17.9.074 t/m 075

Hooiberg Muggenhol Uitgang Ter Kooyen Hoeven (groot en klein verkooyen) Ter Vorst Schauwberg Dalem Herberg de Pan De Ganzenstart Hapert Kerk bij Hoogeloon De Hoeven

74

Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832 Kadasterkaart 1832

Thema: 18 Heerlijkheden Een typisch middeleeuws fenomeen zijn de heerlijkheden. In oorsprong zijn dat grote stukken grond waarover de bezitter of heer een zekere rechtsmacht bezat. Veelal betrof die macht ook de mensen die op die grond woonden of anderszins aan de heerlijkheid gebonden waren. Deze rechtsmacht vertoonde gradaties: de hoge rechtsmacht liet toe misdadigers te bestraffen, eventueel met de doodstraf. De lage rechtsmacht liet slechts toe boetes tot een zeker niveau op te leggen, terwijl het recht van "erven en onterven" er op neer kwam dat de gronden die onder de heerlijkheid vielen alleen ten overstaan van de heer of zijn vertegenwoordiger en zijn leen- of laathof konden worden verkocht of verorven. Voor die heer was er in principe een woning op de heerlijkheid. Veelal werd die woning in de loop van de tijd uitgebouwd tot een eenvoudig kasteeltje met op de voorhof een hoeve. Tot de heerlijkheid hoorden vaak nog enkele hoeven die door de heer verpacht werden. Daarnaast was een deel van de grond uitgegeven en werd daarvan jaarlijks een klein bedrag (typisch 6 Leuvense penningen per bunder, ongeveer 2,5 eurocent per hectare) aan de heer betaald. Andere gronden waren als leengoed uitgegeven. De leen- en cijnsgronden lagen deels aaneen tegen het eigen (deels verpachte) deel van de gronden van de heerlijkheid, maar voor een ander deel lagen ze vaak erg verspreid. Samenvattend: 1. eigen goed: - burcht of kasteel - huis voor de heer, met wat grond (tuin, park) - een of meer verpachte boerderijen 2. leengoed 3. cijnsgoed 4. allerhande rechten. Deze kunnen soms landschappelijk tot uiting komen. De bezitter van zo'n heerlijkheid was in de regel zelf weer leenman van een andere heer. Dat kon de hertog van Brabant of Gelre zijn of de abdis van Thorn, de bisschop van Luik etc.. Deze feodale afhankelijkheid is belangrijk voor het begrijpen van de vorming van de nederzettingen. In de Kempen is een heerlijkheid, een gebied waarover een lokale heer enkele rechten uitoefent. Dat kan heel beperkt zijn, het kan ook gaan om rechtsmacht tot en met het ter dood brengen van veroordeelden. Heerlijkheden zijn een typisch middeleeuws fenomeen waaraan in 1795 formeel een einde kwam. In het landschap herinnert er nog veel aan. De heerlijkheden zijn vanaf de zestiende eeuw in toenemende mate ook een landgoed geworden. De landgoedaspecten van de heerlijkheden worden hierna onder thema 19, Landgoederen behandeld. Daar komen de heerlijkheden dus ook weer terug.

18.1 Kasteel Onder kasteel verstaan we niet alleen het (stenen) hoofdgebouw in een gracht, maar het hele complex bestaande uit zo’n hoofdgebouw (eventueel op een motte) en zijn gracht, een voorhof in een gracht, de kasteelboerderij, eventueel poortgebouw, verdere wallen en grachten. Zo opgevat zijn de drie hier bruinig gekleurde items niet nodig. Misschien wijst de praktijk uit dat we dit “totaal-kasteel” toch beter in onderdelen opsplitsen. Vergeet niet dat er misschien nu nog maar enkele brokjes zichtbaar zijn, maar dat er in het verleden meestal wel een compleet “totaal-kasteel” was en dat daarvan in de ondergrond gewoon nog resten zitten (link naar de archeologie!). 2.18.1.001 Kasteel te Bladel Verschillende secundaire bronnen maken melding van een kasteel te Bladel. Bladel wordt volgens deze bronnen voor het eerst genoemd in het jaar 922, als Karolingische villa 'Pladella Villa', een Koninklijke hofstede waar Karel de Eenvoudige een akte tekende die wordt gezien als begin van het graafschap Holland. De giftbrief van Koning Karel III aan Diederik I van Holland noemt Pladella Villa als verzendplaats. Kroniekdichters als Jacob van Maerlant en Melis Stoke hebben Pladdela Villa in

75

Bladel gesitueerd. 140 Volgens andere bronnen verwijst de naam ‘Pladella Villa naar andere dorpen, zoals de plaats Bloville in Frankrijk dat in de vroege middeleeuwen Bladulfi villa werd genoemd. 141 De kwestie Pladella Villa heeft de gemoederen dus flink beziggehouden. Van der Aa, bekend van het Aardrijkskundig woordenboek, concludeert op basis van historische gegevens, zoals de hoge erfcijns die betaald moest worden, dat het kasteel dat Hertog Jan III in 1340 aan de abdij Postel gaf van een flinke waarde moet zijn geweest. Van der Aa brengt dit kasteel in verband met de villa uit de Vroege 142 Middeleeuwen. Als we vroegmiddeleeuws Bladel echter in ogenschouw nemen, lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat er in deze periode sprake is geweest stenen behuizing in Bladel. Op verschillende plaatsen hoopte men dit ‘kasteel’ van de Franken te vinden. Dit werd onderbouwd met allerlei argumenten, maar door archeologisch onderzoek steeds gelogenstraft. De resten van Pladella Villa, een versterkte boerderij, moeten nog gevonden worden. Verondersteld wordt dat deze villa bij de oude kerk van Bladel heeft gelegen, ten noordoosten van het huidige kerkcomplex. Hier zijn bij opgravingen resten gevonden van bewoning op deze plek, tussen 800 en 1300. Uit de periode 1200-1500 zijn sporen van hoeven gevonden, die in een krans om de oude kern heen gegroepeerd 143 stonden. Volgens een historische kaart uit 1890 zouden ongeveer 100 meter ten zuidoosten van de R.K. kerk van Netersel de ruinen zijn opgedolven van het vermoedelijke kasteel, waarvan nog een gedeelte fundamenten onder de grond in een perceel tuin liggen. 144 Op basis van deze beschrijving is de locatie ingetekend op basis van de Topografische kaart van ca. 1900.

Afbeelding: historische kaart met daarop de veronderstelde ligging van de hof van Bladel. Links boven in het kader staat geschreven: Pladella of Bladella villa alwaar Karel de Eenvoudige, koning der Franken, in 922 enige goederen bij Egmond aan Graaf Dirk I van Holland opvroeg (…) dan de naam is van deze hof meer over in het tegenwoordige dorp Bladel in NoordBrabant. In de afbeelding zelf staat geschreven: gragten en grond binnen en op welken het oude hof van Bladelle is gebouwd geweest.

140

A.C. Maas, Kerk en parochie van Netersel (Bergeijk 2000) 2-4. A.C. Maas, Karel de Eenvoudige: Geschiedenis van Bladel en Netersel (z.p. z.j.) 142 A.C. Maas, Kerk en parochie van Netersel (Bergeijk 2000) 2-4. 143 K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel: Actualisatie gemeentelijke monumentenlijst. BAAC rapport 00.038 (Den Bosch 2003)17. 144 Kaart van Netersel, gemeente Bladel en Netersel door den landmeter van het kadaster Adr. Borrenbergen te Stratum (1890), in: Th. Welvaarts 1890 (kopie van de kaart in archief SRE Milieudienst) 141

76

18.2 Hoofdhoeve Hoofdhoeve en hoeve: daarmee wordt de agrarische bestaansstructuur van de heerlijkheid en bestaansbasis van de heer aangegeven. In de late middeleeuwen en daarna zijn dat normaal verpachte boerderijen met meestal veel grond. De hoofdhoeve staat veelal op de voorburcht. Wat verderop vindt je dan één of meer andere hoeven. 18.3 Hoeve De lijsten van de Raad van State leverden voor Bladel verschillende abdijhoeven op, die hieronder nader worden beschreven samen met de andere hoeven. Met onderstaande gegevens ontstaat een beeld van de samenstelling van het oudste domeinbezit in Bladel, dat rond 1173 aan het klooster Postel gegeven wordt door lokale eigenaren. Zo was er de hoeve Vorsel van de gebroeders Gerongus en Gozelinus, en er was in die dagen een vrouwe van Hapert die in Casteren tiend hief. De vrouwe e van Brecht schijnt in Bladel bezit gehad te hebben. Met dat soort lieden zitten we dus diep in de 12 145 eeuw. De Postelse kloosterhoeven onder Bladel en Netersel 146 Het grondbezit van het klooster Postel in Bladel en Netersel had in 1369 vrijwel haar grootste vorm bereikt. 147 Postel hield zich vanaf moment bezig met de vraag hoe het deze goederen zo rendabel mogelijk kon exploiteren. Dit geschiedde door het aantal pachthoeven onder Bladel en Netersel uit te breiden van 2 tot 8, een ontwikkeling die eind 14e en in de loop der 15e eeuw plaatsgevonden moet hebben. 2.18.3.001 Vorselse hoeve of hoeve Ten Vorsel Behoorde bij landgoed Ten Vorsel wat een omgrachte hoeve moet zijn geweest met enige tijd een kasteeltje. Deze hoeve met bijbehorende gronden kwam eind 12e eeuw in Postels handen. In 1360 werd door Johannes Leu, rector van de kerk van Bladel, een akte opgesteld in de kamer van de hoeve op Vorsel. De gemiddelde winstafwerping van deze pachterij bedroeg in de 17e eeuw: • 18 mud rog of 216 gulden; • 2 mud garst, 100 eieren; • 1 mud boekweit of (in geld) 9,22,0; • 40 gulden voorlijf, 2 kippen; • 130 pond boter, 1 kalf en 1 zak raapzaad ter grootte om één loopens te bezaaien. Eind vorige eeuw waren nog duidelijk de sporen zichtbaar van de gracht die deze hoeve eens omringde. "BRAND ‘KASTEEL’ TE VORSEL 1816 Op 19 augustus 1798 trouwt Johanna de Back met Robinet de Villeval (Namen).

145

W. Steurs, Naissance d'une région. Aux origines de la Mairie de Bois-le-duc. Recherches sur le Brabant septentrional aux 12e et 13e siècles. (Brussel 1990). 146 N. Roymans, De negende zaligheid: cultuurhistorisch beeld van Bladel en Netersel in de Acht Zaligheden (Bladel 1975) 86. Uitvoerige beschrijving van de hoeven (gronden, opbrengst) met enkele foto’s van betreffende hoeven en een plattegrond van Bladel met hoeven en watermolens. 147 Uitbreiding Postels grondbezit in Bladel en Netersel. Gronden afgebakend door grenspalen > locatie bekend. Het grondgebied dat het klooster Postel eind 13e eeuw in Bladel verworven had, werd in de 14e eeuw met de volgende goederen uitgebreid : ‘In 1331 verkocht hertog Jan III voor 2 ponden voorlijf (de in eens te betalen som geld) en een jaarcijns van 10 denariën al zijn gemene en woeste gronden onder Bladel met alle bijbehorende rechten en privilegiën. De gronden worden in de oorkonden afgebakend door de grenspaal bij Postels goederen Nertingen en Nedeggen (beide gelegen onder Reusel tegen de grens met Bladel), van hier naar de paal van Postel op Wolfswinkel in de richting van Netersel, en vervolgens naar de paal bij Haper der voort. Verder van Haperdervoort naar Ghevekensvoort (zuid Bladel), en van hier naar Middelbeeke, van Middelbeeke naar de paal van Postel op Berschot (de Beerschotten in de Leemskuilen tegen de grens met Reusel) en uiteindelijk van hier weer naar de eerstgenoemde paal.’ Roymans, 84.

77

Samen gaan zij wonen op het Hoeveneind. Deze geboren Fransman dient het grootste deel van zijn leven in het leger. Bij de reorganisatie van het Staatse leger, na het tot stand komen van de Bataafse Republiek, ziet hij af van een militaire functie. Dit uit sympathie met de stadhouder. Robinet de Villeval was eerder gehuwd met Maria Margaretha Florentina de Bock. Uit dit huwelijk zijn er vier kinderen. Op 18 januari 1806 komt Johanna te overlijden op wat bekend is gaan staan als het kasteel van Ten Vorsel. De uitgebreide inventaris van goederen die opgemaakt wordt bij haar overlijden geeft de indruk van een huishouden levend in buitengewone welvaart. Haar goederen bestaan uit een uitgebreide hoeveelheid huisraad, garderobe, tafel- en beddengoed, tal van zilveren en gouden voorwerpen, porselein, schilderijen, een bibliotheek en zo meer. Erfgenamen zijn de kinderen van George de Back. Robinet de Villeval heeft het vruchtgebruik. Op maandag 8 april 1816, daags na Palmzondag en tijdens de jaarmarkt in Bladel, raakt de hoeve bewoond door Cornelis Aarts in lichterlaaie. De brand slaat over naar de hoeve van de weduwe Johannes Timmermans, de hoeve van Johannes van Eijck inclusief de diverse bijgebouwen. Ten laatste verdwijnt in de vlammen het buiten van de heer Robinet de Villeval, genaamd het huis te Vorsel, een “heeren huizinge” De totale schade wordt geschat op f25.000 tot f30.000. Robinet vraagt ontslag aan als vrederechter van het kanton Hilvarenbeek onder toekenning van een jaarlijks pensioen. Een en ander geschiedt op 19 april 1817, evenals het toekennen op zijn verzoek 148 van de eretitel van majoor. In 1829 overlijdt hij in Hilvarenbeek." In de ondergrond moeten sporen nog aanwezig zijn. Onlangs is daar zeer nabij een (zorg)boerderij ("Bij de Pinken") vernieuwd zonder archeologisch onderzoek. In directe omgeving nog sloten die worden gehouden voor restanten grachten. Volgens B. Beex is het niet uit te sluiten dat dit brandsloten zijn, wellicht mede als functie viskweek en/of "opslag/vivarium" (mogelijk gevoed -met water en/of vis- vanuit Kroonvennen). Voor wie meer wil lezen: -

-

F. Roymans, Kempische verhalen: een serie deel geromantiseerde verhalen over de Kempen en zijn bewoners in vroegere tijden (Bladel 1997). 32-35: Schets van de Vorselse hoeve. O.a. authentieke beschrijving van de hoeve. Echter ook fantasietekening. N. Roymans, De negende zaligheid: cultuurhistorisch beeld van Bladel en Netersel in de Acht Zaligheden (Bladel 1975) 86 e.v.. Uitvoerige beschrijving van alle hoeven van de abdij Postel (gronden, akkers, opbrengst) met enkele foto’s van betreffende hoeven en een plattegrond van Bladel met hoeven en watermolens.

2.18.3.002 Hoeve Hooge ter Cooyen of Groot ter Coyen Deze hoeve wordt in een oorkonde van hertog Philips van 1465 genoemd. Zij gaf jaarlijks aan de abdij: • 15 mud rog of 210 gulden; • 2 mud garst of 27 gulden, 30 pond boter; • 1 mud moutrog, 1 zak raapzaad; • 100 pond varkensvlees; • 30 soms 35 gulden voorlijf. 2.18.3.003 Hoeve Hoyberïch. In een schepenakte van 1406 treffen we Wynric van den Hoyberghe als schepen van Bladel aan. In 1452 bekleedde Laurys Wouters soen van den Hoyberghe deze functie. In 1629 omvatte het erf van die hoeff op den Hoybergh een huizing, een bakhuis, een schaapstal (deze stond er in 1975 nog), een oude vervallen korenschuur, een koolhof en een bochtken bouwlandt, alles aan de weg en de zandbergen gelegen. 148

J. Hagen, ‘H.J. Robinet de Villeval (1757-1829). Een Bladelse notabele van twee eeuwen geleden.’ In: Jaarboek Pladella Villa, 8, 1997, 68-114.

78

2.18.3.004 Toornkens- of Toernkenshoeve (’t Vorkenshoeve) De Toirkenshoeve wordt verondersteld een ontginning te betreffen gestart in de Late Middeleeuwen (14de-15de eeuw) vanuit reeds aanwezige, aan Postel geschonken, hoeves zoals Ten Vorsel en Wolfswinkel. In een schepenakte van 20 april 1426 wordt ene Daniel van den Toirken genoemd. Een andere schepenakte van 23 januari 1452 vermeldt Jan Daneels soen van den Toerken als schepen van de dingbank te Bladel. De plaats waar we ons de Toornkenshoeve moeten voorstellen is nog onzeker. Welvaarts plaatst deze hoeve op het Bladel's Bosch, doch dit lijkt onwaarschijnlijk omdat hier de, blijkens de opbrengst vrij grote, hoeve Wolfswinkel al lag. Opvallend is wel dat veel gronden van de pachterij Hooiberg aan land van de Toornkenshoeve grensden. Door plunderingen van Franse soldaten in 1688 raakten de dorpen Bladel en Hapert aan de bedelstaf. De schade van Jan Coolen, huurder van de afgebrande Toorkenshoeve, bedroeg 800 gulden. Dit voormalig Postels goed zou niet worden herbouwd. De precieze locatie van deze hoeve is tot op heden onbekend. De Toirkenshoeve is echter één van de missinglinks in de geschiedenis van Bladel en kan inzicht verschaffen in de nederzettingsgeschiedenis van Bladel. 149 Voor een onderbouwde hypothese over de ligging en archeologische waarde van de Toirkenshoeve zie artikel Beex. 2.18.3.005 Hoeve Ter Hofstadt In 1629 bestond Ter Hofstadt uit een grote woning, een bakhuis, een schaapstal, een varkenskooi, een turfschop en een schuur. Bij het erf lagen nog een koolhof en een hooidries van 2 dagmalen groot. Het handschrift van 1629 vermeldt verder nog dat de Beverdijkse weiden, gelegen langs de Beerze onder Bladel, het eigendom waren van de bisschop van 's Hertogenbosch en dat de tienden van Ter Hofstadt gedeeltelijk aan de Bladelse pastoor, gedeeltelijk aan het kapittel van Oirschot uitgekeerd werden. 2.18.3.006 Hoeve ten Nygen, Nygen, Nigrlm of later de Franse Hoef en Isegrim. In een schepenakte van 1474 treedt Wilbort van Nyeggen op als schepen van Bladel. Volgens een schepenakte van 1509 kocht de overste van Postel een beemd in 't Loeverbroek aan voor de kloosterhoeve Nygen. Volgens een handschrift van 1629 bestond de Nygenhoeve uit een woonhuis, een korenschuur, een bakhuis, een turfschop en een schaapstal. De gehele hoeve was, evenals de Vorselse hoeve, door een gracht omringd. Volgens een handschrift van 1641 moest de huurder van Nygen het dak van de hoeve onderhouden, herstellingen beneden de waarde van 3 gulden doen en bij grote herstellingen de kost aan de werklieden geven, alle belastingen betalen, de waterlopen, grachten, paalsteden en renen onderhouden, geen percelen aan anderen verpachten en 1 loopens met eikels bezaaien op een door de abt aan te wijzen plaats. Vermoedelijk gold een soortgelijk reglement ook al in de Late Middeleeuwen en hadden ook de pachters van de andere hoeven onder Bladel en Netersel zich aan dergelijke pachtvoorwaarden te houden. 2.18.3.007 De Wolfswinkelse hoeve Al in 1215 kocht Postel een watermolen op Wolfswinkel, samen met de bij deze molen behorende gronden. De gelijknamige hoeve lag op het tegenwoordige Bladels Bosch. De opbrengst van deze pachterij was in de 16e en 17e eeuw zeer aanzienlijk, te weten: • 12 mud rog, Postelse maat; • 30 pond boter, 2 hoenders, 100 eieren; • 15 mud garst of 160 gulden; • 1 mud boekweit, 1 zak raapzaad; • 34 somtijds 40 gulden voorlijf; • 130 pond varkensvlees. 2.18.3.011 De Kapelhoeve te Netersel 149

B. Beex, Toirkenshoeve Bladel op de kaart? (z.p. z.j.)

79

Het steynen huys dat Postel in 1340 van de hertog kocht werd door dit klooster ingericht tot pachthoeve. Op 28 december 1426 werd deze hoeve voor een termijn van 6 jaren herverhuurd aan Willem van den Hove voor jaarlijks: • 25 mud rog; • 6 maten moutkoren; • 2 kronen lijfkoop; • 25 gulden voorlijf; • 1 loopens raapzaad. Een bron uit 1426 werpt licht op de verplichtingen van de Laatmiddeleeuwse pachter. De huurder van de Kapelhoeve mocht geen beesten houden tenzij die van het klooster, hij mocht geen vee zonder toestemming verkopen of verruilen, slechts de landerijen van Postel bebouwen en zonder oorlof geen schapen scheren. Verder moest hij alle carweyen doen voor den Goeds-huyse als andere laten, een paard ter waarde van 10 oude schilden houden gelijk de andere laten, jaarlijks een zekere hoeveelheid heesters planten op een door Postel aan te wijzen plaats, de grachten omheinen en het huis van wand en dak goed onderhouden, de timmerlieden die bij hem werken de kost geven, enzovoorts. In de tweede helft van de 16e eeuw werd van de Kapelhoeve een nieuwe hofstee, de Kleine Hoeve genaamd, afgescheiden. Tot de Kapelhoeve behoorden eertijds de volgende percelen: • Neerakker: groot 8 loopens 87 roeden • Papenakker: 3 • Hennenakker: 3,5 … 60 roeden • Grooten beemd: 10 • Praatbocht: 3 • Vloeike: 4 • Een stuk goed: 21 Deze stenen huizing te Netersel stond in het verleden bij geschiedkundigen sterk in de belangstelling als zijnde de mogelijke herenhoeve van het domein Pladella. In de 18e eeuw kon men nog duidelijk de brede grachten zien die deze huizing eens omgaven en dikke funderingen herinnerden nog aan het muurwerk van dit gebouw. De grachten stonden in verbinding met een oostwaarts van de oude kerk wegstromend waterloopje dat uitmondt in de Groote Beerze. Ook de archeologie kreeg begin deze eeuw belangstelling voor dit herenhuis als zijnde de mogelijke opvolger van de curtis van Pladella Villa. Holwerda hield hier in het begin der jaren 20 een kleine opgraving en legde delen van het fundament van het Neterselse huis en van de omliggende brede gracht bloot. De muurconstructie en het gevonden aardewerk wezen uit dat het hier om een kasteeltje ging dat op zijn vroegst uit de 13e eeuw kan dateren. 150 Andere hoeven 2.18.3.008 Berschotse hove 2.18.3.010 Ten Bossche 2.18.3.012 Hoeve op de Kriekeschoor Is opgegraven; zie hoofdstuk 3. 2.18.3.015 Hoeve van de abdij Tongerlo in Hoogeloon In de Middeleeuwen was de abdij Tongerlo grootgrondbezitter in Hoogeloon. De abdij Tongerlo is in de loop van de 14e eeuw in het bezit van een grote hoeve, het patronaatsrecht, de tienden en de molen met banrecht van het dorp Hoogeloon. De abdij Postel bezat in Hoogeloon slechts een onaanzienlijke, kleine hoeve op de grens van akkergrond en heide. De abdij Averbode had recht op een erfpacht van een hoeve in het nabij gelegen Hoogcasteren. Naast deze drie kerkelijke grootgrondbezitters bezat de hertog van Brabant in de late ME drie leenhoeven te Hoogeloon, maar 150

N. Roymans, De negende zaligheid: cultuurhistorisch beeld van Bladel en Netersel in de Acht Zaligheden (Bladel 1975) 76.

80

deze drie hoeven lijken van geringere betekenis te zijn geweest voor de ontwikkeling van de kern van Hoogeloon. Ze lagen op relatief grote afstand van de dorpskern naast de heidevelden en zijn waarschijnlijk ontginningshoeven van de hertog geweest. In het Kempenproject is een gedetailleerde reconstructie van deze grote hoeve te vinden. 151 Conclusie: Er blijkt een grote mate van historische continuïteit te zijn tussen de 16e eeuw en de situatie zoals weergegeven op de kadastrale kaart van 1830. Men neemt deze kaart dan ook als basiskaart voor de reconstructie. De goederen vormen geen aaneengesloten geheel. De hoeve is geen ontginning van Tongerlo geweest. De kleine hoeve van Postel ligt tegen de heide en zou wel een ontginningshoeve van het klooster kunnen zijn. Dit geldt ook voor de leengoederen van de Hertog van Brabant, die bij het gehucht de Heuvel liggen. Deze hoeven zijn eveneens aan de rand van een heidegebied gesitueerd. De Nederzetting Hoogeloon ligt in een klein beekdal met aan weerszijden een akkercomplex. De grond die vanaf het einde van de 12 eeuw in bezit is van de abdij Tongerlo ligt op het oostelijke akkercomplex. De vroegmiddeleeuwse bewoners hebben waarschijnlijk het westelijke 152 akkercomplex bewoond. Archeologisch onderzoek kan aantonen hoe het middeleeuwse nederzettingspatroon van Hoogeloon er werkelijk uitzag. Dr. K. Leenders weet daar op basis van archiefonderzoek nog het volgende aan toe te voegen: De eerste beschrijving betreft de voormalige Tongerlose hoeve bij het Loons Bos. Onder Hoochloon De hoeve van Jan Willem Drijedoncx alias genaempt Hens van Vorssel bestaet in • Een woonhuijs metten koystal annex, • backhuijs ende • schop met • paertstal ende • schaepskoy, • sonder schuer die voor desen was affgebrant ende seer nodigh weder diende vernieuwt, sonder dewelcke den hoevenaer claeghde niet te konnen woonen. Ende is daertoe gelegen een bosch bequaem ende abondant hout van boomen die rijp sijn ende niet meeer en wassen. Ende heeft den hoevenaer volghens sijne eijgen verclaeren dese hoeve aenveert met de halve schaer. Noodige reparatien • Op de camer diende de affgevallen schouw weder opgemetselt ende gerepareert, tot preservatie van den brant. • Oijck dienden het heijmsel om den hoff noodich gerepareert te werden voor den inloop der beesten. • Ende is den hoevenaer vermaent sijn schop te decken t’welck seer was ontrampeneert door den wint als staende tot sijnen last alleen. Plantagie 1. Achter het backhuijs stont eenen eijckenboom van ontrent eene vadem houts, met 32 cleijne boomen van 4 en 6 duijm. 2. Item ter sijden den hoff eenen eijcken boom van stijff eenen voet dick. 3. Item op den Heijbocht ende opden kant acht eijcken boomen ter dickte van eenen voet. 4. Item opden Vlashoff thien gelijcke boomen den minsten van eenene voet dick ende was het schaerhout daerop staende houbaar. 151

e

A. van der Zee, ‘Die hoeve tot Loen: een 16 -eeuwse abdijhoeve in Hoogeloon.’ In: Het kempenproject 3: de middeleeuwen centraal (Waalre 1989). 27-49. 152 e A. van der Zee, ‘Die hoeve tot Loen: een 16 -eeuwse abdijhoeve in Hoogeloon, 40-41.

81

5. Item achter den boogaert het schaerhout, doch weijnich, was twee jaeren oudt. 6. Item in den cant voor het beemptien achter den bogaert lancxt den wegh stonden 12 boomen swaer 6 en 8 duijm. 7. Opde walle van den achterhoff was het schaerhout vijff jaerich. 8. Item het schaerhoudt op het bochtien neffens het Dootlant was insgelijcx vijff jaerich. 9. Item op de canten van het Dootlant weijnich schaerhouts met eenen eijcken boom swaer eenen voet ende eenen van 4 à 5 duijm. 10. Item het schaerhout lancx den Nieuwen Bocht was sommich eenjaerich ende ennich van 2 ende 4 jaeren, met vijff eijcke boomen op de cant. 11. Item drije boomen int heijtvelt genoempt den Coorenbocht dickt ontrent eenen voet. 12. Item int Koybosch 24 opgaende boomen waervan sommighe doot ende rijp waeren. Oock veel struellen schaerhout van 2, 3 ende 4 jaeren. 13. Item het schaerhout opden Bossbeempt was vijer jaerich ende opden canten vanden selven beempt seven eijcken boomen ter dickte van ontrent eenen voet. 14. Item int weijvelt genoempt den Rijsboom ennighe struellen schaerhout, met ontrent thien eijcke boomen. 15. Item opde Toneijcken 22 eijcke boomen, sommige van eenen voet dick, ennige wat meerder oock ennige minder. 16. Item in de wech naer de kerck een reij ofte dreeff cleijne opgaende boomen. Nota den hoevenaer aengeseeght • volghens huercedulle soo haest eeckelen te becomen waeren ter bequamen tijt ende plaetse se saijen; • oijck de heesters volghens verpachtcedulle opde bequaemste plaets te poten • oijck hem verboden onder de opgaende boomen nijet te vlaggen noch in geen groesvelden te torven. • Ende sijn huijsinge te houden in goede reparatien ghelijck allet selve de volgende hoevenaers oijck wel expresselijcken is aengeseeght. [De hoeve kon in november 1661 niet verpacht worden omdat er geen schuur is. De rentmeester heeft de oude pachter een nieuwe schuur toegezegd en hem de hoeve verhuurd voor 265 gulden per jaar] Het bosch aen de vs. hoeve aengelegen is groot salvo justo omtrent 50 lopensaet lants, in hebbende ontallijcke boomen van alderleij soorten. Ende onder andere eenen schoonen molenstander oijck boven rijp ende nijet meer wassende, gelijck in het selve bosch meest van de grootste boomen rijp 153 ende doot waeren. Oijck veele jonge heesters ende vuytslach van buecken ende ander schaerhout.

Kanttekeningen bij deze beschrijving. Het gaat de beschrijver kennelijk om de gebouwen en om de bomen en struiken, niet om de gewassen op het veld of in de schuur, of om de veestapel. De beschrijving is een voorbereiding op de verkoop van de hoeve, een verkoop die overigens tot 1719 niet lukte. De boerderij was verpacht onder de voorwaarde van “halve schaar”. Dat betekent dat de uittredende pachter de helft van het stro en van de reeds in schovengebonden korenoogst mag meenemen; hij moet wel alweer gezaaid hebben. Een dergelijke regeling was gebruikelijk in de Kempen.[Lindemans, 1994, 264.]

153

NAG, Archief Raad van State (toegang 1.011.19) inv.nr. 2157, Beschrijvingen van Staten-hoeven, 1662.

82

Op het erf zien we een aantal gebouwen. Centraal het woonstalhuis, met een los bakhuis. Niet zo duidelijk is of de schop (berghok), paardestal en schaapskooi drie bouwsels waren, of dat de paarden en schapen in dat schop ondergebracht waren. Heel nadrukkelijk wordt aangegeven dat er een schuur bij hoort, maar de schuur was afgebrand. Zonder schuur kun je er volgens de boer niet wonen en zonder schuur was de boerderij zelfs onverpachtbaar zoals in 1661 bleek. Uit de rest van de tekst blijkt dat tegen het erf-met-gebouwen nog een boomgaard, een hof (groentetuin) en een “achterhof” lagen. De toegangsweg van de boerderij was kennelijk niet zo lang geleden met bomen beplant, zodat het een dreefje geworden was. De hoeven in 1828, 250x250 meter. De schuur was afgebrand, de schoorsteen van het dak gevallen, het hek om de hof was kapot en ook de schop had een bar slecht dak. De boerderij moet er in 1662 nogal armoedig bijgelegen hebben! De inspecteur eist reparatie van boer en rentmeester. Afgezien van het afzonderlijk beschreven Loons Bos, zijn er dan 16 posten die het hout op en om de boerderijpercelen beschrijven. Op de hoeve (buiten het Loons Bos) stonden 127 eiken, waarvan 25 grote, 57 met doorsnede van 1 voet (30 cm); 12 van 6-8 duim (15-20 cm); 33 van 4-6 duim (10-15 cm). De “vadem” verschijnt hier als volumemaat voor hout: 350 x 80 x 20 cm. [http://www.encyclo.nl/begrip/vaam] Eén van de grote bomen bevatte naar schatting die hoeveelheid hout. Op of om 8 percelen werd schaerhout (hakhout) vermeld. Daarbij valt het op dat er 1, 2, 3, 4 en 5-jarig hakhout vermeld wordt, en hakhout dat “houbaar” is: gereed om gekapt te worden. Dat wijst op een 6 jarige cyclus die zo gedreven werd dat er ieder jaar ergens hout te kappen was. De pachter moet bovendien, zodra hij aan eikels kan komen, op de juiste plaats en het juiste moment eikels zaaien. Dat levert het pootgoed op (“heesters”) dat hij op geschikte plaatsen moet planten. We zien hier dus het voortdurend verjongen van het hakhout met een ruimtelijk slim ingerichte zesjarige rotatie van het productiehout. Het Loons Bos heet 50 lopensaet groot te zijn. Dat is, bij een Bosse bunder van 1,34 hectare, 8,4 hectare. Het kadaster geeft in 1830 op: 8,7 ha.. Het huidige bos is vooral aan de NW-zijde ietsje groter. Gezien de aanwezigheid in 1662 van uitgegroeide eiken, moet het bos van vóór 1500 dateren. Behalve eiken noemt de tekst ook opslag van beuken, zodat daar in een eerdere periode ook grote beuken gestaan zullen hebben. Topografie van de hoeve Van der Zee [Zee, A. van der. Die hoeve tot Loen. Een 16e-eeuwse abdijhoeve in Hoogeloon. In: Verhoeven, A.,F.Theuws eds.. Het Kempenprojekt 3. De middeleeuwen centraal. Waalre, 1989, blz. 27 47.] heeft in 1989 de gronden van de deze hoeve gereconstrueerd. Volgens K. Leenders kan deze reconstructie wel kloppen, maar er zijn bij nader inzien wat rare dingen. Zo wordt de “Nieuwen Bocht” als een van de lange smalle akkerstroken aangegeven. Dat is geen plek voor een bocht en bovenstaande beschrijving leert dat er ook hakhout langs staat met 5 eiken. Deze bocht zou eerder ergens bovenaan bij het Doodland moeten liggen, waar overigens nog een tweede bocht (een oudere?) moet liggen. Beide bochten zijn door K. Leenders dan ook daar gesitueerd. De gissing dat de weide (of eusel) Rijsboom oostwaarts aangevuld moet worden, lijkt niet juist omdat daar de bodem plots flink daalt. Eerder moet het perceel noordwaarts aangevuld worden. Uit de teksten blijkt verder dat tussen het Loons Bos en de Kleine Beek de Papenbeemden liggen, al blijkt niet dat ie van Tongerlo waren. Ten noorden daarvan lag kennelijk de Bosbeemd. Met deze aangepaste topografie van de hoeve kunnen de opmerkingen van het inspectierapport voor een goed deel in kaart gebracht worden.

83

De elementen hieronder hebben een verkeerd nummer!! Aanpassen 2.19.16.001 Borchakker 2.19.16.002 Couteren 2.19.16.003 Bieracker 2.19.16.004 Kerkakkers 2.19.16.005 Rijsboom 2.19.16.006 Voldersakker 2.19.16.007 Evenakker 2.19.16.008 Vlashoff (zie ook 2.23.7.002) 2.19.16.009 Saffraenhoefken 2.19.16.010 heiveld ter molen waart 2.19.16.011 Bieshoff (zie ook 2.23.7.002) 2.19.16.012 erf 2.19.16.013 Dootland (zie ook 2.23.7.001) 2.19.16.014 Heijbocht 2.19.16.016 weg of voorpoot Koebossen 2.19.16.017 Groot of Loons Bos 2.19.16.018 ook Koebossen? (zie ook 2.23.7.001) 2.19.16.019 ook Rijsboom? 2.19.16.020 land&dries

84

2.19.16.021 bochtje naast Dootland 2.19.16.022 Nieuwen Bocht 2.19.16.023 Bosbeemd 2.19.16.024 Papenbeemd De Vlashof bij de hoeve stond blijkbaar vol hakhout, met daarin enkele grote bomen. De weide Rijsboom had ook hakhout met bomen. Het lijkt alsof niet alleen vanaf de hoeve naar de kerk een laantje gemaakt was, maar ook van de hoeve naar het zuidwesten en noordwesten. In de akkers werden geen bomen of struiken vermeld. Dat roept het beeld van een open akker op. Tussen de centrale open akker en het Dootland was kennelijk een onvolledige hakhoutrand. Enkele boomen hakhoutvermeldingen konden niet gelokaliseerd worden. Overigens was het smalle Safraenhoefken in 1539 in gebruik als heesterkwekerij.[Van der Zee, 1989, 44 naar AAT, Cultura 98 f 24r.]/ Waar de Borchakker in het Loons Bos prikt en even zuid daarvan stond de Romeinse Villa en in 154 de hakhoutrand langs de Koebossen zat een Romeinse Tumulus, later bekend als Kabouterberg. Er behoorde 8 ha. Bos bij de hoeve. De pachtvoorwaarden dragen op een op een wal een gracht om het bos te leggen. Deze wal was in 1989 nog in het landschap waar te nemen. De cultuurhistorische en ecologische waarde van de wal en het Hoogeloonse bos is dan ook groot. (Groot Bosch, zie thema bosbouw) 2.18.3.016 Rondeel Aangeduid op historische kaarten uit de eerste helft van de 19e eeuw. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843. Op kaartmateriaal rond 1900 verdwenen (interessante toponiem, misschien versterkte hoeve?). Of misschien een verbastering van het toponiem Rond Deel. 2.18.3.017 Bellieumsche hoef (Bellicum) Aangeduid op historische kaarten uit ca. 1836-1843, 1905, 1930 en 1950. Bellicom, hoeve bij Bladel. Het toponiem klinkt erg oud (op –com, ca 1000 n. Chr. of wellicht nog eerder). 2.18.3.018 Hoeve ten noordoosten van Heleind en ten zuiden van het ven De Looskuil 2.18.3.019 Hoeve onder Casteren Aangeduid op historisch kaartmateriaal uit ca. 1836-1843, rond 1900 onduidelijk. Op historische atlas uit 1950 niet langer aangeduid. 2.18.3.020 Hoofdhoeve Hofstad Aangeduid op historisch kaartmateriaal uit de eerste helft van de 19e eeuw. Hoeve bij Bladelse kerk, mogelijk centrum van oud domein Bladel. Prominente structuur lijkt te duiden op een voormalige hoofdhoeve, die mogelijk omgracht is geweest. Historisch kaartmateriaal rond 1900 al minder prominent aangeven. Hoeve behoort bij gehucht Hofstad (niet zeker of deze naam hoort bij de groep huizen die ten zuiden van de hoeve ligt). Het toponiem duidt in ieder geval op een belangrijke hoeve. Ligt nabij de kern van Bladel, in een gebied dat in de Volle of Late Middeleeuwen ontgonnen moet zijn. 2.18.3.021 Hoeve op Doolland Geïsoleerde hoeve ten noorden van gehucht Hofstad (oude ontginningsboerderij). Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.18.3.022 Geïsoleerde hoeve ten zuiden Heeleinde Geïsoleerde hoeve ten zuiden van Heeleinde (oude ontginningsboerderij). Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.18.3.023 Hoeve Klein Terkooijen 154

K.Leenders, 30 juli 2010.

85

Verbonden met Hoeve Groot Terkooijen. Aangeduid op historisch kaartmateriaal uit ca. 1836-1843. 2.18.3.024 Boswachtershuisje Vermoedelijk boswachterhuisje, of houtventer in bos ten noorden van hoeve Terkooijen. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843, op historische atlas ca. 1900 niet langer aangeduid. 2.18.3.025 Hoeve Egypte Ten zuiden van Bladel. 2.18.3.026 Hoeve bij windmolen Hoogeloon Molenweg Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.18.3.027 Hoeve bij windmolen Hoogeloon Molenweg Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.18.3.028 Ontginningsboerderij onder Landorp Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.18.3.029 Geïsoleerde hoeve onder Neerheiden Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.18.3.030 Geïsoleerde hoeve onder Neerheiden Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.18.3.031 Geïsoleerde hoeve ten oosten van Hapert Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.18.3.032 Geïsoleerde hoeve ten oosten van Hapert Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.18.3.033 Hoeve Schauwberg Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.18.3.034 Ontginningsboerderij Ontginningsboerderij op het noordelijk deel van de Hapertse heide, rond 1900. 2.18.3.035 Ontginningsboerderij Ontginningsboerderij op het noordwestelijk deel van de Hapertse heide, direct ten zuiden van de hoeven Groot Terkooijen en De Vorsel. Aangeduid op historisch kaartmateriaal uit ca. 1905. 2.18.3.36 De Oyvaersnest Archiefonderzoek naar de bezittingen van kerken en kloosters in de administratie van de Republiek der Verenigde Provinciën bracht een mogelijke hoeve in de 16e/17e eeuw met als toponiem De Oyvaersnest te Hapert. Bezit van het bisdom ’s Hertogenbosch. Deze hoeve wordt niet weergegeven op het oudere historische kaartmateriaal. De ligging ervan blijft vooralsnog onbekend. 2.18.3.037 Ten Lement Archiefonderzoek naar de bezittingen van kerken en kloosters in de administratie van de Republiek der Verenigde Provinciën bracht een mogelijke hoeve in de 16e/17e eeuw met als toponiem Ten Lement te Hapert. Bezit van de abdij van Postel. Deze hoeve wordt niet weergegeven op het oudere historische kaartmateriaal. 2.18.3.038 Hoeve bij het Loonse bos Archiefonderzoek naar de bezittingen van kerken en kloosters in de administratie van de Republiek der Verenigde Provinciën bracht een mogelijke hoeve in de 16e/17e eeuw met als toponiem bij het

86

Loonse bos te Hoogeloon. Bezit van het bisdom ’s Hertogenbosch. Deze hoeve wordt niet weergegeven op het oudere historische kaartmateriaal. 2.18.3.039 Hoeve bij het Houtshoefken Archiefonderzoek naar de bezittingen van kerken en kloosters in de administratie van de Republiek der Verenigde Provinciën bracht een mogelijke hoeve in de 16e/17e eeuw met als toponiem Houtshoefken te Hoogeloon. Bezit van de abdij van Postel. Deze hoeve wordt niet weergegeven op het oudere historische kaartmateriaal. De ligging ervan blijft vooralsnog onbekend. 2.18.3.052 De Kleine Hoeve Archiefonderzoek naar de bezittingen van kerken en kloosters in de administratie van de Republiek der Verenigde Provinciën bracht een mogelijke hoeve in de 16e/17e eeuw met als toponiem De Kleine Hoeve te Netersel. Bezit van de abdij van Postel. Deze hoeve wordt niet weergegeven op het oudere historische kaartmateriaal. 2.18.3.041 hoeve en land Hoogeloon. Bisdom ’s-Hertogenbosch. 2.18.3.042 hoeve en land Hoogeloon. Bisdom ’s-Hertogenbosch. 2.18.3.043 Hoeve te Hapert 2.18.3.044 Hoeve te Hoogeloon Abdij van Tongerlo. 2.18.3.040 Bredasebaan 23 Bladel Boerderij, CHW. Nr: KL014-001184. Middeleeuwse oorsprong als een van de pachthoeven van de abdij van Postel.

Afbeelding: boerderij Bredasebaan 23 155 2.18.3.045 Hoeve de Pan Middeleeuwse ontginning abdij Postel

155

Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant

87

2.18.3.046 Hoeve Kerkeind Casteren Bezit van Postel 2.18.3.047 hoeve Kranenberg-Hoogeind Casteren Een hoeve in Casteren die behoort zou hebben aan Postel, op het punt waar Kranenberg en Hoogeind bij elkaar komen. Deze hoeve zou samen met de Mollenhoeve een bijhoeve zijn van Ten Vorsel waar in die tijd Mollen de pachter was. 2.18.3.048 hoeve Casteren Mollenhoeve van Postel De Mollen-hoeve is de meest noordelijke hoeve nu aan het Hoogeind. Deze hoeve staat op de OAT en is gesplitst en vervangen in 1840 door wat er nu nog staat. Deze hoeve zou samen met de hoeve Kranenberg en Hoogeind een bijhoeve zijn van Ten Vorsel waar in die tijd Mollen de pachter was. Hoeves zijn als hoeves genoemd in huizenlegger. 18.4 Heerlijkheidsgebied Aanduiding van het rechtsgebied van de heerlijkheid in kwestie. Dat is soms uitgezocht en dan kun je dat overnemen. Indien onbekend: dan valt er ook niets op te nemen. De grenzen van zo’n heerlijkheidgebied zijn soms heel grillig, met enclaves over en weer. Soms ook zijn het nog steeds bestaande min of meer rechte lijn in het landschap: die vinden we dan als relicten terug! 2.18.4.001 De heerlijkheid Netersel Uit 1295 dateert het oudste historisch bericht aangaande Netersel. In dit jaar treffen we Netersel aan als zijnde een heerlijkheid in handen van ene Wouter Volcaart. Wouter was ontvanger van Brabant, een ambtelijke functie die in de 13e eeuw in het hertogdom Brabant werd ingevoerd. De ontvangers of rentmeesters hielden zich bezig met de financiële zaken aangaande het hertogdom. Na de dood van hertog Jan I in 1294, legde Jan II onmiddellijk beslag op de goederen van Wouter Volcaart, die zodoende in 1295 in het bezit van de heerlijkheid Netersel trad. De kern van de heerlijkheid Netersel was een steynen huise, wellicht het karakter hebbend van een kasteeltje. Bij deze huizing bestond zelfs, zoals toen gebruikelijk was op landgoederen van belangrijke personen, een capelrien toegewijd aan de heilige Brigida (Sinte Brideri). Het benoemingsrecht van deze kapel, inhoudende het recht om een kapelaan te benoemen, was in 1340 in handen van de hertog, die dit recht vrijwel zeker van Wouter Volcaart overnam. 156 18.5 Relaties Het kasteel, de hoeven, de galg, het heerlijkheidsgebied en eventuele andere fenomenen van één heerlijkheid vormen samen een ensemble: die heerlijkheid. Getekend als verbindingslijnen met het kasteel (bijv. een lijn galg – kasteel). 18.6 Voorhof Hierboven beschreven als element van het kasteel 18.7 Kasteelboerderij De hoofdhoeve uit de beschrijving hierboven

156

N. Roymans, De negende zaligheid: cultuurhistorisch beeld van Bladel en Netersel in de Acht Zaligheden (Bladel 1975) 76.

88

Thema: 19 Landgoederen De terreinen die de heren van de oude heerlijkheden voor zich behouden hadden, zijn in de 16e eeuw en later uitgegroeid tot de kernen van landgoederen. Naast deze oude groep ontstonden er ook geheel nieuwe landgoederen. De kern daarvan was in de regel een bestaande boerderij, soms een nieuwe ontginningshoeve, die in handen kwam van in een naburige stad gehuisveste adel of notabelen. Landgoederen zijn mooi ingerichte stukken grootgrondbezit. Sommige komen voort uit oude heerlijkheden: in dat geval worden de landgoedaspecten daarvan onder het thema “landgoed” beschreven. Andere hebben een andere ontstaanswijze, deels door opwaardering en uitbouw van een enkele boerderij, deels als ontginningsblok. Centrum van het landgoed is het landhuis, ook wel “kasteel” genoemd, naar het uiterlijk. Bij dat landhuis horen een tuin, vijver en park, soms een gracht om het huis. Daaromheen liggen de landerijen met enkele verpachte boerderijen. Soms is op grote schaal het landschap aangepast en meestal zijn er een of meerdere lanen aangelegd. Het geheel is het landgoedgebied. Soms is het deels omgeven met een wal. In de negentiende eeuw ontstaan ook mini-landgoedjes: een grote villa of grote herberg met ruime tuin en vaak nog een vijver, maar verder geen landerijen, boerderijen etc. Veel grotere kloosters zijn in wezen het centrum van een landgoed. In plaats van een landhuis is dan het klooster het centrum. Soms is dat in een oud landhuis gevestigd. Waar in tuin en park van een gewoon landgoed allerlei profane versieringen en follies staan, staan bij een kloosterlandgoed religieuze elementen zoals heiligenbeelden (ipv romeinse of griekse beelden), kruiswegstaties, calvariebergen en Lourdesgrotten. Maar de opzet is identiek: centraal gebouw, tuin, park en een lanenstructuur in een ruim gebied met pachtboerderijen staan en waar soms aan landscaping gedaan is. De terreinen die de heren van de oude heerlijkheden voor zich behouden hadden, zijn in de zestiende eeuw en later uitgegroeid tot de kernen van landgoederen. Naast deze oude groep ontstonden er ook geheel nieuwe landgoederen. De kern daarvan was in de regel een bestaande boerderij, soms een nieuwe ontginningshoeve, die in handen kwam van in een naburige stad gehuisveste adel of notabelen. 19.1 Gracht Gracht om het landhuis of een iets groter gebied. Soms is alleen de gracht bewaard gebleven. 19.2 Herberg e e Herberg uit 19 of 20 eeuw, centrum van rijke tuin, maar zonder verdere landgoedstructuren van betekenis: mini-landgoed. 19.3 Hoeve Pachthoeve van het landgoed. Soms een bij het landhuis en nog enkele wat verderop. 19.4 Klooster Typisch kloostergebouw als centrum van het landgoed. 19.5 Laan Laan met bomen beplante meestal kaarsrechte weg. Soms aan iedere zijde twee of zelfs drie rijen bomen. Rond 1700 werden ook dennen als laanboom gebruikt. 2.19.5.003 2.19.5.004 2.19.5.005 2.19.5.006 2.19.5.007

laan laan laan laan laan

89

2.19.5.008 laan 2.19.5.009 laan 2.19.5.010 laan 2.19.5.011 laan Lanen waar?? 19.6 Landgoedgebied Het totale landgoedgebied, inclusief boerenland en bossen. 2.19.6.001 Landgoed ten Vorsel Landgoed/landgoedachtig gebied met eiken- en beukenlanen, loof- en naaldbossen en landbouwgronden, waaronder oude akkers met een esdek, gelegen aan de Aa of Goorloop. Kern van het gebied is de hoeve Ten Vorsel, die voor het eerst wordt genoemd in 1173. In het gebied diverse oude bomen, waaronder eiken en beuken. Dit bosrijke landgoed is monumentaal van karakter, kent een duidelijke karakteristiek en heeft een historische uitstraling.

Afbeelding: landgoed Ten Vorsel Gebied met bos, houtwallen en lanen. De beplanting bestaat o.a. uit beuk, Amerikaanse eik, zomereik, grauwe wilg, zwarte els, vogelkers, grove den, lariks, blauwe bosbes, hulst, ruwe berk en wilde kamperfoelie. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1880-1920, maar is deels ook ouder. CHW. Nr: HK-HV-63 (code: V211) Aan dit landgoed is een website gewijd met veel achtergrondinformatie: http://www.tenvorsel.nl/10/home 2.19.6.002 Landgoed bij Hofstad Vermoedelijk minilandgoed ten noorden van gehucht Hofstad. Rond 1900 al minder prominent in het landschap aanwezig. Op de topografische kaart uit ca. 1900 weergegeven. 2.19.6.003 Landgoed van baron van Eetvelde (Postelseweg nabij jachthuis) Landgoed van baron van Eetvelde, later van claassen aan de Postelseweg nabij het jachthuis. Oude beukenlaan en landgoedstructuur in bos aanwezig. 2.19.6.004 Landgoed de Cartierheide van baron de Cartier Landgoed de Cartierheide van baron de Cartier. Fundamenten van oppassereswoning aanwezig op de Pan, als ook de boerderij de Pan. 2.19.6.005 Landgoed ’t Kasteelke 2.19.6.006 Landgoed Witrijt

90

19.7 Landhuis Het centrale landhuis, dat alle mogelijke bouwstijlen kan vertonen. Het landhuis kan in gebruik (geweest) zijn als klooster. 19.8 Omgrachte hoeve Sommigen groeiden uit tot kasteeltje, de meesten ‘degradeerden’ tot boerderij (veelal zijn de grachten helemaal of gedeeltelijk gedempt). 19.9 Ontginningsstructuur Meestal rechthoekige landinrichting die gevormd werd bij ontginning, waarin toen direct al of later een landgoed gevormd is. 19.10 Zichtlijn Lijn waarlangs men in de verte uitziet op een bijzonder object: een beeld, kapel, kerktoren, molen... Deze lijn valt vaak samen met een laan. 2.19.10.001 Zichtlijn van ? 2.19.10.002 Zichtlijn van ? 19.11 Park Gebied met bomen en struiken, doorsneden met paden. In het park kun je follies aantreffen. Veelal speciaal vormgegeven. Soms zijn sporen van meerdere stijlen herkenbaar, want het park werd af en toe aan de nieuwste mode aangepast. 2.19.11.001 t/m 2.19.11.90 Bomen in park (welk park?) 19.12 Tuin Meest open gebied met gras, lage struiken, bloemen, kruidentuin, paden. Veelal speciaal vormgegeven. Soms zijn sporen van meerdere stijlen herkenbaar, want de tuin werd af en toe aan de nieuwste mode aangepast. Hieronder vallen ook de stadtuinen die behoorden bij de deftige woningen in een dorp. 19.13 Vijver Siervijver in de tuin of het park, soms speciale visvijvers. 19.14 Villa e e Groot huis of klein landhuis uit 19 of 20 eeuw, centrum van rijke tuin, maar zonder verdere landgoedstructuren van betekenis: minilandgoed. 19.15 Wal Aarden wal vaak met gracht als omgrenzing van het landgoed. Als het landgoed ooit uitgebreid is, kan zo’n wal ook binnen het landgoed voorkomen! 2.19.15.001 Wal? Ongeïdentificeerd object. Lijkt op een wal. 19.16 Overig Landgoederen zijn bijzonder rijk aan allerlei bijzondere elementen. In de groep “overig” zitten objecten van uiteenlopende aard, die hieronder opgesomd worden: arbeidershuis: woning voor een van de landarbeiders van het landgoed. beeld: beeld van klassieke goden, koningen of koninginnen, andere helden of symbolen; heiligenbeeld, kruiswegstatie, calvarieberg, Lourdesgrot. bijgebouw: niet nader gespecificeerd bijgebouw van het centrale landhuis of klooster. bomengroep: bijzondere groep bomen, soms ook van bijzondere bomen, als element van het vormgegeven landschap.

91

boom: bijzondere boom, hetzij eenvoudig als solitaire boom in het vormgegeven landschap, hetzij als bijzondere boom in tuin of park: dat is dan eigenlijk een follie. Soms is aan een boom niets te zien, maar is het toch een herinneringsboom, bijv. geplant bij de kroning van Wilhelmina of de geboorte van Beatrix. familiegraf: vlakgraf of grafheuvel waarin leden van de landgoedfamilie begraven zijn. Soms moeilijk te onderscheiden van ijskelder! ijskelder: holle heuvel waarin men het ijs bewaarde dat in de winter uit de vijver gehakt werd. Lijkt soms erg op een familiegrafheuvel. jachthuis: speciaal huis of huisje waar men samen kwam voorafgaand en na afloop van de jacht. Hier werden bijv. de jachttrofeeën bewaard. kapel: privé-kapel, kapelletje kerkhof: op kloosterlandgoederen komen begraafplaatsen voor de kloosterlingen voor. koetshuis: bijgebouw waarin de koetsen gestald werden. Meestal met grote poortdeuren. opzichtershuis: woning voor de opzichter van het landgoed, vooral op landgoederen waar de eigenaar zelden aanwezig was. orangerie: bijgebouw voor het kweken van allerlei planten, voorloper van de moderne kassen. theehuis: losstaand gebouwtje om thee in te drinken, vaak op een heuveltje, met fraai uitzicht. toegangshek: deftig toegangshek aan de oprijlaan, met gemetselde elementen en of veel smeedijzer. tuinhuis: losstaand gebouwtje aan de rand van tuin of park, met fraai uitzicht. visvijver: vijver(tje) om vis in te houden, soms reeks vijvers om vis in te kweken. 2.19.16.001 Jachtverblijf van de familie Van Sasse van Ysselt (zie 2.19.6.005) Van hieruit vertrok men meermalen om op jacht te gaan in de bossen rondom Hapert. Later burgemeesterswoning. In de jaren zestig van de 20e eeuw gesloopt. Tegenwoordig nieuwe gemeentehuis. 157 Met afbeelding. Afbeelding: Oude laan naar het jachtverblijf ’t Kasteeltje. De laan was 300 m lang, met hoge dikke bomen die gerooid zijn. Tegenwoordig wandeldreef. 158 2.19.16.002 Boomgaard Boomgaard op het noordelijk deel van de voormalige Hapertse heide, direct ten noorden van hoeve Klein Terkooijen. In 1900 in aanbouw, op kaartmateriaal van later datum aangeduid als boomgaard.

157

M.J.C. Hurkmans, Hapert in oude ansichten. Nr. 19. Cultuurhistorische inventarisatie Noord-Brabant / M.I.P. : gemeente Hoogeloon. Provincie Noord-Brabant (’s-Hertogenbosch 1992) nr. 23

158

92

Thema: 20 Bosbouw

Tot een eind in de middeleeuwen waren er in Zand-Brabant volop bossen. Door ontginning, het halen van bouwhout en geriefhout, en overbeweiding gingen die bossen bijna allemaal teloor. Bossen die deze periode “overleefd” hebben en nog voort bestaan zijn zeldzaam, maar ze zijn er wel. Het lijkt alsof de bebossing van de heide in de Kempen pas tussen 1850 en 1950 tot stand kwam en dat een deel van die jonge bossen na 1900 (1907?) alweer in boerenland omgezet werd. De bossen zijn in vijf ouderdomscategorieën ingedeeld. Het gaat hier dus om de vlakken die bos zijn of waren en hun datering. Er horen daarom ook beschrijvingsvelden “datering start van het bos”; “datering einde van het bos” bij. Bij de reconstructie van het historisch landschap is gebruik gemaakt van drie referentieperiodes, drie ijkpunten (circa 1830, 1900, 1930), waardoor de ontwikkeling van het landschap gestalte krijgt. Aan de hand van het historisch kaartmateriaal uit betreffende periodes kon de ontwikkeling van het 159 landschap, in dit geval de bosbouw, in kaart worden gebracht. 20.1. Bosbouw 1500-1750 Nieuwe bosaanplant uit deze periode. Geen nadere informatie voorhanden. 20.2. Bosbouw 1750-1850 Na 1750 begint de bouwbouwtraditie van de Verlichting grip te krijgen op de landgoedeigenaren. Zowel loofbossen als dennen. 2.20.2.001 Bosgebied ten noordoosten van Bladel, tegen de grens met Reusel-De Mierden Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.002 Bos ten westen van Heleind (boven Bladel) Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.003 Bos ten westen van Casteren en ten westen van hoeve Wolfswinkel Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.004 Bos bij Wolfswinkel Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.005 Bos op den Houw Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.006 Bos bij hoeve Terkooijen Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.007 Bos op Ten Vorsel (Sterrebos) Van het Sterrebos bevinden zich nog enkele restanten nabij Ten Vorsel die gerelateerd zijn aan het kasteeltje en de landgoedontwikkeling in de 18e en 19e eeuw. Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 159 Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Uit de reproductie Wolters-Noordhoff. Grote Historische Atlas van Nederland 1:50.000. Deel 4: Zuid Nederland 1838-1857. Groningen 1990; 1845: Topografie ca 1845: Voordt-Pieck, L. van der, M. Kuijl. Statistiek der provincie Noord-Braband volgens de uitkomsten van het kadaster bij deszelfs invoering. Maastricht, 1845 (Geografisch Etablissement F. Desterbecq). (GAB = stamb.nr.3063 (tabellen); 1900: Topografie ca 1900 Wieberdink, G.L. (samensteller). Historische Atlas van Noord-Brabant. Chromotopografische Kaart des Rijks 1:25.000. Den Ilp, 1989. Dit zijn de Bonneblaadjes.

93

2.20.2.008 Bos op De Hoeven Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.009 Bos op De Pan Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.010 Bos op Ruttenberg (geen bospercelen omstreeks 1850) Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.011 Kroonvensche Bos Bos op de Kroonvensche heide. Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.012 Bos op Franse Hoef Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.013 Bos op Hondshoef Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.014 Bos bij Bellieumsche hoef Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.20.2.015 Bos op de Zwarte Akkers Getekend op basis van de historische atlas uit ca. 1836-1843.

20.3 Bosbouw 1850-1900 Vanaf ca 1850 vooral bebossing van grote heideterreinen die uit de gemeynt verkocht werden en bij gebrek aan mest niet in boerenland konden worden omgezet. Veelal dennen (mijnhout). 2.20.3.001 Kroonvensche Bos Bos op de Kroonvensche heide, gedeeltelijk ontstaan na 1850. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. 2.20.3.002 en 003 Bos op Wolfswinkel Bos op Wolfswinkel rond 1900. Volgens secundaire bronnen restant van een middeleeuws restbos, zie ook 2.11.1.001. 2.20.3.004 Bos op voormalige Kroonvense heide Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. 2.20.3.007 Bos op Lemel Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. Ongewijzigd in 1930. 2.20.3.008 Hoogeloonsche Bosch Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. 2.20.3.011 Vossenbussel Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. Ongewijzigd in 1930. 2.20.3.013 Bos op Casteren Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. Ongewijzigd in 1930. 2.20.3.017 Bos op Landorp Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. Ongewijzigd in 1930.

94

2.20.3.020 Bos op Hoogeloon Bos ten noorden van Hoogeloon. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. 2.20.3.021 Bos op Doolland Bos ten noorden van Doolland. Reeds aangeduid op historische atlas 1840. 2.20.3.022 Heesters Bosbouw bij gehucht De Pan, ten oosten van de Hapertse heide. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. 2.20.3.023 Bos op Hondshoef Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. 2.20.3.024 Bos op Hoogeind Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. 2.20.3.025 Bos op Neerheiden Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905. 2.20.3.026 Bos op Hooiberg Bos op Hooiberg. Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1905.

20.4. Bosbouw na 1900 Vanaf 1900 is de kunstmest betaalbaar en kan de hei wél in boerenland omgezet worden. Dan leidt nog maar een deel van de ontginningen tot bossen. Veelal dennen (mijnhout). 2.20.4.001 Boswachterij De Kempen Boswachterij De Kempen is een bosgebied in Nederland van 1087 hectare dat in het bezit is van Staatsbosbeheer. Het maakt deel uit van een nog veel groter complex van ontginningsbossen (ca. 8000 hectare) dat zich uitstrekt over de Nederlandse provincie Noord-Brabant en de Belgische provincie Antwerpen. Dit gebied wordt tegenwoordig aangeduid als Grenspark De Kempen. Dit complex is gelegen op een voormalig uitgestrekt heidegebied. Het is gelegen in de voormalige gemeenten Hapert en Bladel. Getekend op basis van historische atlas uit 1950. 2.20.4.002 Kroonvensche Bos Bos op de Kroonvensche heide, gedeeltelijk ontstaan na 1850. Vanaf ca 1850 vooral bebossing van grote heideterreinen die uit de gemeynt verkocht werden en bij gebrek aan mest niet in boerenland konden worden omgezet. Veelal dennen (mijnhout). Situatie rond 1930. 2.20.4.003 Bos op de Neterselse heide Voormalig heidegebied omgezet in bos 2.20.4.004 Bos op Netersel Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.007 Bosbouw op Groot Terkooijen Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.008 Heesters Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. Bos en houtwallen, plaatselijk met (restanten van) hakhout, aan de randen van een oud akkercomplex. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, grove den, boswilg, wilde lijsterbes, grauwe wilg, spar en blauwe bosbes. Het geheel dateert overwegend van omstreeks 1900, maar is deels ook jonger.

95

2.20.4.009 Bos op Lemel Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.010 Hoogeloonsche bosch Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. Bos, plaatselijk met (restanten van) hakhout, op de overgang van een oud akkercomplex naar een beekdal. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, grove den, wilde lijsterbes en sporkehout. Het geheel dateert volgens de Cultuurhistorische Waardenkaart van Brabant overwegend uit de periode 1880-1900, maar is deels jonger. 160 2.20.4.011 Bos op Hondshoef Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.012 Bos op Hoogeind Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.013 Bos op Neerheiden Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. Situatie rond 1950 nagenoeg ongewijzigd. In de decennia daarna grotendeels gekapt. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 resteren nog twee delen van het bos op Neerheiden. (Zie erfgoedkaart voor De Bont). 2.20.4.014 Bos op Doolland Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.016 Bos op Kroonvense heide Bosbouw op het noordelijk deel van de Kroonvense heide. Rond 1930. Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.017 Bos op Egypte Bos rond gehucht Egypte en Hoge Akkers. Ingetekend op basis van historische atlas van 1930. Situatie rond 1950 nagenoeg ongewijzigd. In de decennia daarna grotendeels gekapt. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 resteert nog een deel van het bos op Egypte. (Zie erfgoedkaart voor De Bont). 2.20.4.018 Bos op Casteren Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.019 Bos op Wolfswinkel Bos op Wolfswinkel rond 1930 (volgens secundaire bronnen restant van een middeleeuws restbos). 2.20.4.021 Vossenbussel Ingetekend op basis van historische atlas van 1930. Situatie rond 1950 nagenoeg ongewijzigd. In de decennia daarna grotendeels gekapt. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 resteert nog een klein deel van de Vossenbussel. (Zie erfgoedkaart voor De Bont). 2.20.4.022 Bos onder Wolfswinkel Bosbouw op voormalig heidegebied. Situatie 1930. 2.20.4.023 Bos op Hoogeloon Bos ten noorden van Hoogeloon. Rond 1930. 20.4.24 Bos De Bus

160

Bron: CHW. Volgens onze informatie is dit een middeleeuws restbos

96

Bos in een beekdal. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, zwarte els, ruwe berk, populier, zachte berk, geoorde wilg, boswilg en wilde lijsterbes. In de ondergroei o.a. adelaarsvaren en blauwe bosbes. Het geheel dateert overwegend van omstreeks 1900, maar is deels ook ouder. 20.4.27 Bos op Mortels Bosgebied tussen de akkers van akkercomplex Mortels. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 aangeduid als oud bos (Zie erfgoedkaart voor De Bont). 2.20.4.030 Bos op Ruttenberg Bos bij hoeve Ruttenberg. Rond 1930. 2.20.4.031 Schouwberg Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.032 Bos op Landorp Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.033 Laakvelden Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930. 2.20.4.034 Bebossing Hapertsche Heide Ingetekend op basis van historische atlas uit 1930.

97

Thema: 21 De oude Akkers

Het gaat hier om akkers van voor 1850. In de Meierij kunnen twee typen oude akkergebieden onderscheiden worden: de grote openakkergebieden (in provinciale taal: “bolle akkers” alhoewel die akkers vaak heel vlak zijn) en de met heggen of houtranden omgeven akkers die in de Kempen veelal “kamp” of “heg” heten. Sommige daarvan liggen bol, andere zijn vlak. De open akkercomplexen waren in de negentiende eeuw aan de buitenzijde wel begrensd met een levende haag, eventueel op een wal, maar de interne verdeling in eigendoms- of gebruikseenheden bestond uit greppels van een voet breed en diep, ofwel een grasbandje van een voet breed, danwel een denkbeeldige lijn tussen twee merktekens zoals een steen of paal. Deze open akkers zijn waarschijnlijk de oudste akkercomplexen. Bovendien is in de Kempen, maar óók heel nadrukkelijk in Breda, aangetoond dat onder deze in de negentiende eeuw niet of schaars bewoonde akkers, vroegmiddeleeuwse en zelfs oudere bewoningssporen schuil gaan. Het nederzettingspatroon is tot in de dertiende eeuw nogal dynamisch geweest. Pas vanaf de dertiende eeuw werd blijkbaar het nederzettingspatroon gevormd, dat we rond 1800 nog (in uitgegroeide vorm) kunnen waarnemen. Het onderscheid “besloten” of “open” van de oude akkers, en de akkerwallen, zijn afgelezen van de topografische kaart van ca 1838. De bolle akkers zijn afgelezen van de hoogtekaart AHN. Hier zijn dus alleen de bolle akkers weergegeven die rond 2000 nog herkenbaar waren. Onderzoek in Boxtel wees uit dat de bolle ligging voor de wandelaar pas te zien is, als de akker in het midden meer dan een halve meter hoger ligt dan aan de rand. In de verstedelijkte gebieden zijn dus geen bolle akkers aangegeven. Bolle akkers vallen deels samen met de hier opgenomen besloten of open akkers, maar komen ook daarbuiten voor, op jonge akkergronden. Bolle akkers getuigen van een nog niet geheel begrepen intensieve bewerking van het akkerland in of na de middeleeuwen. Daardoor kwam het midden van de akker zo’n halve tot een hele meter hoger te liggen dan de randen. Dit zal de afwatering bevorderd hebben. Er zijn overigens vooral langs beekdalen gevallen bekend waarin men later deze “kop” van de akker afschoof, het beekdal in, om zo de oppervlakte akkergrond te vergroten. Dit leidde tot versmalde beekdalen, zogenaamde “tuineerdgronden” in het opgehoogde deel van de dalen (en een bodemprofiel dat “op z’n kop” ligt!) en onverwacht dunne akkerdekken boven op de oude akkers. Binnen het thema Oude Akkers kunnen we de open akkers en de besloten akkers makkelijk van de topografische kaarten in combinatie met de kadasterkaart aflezen. Open akkers zijn vaak erg groot, bevatten een heleboel meest strookvormige eigendommetjes die allemaal bouwland zijn en onderling niet of amper door heggen gescheiden zijn of waren. Het terrein ligt meestal hoog ten opzichte van de omgeving, maar is intern behoorlijk vlak. Bij de provincie heet dit de “bolle akker”, maar die term is misleidend. Akkerwal: Om een “open akker” lag wél een heg, met daarin akkertoegangen (“akkerveken”). Soms lag de heg op een wal: een akkerwal. Besloten akkers zijn bouwlandpercelen van een halve tot twee hectare, die omgeven zijn door een heg die soms op een walletje staat. In deze streek heten die “kamp”, “bocht”, “heg”. Veelal het eigendom van één persoon of slechts enkele. De besloten akkers liggen soms “bol”, maar lang niet altijd. Steilrand: doordat oude akkers door bemesting met zandhoudende mest 30 cm of veel meer opgehoogd zijn, steken ze soms op opvallende wijze biven aangrenzende oude graslandgronden uit. Als die in een beekdal liggen, is het verschil nóg markanter. Deze steilranden accentueren de oude akkers. Verder hebben we drie nadere onderscheidingen bij de oude akkers: Bolle akker: “Bolle akker” is een nadere onderscheiding die voor de besloten akkers relevant is. De akker ligt bol of niet. Vaak liggen ze nu vlakker dan vroeger. Het blijkt dat de wandelaar ze pas herkent als het midden van de akker meer dan 50 cm hoger is dan de rand. Een en ander kan van de AHN hoogtekaart afgelezen worden.

98

Percelering: vooral bij open akkers is het interessant om na te gaan of de oude akkerpercelering er nog is. Die is te zien op de kadasterkaart en bestaat uit in blokjes gegroepeerde korte strookvormige percelen. Lijkt me daarom een item dat bij het beoordelen van de relictwaarde van belang is. Perceelsrandbegroeiing: een item dat bij het beoordelen van de relictwaarde van belang is, zowel bij openakkers (de buitenheg) als bij de besloten akkers. Bij de reconstructie van het historisch landschap is gebruik gemaakt van drie referentieperiodes, circa 1830, 1900, 1930, waardoor de ontwikkeling van het landschap gestalte krijgt. Aan de hand van het historisch kaartmateriaal uit betreffende periodes kon de ontwikkeling van het landschap, in dit geval 161 de oude akkers, in kaart worden gebracht.

Casteren De vorm van Casteren anno 1840 lijkt veel op de huidige. De bebouwing concentreerde zich in die tijd rond Kerkeneind, Schoolstraat en Hoogeind. Het dorp ligt op de oosthelling van het dal van de Groote Beerze. Juist ten oosten van de Kerkstraat waren wat akkertjes, de meeste lagen echter in de omgeving Driehuis - Schoolstraat op de dekzandrug ten oosten van het dorp. In tegenstelling tot de andere dorpen horen bij Casteren geen andere gehuchten. Dit hangt samen met de natuurlijke omstandigheden in de omgeving: op geen enkele plaats waren nog mogelijkheden voor akkerbouw. De dalen van het Wagenbroeks Loopje en de Groote Beerze en de Landschotse heide waren hier te nat voor. In Casteren waren grote oppervlakten hooiland voorhanden. Ze strekten zich uit over een lengte van 4 kilometer langs de Groote Beerze en langs het Wagenbroeks Loopje. Met name ter hoogte van de Grijze Steen was het dal van de Beerze erg nat. Hierdoor en vanwege de grote afstand tot het dorp werden de hooilanden hier niet zo intensief gebruikt en ontwikkelde zich op de plaatsen broekbos. Aan het stelsel van greppels en wallen in de broekbossen bij de Grijze Steen is nog te zien dat dit gebied eens verkaveld was ten behoeve van de landbouw. Hapert De Hapertse akkers lagen ten noorden en vooral ten zuiden van de kern. Ook ten noordwesten van het Wagenbroeks Loopje waren akkers in gebruik. De Voort is de weg die Hapert met Lemel en de akkers aan de overkant van het Loopje verbond (Voort betekent doorwaadbare plaats of oversteekplaats in een beek). Inventarisatie van Neterselse akkerbenamingen. Inclusief plattegrond: kadasterkaart van 1830 met daaroverheen getekend de ontginningen voor land- en bosbouw uit 1920-1940 met waterlopen om de 162 gronden droog te leggen. Dalem Dalem is altijd nauw verbonden geweest met Hapert. Het gehucht is gelegen in een laagte in de dekzandrug. In tegenstelling tot de andere dorpen was de bebouwing van Dalem gegroepeerd rondom een open ruimte. In het midden hiervan lag een drinkpoel, ongeveer op het punt waar nu de weg naar Hapert begint. De latere uitbreidingen vonden in de richting van de Schouwberg plaats. Er waren twee groepen akkers in gebruik: de Steenakkers (waarschijnlijk de oudste) en de akkers ten zuiden van Dalem. Ten zuidoosten van Dalem ligt het gehucht de Pan, dat jonger is dan Dalem.

161 Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Uit de reproductie Wolters-Noordhoff. Grote Historische Atlas van Nederland 1:50.000. Deel 4: Zuid Nederland 1838-1857. Groningen 1990; 1845: Topografie ca 1845: Voordt-Pieck, L. van der, M. Kuijl. Statistiek der provincie Noord-Braband volgens de uitkomsten van het kadaster bij deszelfs invoering. Maastricht, 1845 (Geografisch Etablissement F. Desterbecq). (GAB = stamb.nr.3063 (tabellen); 1900: Topografie ca 1900 Wieberdink, G.L. (samensteller). Historische Atlas van Noord-Brabant. Chromotopografische Kaart des Rijks 1:25.000. Den Ilp, 1989. Dit zijn de Bonneblaadjes. 162

H.W.E. van der Aa en W.A. Hendriks, ‘De Neterselse akker- en weidebenamingen’. In: Jaarboek Heemkunde Kring Pladeela Vialla Bladel en Netersel, deel VII. 1996.135-159.

99

21.1 Akkerwal Uniek nr

Naam

Type

2.21.1.001

Netersel, De Aalsten

akkerwal

2.21.1.002

Bladel, Bellicum

akkerwal

2.21.1.003

Hapert, Hooge Poort

akkerwal

2.21.1.004

Netersel, De akker

akkerwal

2.21.1.005

Netersel, De akker

akkerwal

2.21.1.006

Netersel, De akker

akkerwal

2.21.1.007

Netersel, De akker

akkerwal

2.21.1.008

Netersel, De akker

akkerwal

2.21.1.009

Netersel, De Hoef

akkerwal

2.21.1.010

Netersel, De Hekkens en Aalsten

akkerwal

2.21.1.011

Bladel, Wolfswinkel

akkerwal

2.21.1.012

Bladel, Wolfswinkel

akkerwal

2.21.1.013

Bladel, Wolfswinkel

akkerwal

2.21.1.014

Bladel, Wolfswinkel

akkerwal

2.21.1.015

Bladel, Franse Hoeve - Nidegem

akkerwal

2.21.1.016


akkerwal

2.21.1.017


akkerwal

2.21.1.018

Bladel, De Akker

akkerwal

2.21.1.019

Bladel, De Akker

akkerwal

2.21.1.020

Bladel, De Akker

akkerwal

2.21.1.021

Bladel, De Akker

akkerwal

2.21.1.022

Bladel, De Akker

akkerwal

2.21.1.023

Bladel, De Akker

akkerwal

2.21.1.024

Bladel, De Akker

akkerwal

2.21.1.025

Bladel, De Leemskuilen

akkerwal

2.21.1.026

Bladel, De Rietsporen

akkerwal

2.21.1.027


akkerwal

2.21.1.028


akkerwal

2.21.1.029


akkerwal

2.21.1.030


akkerwal

2.21.1.031

Bladel, De Hooiberg

akkerwal

2.21.1.032

Bladel, Vorsel

akkerwal

2.21.1.033

Bladel, Vorsel

akkerwal

2.21.1.034

Bladel, Vorsel

akkerwal

2.21.1.035

Bladel, Ter Kooijen

akkerwal

2.21.1.036

Bladel, Ter Kooijen

akkerwal

2.21.1.037

Hapert, Dalem

akkerwal

2.21.1.038

Hapert, Dalem

akkerwal

2.21.1.039

Hapert, Dalem

akkerwal

2.21.1.040

Hapert, Dalem

akkerwal

2.21.1.041

Hapert, Ganzenstaart

akkerwal

2.21.1.042


akkerwal

100

2.21.1.043


akkerwal

2.21.1.044


akkerwal

2.21.1.045

Hapert , De Akker

akkerwal

2.21.1.046

Hapert, De Akker

akkerwal

2.21.1.047

Hapert, De Akker

akkerwal

2.21.1.048

Hapert, De Akker

akkerwal

2.21.1.049

Hapert, De Akker

akkerwal

2.21.1.050

Hapert, De Akker

akkerwal

2.21.1.051

Hapert, De Akker

akkerwal

2.21.1.052

Hapert, De Akker

akkerwal

2.21.1.053

Bladel, Heel Einde

akkerwal

2.21.1.054

Hapert, Verstappenakker

akkerwal

2.21.1.055

Hapert, Hooge Poort

akkerwal

2.21.1.056

Hoogeloon, Kerkakker

akkerwal

2.21.1.057


akkerwal

2.21.1.058


akkerwal

2.21.1.059

Hoog Casteren, Bosvelden

akkerwal

2.21.1.060

Hoog Casteren, de Akker

akkerwal

2.21.1.061


akkerwal

2.21.1.062


akkerwal

2.21.1.063

Hoog Casteren, De Akker

akkerwal

2.21.1.064


akkerwal

2.21.1.065


akkerwal

2.21.1.066


akkerwal

2.21.1.067

Hoogeloon, De Heuvel

akkerwal

2.21.1.032-034 Houtwallen Ten Vorsel Houtwallen in een landgoedachtig gebied. De beplanting bestaat o.a. uit beuk, Amerikaanse eik, zomereik, grauwe wilg, zwarte els, vogelkers, grove den, lariks, blauwe bosbes, hulst, ruwe berk en wilde kamperfoelie. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1880-1920, maar is deels ook ouder.

21.2 Besloten akker Uniek nr

Naam

Type

2.21.2.001

Hoogeloon, Hei Einden

besloten akker

2.21.2.002

Hoogeloon, Hondshoef

besloten akker

2.21.2.003

Netersel, Steenselaar

besloten akker

2.21.2.004


besloten akker

2.21.2.005


besloten akker

2.21.2.006

Netersel, aan het Goor

besloten akker

2.21.2.007

Netersel, De Hoef

besloten akker

2.21.2.008

Netersel, De Hoef

besloten akker

2.21.2.009

Netersel, De Hoef

besloten akker

2.21.2.010

Netersel, De Hoef

besloten akker

101

2.21.2.011

Netersel, De akker

besloten akker

2.21.2.012

Netersel, Zandstraat

besloten akker

2.21.2.013

Netersel, aan het Rietbroek

besloten akker

2.21.2.014

Netersel, De Hoef

besloten akker

2.21.2.015

Netersel, De Aalsten

besloten akker

2.21.2.016

Bladel, Wolfswinkel

besloten akker

2.21.2.017

Bladel, Bellicum

besloten akker

2.21.2.018

Bladel, Ruttenberg

besloten akker

2.21.2.019

Bladel, Ruttenberg

besloten akker

2.21.2.020

Bladel, Ruttenberg

besloten akker

2.21.2.021


besloten akker

2.21.2.022

Bladel, Raamskant

besloten akker

2.21.2.023

Bladel, Zwarte Akker

besloten akker

2.21.2.024


besloten akker

2.21.2.025


besloten akker

2.21.2.026


besloten akker

2.21.2.027


besloten akker

2.21.2.028


besloten akker

2.21.2.029

Bladel, Heleind

besloten akker

2.21.2.030


besloten akker

2.21.2.031


besloten akker

2.21.2.032

Bladel, Bellicum

besloten akker

2.21.2.033

Bladel, Bellicum

besloten akker

2.21.2.034

Bladel, De Akker

besloten akker

2.21.2.035

Bladel, Heel Einde

besloten akker

2.21.2.036

Bladel, Hoendernest

besloten akker

2.21.2.037

Bladel, Heel Einde

besloten akker

2.21.2.038

Bladel, Heel Einde

besloten akker

2.21.2.039

Bladel, Heel Einde

besloten akker

2.21.2.040

Bladel, Heel Einde

besloten akker

2.21.2.041

Bladel, Heeleind

besloten akker

2.21.2.042

Bladel, Heel Einde

besloten akker

2.21.2.043

Bladel, De uitvang

besloten akker

2.21.2.044

Bladel, De uitvang

besloten akker

2.21.2.045

Bladel, De Uitvang

besloten akker

2.21.2.046

Bladel, Heel Einde

besloten akker

2.21.2.047


besloten akker

2.21.2.048


besloten akker

2.21.2.049


besloten akker

2.21.2.050


besloten akker

2.21.2.051


besloten akker

2.21.2.052


besloten akker

2.21.2.053

Bladel, De Beerschotten

besloten akker

2.21.2.054


besloten akker

2.21.2.055


besloten akker

102

2.21.2.056


besloten akker

2.21.2.057


besloten akker

2.21.2.058

Bladel, De Hooiberg

besloten akker

2.21.2.059

Bladel, Vorsel

besloten akker

2.21.2.060

Bladel, bij Vorsel

besloten akker

2.21.2.061

Bladel, De Hooiberg

besloten akker

2.21.2.062

Bladel, Ter Kooijen

besloten akker

2.21.2.063

Hapert, bij de Akker

besloten akker

2.21.2.064

Hapert, Dalem

besloten akker

2.21.2.065


besloten akker

2.21.2.066

Hapert, Dalem

besloten akker

2.21.2.067

Hapert, Dalem

besloten akker

2.21.2.068

Hapert, Dalem

besloten akker

2.21.2.069

Hapert, Dalem

besloten akker

2.21.2.070

Hapert, Dalem

besloten akker

2.21.2.071

Hapert, Dalem

besloten akker

2.21.2.072

Hapert, De Pan

besloten akker

2.21.2.073

Hapert, De Pan

besloten akker

2.21.2.074

Hapert, Schouwberg

besloten akker

2.21.2.075


besloten akker

2.21.2.076


besloten akker

2.21.2.077


besloten akker

2.21.2.078


besloten akker

2.21.2.079

Hapert, De Lemel

besloten akker

2.21.2.080

Hapert, Hooge Poort

besloten akker

2.21.2.081

Hoogeloon, aan Groene Akker

besloten akker

2.21.2.082

Hoogeloon, aan Groene Akker

besloten akker

2.21.2.083

Hoogeloon, Neerheide

besloten akker

2.21.2.084

Hoogeloon, Moleneind

besloten akker

2.21.2.085


besloten akker

2.21.2.086


besloten akker

2.21.2.087


besloten akker

2.21.2.088

Casteren, Hoogen Eind

besloten akker

2.21.2.089


besloten akker

2.21.2.090

Hoogeloon, Hoogen Eind

besloten akker

2.21.2.091

Hoogeloon, Hoogen Eind

besloten akker

2.21.2.092

Casteren, Heesbroek

besloten akker

2.21.2.093

Casteren, Heesbroek

besloten akker

2.21.2.094


besloten akker

2.21.2.095


besloten akker

2.21.2.096


besloten akker

2.21.2.097


besloten akker

2.21.2.098


besloten akker

2.21.2.099


besloten akker

2.21.2.100

Casteren, Heesbroek

besloten akker

103

2.21.2.101

Casteren, De Akker

besloten akker

2.21.2.102

Casteren, Wagenbroek

besloten akker

2.21.2.103


besloten akker

2.21.2.104


besloten akker

2.21.2.105


besloten akker

2.21.2.106


besloten akker

2.21.2.107

Casteren, bij De Akker

besloten akker

2.21.2.108

Hoogeloon, Bredse Straat

besloten akker

2.21.2.109

Hoogeloon, bij de kerk

besloten akker

2.21.2.110


besloten akker

2.21.2.111


besloten akker

2.21.2.112

Hoogeloon, bij Kerkakker

besloten akker

2.21.2.113

Hoogeloon, bij Kerkakker

besloten akker

2.21.2.114


besloten akker

2.21.2.115


besloten akker

2.21.2.116


besloten akker

2.21.2.117

Hoog Casteren, aan de Kleine Aa

besloten akker

2.21.2.118

Hoog Casteren, aan de Kleine Aa

besloten akker

2.21.2.119

Hoog Casteren, Broekeneind

besloten akker

2.21.2.120


besloten akker

2.21.2.121


besloten akker

2.21.2.122

Hoog Casteren, De Heuvel

besloten akker

2.21.2.123


besloten akker

2.21.2.124


besloten akker

2.21.2.125

Bladel, Wolfswinkel

besloten akker

2.21.2.017 Besloten akker van de Bellieumsche hoef Akkerland behorende bij de Bellieumsche hoef, ook genoemd als Bellicum. 2.21.2.021 Besloten akkers Franse Hoef Akkers ten westen van de Franse Hoeve. Rond 1900. Situatie in 1950 ongewijzigd. 2.21.2.023 t/m 031 Zwarte akker Bladel Besloten akkers ten westen van gehucht Heleind en Bladel, bekend onder toponiem Zwarte akkers. Rond 1900. Situatie in 1950 ongewijzigd. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staan delen van dit akkercomplex aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering, dat is ontstaan voor 1840 en mogelijk voor 1500. 2.21.2.061 Akkerland Hoeve Hooiberg Akkerland behorende bij hoeve Hooiberg. Op basis van historische atlassen 1845, 1900 en 1930 ingetekend. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staan delen van dit akkerland aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering, dat is ontstaan voor 1840 en mogelijk voor 1500. 2.21.2.062 Akkerland Hoeve Terkooijen Open akkercomplex bij de Achterste hoef en Gelderse hoef, hoeven die op ander historisch kaartmateriaal staan aangeduid als respectievelijk Groot Terkooijen en Klein Terkooijen. Situatie rond 1900. Ongewijzigd in 1930. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staan delen van dit akkerland aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering, dat is ontstaan tussen 1840 en 1900.

104

2.21.2.066 t/m 071 Besloten akkers Dalem Akkers rondom Dalem, grotendeels open, afgewisseld met besloten akkers. 2.21.2.0072-073 Akkerland De Pan Akkerland gehucht De Pan, ten zuiden van Dalem. Aangeduid op Historisch topografische kaart 1838. Klein akkercomplex met esdek, bolle ligging, openheid, steilranden, zandpaden en (restanten van) hakhout. Akkercomplexen dateren in eerste aanleg uit de Late Middeleeuwen (1250-1500). Voordien lagen hier kleinschalige cultuurlandschappen. Aan de noordzijde van het akkercomplex ligt het buurtschap De Pan. Aan de zuidzijde van het akkercomplex liggen enkele percelen bos met (restanten van) hakhoutwallen. Het akkercomplex lag, met bijbehorend buurtschap, eeuwenlang als een eiland in de omliggende heide. Bij de ruilverkaveling, omstreeks 1970-1975, is de verkaveling deels gewijzigd. Het gebied kent een samenhang met de Cartierheide en de hieromheen gelegen jonge heidebebossingen. CHW. Nr. HK-HV-62 (code: V208). 2.21.2.074 Akkerland Schouwberg Akkerland toebehorende aan hoeve Schouwberg, ten zuiden van Dalem. Volgens de heemkundekring gaat het hier om middeleeuwse ontginningen van de abdij van Postel, waarbinnen nog een verdwenen hoeve te vinden zou kunnen zijn (hoeve Terpanne).

21.3 Open akker Uniek nr

Naam

Type

2.21.3.001


open akker

2.21.3.002

Bladel, Wolfswinkel

open akker

2.21.3.003

Bladel, Wolfswinkel

open akker

2.21.3.004

Bladel, Ter Kooijen

open akker

2.21.3.005

Hapert, Dalem

open akker

2.21.3.006

Hapert, De Akker

open akker

2.21.3.007

Netersel, De akker

open akker

2.21.3.008

Bladel, De Akker

open akker

2.21.3.009

Bladel, De Akker

open akker

2.21.3.010


open akker

2.21.3.011

Casteren, De Akker

open akker

2.21.3.012

Hoogeloon, De Akker

open akker

2.21.3.013

Hoogeloon, Groene Akker-Vossenbocht

open akker

2.21.3.014

Hapert, De Mortels

open akker

2.21.3.015


open akker

2.21.3.016


open akker

2.21.3.017


open akker

2.21.3.018

Bladel, Heel Einde

open akker

2.21.3.019

Bladel, Vorsel

open akker

2.21.3.020

Hapert, Verstappenakker

open akker

2.21.3.021

Hapert, Hooge Poort

open akker

2.21.3.022

Netersel, De Hekkens en Aalsten

open akker

2.21.3.023

Netersel, De Hoef

open akker

2.21.3.024

Netersel, De Polder

open akker

2.21.3.025

Bladel, Bellicum

open akker

2.21.3.026


open akker

105

2.21.3.027

Bladel, Raamskant

open akker

2.21.3.028


open akker

2.21.3.029

Bladel, De Akker

open akker

2.21.3.030

Bladel, De Akker

open akker

2.21.3.031

Bladel, De Hooiberg

open akker

2.21.3.032

Bladel, Ter Kooijen

open akker

2.21.3.033

Hapert, Dalem

open akker

2.21.3.034


open akker

2.21.3.035


open akker

2.21.3.036


open akker

2.21.3.037


open akker

2.21.3.038

Hoog Casteren, De Heuvel

open akker

2.21.3.039

Netersel, De akker

open akker

2.21.3.040

Netersel, De akker

open akker

2.21.3.041

Netersel, De akker

open akker

2.21.3.042

Bladel, Wolfswinkel

open akker

2.21.3.043


open akker

2.21.3.044


open akker

2.21.3.045

Bladel, Ter Kooijen

open akker

2.21.3.046


open akker

2.21.3.011 Akkerland Casteren Akkerland rondom het dorp Casteren. Op basis van historische atlassen 1845 en 1900 ingetekend. Situatie in 1930 en 1950 ongewijzigd. Ten noordoosten besloten akkers. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat het noorden van dit akkercomplex als een gebied met weinig veranderde percelering aangeduid, dat is ontstaan tussen 1840 en 1900. 2.21.3.018 Open akkercomplex Bladel/Heeleind Open akkercomplex ten oosten en zuiden van Bladel en ten oosten van gehucht Heeleind. Situatie in 1950 ongewijzigd. 2.21.3.022 Aalsten Open akkercomplex Aalsten ten zuiden van Netersel. Op basis van historische atlassen 1845 en 1900 ingetekend. Situatie in 1950 ongewijzigd. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat dit akkercomplex als een gebied met weinig veranderde percelering aangeduid, dat is ontstaan tussen 1840 en 1900. 2.21.3.034 Open akkercomplex Hoogeloon Open akkercomplex ten oosten van Hoogeloon aangeduid met het toponiem Kerkakkers. Op basis van historische atlassen 1845 en 1900 ingetekend. Situatie in 1950 ongewijzigd. De Koebosakkers en Kerkakkers waren van oudsher de bouwlanden van Hoogeloon. Dit gebied was echter klein en omgeven door gronden die te nat waren voor akkerbouw. Voor verdere uitbreiding waren ontginningen elders noodzakelijk. Meer naar het westen op de flank van de dekzandrug die de dalen van Kleine Beerze en Wagenbroeks Loopje scheidt, waren wel mogelijkheden. Op de kaart van 1840 zien we dan ook akkerland in de omgeving van de huidige Dijkstraat. Het is mogelijk dat het verschuiven van het dorp te maken had met deze uitbreiding van akkers. 2.21.3.010 Open akkers Leemskuilen Akkerland bij hoeve ten zuiden van Bladel, direct ten zuiden van hoeve Leemskuilen. Rond 1900. Ongewijzigd in 1950. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat een deel van dit akkercomplex

106

aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering, dat is ontstaan voor 1840 en mogelijk voor 1500. 2.21.3.044 Open akkercomplex Rietsporen Open akkercomplex Rietsporen ten zuiden van Bladel en Heeleinde, rond 1900. Situatie rond 1950 ongewijzigd. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat dit akkercomplex aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering, dat is ontstaan voor 1840 en mogelijk voor 1500. (Zie erfgoedkaart voor De Bont).

21.4. Steilrand Uniek nr

Naam

Type

2.21.4.001

Netersel, De akker

steilrand

2.21.4.002

Bladel , Ter Kooijen

steilrand

2.21.4.003

Bladel, Vorsel

steilrand

2.21.4.004

Bladel, Ter Kooijen

steilrand

107

Thema: 22 Ontginningen

Middeleeuwse agrarische ontginningscomplexen zijn niet altijd goed herkenbaar. Maar waar ze met een zekere systematiek aangelegd zijn, kunnen ze gemakkelijk aangewezen worden. Via de naam, cijnstarief of wellicht een stichtingsoorkonde kunnen ze min of meer gedateerd worden. Dit thema overlapt ruimtelijk met tal van andere thema’s, want het kijkt naar een ander aspect: systematische middeleeuwse ontginningen. Dus van voor 1500, mag ook 1568 zijn. In principe is alle cultuurland van ca 1500 in de middeleeuwen ontgonnen, want er zijn bijna nergens terreinen bewijsbaar sinds voorromeinse tijd in cultuur. Het steekt dus wél af tegen nadien ontgonnen gronden, maar het zal moeilijk zijn de ontginningsgrens van ca 1500 (1568) betrouwbaar aan te geven. Daarom beperken we ons tot de systematische min of meer grootschalige middeleeuwse ontginningen. Daarbij moeten we dat “ontginnen” niet al te strikt nemen, de middeleeuwer sprak van “oirbaar” maken, bruikbaar maken. De moderne boer zou zulk land waarschijnlijk nog voor een wildernis houden! De Moderne Tijd liet ook de landbouw niet ongemoeid. De motor was hier de in 1896 door pater G. van den Elsen opgerichte Noordbrabantsche Christelijke Boerenbond. Doelstelling was aanvankelijk de zedelijke verheffing, maar al spoedig werd verbetering van de materiële toestand het hoofddoel. Dankzij de krachtig aangepakte ontginningen maakte de paarse heide plaats voor bossen en moderne 163 boerderijen. Buiten de landbouwgronden en de dorpen lagen de zogenaamde "woeste gronden", die het grootste deel van de streek bedekten. Aan het begin van de Frankische kolonisatie bestonden deze voornamelijk uit bos. Behalve door ontginningen verdween dit bos door begrazing door vee, strooiselroof en houtkap. Op veel plaatsen kreeg zo de heide de overhand. Deze overgang van bos naar heide was een proces van vele honderden jaren. Tot de 18e eeuw wisselden zich in het e e landschap stukken heide, struikgewas en bos af. Tussen de 15 eeuw en eind 18 eeuw namen de ontginningsactiviteiten en dorpsuitbreidingen in Bladel en omgeving af. Door de vele oorlogen en plundertochten verminderde ook het handelsverkeer en nam de schapenteelt sterk af. Tussen 1600 en 1820 fungeerde Brabant als een wingewest van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Er werden zware belastingen geheven op vee en oogst. Om onder een deel van de belastingen uit te komen werd veel vee afgestoten. Hierdoor namen andermaal de ontginningsactiviteiten af. 164 In de periode 1795 -1840 waren de ontginningen in Bladel en Netersel tot landbouwgrond van geringe omvang. Nieuwe ontwikkelingen in de landbouw deden zich niet voor. Aan het einde van de jaren 1830 is er sprake van een aantrekken van de handel. Door de opleving van de handel in vee werden de weilanden langs de beken uitgebreid. Opvallend is dat de gemeente een duidelijk beleid voert dat gericht is op bosaanleg om later hout te kunnen verkopen. Er ontstaan bospercelen langs de 165 verschillende uitvalswegen in de gemeente. (Zie kaartje grondgebruik 1795 en 1840 in kaartenmap Bladel). Tussen 1840 en omstreeks 1860 kampte de gemeente met grote tekorten en moest daarom grond en bos verkopen. Historische gegevens duiden op economisch moeilijke tijden met een hoog sterftecijfer. Hierdoor werd weinig heidegrond ontgonnen. De vergelijking van de landschapskaarten completeert het trieste beeld van de jaren 1840-1862. De eerder aangelegde bospercelen werden gekapt en het hout werd aan de burgers verkocht. De akkers en weilanden namen in aantallen af en 166 werden weer heide. (zie kaarten)

163 C. Kolman, B.O. Meierink, R. Stenvert., Monumenten in Nederland: Noord-Brabant (Zwolle 1997) p. 18. 164 M.M.G.J. Bakermans, Drie dorpen een gemeente. Een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren (Hapert 1987). 26-27. 165 A.P.M. Geenen, H.C.J. Fiers., De ontginningen in de gemeente Bladel en Netersel, 1795-1940. Belemmerde en bevorderende factoren. Tweede deel scriptie M.O. (z.p., z.j.) 11-12. 166 A.P.M. Geenen, H.C.J. Fiers., De ontginningen in de gemeente Bladel en Netersel, 1795-1940. 28-29.

108

Tussen omstreeks 1860 en 1885 volgt een opleving. Grote percelen worden door de gemeente met bos beplant en met de landbouw en veeteelt ging het goed (zie kaartjes). De periode 1886-1897 is voor de boeren van Bladel weer een moeilijke tijd. Velen trekken weg uit de gemeente en de achterblijvers zien zich genoodzaakt hun bedrijf anders in te richten. In deze periode wordt de basis gelegd voor de moderne landbouw. In de laatste jaren van de 19e eeuw komen de moderne ontwikkelingen goed op gang. Met kunstmest kon men de opbrengst op de bestaande percelen enorm verhogen. Het gemeentebestuur probeerde door bosaanleg een zodanige houtvoorraad op te bouwen 167 dat de hele gemeente zou kunnen profiteren van de opbrengst. (zie kaartjes) In de periode 1902-1922 ligt het zwaartepunt bij de ontginningen op de ontginningen tot landbouwgrond. Het zijn de boeren die de voornaamste ontginners zijn. Zij beschikken na 1896 over kunstmest, de tramlijn zorgt voor betere verbindingen en de Boerenleenbank maakt investeringen mogelijk. De bosbouw wordt met behulp van Staatsbosbeheer voortvarender ter hand genomen vanaf 1914. De ontwikkelingen in de landbouw en de ontginningen in de periode 1922-1940 zijn onderhevig 168 Eind jaren dertig volgt een ware ontginningsgolf waarbij alle geweest aan een golfbeweging. woeste gronden praktisch verdwenen. In het kader van werkverschaffing werden grote delen van de resterende heide ontgonnen tot landbouwgrond. Voor het eerst werden de ontginningen op grote schaal uitgevoerd. Dergelijke ontginningen vonden plaats in de omgeving van de Grijze Steen ten noorden van Casteren, delen van de Knegselse heide bij Broekenseind, de omgeving van de Kapelweg en delen van de Pals bij Hapert. Ook werd een begin gemaakt met aanplanten van bos voor Staatsbosbeheer op de uitgestrekte Hapertse heide. Deze activiteiten hebben het uiterlijk van de gemeente diepgaand veranderd. 22.1 Veenontginning Ontginning van een veengebied om het agrarisch te gaan gebruiken. Klassiek is de verdeling van het terrein in “hoeven” (12 maal zo lang als breed, 12 bunder of 51,5 – 16,0 hectare groot; andere verhoudingen komen ook voor). Op iedere hoevestrook werd in principe een boerderij geplaatst. Kleinere venen zullen minder grootschalig aangepakt zijn. 22.2 Beekdalontginning De natte bodem van beekdalen was geschikt om in het voorjaar hooi te leveren en daarna als weide te dienen. Veelal in korte strookjes dwars op de beek gelegd, met allerlei struikbegroeiing langs de scheidingsslootjes. In brede beekdalen soms een grootschaliger opzet. 2.22.2.001 Beerscholten Besloten akkers, toponiem Beerscholten. Rond 1900. Situatie in 1930 ongewijzigd. 22.3 Bosontginning Ontginning in de laatste middeleeuwse bossen ging vaak ook strooksgewijs, maar die stroken zijn dan een beetje krom of bochtig. Hierbij hoort een “boshoevennederzetting” (zie CHW1-typering in thema “nederzettingen” hiervoor). 22.4 Heideontginningen Ontginning van de “heide”. In de middeleeuwen vaak in typische afgeronde vormen, soms aanklampennd aan eerdere soortgelijke ronde vormen. Ook in de vorm van blokken min of meer rechte stroken vanaf de weg heiwaarts. Ze zijn niet altijd bewoond, want het is soms alleen maar uitbreiding van het land van een bestaande boerderij. 2.22.4.001 Jonge akkers, jong grasland Franse Hoef/Ruttenberg Open akkers bij de Franse Hoef en Ruttenberg, rond 1930. 2.22.4.002 Akker Wolfswinkel Open akker bij hoeve Wolfswinkel (rond 1930) 167 168

A.P.M. Geenen, H.C.J. Fiers., De ontginningen in de gemeente Bladel en Netersel, 1795-1940. 57-58. A.P.M. Geenen, H.C.J. Fiers., De ontginningen in de gemeente Bladel en Netersel, 1795-1940. 87-88

109

2.22.4.003 Jonge ontginning ten noorden van Casteren Jonge akkers en jong grasland ten noorden van Casteren omstreeks circa 1930 2.22.4.004 Open akkers ten noorden van de Achterste hoef Akkers van een ontginningsboerderij die rond 1900 gebouwd is op het noordelijk deel van de Hapertse heide (op kaartmateriaal gebaseerd op een verkenning in 1898 nog niet aangeduid). Ten noorden van de Achterste hoef. 2.22.4.005 Open akkers onder Neerheiden Open akkers ten oosten van Hapert, onder Neerheiden, recent ontgonnen heidegebied. Rond 1930. 2.22.4.006 Open akkers ten oosten van Hapert Open akkers ten oosten van Hapert, recent ontgonnen heidegebied. Rond 1930. 2.22.4.007 Open akker Hoogcasteren Open akkers ten oosten van Hoogcasteren. Rond 1900. Situatie in 1930 ongewijzigd. 2.22.4.008 Akkers ten noorden Hapert Akkerland ten noorden Hapert, rond 1930. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staan deze akkers aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering dat is ontstaan voor 1840, mogelijk deels voor 1500. (Zie erfgoedkaart voor De Bont). 2.22.4.009 Akkers Kroonvense heide Rond 1930. 2.22.4.010 Jong grasland Rondeel Hooiland en bosschages ten noordwesten van Bladel. Rond 1930. 2.22.4.011 Jong grasland ten zuiden van Netersel Hooi- weideland ten zuiden van Netersel, rond 1930. Voormalig heidegebied (toponiem Binnenheide). 2.22.4.012 Jong grasland ten noorden van Heleind Hooi- weideland ten noorden van Heleind. Rond 1930. 2.22.4.013 Doolland Hooi- en weideland in voormalig moeras- heidegebied Doolland. Rond 1930. 2.22.4.014 Jong grasland ten zuiden van Hapert Hooi- en weidelanden ten zuiden van Hapert, rond 1930. Recente ontginning van het heidegebied. 2.22.4.015 Jong grasland ten oosten van Hapert Hooi- en weidelanden ten oosten van Hapert, rond 1930. Recente ontginning van het heidegebied. 2.22.4.016 Jong grasland bij Landorp Hooi- en weidelanden ten oosten van Landorp, rond 1900. Recente ontginning van het heidegebied. Situatie in 1930 nagenoeg ongewijzigd. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat deze ontginning aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering dat is ontstaan tussen 1840 en1900. (Zie erfgoedkaart voor De Bont). 2.22.4.017 Jong grasland ten oosten van Landorp Hooi- en weideland ten oosten van gehucht Landorp. Recente ontginning van het heidegebied. Situatie in 1930 nagenoeg ongewijzigd. 2.22.4.018 Jong grasland Beerscholten

110

Hooi- en weideland ten zuiden van Beerscholten. Situatie rond 1930. 2.22.4.019 Hapertse heideontginning Een zuidelijk deel van de Hapertse heide in 1900 ontgonnen, in 1950 akkerland. 2.22.4.020 Kroonvense heideontginning Een oostelijk deel van de Kroonvense heide. Rond 1950. 2.22.4.021 Hapertse heideontginning Centrale deel van de Hapertse heide ontgonnen in de eerste helft van de 20e eeuw. 2.22.4.022 Hapertse heideontginning Noordelijk deel van de Hapertse heide ontgonnen in de eerste helft van de 20e eeuw. Ook de ontginning ‘Jonge akkers, grasland ten noorden Achterste hoef’ (2.22.4.004) vallen onder deze ontginning. 2.22.4.023 Grijze Steen ontginning Zuidelijk deel van het heidegebied De Grijze Steen ontgonnen na 1930. Situatie rond 1950. 2.22.4.024 Heideontginning Heieinden Zuidelijk deel van het heidegebied Heieinden ontgonnen na 1930. 2.22.4.025 Heideontginning ten oosten van Lemel Heideontginning ten oosten van Lemel. 2.22.4.026 Heideontginning Achterste Heide Heideontginning Achterste heide ten noorden van Wolfswinkel, na 1930. Situatie rond 1950 2.22.4.027 Heideontginning op Hondshoef Heideontginning Grijze Steen heide, jonge akkers. 2.22.4.028 Heideontginning bij gehucht De Pan Heideontginning Hapertse heide ten behoeve van akkerland gehucht De Pan. Rond 1900 2.22.4.029 Heideontginning Neterselsche Heide Heideontginning Neterselsche Heide, ten noordwesten van de kern Netersel. Deze ontginning heeft na 1930 plaatsgevonden. 22.5 Populierenlandschap Geen gewone bosbouw, want tussen de populieren overheerst boerenland, dat is nu net het typische! Het populierenlandschap betrof zowel natte gebieden (beemden, broeken) als de akkers Op sterk lemige gronden is de centrale Meierij vanaf 1750 de populierenteelt op gang gekomen. In Schijndel, waar de populierenteelt zeer dominant was, kan ze geassocieerd worden met het rond 1900 zeer algemeen voorkomen van uitgestrekte gebieden met zeer kleine strookvormige met heggen en bomen omheinde percelen. Op nattere en lemige gronden werden populieren in de houtkanten gepoot. Het populierenlandschap betrof er vooral de gronden van de Bodem van Elde, het Wijbosch en het aangrenzende Broek. In die gebieden waren al vroeg hele bospercelen aangelegd. Het populierenlandschap strekte zich verder richting Liempde, Best en Oirschot uit, zover er lemige gronden liggen. Populieren ontbreken vanouds op de open akkers en de Rooise Heide. Op de Eerdse Bergen, op zandige duingrond, werden echter juist veel dennebospercelen aangeplant. Nadat in 1800 erg veel bomen waren omgewaaid in een zware storm, is bij de herplanting in veel gevallen de canada-populier gebruikt. Deze boom was in het midden van de achttiende eeuw door landgoedeigenaren, onder andere bij Breda en Utrecht, vanuit Canada geïmporteerd.

111

Het populierenhout werd aanvankelijk vooral gebruikt door de talloze klompenmakers in deze streek. In Liempde was een derde van de bevolking in de eerste helft van de negentiende eeuw afhankelijk van het klompenmaken en ook in Schijndel was het een belangrijke economische sector! Later werd het hout ook gebruikt in de luciferindustrie en de bouw van treinwagons (fabriek op de Molenheide bij Schijndel). Het voortbestaan van het populierenlandschap is mede afhankelijk van de afzetmarkt voor het hout. Het was tot 1950 overheersend in een flink deel van de centrale Meierij. Het populierenlandschap is nu teruggedrongen tot enkele kleinere gebieden. 22.6 Streepjesverkaveling Op de kaarten van 1900 en eerder valt in de RVK "Schijndel" een overheersende "streepjesverkaveling" op. Deze bestaat uit rijtjes van kleine lange percelen, 25 bij 125 meter groot ongeveer. Nadere analyse leerde dat - afgezien van de Schijndelse Akker - de streepjes groepsgewijs één eigendom vormden. Een kaart van de eigendommen laat dat een vrij normale een beetje onregelmatige blokverkaveling zien, met percelen van ongeveer 1 tot 1,5 hectare. De "streepjes" zijn dus niet ontstaan door een ver doorgedreven erfdeling. Nader onderzoek leerde dat de verstreping vermoedelijk primair is ingegeven door de natte toestand van deze lemige gronden. Door het aanleggen van slootjes verkreeg men een grotere waterberging en potentieel ook een betere afwatering. Die afwatering was echter ook afhankelijk van het algemene afwateringssysteem, dat eerst na de Tweede Wereldoorlog behoorlijk op peil gebracht werd. De verstreping was dus een verbeteringspraktijk die toegepast werd vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw. In die zelfde tijd werd het kweken van populieren in deze streek bijzonder populair. De vele slootkanten konden met populieren worden "aangekleed". Dat gaf meer stevigte aan de slootkant en het leverde na een jaar of twintig mooie "klompenbomen" op. Op een "verstreept" perceel konden tweemaal zoveel bomen staan als op een gewoon blokperceel. Deze populierenteelt, die wortelt in de hier altijd in zwang gebleven houtteelt, bepaalde vervolgens in belangrijke mate de economie van de dorpen in de streek. De klompen werden via Den Bosch naar Holland geëxporteerd. De verstreping was rond 1827 in volle gang, want percelen die toen door de Zuid-Willemsvaart doorsneden werden, waren in 1832 soms aan de ene kant wél en aan de andere kant niet "verstreept". Ook de nieuwe uitgiften op de Schijndelse en Rooise Heide, die van na 1864 dateren, bleken in 1900 in belangrijke mate "verstreept" te zijn. Pas na de Tweede Wereldoorlog zijn de streepjes gaan verdwijnen. Dit proces, dat samenhangt met de sterke ontwatering van het terrein, is nu vrijwel voltooid. In de herfst van 1997 bleek dat zelfs de diepste sloten kurkdroog waren. Op slechts twee plekken is er nog iets van de streepjesverkaveling teruggevonden bij de veldverkenningen van zomer en herfst 1997, op één daarvan was men die sporen net aan het opruimen. De streepjespercelen hebben hier dus twee eeuwen het landschap bepaald, maar zijn nu praktisch verdwenen. 22.7 Voorpootstrook Sommige gemeynten in deze omgeving hebben in de vijftiende eeuw ook het voorpootrecht kunnen verwerven: het recht voor de deelnemers in de gemeynte om langs de rand van hun cultuurland op de 169 gemeynte bomen te planten . Binnen de ruilverkaveling "Schijndel" heeft dit recht algemeen gegolden, want er zijn duidelijke sporen van aanwijsbaar geweest (en deels nog aanwezig): de voorpootstroken. Dit waren stroken van enkele tientallen meters breed langs de eigen grond van de boer, waar hij op gemeyntegrond zijn eigen bomen mocht of moest planten. Deze voorpootstroken zijn op de oudere kaarten zeer duidelijk herkenbaar. Ze maken de afzonderlijke "kampen" zichtbaar die hier in de heide of het broek werden ontgonnen. De datering van deze structuren 170 is niet altijd duidelijk. Ze kunnen dateren uit de zeventiende eeuw of mogelijk al vanaf 1400 . Maar bij de Bodem van Elde zijn er aanwijzingen dat de grootste kampen al van voor 1314 dateren. Rond de Schijndelse akker doet het patroon van voorpootstroken denken aan het dijkenpatroon van westelijk Noord-Brabant: telkens een kamp erbij, waarbij men voortbouwt op eerder aangelegde kampen die uiteindelijk verankerd zijn aan het oude cultuurland. Na 1900 zijn de voorpootstroken veel minder herkenbaar geworden. De grond ervan werd bij het aangrenzende perceel getrokken en ontdaan van 169

170

1465: Schijndel-oost 40 voet of 12 meter; 1462: Bodem van Elde, 2 lange roeden = 12 meter; Enklaar, 1941, nr. 49; Heesters, 1984. Megens - Linders, f 23v; Van Asseldonk, 1988bcd.

112

bomen. Eventuele nieuwe wegen op ontgonnen gronden werden juist buiten die voormalige voorpootstroken aangelegd. 22.8 Zandontginning Als vorm waarschijnlijk niet goed te onderscheiden van de heideontginning, maar door de ligging (in een duinengebied) wél. 22.9 Ruilverkaveling De boeren op de heideontginningen hadden grote, moderne bedrijven en voldoende gunstig verkavelde gronden. Dit in tegenstelling tot de boeren op de van oudsher gebruikte landbouwgronden. Hun bedrijven waren klein en ouderwets, met verspreid gelegen kavels. Voor hen was het bijna onmogelijk om zich alleen met boeren in levensonderhoud te voorzien. Deze situatie gaf in de jaren zestig aanleiding tot het uitvoeren van ruilverkaveling "de Zaligheden West". Hierbij werd niet alleen de inrichting van het landschap aangepast aan de eisen van het moderne boerenbedrijf, maar werd ook de waterhuishouding kunstmatig beïnvloed. Veel kleine boerenbedrijfjes moesten beëindigd worden. Dit waren veelal de bedrijfjes in de dorpen. Een aantal boerenbedrijven werd vanuit de dorpen naar buiten verplaatst. Hierdoor verschenen moderne boerenbedrijven op het oude cultuurland, zoals aan de Casterse Dijk. Het boerenland werd opnieuw verkaveld, waardoor een groot aantal van de historisch gegroeide kavelvormen verloren ging. Zo is de smalle strookvormige verkaveling die de hooilanden kenmerkte, alleen nog maar goed zichtbaar op enkele plaatsen langs de Biezegoren bij Casteren en op sportpark "de Lemelvelden". De verkaveling van de oude akkers is overal sterk veranderd. Vanwege kavelvergroting en herinrichting zijn vele houtsingels en solitaire bomen opgeruimd. Als compensatie werden hier en daar kleine bosjes aangeplant. In tegenstelling tot de bosjes die al aanwezig waren, is de beplanting hiervan zeer gevarieerd. Ook het grondgebruik werd door kunstmatige ontwatering minder gebonden aan een bepaalde ondergrond. Zo werd het mogelijk gemaakt akkerbouw te bedrijven in de beekdalen, zoals langs de Groote Beerze bij Casteren. Op de oude akkers verscheen hier en daar grasland, maar tot op de dag van vandaag zijn ze nog overwegend als akkerland in gebruik, met als voornaamste gewas de maïs. De gronden die te nat waren voor de moderne landbouwtechnieken, werden systematisch ontwaterd door een stelsel van sloten en greppels. Sterk ontwaterd zijn de Landschotse heide, het Wagenbroek en de omgeving van de Kapelweg bij Hapert. Op de van nature goed ontwaterde oude akkers waren dergelijke ingrepen minder noodzakelijk. In het oude akkergebied tussen Hoogeloon, Hapert en Casteren treffen we dan ook weinig greppels aan. Dit lag anders voor de beekdalen. Door de meanderende loop en het regelmatig buiten de oevers treden van de beken, werden de beekdalen maar langzaam ontwaterd. De natte graslanden hier leverden weinig op en waren moeilijk te berijden en te bewerken door moderne landbouwmachines. Door de beken te verbreden en recht te trekken werd de ontwatering sterk verbeterd. Bovendien werden stuwen geplaatst om de afvoersnelheid van het water aan te kunnen passen aan de seizoenen. Het enige stuk natuurlijke beek dat de gemeente nog rijk is, is de Goorloop (Groote Beerze) in het zuidwesten (de Troprijt uitrijden). Overigens zijn met name in de omgeving van de Grijze Steen nog stukken oude bedding van de Beerze te zien. De grens 171 met de gemeente Bladel volgt nog steeds de oude loop van de Beerze. 22.9.003 Ruilverkaveling Zaligheden-West In het ruilverkavelingrapport dat ten grondslag lag aan deze ruilverkaveling wordt het blok als volgt begrensd: in het westen is aansluiting gezocht op de ruilverkaveling Mierde. In het noordwesten is de ontgonnen Neterselse heide in het blok opgenomen. Ten noorden van Netersel is een gedeelte van het natuurbeschermingsmeldingsgebied aan weerszijden van de Groote Beerze in het blok opgenomen, waarmee is getracht aansluiting te verkrijgen op de ruilverkaveling Middelbeers. In het noorden vormt de ontginning van de Landschotse heide de begrenzing van de ruilverkavelingbehoeftige gronden. De oostelijke grens sluit aan bij de ruilverkaveling Zaligheden-Oost 171

M.M.G.J. Bakermans, ‘De geschiedenis van het landschap’. In: Drie dorpen een gemeente. Een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren. (Hapert 1987) 13-39. Aldaar 36-38.

113

en wordt gevormd door de Kleine Beerze ten oosten van Hoogeloon. In het noorden vormden de randen van de boscomplexen de begrenzing. Bij Duizel is de grens gekozen bij de Kleine Beerze. In zuidelijke richting vormen de bosranden de blokgrens. Hetzelfde geldt nagenoeg voor de gehele zuidelijke blokgrens, waarbij het tot Dalem behorende grondgebruik in zijn geheel niet in het blok is opgenomen. In het begrensde gebied zijn de dorpskernen gespaard gebleven. Dit was ook het geval met een aantal geïsoleerde boscomplexen. Het op bovenstaande wijze begrensde blok had een oppervlakte van 4350ha. In het ruilverkavelingrapport wordt het landschap omschreven als een onderdeel van, en een fraai voorbeeld van, het door zijn grote afwisseling zeer boeiende Kempenlandschap: ‘Vooral het landschap in de noordelijke helft van het blok vormt een van de gaafste voorbeelden van het oude cultuurlandschap van de beekdalgronden: het hoevenlandschap. Met name de omgeving van Vessem, Hoogeloon, Casteren en Netersel is van een grote schoonheid door zijn afwisseling van fraaie dorpskernen, golvende akkercomplexen, weidegronden (beemden) langs de beekdalen van de Groote en Kleine Beerze en verspreide begroeiingen in de vorm van dennen- en loofhoutbossen, eiken- en elzenwallen en boomgroepen van in hoofdzaak 172 eik.’

In het ruilverkavelingrapport wordt, gelet op de grote bosrijkdom in en om het blok en de grote schoonheid en afwisseling van het landschap, de waarde voor recreatie zeer hoog aangeslagen. Deze gedachte werd destijds bevestigd door het feit dat de toenmalige Rijksdienst voor het Nationale Plan het gehele Kempengebied had aangeduid als potentieel een van de belangrijkste recreatiegebieden van Nederland. De Landschapscommissie van de Natuurbeschermingsraad achtte het daardoor in haar advies voor deze ruilverkaveling noodzakelijk, dat bij de ruilverkavelingwerkzaamheden de grootst mogelijke zorg zou worden besteed aan het handhaven van de bestaande schoonheid van het landschap. Enkele terreinen hadden volgens deze commissie een zo hoge natuurwetenschappelijke waarde dat zij in het geheel beschermd zouden moeten worden (zie situatieschets van het landschapsplan (archief SRE Milieudienst, of desbetreffende rapport)): 1. SteenseIer Beemden. Dit belangrijke complex, dat voorkomt op zowel het aankoopplan van het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, als op de lijst van meldingsgebieden van de Rijksdienst voor het Nationale Plan, is aan weerszijden van de Groote Beerze ten noordoosten van Netersel gelegen. Het is afwisselend opgebouwd uit eiken- berkenbossen, broekbossen met voornamelijk els, berk en wilg, populierenbossen, moeraslanden en natteweidegronden. Het vormt zowel natuurwetenschappelijk als landschappelijk een onmisbare schakel tussen de hoger gelegen heidecomplexen met oligotrofe vennen van de Keijenhurken en de Neterselse heide. 2. Het dal van de Groote Beerze tussen Casteren en de SteenseIer Beemden. Zowel landschappelijk als natuurwetenschappelijk vormt dit dal met langs de Beerze gelegen loofhout bossen, hakhoutwallen en verspreide boomgroepen een van de mooiste gedeelten van de Brabantse beekdalen. 3. Twee aan weerszijden van de weg Hoogeloon-Hoogcasteren gelegen loofhoutbossen, welke zowel ornithologisch als plantensociologisch zeer waardevol zijn. 4. Uitlopers van de Cartierheide en van de bossen van de Hapertse Heide, gelegen ten zuiden van het blok. Deze randcomplexen zijn door de grote afwisseling van loof- en naaldhoutbossen, heideterreintjes, hakhoutwallen en landbouwgronden natuurwetenschappelijk van belang. In het landschapsplan werden nog meer terreinen en landschapselementen aangegeven welke wegens hun natuurwetenschappelijke waarde ongewijzigd dienden te blijven (zie situatieschets van het landschapsplan (archief SRE Milieudienst, of desbetreffende rapport)). Mede tengevolge van de te 172

Rapport betreffende ruilverkaveling van gronden gelegen in de gemeenten Bladel c.a., Hoogeloon c.a., Eersel, Vessem c.a. en Oost-West en Middelbeers, genaamd “Zaligheden-West” (4350 ha), Ministerie van landbouw en visserij: cultuurtechnische dienst (Utrecht 1963) p. 5-6

114

verwachten recreatieve ontwikkeling van de Kempen heeft men bij de ruilverkavelingwerkzaamheden, naar eigen schrijven, grote behoedzaamheid betracht bij de ingegrepen in de toenmalige toestand van het landschap. In het bijbehorende landschapsplan werd dan ook beoogd om in de eerste plaats de bestaande fraaie toestand van het landschap zoveel mogelijk in tact te houden door het sparen van bestaande bossen, natuurterreinen, wegbeplantingen en kavelgrensbeplantingen. Dit in tact houden van de grote lijnen van het bestaande landschap werd zelfs een dwingende eis genoemd, daar anders de grote waarde voor de recreatie van het gebied verloren zou gaan. Naast het boven reeds aangeduide fraaie oude cultuurlandschap van de beekdalen, het hoevenlandschap, heeft zich op de bij dit landschap behorende grote heidevelden sinds ± 1890 een nieuw landschapstype ontwikkeld, met name het landschap van de jonge ontginningen. Na het in werking treden van de Markenwet in 1889 zijn op grote schaal de heidevelden, die een belangrijk gedeelte van het blok innamen, ontgonnen tot enerzijds bos, (vooral de hoge heiden) en anderzijds 173 akker- of weidegrond (middelhoge en lage heiden). De middelhoge en lage ontginningsgronden werden grotendeels omgevormd tot landbouwgronden zonder enige begroeiing. In de ogen van de ruilverkavelingcommissie was plaatselijk, ten gevolge van het ontbreken van de begroeiing een fraaie ruimtewerking ontstaan, maar over het algemeen maakte het ontstane landschap echter een arme indruk. Men was van mening dat op vele plaatsen deze jonge ontginningen, zowel landbouwkundig als landschappelijk, sterk aan waarde zouden winnen, wanneer meer aandacht zou worden geschonken aan het aanbrengen van beplantingen. In het ruilverkavelingrapport wordt geconcludeerd dat het bestaande landschap zeer fraai is door zijn grote afwisseling van grotere en kleinere landbouwruimten met boscomplexen, houtwallen en dorpskernen. Tegelijk concludeert men echter dat om voor de toekomst een beheerbaar landschap te kunnen creëren een groot deel van de kavelgrensbeplantingen zullen moeten verdwijnen. Hierdoor zal een schaalvergroting ontstaan. Op de meeste plaatsen is er naar gestreefd om door het ontwerpen van nieuwe bossen en weg- , kavelgrens- en erfbeplantingen een nieuw landschapspatroon op te 174 bouwen. 22.9.004 Ruilverkaveling Zaligheden-Oost (Eersel, Bladel, Oirschot) In het bijbehorende ruilverkavelingrapport voor de ruilverkaveling Zaligheden-Oost wordt ten aanzien van de voorgestelde blokbegrenzing van deze ruilverkaveling het volgende opgemerkt: In het westen is aansluiting gezocht op de ruilverkaveling "Zaligheden-West", waarbij echter het boscomplex ten zuidwesten van het dorp Eersel buiten het blok is gelaten. In het noordwesten vormt de ontginning van de Landschotse Heide de begrenzing van de ruilverkavelingbehoeftige gronden. Het gedeelte waar nog geen gebouwen gesticht zijn en waar de grond vanuit het dorp Vessem en omgeving wordt geëxploiteerd is wel in het blok opgenomen. In het noorden is, met weglating van de daar gelegen bossen, aansluiting gezocht op de ruilverkaveling Oost- West en Middelbeers. Als gevolg hiervan is een complex gronden opgenomen dat qua gebruik bij de genoemde ruilverkaveling hoort maar dat destijds niet daarin is opgenomen. Ter voorkoming van een leemte in de blokaansluiting zijn deze gronden, die wel ruilverkavelingbehoeftig werden genoemd, destijds in het blok Zaligheden-Oost opgenomen. In het noordoosten wordt de blokgrens gevormd door het tracé van de ontworpen tertiaire weg Oirschot-Valkenswaard, waarbij het wegtracé nog tot het blok behoort. De oostelijke blokgrens wordt gevormd door bosranden en de grens tussen de toenmalige gemeente Vessem en Veldhoven. Het dorp Knegsel en de omliggende gronden, evenals het dorp Steensel met zijn voor uitbreiding bestemde omgeving, werden buiten het blok gelaten. Een aan de verharde weg van Knegsel naar SteenseI gelegen complex cultuurgronden omsloten door bossen met een zeer versnipperd grondgebruik is als enclave aan het blok toegevoegd. Aan de zuidzijde is aansluiting gezocht op de ruilverkaveling Bergeijk. Ten zuiden van Stokkelen en in het zuidwesten van het blok wordt de blokgrens weer gevormd door bosranden. In het aldus begrensde gebied werden de dorpen Eersel, 173 174

Rapport voor de ruilverkaveling Zaligheden West, p. 10-12 Rapport voor de ruilverkaveling Zaligheden West, p. 42-44

115

Duizel en Vessem met hun voor uitbreiding bestemde omgeving als enclave gespaard. Dit was eveneens het geval met een aantal geïsoleerde boscomplexen. 175 Het landschap wordt in het ruilverkavelingrapport in de volgende bewoordingen gekenschetst: ‘Het binnen de blokgrens voorkomende landschap vormt een onderdeel van het door zijn afwisseling zeer boeiende Kempenlandschap. De noordelijke helft van het blok vormt nog een van de gaafste voorbeelden van het oude cultuurlandschap van de beekdalgronden: het hoevenlandschap. Met name de omgeving van Vessem, Hoogcasteren , Knegsel en Steensel is van een grote schoonheid door de afwisseling van dorpskernen golvende akkercomplexen (essen), weidegronden (beemden in de dalen van de Kleine Beerze en de Run) en verspreide begroeiingen in de 176 vorm van dennen - en loofhoutbossen, eiken - en elzenwallen en boomgroepen van in hoofdzaak eik.’

Gezien de bosrijkdom, in en om het blok en de schoonheid en afwisseling van het landschap werd de waarde voor recreatie door de ruilverkavelingcommissie hoog aangeslagen. Een gedachte die men bevestigd zag door het feit, dat de Rijksdienst voor het Nationale Plan, het gehele Kempengebied destijds had aangeduid als potentieel een van de belangrijkste recreatiegebieden van Nederland, in het bijzonder voor de weekend - en vakantie recreatie: Deze gedachte werd destijds bevestigd door het feit dat de toenmalige Rijksdienst voor het Nationale Plan het gehele Kempengebied had aangeduid als potentieel een van de belangrijkste recreatiegebieden van Nederland. De Landschapscommissie van de Natuurbeschermingsraad achtte het daardoor in haar advies voor deze ruilverkaveling noodzakelijk, dat bij de ruilverkavelingwerkzaamheden de grootst mogelijke zorg zou worden besteed aan het handhaven van de bestaande schoonheid van het landschap. Enkele terreinen hadden volgens deze commissie een zo hoge natuurwetenschappelijke waarde dat zij in het geheel beschermd zouden moeten worden (zie situatieschets van het landschapsplan (archief SRE Milieudienst, of desbetreffende rapport). Er werden zeven te beschermen objecten aangewezen: 1. Molenbroek , Spekdonken, Borsent en Ellenbroek , terreinen gelegen langs de 'Kleine Beerze ten noorden van Vessem en bestaande uit belangrijke broeklandgezelschappen met drasse weiden en voedselarme tot matig voedselrijke broekbossen; 2. een restant van het Klein Goor, gelegen langs de Gender ten noordoosten van Steensel. Een zeer fraai moerasgebied met gezelschappen zoals het elzenbos, het berken – en wilgenbroek en verschillende zeggenvegetaties; 3. het Groot Goor, gelegen langs de Run ten zuidoosten van Steensel. Een zowel plantensociologisch als ornithologisch zeer belangrijk broekgebied met overgangen van de droge heide naar beekoevervegetaties; 4. vier loofhoutbosjes langs de Run bij Schadewijk. Vooral het meest westelijke bosje is een zeer waardevol beekbos met een rijke vegetatie; 5. twee terreinen ten noordoosten van Boksheide met o.a. heide, een fraaie houtwal , een dennenbosje en een eiken- berkenbos met een rijke ondergroei ; 6. een berken- wilgenbroekbos langs de Diepreitsche water loop ten noorden van Boksheide; 7. uitlopers van de Cartierheide ten noordwesten van Bokheide. Deze randcomplexen zijn vooral door de grote afwisseling van loof- en naaldhoutbossen, heideterreintjes, hakhoutwallen en landbouwgronden natuurwetenschappelijk van belang. Naast het boven aangeduide fraaie oude cultuurlandschap van de beekdalen, het hoevenlandschap, heeft zich op de bij dit landschap behorende grote heidevelden sinds ±. 1890 een nieuw landschapstype ontwikkeld, namelijk dat van de jonge ontginningen. Na het in werking treden van de Markenwet in 1889 zijn op grote schaal de heidevelden, die een belangrijk gedeelte van het blok innamen, ontgonnen tot enerzijds bos (vooral de hoge heiden) en anderzijds akker- of weidegrond (de middelhoge en lage heiden). De op de hoge, droge heidevelden verrezen dennenbossen 175

Rapport betreffende ruilverkaveling van gronden gelegen in de gemeenten Eersel, Vessem c.a., Hoogeloon c.a, Oost-, Westen Middelbeers, Bergeijk, Riethoven en Veldhoven genaamd ruilverkaveling “Zaligheden-Oost” (4940 ha), Ministerie van landbouw en visserij: cultuurtechnische dienst (Utrecht 1963) p. 3-4 176 Rapport voor de ruilverkaveling Zaligheden Oost, p. 8-9

116

(voornamelijk aan de zuid - en oostzijde van het blok) bepalen thans reeds in grote mate het landschap van de hoge gronden; met het stijgen van de ouderdom der opstanden zal de landschappelijke en recreatieve waar de ervan nog sterk toenemen. 177 In het ruilverkavelingrapport wordt geconcludeerd dat het landschap grotendeels zeer fraai is door zijn sterke afwisseling van grotere en kleinere landbouwruimten met boscomplexen, houtwallen en dorpskernen. De waarde van dit landschap voor recreatie werd juist in deze afwisseling in ruimten en de daaruit voortvloeiende grote hoeveelheid randen gezocht. In het bijbehorende landschapsplan werd dan ook beoogd om in de eerste plaats de bestaande fraaie toestand van het landschap zoveel mogelijk in tact te houden door het sparen van bestaande bossen, natuurterreinen, wegbeplantingen en kavelgrensbeplantingen. Dit in tact houden van de grote lijnen van het bestaande landschap werd zelfs een dwingende eis genoemd, daar anders de grote waarde voor de recreatie van het gebied 178 verloren zou gaan. Tegelijk concludeerde men echter dat om voor de toekomst een beheerbaar landschap te kunnen creëren een aantal kleine bosjes en een gedeelte van de kavelgrensbeplantingen zullen moeten verdwijnen. Hierdoor zal een schaalvergroting ontstaan. Op de meeste plaatsen is er naar gestreefd om door het ontwerpen van nieuwe bossen en weg- , kavelgrens- en erfbeplantingen een nieuw landschapspatroon op te bouwen. 179

177

Rapport voor de ruilverkaveling Zaligheden Oost, p. 9 Door Staatsbosbeheer werd in het kader van deze ruilverkaveling een landschapsplan opgesteld, waarin naast de hierboven genoemde terreinen nog meer gebieden, c.q. landschapselementen zijn aangegeven welke wegens hun natuurwetenschappelijke waarde ongewijzigd dienden te blijven. Zie situatieschets van het landschapsplan (archief SRE Milieudienst, of desbetreffende rapport). 179 Rapport voor de ruilverkaveling Zaligheden Oost, p. 37-39 178

117

Thema: 23 De beemden

De boeren gebruikten de veengronden en andere natte gronden langs de beken en in sommige laagten op de heide in de lente vooral als hooiland en in de zomer, wanneer de bodem wat opgedroogd en steviger was, als weidegrond. De aldus gebruikte gronden werden "beemd" genoemd. De beek was soms de natuurlijke achtergrens van die beemden. Vanaf het Hoge liepen tal van wegen de beemden in om daar wat te vertakken en dan dood te lopen. Op enkele plaatsen blijken dat erg brede wegen geweest te zijn. Op een aantal plaatsen is men de waterhuishouding met dijkjes gaan reguleren. Daar vind je die dijk, daarnaast misschien nog dijkputten (waaruit de dijkaarde gehaald is), sluisjes in die dijk en misschien wel een wiel (ronde waterplas bij slingering in de dijk) waar ooit de dijk doorbrak. Voor de goede orde wordt er op gewezen dat in Zand-Brabant het woord "dijk" vooral gebruikt werd om een weg aan te duiden die een natte laagte, eventueel een beekdal, overstak. Veelal werden deze wegen verhoogd aangelegd, zodat er inderdaad een ‘dijk’ ontstond. Dit soort dijken ligt dus niet parallel aan de beek (als waterkering), maar juist loodrecht op de beek. Daarnaast worden wegen naar de hei of richting de Peel ook meestal met dijk aangeduid, hoewel het lang niet altijd verhoogd aangelegde wegen waren. Peeldijk is een veel voorkomende straatnaam in Peelland. Niettemin is het denkbaar dat men ook waterkerende dijken of kades aanlegde om de beemden beter te kunnen gebruiken. Een lichtere vorm van waterbeheersing is het onderhouden van een schouwsloot. Daarlangs kon men in de winter de beemden ook bewust laten overstromen: dat gold als bemesting. Later is men dat gaan systematiseren: vloeiweiden. Gezien het veelvuldig voorkomen van toponiemen zoals vloet, vloei, vleut, etc (niet alleen bij watermolens!) zal het begrip vloeiweide echter ook al in de middeleeuwen hebben bestaan. Wellicht vaak met een natuurlijke oorsprong, maar wel aangepast en bewust gebruikt. In de beemden werd soms turf gewonnen. Voor het binnenhalen van het hooi op een afgelegen plek werden speciale "keetveldjes" ingericht. Daarvoor koos men wat hogere plekken aan een toegangsweg naar de beemden. In de weideperiode waren en zijn die toegangswegen met hekken afgesloten. Bij sommige van die hekken stond (staat) een "bocht" of schutskooi: een eenvoudig hekwerk waarin beesten opgesloten werden die zwervend aangetroffen waren. Enkele boeren die aan de rand van de beemden woonden (wonen) hadden (hebben) de taak op zich genomen op het grazende vee toe te zien. De functie van schutter is al oud. Bij de uitgifte van de gemeinten door de hertog van Brabant in de 13de en 14de eeuw was in sommige gevallen al een schutter aangesteld. In de gemeint (gemeenschappelijke gronden) kregen (meestal) ingezetenen van een plaats het recht om o.a. hun vee te weiden. Trof men er vee aan van anderen, niet gerechtigd in de gemeint, aan, dan mocht men dat vee "schutten", plaatsen in een schutskooi. Daar bleef dat vee dan tot er een boete (het schot) was betaald. Een gedeelte van die boete was voor de schutter. De regelgeving voor het schutten is in het algemeen opgenomen in de keuren en breuken van een dorp. De schutskooi is nooit overdekt en alleen 19de eeuwse exemplaren waren niet voor 100% hout, maar bijvoorbeeld stenen pilasters met ijzeren stangen. Volgens oude bestekken zijn de 18de eeuwse schutskooien helemaal van hout. In de winter waren de beemden erg nat. Ze stonden dan deels onder water. Daardoor waren ze een ideaal fourageergebied voor ganzen. Blijkbaar bezorgden die rond 1500 tot in Prinsenbeek (4 kilometer van de Princenhaagse beemden) overlast, want men had er toestemming om de ganzen die op het eigen erf kwamen te doden. Mogelijk deed iets vergelijkbaars zich ook in de 9 gemeenten voor. Dat zou uit toponiemen of uit dorpskeuren kunnen blijken. Bij het gebruik als weidegrond hoort een afsluithek aan de toegangsweg (om uitgebroken beesten in het beemdengebied te houden) en een “bocht” of bewaarplaats van dergelijke weglopers.

118

23.1 Bocht Een kleine omheinde ruimte van een staketsel van hout, een levende omheining, of zelfs een metalen hekwerk waarbinnen weggelopen of zwervend vee bewaard werd tot het tegen betaling van bewaarloon door de eigenaar opgehaald werd. 23.2 Dijk Waterkering langs de beek. 23.3 Dijkputten Plaatsen waar de dijkaarde ooit weggegraven werd. Vaak een laagte met moeras langs de dijkjes. 23.4 Dijksloot Sloot langs de dijk. 23.5 Eendenkooi Plek ingericht voor het vangen van eenden. Op de kaart herkenbaar door de typische vorm. Zou dat hier in de Kempen voorkomen? 23.6 Hek Afsluithek (draaiboom, slagboom, draadhek) aan toegangsweg tot beemdengebied. 23.7 Hooiland Het eigenlijke beemdengebied. Na het binnenhalen van de privé hooioogst vaak als gemene weide in gebruik. Grasland met sloten en langs de sloten onregelmatige bosjes. 2.23.7.001 Dootland en Coebossen te Hoogeloon (zie ook 2.19.16.013 en 018) Behoorde bij een 16e eeuwse hoeve die in bezit was van de abdij Tongerlo. Voor de exacte locatie zie kaartje in kaartenmap Bladel of: A. van der Zee, Die hoeve tot Loen: een 16e-eeuwse abdijhoeve in Hoogeloon. In: Het kempenproject 3: de middeleeuwen centraal (Waalre 1989). 27-49. Aldaar 35. 2.23.7.002 Biesoff en Vlashoff te Hoogeloon (zie ook 2.19.16.011 en 008) Behoorde eveneens bij de 16e eeuwse hoeve die in bezit was van de abdij Tongerlo. Voor de exacte locatie zie kaartje in kaartenmap Bladel of: A. van der Zee, Die hoeve tot Loen: een 16e-eeuwse abdijhoeve in Hoogeloon. In: Het kempenproject 3: de middeleeuwen centraal (Waalre 1989). 27-49. Aldaar 37. 2.23.7.003 Beemden ten westen van Bladel en gehucht Raamskant Beemden langs de beek Raamsloop. Getekend op basis van historische atlas 1845 en 1900. Situatie in 1950 ongewijzigd. 2.23.7.004 Hooilanden Ruttenberg Getekend op basis van historische atlas uit ca. 1836-1843. 2.23.7.005 Hooilanden op de Achterste heide ten zuiden van Netersel Getekend op basis van historische atlas 1845 en 1900. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat een klein deel van dit hooiland aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering dat is ontstaan tussen 1840 en1900. 2.23.7.006 Beemden langs de Groote Beerze Beemden ten zuiden van Westelbeers tot Netersel en Casteren. Getekend op basis van historische atlas 1845 en 1900. In 1950 ongewijzigd. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staan deze beemden aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering, dat is ontstaan voor 1840 deels voor 1500.

119

In tegenstelling tot de andere dorpen horen bij Casteren geen andere gehuchten. Dit hangt samen met de natuurlijke omstandigheden in de omgeving: op geen enkele plaats waren nog mogelijkheden voor akkerbouw. De dalen van het Wagenbroeks Loopje en de Groote Beerze en de Landschotse heide waren hier te nat voor. In Casteren waren grote oppervlakten hooiland voorhanden. Ze strekten zich uit over een lengte van 4 kilometer langs de Groote Beerze en langs het Wagenbroeks Loopje. Met name ter hoogte van de Grijze Steen was het dal van de Beerze erg nat. Hierdoor en vanwege de grote afstand tot het dorp werden de hooilanden hier niet zo intensief gebruikt en ontwikkelde zich op de plaatsen broekbos. Aan het stelsel van greppels en wallen in de broekbossen bij de Grijze Steen is nog te zien dat dit gebied eens verkaveld was ten behoeve van de landbouw. GK-HV-09 2.23.7.007 Hooilanden op Heeleind Beemden gehucht Heeleind. Sommige delen beekdalontginningen. Getekend op basis van historische atlas 1845 en 1900. In 1950 sommige percelen omgezet in landbouwgrond. 2.23.7.008 Hooilanden op Ten Vorsel Getekend op basis van historische atlas 1845 en 1900 en 1930. Situatie in 1950 ongewijzigd. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat dit gebied aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering, dat is ontstaan voor 1840, deels voor 1500. 2.23.7.009 Hooilanden Hoogeloon Hooilanden ten westen van Hoogeloon. Aangeduid op Historisch topografische kaart 1838. Daarna omgezet in landbouwgrond. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat het noorden van dit gebied aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering, dat is ontstaan voor 1840, deels voor 1500. 2.23.7.010 Beemden Hoogeloon/Zwartbroek Hooi- en weidelanden ten noorden en oosten van Hoogeloon, langs De Kleine Beerze. Getekend op basis van historische atlas 1845 en 1900. Situatie in 1950 ongewijzigd. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat het oostelijk deel van dit hooiland aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering dat is ontstaan voor 1840, deels voor 1500. 2.23.7.012 Hooilanden Hoogcasteren Hooi- en weidelanden Hoogcasteren. Getekend op basis van historische atlas 1845 en 1900. Op een paar percelen na die in landbouwgrond zijn omgezet is de situatie in 1950 ongewijzigd. 2.23.7.013 Hooilanden/bos bij Neerheiden Weidelanden gecombineerd met bos. Aangeduid op Historisch topografische kaart 1838. Rond 1900 grote diversiteit, heide, bos en landbouwpercelen. In 1950 jong grasland. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat het zuidelijke deel van dit hooiland aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering dat is ontstaan tussen 1840 en1900. 2.23.7.014 Hooilanden Hoogeloon/Landorp/Neerheiden Hooi- en weidelanden. Getekend op basis van historische atlas 1845, 1900 en 1930. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat het grootste deel van deze hooilanden aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering dat is ontstaan voor 1840, deels voor 1500. 2.23.7.015 Beemden Casteren - Hapert Hooi- en weidelanden langs Wagenbroeks loopje. Getekend op basis van historische atlas 1845, 1900. In 1950 nagenoeg ongewijzigd. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993 staat het grootste deel van deze beemden aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering, dat is ontstaan voor 1840 en deels voor 1500. 2.23.7.016 Beemden Hapert - Dalem Hooi- en weidelanden grenzend aan het ‘Dalems Stroomken’ (Dalem). Getekend op basis van historische atlas 1845, 1900. In 1950 nagenoeg ongewijzigd. Op de relictenkaart van De Bont uit 1993

120

staat een deel van deze beemden aangeduid als een gebied met weinig veranderde percelering, dat is ontstaan voor 1840 en deels voor 1500. 2.23.7.017 Hooilanden Wolfswinkel Hooi- weideland rondom hoeve Wolfswinkel. Situatie rond 1930. 2.23.7.018 Hooilanden Heleind Hooi- weideland rondom Heleind. Situatie rond 1900. Ongewijzigd in 1930 2.23.7.019 Hooilanden Bellieumsche Hoef Hooi- weideland ten zuiden van de Bellieumsche Hoef. Rond 1930 2.23.7.020 Beemden Hapert – Niet als zodanig op kaart; opgenomen onder 2.23.7.007 en 2.23.7.016 Beemden ten westen van Hapert, langs de Aa, De Kleine Aa (???) en het Dalems Stroomken. Situatie rond 1930. 2.23.7.021 Hooilanden onder Den Heuvel – Niet als zodanig op kaart; opgenomen onder 2.23.7.013 Hooi- en weidelanden ten zuiden van gehucht Den Heuvel. Rond 1900. Situatie in 1930 nagenoeg ongewijzigd. 2.23.7.022 Hooilanden Leemskuilen Hooi- en weideland gehucht Leemskuilen. Rond 1900. Situatie in 1950 nagenoeg ongewijzigd. 2.23.7.023 Beekdal Groote Beerze tussen Casteren en Westelbeers – Niet als zodanig op kaart; opgenomen onder 2.23.7.006 Hooi- en weideland ten noorden van Netersel. Getekend op basis van historische atlas 1950. 2.23.7.024 Hooilanden Hoogeind Hooi- en weideland rond gehucht Hoogeind. Getekend op basis van historische atlas 1900. Situatie in 1950 nagenoeg ongewijzigd. 2.23.7.025 Beekdal Groote Beerze tussen Casteren en Westelbeers – Niet als zodanig op kaart; opgenomen onder 2.23.7.006 Beekdal met beemdgronden (oude hooi- en weilanden) en restanten van een kleinschalige percelering, met lange, smalle percelen, haaks op de beek. Veel perceelsscheidingen worden nog gemarkeerd door greppels en (resten van) houtwallen. Plaatselijk nog zandpaden. De percelering kan deels nog dateren uit de Late Middeleeuwen (1250-1500), toen grote delen van de beekdalen werden ontgonnen. De Groote Beerze is omstreeks 1970-1975 gekanaliseerd tijdens de ruilverkaveling. Bij deze ruilverkaveling is de verkaveling (plaatselijk) gewijzigd en uitgedund. Aanzienlijke delen van het beekdal zijn thans bedekt met aaneengesloten bos. Voor een deel bestaat dit bos uit (doorgeschoten) hakhout. Het gebied kent een samenhang met de Mispeleindsche en Neterselsche Heide en met het akkercomplex bij Westelbeers. Op de relictenkaart van De Bont aangeduid. CHW. Nr: GK-HV-09 (code: V238) 2.23.7.026 Houtwallen beemden Hoogeloon – Niet als zodanig op kaart; opgenomen onder 2.23.7.003 Enkele houtwallen ten zuiden van Hoogeloons bos, die deel uitmaakten van de beemden ten oosten van Hoogeloon. Aangeduid op de relictenkaart van De Bont uit 1993. (Zie erfgoedkaart voor De Bont). 2.23.7.027 Houtwallen beemden Hoogcasteren – Niet als zodanig op kaart; opgenomen onder 2.23.27.012 De houtwallen van de beemden ten noorden van Broekenseind nog grotendeels intact. Aangeduid op de relictenkaart van De Bont uit 1993. 23.7.28 Houtwallen beemden Hoogcasteren/Hoogeloon – Niet als zodanig op kaart; opgenomen onder 2.23.7.014

121

Enkele houtwallen die deel uitmaakten van de beemden tussen Hoogcasteren en Hoogeloon en ten zuiden van Hoogeloon. Aangeduid op de relictenkaart van De Bont uit 1993. 23.8 Keetveld Vaak wat hogere plek waar de hooiers hun tijdelijke onderkomen oprichtten. 23.9 Schouwsloot Centrale ontwateringssloot die regelmatig onderhouden moest worden en geschouwd werd. Ook wel treksloot. 23.10 Sluis Eenvoudig houten of stenen sluisje met verticaal beweegbare schuif om water in- of uitte laten stromen. 23.11 Wiel Min of meer ronde waterpoel naast een kronkel in de dijk. Overblijfsel van een dijkdoorbraak. 23.12 Vloeiweiden Specifiek als vloeiweide ingericht gebied, met systeem van kanaaltjes, dammetjes, sluisjes, toevoerkanaal en afvoerkanaal. Vloeiweiden zijn graslanden waarover gedurende een bepaald deel van het jaar water uit een kanaal, beek of rivier wordt geleid. Rond het midden van de negentiende eeuw werden gronden door vloeiweiden in cultuur gebracht omdat de druk op in cultuur gebrachte gronden te groot was geworden. Kunstmest was nog niet (voldoende) beschikbaar zodat de beschikbare hoeveelheid mest grenzen stelde aan de voedselvoorziening. De achterliggende gedachte was dat ontginning en bevloeiing de welvaart zouden bevorderen. In veel streken was er groot gebrek aan hooiland. Men 180 kon meer vee houden en de stalmest zou ten goede komen aan de bouwen weilanden. Door de internationale landbouwcrisis eind 19e eeuw werd een staatscommissie in het leven geroepen. Deze constateerde dat grote delen van oostelijk en zuidelijk Nederland in aanmerking kwamen voor het in cultuur brengen van gronden door vloeiweiden. De beste gronden werden geacht aanwezig te zijn in Zuidoost-Brabant. In Bladel waren volgens de staatscommissie twee vloeiweiden. De eerste lag ten zuidoosten van het dorp aan de linkeroever van de Aa of Goorloop in De Elsten, even stroomafwaarts van de Vorselse molen. De tweede vloeiweide lag even ‘bovenwaarts’ van de molen aan de linkeroever van de Groote Beerze. Voor de gemeente Hoogeloon werd opgave gedaan van een 1 ha grote vloeiweide aan de rechteroever. Ze behoren tot de oudste in ons land en zijn 181 successievelijk aangelegd in 1839, 1841 en 1852. Vloeiweiden waren ook in de middeleeuwen een bekend fenomeen zodat het niet ondenkbaar is dat deze vorm van in cultuur brengen van gronden al eerder in Bladel werd gepraktiseerd. Er is gewezen op de gronden stroomafwaarts van de voormalige Vorselse molen, waarbij mogelijk door stuwing bij de molen water in een ‘bovenloop’ werd geleid om van daaruit weilanden richting de beek te bevloeien. Een functie in een vloeiweidensysteem hadden in dat geval ook de twee stuwen die in 1768 gelijk verwijderd zijn uit de Goorloop. Mogelijk hadden deze niet alleen de functie om een reeks 182 van molenstuwbekkens te vormen. De vloeiweiden behoren aldus tot het cultuurhistorische erfgoed van de gemeente Bladel, ze maken onderdeel uit van de ontginnings- en landbouwpraktijk, mogelijk vanaf de middeleeuwen. De komst van kunstmest bevorderde het verdwijnen van de vloeiweiden, ontginningen deden het beschikbare landbouwareaal toenemen en water werd steeds minder als een lust en steeds meer als een last 180

B. Beex, ‘Vloeiweiden langs de Groote Beerze - cultuurhistorie en natuurontwikkeling’. In: De Rosdoek, Heemkundige Studiekring "De Acht Zaligheden", december 2006, 13-21. Voor meer details over afmetingen en ligging zie Beex. 182 Voor meer informatie zie Beex. 181

122

ervaren. De nadruk kwam te liggen op het verlagen van de waterstanden het zo snel mogelijk afvoeren, zowel ’s winters als ’s zomers. Bij de ruilverkavelingen werd de beek recht getrokken en wat overbleef was een landschap dat in weinig of niets herinnert aan een rijk geschakeerd beekdallandschap. 183 2.23.12.001 Vloeiweide Klein Terkooyen Nadere informatie ontbreekt, ingetekend op basis van historische atlassen 1850 en 1930. 2.23.12.002 Vloeiweide Maatschappij van Welstand – Maatschappij van Welstand is een andere benaming van de locatie die ook aangeduid wordt met Ten Vorsel en Terkooyen. 2.23.12.003 Vloeiweide Hoogeloon 2.23.12.001 Vloeiweide Klein Terkooyen 2.23.12.002 Vloeiweide Maatschap van welstand

Afbeelding: uitsnede topografische kaart 1898 met daarop enige cultuurhistorische elementen, waaronder de vloeiweiden.

183

Voor meer informatie zie Beex.

123

Thema: 24 Bestuurlijk In deze rubriek zijn enkele plaatsen samengebracht die herinneren aan vroegere en zelfs nog actuele bestuurlijke en gerechtelijke situaties. Grenspalen staan niet alleen op de grens met België, ze werden door de eeuwen heen op vele plaatsen opgesteld. De dorpen in de gemeente Bladel en de voormalige gemeente Hoogeloon waren eeuwen lang agrarische nederzettingen. Het bestuur van Bladel en Netersel lag in handen van een schepenbank. De kerk had uitgebreide bezittingen. Na de Vrede van Münster, in 1648, verloren de abdijen hun bezit en kwam het gebied onder bestuur van de Republiek. De bezittingen werden aan particulieren verkocht. Reeds voor het jaar 1795 vormden Bladel en Netersel samen met Reusel de schepenbank Bladel. Vanaf 1811 worden Bladel en Netersel als één gemeente genoemd. In de eerste helft van de 19de eeuw had Bladel te maken met grensconflicten, die verband hielden met de afscheiding van België. De gemeentegrens kwam lange tijd grotendeels overeen met de begrenzing uit het midden van de 19de eeuw, zoals die na de verzelfstandiging van België is vastgelegd. Op 1 januari 1997 zijn 184 de gemeenten Bladel en Hoogeloon samengevoegd. 24.1 Galg Plek waar ooit een galg en / of een rad stond. Vaak op een heuveltje, een Galgenberg. 24.2 Gemeynte Gebied in gemeenschappelijk gebruik en beheer bij een aantal omwonenden, gehuchten of dorpen. In de Meierij vaak in de jaren 1290 – 1335 voorzien van een mooi charter (aardbrief, kaart). Later in de regel grondeigendom van de gemeente en in de 19e eeuw verkocht. 24.2.001 Loon De Loonse Aard liep van de Huijgevoirt naar de Castersen vooraard, langs de limieten van Westelbeers. Aan de andere zijde werd zij begrensd door het Kuijkseind (kort voor de Doornboom), de watermolen, het Molenbroek, de Vessemse vooraard etc. Alleen de inwoners van huizen die in de aard stonden waren er ook in gerechtigd. De Beerse gerechtigden betaalden cijns in Vessem en stelden ook een heijmrader aan. Het restant van de Loonse Aard vormt nu het grote natuurgebied "de 185 Landschotse Heide". Enkele woeste gronden zijn al met al, zoals vanouds, weer beschermd. 24.2.002 Grote Aard Oerle Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.2.004 Vessemse Vooraard Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.2.010 Hilvarenbeek Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.2.011 Beers Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.2.020 Bergeyk en Westerhoven Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.3 Gevangenis Middeleeuwse gevangenis, gevangenistoren; maar ook de moderne gevangenissen van de 19e en 20e eeuw, incl. jeugdgevangenissen. 184

K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel: Actualisatie gemeentelijke monumentenlijst. BAAC rapport 00.038. (Den Bosch 2003) 20. 185 H., Vera, ‘650 jaar Beerse gemeijnt’ In: Berse 6 (1996), nr. 1, p. 7-11In: Berse 5 (1995), nr. 1, p. 1-6 ; nr. 2, p. 9-15 ; nr. 3, p. 1-7 ; nr. 4, p. 6-11In: Berse 3 (1993), nr. 4. p. 4-7In: Berse 4 (1994), nr. 1, p. 5-8 ; nr. 2, p. 2-6 ; nr. 3, p. 1-6 ; nr. 4, p. 1-5.

124

2.24.3.001 Gevangenis marechausseekazerne Het gaat hier om de oude gevangenis van de marechausseekazerne (nabij Bito). Deze staat er vermoedelijk nog steeds. 24.4 Grensmarkering Grenspalen, grensputten, grensbomen en andere min of meer puntvormige markeringen. Voorts grenssloten, grenswallen en landweer. Een landweer of landgraaf is een doorgaande aarden wal, veelal met grachten of greppels en een doornenhaag, van behoorlijke lengte die diende om een grotere streek tegen invallen te beschermen. Het voorkomen van struikelkuilen, een of tweezijdig, maakt een landweer tot een typisch verdedigingswerk. Waar hield Netersel op en waar begonnen Hilvarenbeek en Westelbeers? Reeds rond 1400 waren er meningsverschillen over gemeentegronden die tussen Hilvarenbeek en Netersel in lagen. In enkele brieven gaf Hilvarenbeek de grenslijn der vroenten als volgt op: van Bekersberg tot Hugenvoort, van hier tot Steenricht naar Leemputten, van hier naar Koevoert, Schatputten, Goerle, Raasterberg en eindelijk weer tot Bekersberg. De Raad van Brabant gaf in 1497 de grenzen van Netersel aan, maar klaarblijkelijk niet duidelijk genoeg, want bekend is dat er in elk geval in 1606 en 1807 weer grensconflicten waren. Ondanks de vele ruimte die er toen nog was en op kaarten goed te zien is. In dorpen die voornamelijk afhankelijk waren van landbouw en veeteelt hadden de grenzen en afpalingen onmiddellijk te maken met de mogelijkheid om voldoende inkomsten te verwerven. In 1833 werd bij Koninklijk Besluit beslist waar de grenzen nu precies lagen en sinds die tijd leek er voldoende duidelijkheid te zijn. Op de kaarten die Welvaarts liet tekenen voor zijn boek over de geschiedenis van Bladel en Netersel staan de volgende toponiemen aangegeven: Beerse Broek, Steenselaar, Beemden, Rietbroek, Hees Broek, Schipstaarten, Binnen Heide, Vlutjes, Achterste Heide, Muilen, Polders, Hoef, Aalsten met Kruisven, Hekkens, Rutte Straat, Zandstraal, Neterselsche Heide met 186 187 Witven, Goor, Most, Weerij, Steenven en Weijer, Blikken en Lei. 24.4.001 Grijze Steen Grensmarkering gemeente Bladel en Hoogeloon of de Beerze - gemeenten ten noorden? 24.4.002 Duikervoort Grensmarkering Hoogeloon en Eersel? 24.4.003 De Heestert Grensmarkering Hoogeloon en Eersel? 24.4.004 De Witreit Grensmarkering Hoogeloon en Eersel? 24.4.005 Aan den Haasencolke Grensmarkering gemeente Bladel - Reusel De Mierden. 24.4.006 Bij Zwarte Weijer Grensmarkering Hoogeloon en België. 24.4.007 Dorre Eik (Dorneken 1311) Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.4.019 Op de Putte Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.4.020 Liesvoort 186 187

A.C. Maas, Kerk en parochie van Netersel (Bergeijk 2000) 9. Meer informatie over grenzen Netersel zie archief SRE

125

Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.4.021 Ossenvoert Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.4.029 Stenen paal 1835 Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.4.066 GP 198 Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.4.084 Witreit Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 24.4.116 Paal Hapert – Hoogeloon Onderhoudspaal met als jaartal 1881. Hoogeloon, Casteren en Hapert waren in 1881 nog niet geheel één gemeente. Er was nog geen volledige fusie. De gemeente Hoogeloon kent aldus twee financiële afdelingen: die van Hoogeloon en Casteren naast die van Hapert. 188 24.4.117 Kilometerpaal “19M” Stille getuige van de aanleg van infrastructuur voor de sociaaleconomische en industriële ontwikkeling van de Kempen van de 19de en 20ste eeuw. 189 24.4.118 Oude rijksgrens genaamd Hollandspad

24.5 Raadhuis Dorpshuis, raadhuis, gemeentehuis, “bestuursgebouw”, maar in ieder geval een gebouw, niet een plek onder een boom of zo. Voor 1800 zetelde hier de schepenbank en was het gebouw dus ook rechtbank. 2.24.5.001 Raadhuis Bladel Aan het Marktplein (Markt 21). 190 2.24.5.002 Oude gemeentehuis Hoogeloon Afbeelding van het oude gemeentehuis en de Dorpstraat met de linden. Het is in 1968 gesloopt. 191 Daar staat nu een herinneringsmonument. 2.24.5.003 Raadhuis te Hoogeloon Oude school die ook gedeeltelijk heeft gefungeerd als raadhuis. 192 2.24.5.004 Raadhuis Bladel In de inventaris op het dorpsarchief van Bladel (255) staat onder invnr. 18 dat in 1773 - 1775 een raadhuis gebouwd werd. Is dit raadhuis wel of niet gebouwd?

24.6 Rechtbank (dingbank) Gebouw gebouwd als onderkomen voor een rechtbank (op enig niveau). Vanaf ca. 1800.

188

B. Beex, ”Scheiding onderhoud Hoogeloon Hapert 1881” (z.p. z.j) B. Beex., Kilometerpaal “19M” herinnert aan realisatie provinciale weg Eindhoven-Reusel (z.p. z.j) 190 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 15; M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 6 191 M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon in oude ansichten. Nr. 21; Van het oude gemeentehuis Hoogeloon zijn bij het RHCe een bouwtekening en foto’s aanwezig. 192 M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon in oude ansichten. Nr. 25 189

126

2.24.6.001 De dingbank van Bladel Bladel had een eigen dingbank in de vroege Middeleeuwen. Locatie is onbekend en nadere gegevens zijn er niet.

24.7. Schepenbank Stenen of houten “bank” waar de schepenen in de open lucht, liefst onder een mooie lindenboom, hun zittingen hielden. Ook wel genaamd “Vierschaar”. 2.24.7.010 Schepenbank Bladel Met Bladel en Reusel vormde Netersel een gezamenlijke schepenbank, waaraan Bladel drie en Reusel en Netersel ieder twee leden leverden. Elk dorp had wel zijn eigen dorpsbestuur. Netersel had een burgemeester en twee schepenen (wethouders). Andere dorpsfunctionarissen waren: de armmeesters, de secretaris, de belastingcollecteur, de vorster (bode van de gemeente), een gezworen schutter (veldwachter) en de schoolmeester. In het Postels archief bevindt zich de oudste schepenakte van Bladel (1365). 2.24.7.011 Schepenbank Hoogeloon, Hapert en Casteren

24.8 Vrijheid Gebied waarbinnen bepaalde “vrijheden” golden. Vroeg 13e eeuwse vrijheden betroffen persoonlijke vrijdom (vrij van landrecht en feodale banden); vrijheden van rond 1300 en later betreffen vaak vooral economische vrijdommen (vrij van tol) en marktrechten. Het vrijheidsrecht gold waarschijnlijk in het begin de bewoners van een klein gebied (vgl “De Oude Vrijheid” in Sint Oedenrode), maar werden later geacht te gelden voor alle inwoners van de hele parochie (dus dan geheel St. Oedenrode!). Het gaat hier om die oude kleine gebieden, voor zover de afbakening daarvan in te schatten valt.

127

Thema: 25 Militair

Onder militaire landschapselementen worden hier aardwerken en bouwwerken uit alle eeuwen samen genomen, met uitzondering van de "burchtjes" en kastelen. Daarvoor wordt verwezen naar de thema’s 18: "heerlijkheden" en 19: "landgoederen". Bij vestingsteden wordt dit thema vooral gevuld met elementen die met de vele belegeringen van de stad te maken hebben. In de 9 gemeenten zitten we ver van belegerde vestingen. Toch zijn hier ook militaire objecten (geweest) en die kunnen in dit thema ondergebracht worden.

25.1 Begraafplaats Binnen dit thema wordt daarmee bedoeld: militaire erebegraafplaats 25.2 Blokhuis Een oude benaming voor een verdegingswerk, dat kon variëren van een eenvoudig bouwsel van halve boomstammen tot kasteelachtige bouwwerken. In beide gevallen maakte het vaak onderdeel uit van een groter systeem, zoals landweren. Het kon ook een controlerende functie hebben van bijvoorbeeld toegangswegen of kruispunten. 25.3 Boerenschans Schans waarbinnen de boeren zich zelf en hun vee in veiligheid brachten wanneer er roversbenden (of plunderende soldaten) rondtrokken. 2.25.3.001 Boerenschans In het pondboek wordt een Schansbeemd genoemd. Waar deze heeft gelegen is niet bekend. 25.4 Fort Min of meer geïsoleerd gelegen gesloten en aan alle zijden verdedigbaar duurzaam vestingwerk, uitsluitend door militaire bezetting bewoond. Een fort is gewoonlijk voorzien van een combinatie van muren, palissades, wallen, grachten en torens. Het is per definitie een zelfstandig, aan alle kanten verdedigbaar object. Geen boerenschans. 25.5 Kazemat Een vrijstaand bomvrij stenen of betonnen gebouw. Ook in permanente vestingwerken zitten kazematten, maar die moeten we niet apart opnemen. Ook “bunker” genoemd. 2.25.5.001 Bunker aan de ir. Mettropweg Eind 1940 richt de Duitse luchtmacht een gebied op de Landschotse heide in als ‘haven’. Omliggende gemeenten als Hoogeloon, Vessem en De Beerzen krijgen van de Bauleitung Luftwaffe Eindhoven eind oktober 1940 bericht van de aanleg van dit oefenterrein dat zowel vanaf vliegbasis Eindhoven als dat van Gilze gebruikt zal gaan worden. Aangegeven wordt waar mensen in het geheel niet mogen komen; d.w.z. een flink gebied gelegen binnen de gemeenten Vessem, De Beerzen en Hoogeloon. 193 CHW. Nr: ZW001-000012 Gemeentelijk monument

25.6 Linie Een linie bestaat uit een aantal grotere en kleinere forten die met elkaar in verbinding staan door landwegen en/of waterwegen. De landwegen zijn meestal voorzien van borstweringen om 193

B. Beex, Zeeslagen van de Luftwaffe op de Landschotse heide, in: ‘De Heymraeder’, Heemkundevereniging De Hooge Dorpen, 2006, 12, 4, 1-6); L. Brok, Oorlogsbunker in Hoogeloon, Hoe het begon. In: Jaarboek Heemkunde Kring Pladeela Vialla Bladel en Netersel deel X, 1999. 64-76.

128

bewegingen van troepen en materiaal tussen de versterkingen mogelijk te maken. De wateren kunnen natuurlijke wateren zijn maar ze kunnen ook gegraven zijn, zoals grachten, of het water kan bij een oorlogssituatie in de vorm van een inundatie worden verkregen. Ook stelsels van loopgraven kunnen als een soort linie worden beschouwd. 25.7 Militair complex Gebouwencomplex gebouwd ten behoeve van het onderbrengen van militairen en hun materieel. Groot gebouw, of geheel van gebouwen tot huisvesting van militairen. Ook “kazerne” of “legerkamp” genoemd. 2.25.7.001 Militair complex In WO I garnizoensplaats met veel militair verkeer. 194 2.25.7.002 Marechausseekazerne Bouwjaar: 1826. Aan het Marktplein. Later burgemeesterswoning. 195 2.25.7.003 Marechausseekazerne Bouwjaar: circa 1910. Aan de Hapertscheweg. Opgeheven/afgebroken in 1962. 196 Hiervan nog wel gevangenis gehandhaafd. In archief RHC zit een tekening (standaardmodel. Tekening diende ook voor marechausseekazerne in Bergeijk).

25.8 Militair oefenterrein Gebied dat regelmatig gebruikt wordt voor militaire oefeningen, zoals manoeuvres, rijden met paarden en voertuigen, graven van schuttersputjes etc. In de regel met in de nabijheid een “soldatenkroeg”. 25.9 Schans Min of meer geïsoleerd gelegen gesloten en aan alle zijden verdedigbaar duurzaam vestingwerk, uitsluitend door militaire bezetting bewoond. Militair verdedigingswerk meestal gemaakt van afgegraven aarde. 25.10 Schietveld/berg Openlucht schietbaan, met kogelvanger. Wordt ook gebruik voor uittesten munitie en het opblazen van elders gevonden explosieven. Niet alleen voor echte militairen maar ook voor burgerwachten. In de regel met in de nabijheid een “soldatenkroeg”. 2.25.10.001 Schietbaan De Pan (Dalem) Op historisch kaartmateriaal rond 1900 aangeduid. Verder geen objecten of structuren in de buurt. Wellicht geen militaire functie, maar de schietbaan van een schietvereniging. 2.25.10.002 Schietbaan Hondse Hoef of De Schietberg Op historisch kaartmateriaal rond 1900 aangeduid. Verder geen objecten of structuren in de buurt. De contouren van de schietbaan zijn, bijna een eeuw na dato, nog goed waarneembaar in het veld. Het kan omschreven worden als een landmark. Midden op de Landschotse heide, ligt wat plaatselijk bekend staat als 'de Schietberg'. Meer precies ligt deze ten noorden van een ven, genaamd de Keijenhurk. Het gaat om een door mensenhand opgehoogde noordrand van een dekzandrug die als een verhoging door het vennengebied slingert. Voor de geoefende waarnemer toont de schietbaan zich aan de noord - noordwestzijde als een circa 150 meter lange en 2 tot 2,5 meter breed, verhoogd en geëgaliseerd zandlichaam met aan beide zijden een greppel. Een lichtelijk verhoogde ronde heuvel geeft aan van waar werd geschoten. Deze 194

M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. nr. 10 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 1, 18 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 18; M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 13, 24

195 196

129

sporen in het landschap verwijzen niet alleen naar een locale vereniging, maar tevens naar een in nationaal en internationaal opzicht belangrijke historische periode in de eerste helft van de 20ste eeuw (voor achtergrondinformatie wordt verwezen naar betreffend artikel). 197

25.11 Schijnboot Nagebootste boot op de heide dat diende als oefenobject in WOII. 25.12 Schootsveld Gebied rondom een vesting of schans waar alleen snel afbreekbare (houten) bebouwing toegelaten werd. 25.13 Tankgracht Een tankgracht of anti-tankgracht is een diepe en brede, al dan niet met water gevulde, gracht met steile oevers die voor tanks en pantservoertuigen onmogelijk over te steken is. 25.14 Vesting Geheel van versterkingswerken die een bewoonde plaats omsluiten. 25.15 Vliegveld Grasvlakte met rolbanen, landingsbanen, verkeerstoren, stationsgebouw, hangaars, bunkers. In de 9 gemeenten kwamen alleen militaire vliegvelden voor. Eventuele heliports ook hieronder laten vallen net als (tijdelijke) landingsbanen en vliegstroken uit WOII. 25.16 Oefenlokaal 25.17 Divers 2.25.17.001 Luchtwachttoren Bossingel 4 te Bladel Bossingel bij 4 Bladel Kadastraal : D 2758 Huidige functie : geen Bouwjaar : 1950 Oorspr. functie : luchtwachttoren Een door het Korps Luchtwacht Dienst bemande uitkijkpost voor vijandelijke vliegtuigen opgezet nav Koude Oorlogtussen 1951-1955. Aan de Bossingel te Bladel verschijnt in de vorm van een 13.16 meter hoge toren ‘luisterpost’ 8C1; dan een opvallende verschijning in het buitengebied. Deze worden geproduceerd in de, met octrooien gepatenteerde, raatbouwtechniek: een open betonconstructie van prefab-elementen. Dat geeft het bouwwerk een markant uiterlijk. Dit zogeheten Raat-systeem, geinspireerd door bijen en hun ratenbouw, wordt geleverd door NV Schokbeton uit Kampen. Het betreft een standaardontwerp, onder toezicht van het Centraal Bouwbureau van de Genie, van Architectenbureau M. Zwaagstra. Omdat de toren anders, mede vanwege de grote slagschaduw, nogal sterk zou afsteken in het landschap is zij geverfd in een grijs-bruine kleur. Een kring vormt de post Bladel (C1) met C2 op het oude gemeentehuis van Meerveldhoven, en C3, ook een 198 raatbouwtoren in Luyksgestel.

197 198

B. Beex, Burgerwacht De Beerzen: De geest van Vladimir Iljitsj Oeljanov waart op Landschotse heide (z.p. 2007) B. Beex, Koude Oorlog in de Kempen - het Korps Luchtwacht Dienst (z.p. z.j.).

130

Afbeelding: Toren in 2005 (naar B. Beex) Door opgroeiend geboomte en steeds verder gegane begroeiing met klimop, inmiddels integraal onderdeel en historisch te verantwoorden, is het bouwwerk grotendeels aan het zicht onttrokken. Zowel militair(historisch), architectonisch/constructief, stedebouwkundig als industrieel is het bouwwerk waarvan het casco in redelijke tot goede staat verkeert inmiddels zeldzaam. Het is kenmerkend voor de politieke en militaire geschiedenis van de naoorlogse jaren. Tevens vormt het een markeringspunt vanwege het silhouet en regionaal een herinnering zowel aan een kring van luchtwachtposten in de Kempen als aan het grotere verband van luchtwachtcentrum Eindhoven dat omvat het oostelijk deel van Noord-Brabant en het noorden van Limburg.

131

Thema: 26 Kerkelijk In de Middeleeuwen en lang daarna was de religie erg belangrijk voor het denken en doen van de mensen. De parochies bepaalden in belangrijke mate de samenleving. De dorpsgemeenschap en de parochiegemeenschap betroffen dan ook vaak dezelfde mensen. Iedere parochie had een kerk en kerkhof, met een pastoor en diens woning. Vanaf de zestiende eeuw is er standaard een schooltje aanwezig. In de omvangrijke parochies vinden we ook een aantal kapellen, waarvan sommige erg oud lijken en andere uit de vijftiende eeuw dateren. Het verloop van de Tachtigjarige Oorlog leidde ertoe dat de kerken en kapellen in protestantse handen kwamen (Den Bosch-stad 1629, platteland: 1648). Een aantal kapellen kreeg toen een agrarische bestemming of werd als schooltje in gebruik genomen, waardoor deze gebouwtjes bewaard bleven. De katholieken moesten hun diensten houden in provisorische onderkomens, de schuil- of schuurkerken. Op de dorpen worden vaak meerdere plekken aangewezen als schuurkerk: blijkbaar zijn de kerkgangers in die 150 jaar onderdrukking van de "paapse stoutigheden" (1648 - 1795) enkele keren verhuisd. Sommige schuilkerk werden de kern van een nieuwe of vergrote nederzetting. Na 1800 werd daar dan de nieuwe kerk gebouwd. De oude kerk bleef dan eenzaam achter, verdween of liet alleen een toren na. Rond 1800 wisten de katholieken enkele kerken terug te krijgen, waardoor de protestanten nieuwe kerkgebouwen moesten zien te verwerven. De in het begin van de negentiende eeuw gebouwde (katholieke en protestantse) kerkgebouwen volgen meest de "Waterstaatsstijl". Later volgen diverse neostijlen. In de inventarisaties van de Kempen en de A2 worden de volgende categorieën kerkelijke objecten onderscheiden. Parochieel toebehoren: kerk: parochiekerk. Soms is er alleen een toren van overgebleven, dat is een kwestie voor de relictbeoordeling. kapel: grote of kleine kapel met ooit zekere zielzorgfunctie. Let op: de grenskapel, net in België valt hier ook onder. schuilkerk: provisorische kerkgelegenheid uit de jaren 1648 – 1800. Soms een flinke schuur, soms in een bijgebouw van een landgoed, soms zelfs een speciaal gebouwd gebouw. begraafplaats: begraafplaats, al dan niet bij een kerk. Indien niet bij een kerk, dan staat er vaak een kapel bij. Ook joodse begraafplaatsen, in dat geval staat er een het metaherhuisje en een kohaniemhuisje bij. Eventueel met ommuring en opzichterswoning. graf: een bijzonder graf op een begraafplaats, bijv. omdat het van een bijzonder persoon is, of een speciale monumentale waarde heeft. pastorie: woning van de pastoor, zijn kapelaans en de huishoudster, vaak met flinke tuin. patronaat: aan de parochie verbonden gebouw voor geestelijke verzorging – begeleiding van de parochianen. Kloosters klooster: kloostergebouw, ook als het het centrum van een landgoed is. Bij kerk en school hoorde vaak een klooster waarin de leerkrachten woonden. kloosterterrein: terreinen behorend bij een klooster, soms omheind met muur. Bij een kloosterlandgoed het gedeelte dat echt bij het klooster hoort (niet de boerderijen etc.) seminarie: combinatie van klooster, schoolgebouwen en woongebouwen, vaak als centrum van een landgoed. religieus groen: tuinen van pastorie of klooster (niet: landgoed); ook een typisch bedevaartspark valt hier onder. Het religieus meubilair: calvarieberg: indien niet in een (klooster)landgoed, dan hier opnemen. Dus bij plaatsing in klooster- of pastorietuin, kerkhof etc. Lourdesgrot: meestal ergens in het religieus groen of in kloosterlandgoed.

132

kapelleke: Mariakapelletjes en andere kleine bouwsels met heiligenbeeld. kruiseik: eik (of andere boomsoort) met daaraan een kruisbeeld. kruisweg: beeldengroep die de kruisweg verbeeldt. stokske: paal of boomstronk met daaraan een kastje met daarin een heiligenbeeld, oorspronkelijk met een offerblok. Ook “keske” genaamd. wegkruis: kruis langs de weg, meest bij kruisingen of splitsingen. Veel wegkruisen dateren uit de jaren 1930. Eventuele kruisen in het veld (“veldkruis” en “hagelkruis”) hier ook onder te plaatsen. heiligenbeeld: Heilig Hartbeeld, beeld van heilige bijv. op kerkplein, schoolplein, in religieus groen. 26.1 Kerk Bladel Ook op kerkelijk gebied werd veel gebouwd: zo kreeg Bladel in 1879 een (inmiddels verdwenen) neogotische kerk aan de middeleeuwse toren, door architect Bekkers. Er verschenen nu ook huizen rond de kerk, die voor die tijd relatief geïsoleerd had gestaan. In 1896 werd op initiatief van pastoor F. Boex het gesticht van Liefdadigheid met daaraan verbonden gasthuis en bewaarschool opgericht. In 1898 werd door J. Heijkants een klooster gebouwd aan de Torenbogt. Vijftien jaar later, in 1913 werd tegenover de kerk de R.K. Jongensschool gebouwd. 199 2.26.1.001 Nederlands Hervormde kerk te Bladel (Van Dissellaan 1 Bladel) Kerk en kerkonderdeel Bouwjaar: 1821 CHW. Nr: KL014-001186 Rijksmonument Nr. 9577 Op de Hoek Van Dissellaan/Beatrixstraat gelegen bakstenen zaalkerk (Nederlands Hervormde Kerk). In 1820 gebouwde eenvoudige zaalkerk met gebosseerd gepleisterde voorgevel waarop een dakruiter, en met van houten roeden voorziene spitsboogvensters. Inwendig een stuczoldering, een gesneden eiken kansel. Een eenklaviers kabinetorgel van P.J. Geerkens uit 1825. Het orgel werd in 200 1969 gerestaureerd. Foto’s van het zaalkerkje. Tevens opgeslagen als Rijksmonument onder 2.31.1.004.

Afbeelding: Nederlands Hervormde kerk te Bladel 199

K. Emmens, S.R. Masselink, G. van Tussenbroek, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel: Actualisatie gemeentelijke monumentenlijst. BAAC rapport 00.038 (Den Bosch 2003)18. 200 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 14, 25

133

2.26.1.003 R.K. St. Petrus Bandenkerk Bladel (Sniederslaan 48) Kerk en kerkonderdeel CHW. Nr: KL014-001221 Rijksmonument Nr. 514907 Aan de noordelijke zijde van de globaal oost - west getraceerde Sniederslaan staat, aan een ondiep kerkplein, de R.K. St. Petrus Bandenkerk. Het niet - basilicale kerkgebouw, dat met de lengteas haaks op de straat is gelegen, werd onder architectuur van J.H.H. van Groenendael in opdracht van pastoor M. Simkens in 1926 gebouwd in Eclectische stijl, waarbij voornamelijk Neo - Romaanse en Neogotische stijlelementen zijn toegepast. In 1990 is een in stijl aangepaste verbindingsgang tussen kerk en aan de oostelijke zijde gesitueerde pastorie gebouwd. Zowel deze gang als de pastorie en het in de kerk gesitueerde orgel (1939) vallen buiten de bescherming.

Afbeelding: Sint-Petrus' Bandenkerk

In de Registeromschrijving van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed staat deze kerk als volgt omschreven: Het driebeukige, niet georiënteerde kerkgebouw heeft een symmetrische, aan de zuidelijke zijde gesitueerde symmetrische dubbeltorenfaçade, een schip van drie traveeën, een driebeukig transept met halfronde okselkapellen, uitgemetselde biechtstoelen tegen de façades en een open vieringtoren, en een koorpartij, bestaande uit een priesterkoor van één travee en een lagere overgangstravee, geflankeerd door torens, en een halfronde absis. Tegen de koortravee staat aan de westelijke zijde een eenlaags aanbouw van het stookhok en een portaal. Aan de noordelijke zijde staat de via een gang met het koor verbonden tweelaags sacristie. Het gebouw wordt gedekt door zadeldaken met lei in Maasdekking. De torens hebben, op die van het koor na, een markant met leien gedekt uidak, bekroond door smeedijzeren torenkruisen. De noordelijke torens zijn lager en voorzien van een spits op vierkante grondslag. De transeptarmen en de schipfaçade zijn net als elke travee van de zijbeuken voorzien van een topgevel. Door de vele

134

torens en topgevels heeft de kerk een rijk silhouet. Het vele siermetselwerk in de gevel, gedeeltelijk in afwijkende kleur, draagt bij aan het gevarieerde uiterlijk. De gevels zijn opgetrokken in baksteen en verticaal geleed door lisenen met hardstenen bekroningen (zijbeuken en koor) en sterk verjongende steunberen (transeptarmen). Horizontaal zijn banden, waterlijsten, ontlastingsbogen en friezen met siermetselwerk met geometrische en kruisvormige motieven toegepast. De zuidelijke façade en de gevels van het schip zijn voorzien van tripletten, waarvan de middelste spits is en de buitenste kwartcirkelvormig. In het koor zijn rondboogvensters met eenvoudige bakstenen vorktraceringen toegepast. In de absiden ook kleine rondbooglichten. De zuidelijke torens zijn voorzien van verticaal siermetselwerk en bestaan uit drie geledingen: een lage sokkel, vervolgens een blind hoog lijf, dat ter hoogte van de kruinen van de schipgewelven aan de oostelijke zijde wordt bekroond door een geleding met klokkenzolder, met aan alle zijden twee ronden galmgaten met borden, terwijl de overeenkomstige geleding aan de westelijke zijde is voorzien van een uurwerk. In de zuidelijke façade is op de begane grond een spits omlijst portiek met diep ingaande dagkanten en een opgeklampte vleugeldeur, voorzien van sober smeedijzeren beslag. In het boogveld een polychroom tegeltableau, voorstellende de H. Petrus, die door een engel uit de gevangenschap wordt verlost. Ook in de westelijke en oostelijke gevel bevinden zich boven een eenvoudige opgeklampte deur dergelijke tegeltableaus, voorstellende respectievelijk de verschijning van Maria aan Bernadette te Lourdes, met de tekst: "Je suis l'immaculée conception", en Christus' verschijning aan Margaretha Maria Alacoque. Blijkens het gesigneerde westelijke tableau zijn alle afkomstig uit atelier Westraven te Utrecht. Schip, transept en koor zijn overkluisd door bakstenen gepleisterde graatgewelven, gescheiden door transversaalbogen. Het schip is door middel van hoge scheibogen op door kapitelen bekroonde pijlers naar de zijbeuken geopend. Boven de viering een stergewelf. De gewelfschilderingen dateren uit 1936-'37 en zijn van de hand van H. Schoonbrood uit Maastricht. Van belang zijn verder onder meer enkele gebrandschilderde ramen, zoals Petrus' bevrijding, in de westelijke transeptfaçade, de kerkbanken en biechtstoelen, de leistenen vloer in het middenpad (afkomstig uit de oude kerk), een beeld van de H. Antonius (ca. 1900, atelier Van der Geld, 's-Hertogenbosch), de altaren (Daems, Turnhout), preekstoel en communiebank (ca. 1880, atelier Van de Bock-van Windt, Antwerpen), de in olieverf op doek geschilderde kruiswegstaties (J. Gindra, Bladel),en het houten kruisbeeld in de absis (ca. 1500). Waardering: De kerk is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme in het zuiden en is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de volkskerk in het interbellum mede vanwege die drie torens. Het gebouw heeft architectuurhistorisch belang door de stijl en de detaillering, die een betrekkelijk zeldzame vorm van eclecticisme vormen en is van kunsthistorisch belang door de interieuronderdelen. Het gebouw is tevens van belang als voorbeeld van het oeuvre van de architect Van Groenendael. Het heeft ensemblewaarden vanwege de situering, verbonden met de ontwikkeling van Bladel. Het is 201 gaaf bewaard gebleven. 2.26.1.004 Oude kerk van Bladel Torenbogt ong./ Sniederslaan 46 Bladel CHW. Nr: KL014-001233 Rijksmonument. Nr: 9576 Toren van de vroegere kerk van St.Petrus Banden (welke in 1879 door een neo-gotische kerk vervangen is, die op haar beurt in 1927 afgebroken is). Bakstenen bouwwerk uit de eerste helft van de e 15 eeuw, bestaande uit drie door waterlijsten gescheiden geledingen, een van vier- tot achtkant ingesnoerde spits (vernieuwd in 1760), en met overhoekse steunberen aan de west- haakse beer aan

201

Registeromschrijving, Rijksdienst Cultureel Erfgoed

135

de oostzijde en een vierkante, ten dele uitgemetselde traptoren aan de noordoostzijde. De muurvlakken zijn met spaarvelden versierd. 2.26.1.007 Oude kerk en toren van de vroegere kerk van St. Petrus' Banden in Bladel Kerk van het vroegmiddeleeuwse en hoogmiddeleeuwse Bladel, die eenzaam in het land achterbleef nadat Bladel in de loop van de 12/13 eeuw verschoof naar zijn huidige ligging. Het recht op pastoorsbenoeming te Bladel werd al in 1173 genoemd, de parochie is dus ouder en de eerste kerk zal dus uit de 12e eeuw (of eerder) dateren. 202 Het patrocinium is Sint-Petrus Banden en de “rang” van de kerk was “hele kerk” (ecclesia integra). 203 De kerk zal meermalen her- of verbouwd zijn. In 1648 werd de kerk aan de RK-eredienst onttrokken en aan de gereformeerden toegewezen. Die hebben de kerk wel / amper / niet gebruikt. Het kerkgebouw bestond nog in 1832. 204 De nog bestaande toren wordt in 1e kwart 15e eeuw gedateerd en kreeg in 1760 een nieuwe spits. 205 De toren is een bakstenen bouwwerk uit de eerste helft van de 15e eeuw, bestaande uit drie door waterlijsten gescheiden geledingen, een van vier- tot achtkant ingesnoerde spits (vernieuwd in 1760), en met overhoekse steunberen aan de west- haakse beer aan de oostzijde en een vierkante, ten dele uitgemetselde traptoren aan de noordoostzijde. De muurvlakken zijn met spaarvelden versierd. De oude kerk werd in 1879 - 1880 afgebroken en vervangen door een nieuwe neo-gotische kerk, ontworpen door Bekkers uit Tilburg. Dit gebouw werd in 1927 gesloopt. Zo resteert nu nog alleen de toren.

Afbeelding: Oude kerktoren van de vroegere kerk van St. Petrus' Banden in Bladel 206 Netersel

202

Camps, 1979, nr. 69. Bijsterveld, A.J.A.. Laverend tussen Kerk en wereld. De pastoors in Noord-Brabant 1400 - 1570. Amsterdam, 1993, bijlage 3, Bladel. 204 Kadastraal minuutplan Bladel B2. 205 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 8, 9, 21; M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 9. 206 www.google.maps.nl 203

136

De bewoners van Netersel gebruikten de slotkapel, die aanvankelijk tot de parochie van Bladel hoorde, als kerk. In 1554 kwam een afsplitsing tot stand, omdat de afstand tussen kerk en kapel te groot was. Op de plaats van de kapel werd een kerk gebouwd die zich naar de bestaande verkaveling voegde. Netersel werd hierbij een zelfstandige gemeente. Gerechtelijk behoorde ze echter nog tot de dingbank van Bladel. Netersel heeft vier kerken gekend a. De slotkapel van St. Brigida, die behoorde bij het kasteel van Netersel, werd voor het eerst genoemd in 1340, maar was waarschijnlijk ouder. In 1571 werd de kapel verheven tot zelfstandige parochiekerk, die in 1932 werd gesloopt. De fundamenten liggen nog achter de oude pastorie b. De parochie Netersel had tot 1932 alleen de H. Brigida als patrones. Bij de bouw van een nieuwe kerk in 1932, in traditionalistische stijl naar een ontwerp van de architecten E. Heykants uit Erp en Van Laarschot uit Schiedam, werd een beroep gedaan op het bekende Antoniusfonds, dat als voorwaarde stelde dat Antonius medepatroon zou worden. c. In de Tweede Wereldoorlog, bij de bevrijding in 1944, werd de kerk zozeer verwoest, dat ze niet meer te herstellen was. Jarenlang werd eerst de school en later een houten barak als noodkerk gebruikt, d. totdat in 1950 een geheel nieuwe kerk naar een ontwerp van C. Geenen uit Eindhoven werd gebouwd die op 22 mei van dat jaar werd geconsacreerd door bisschop Mutsaerts van Den Bosch. 2.26.1.002 R.K. H.H. Antonius en Brigidakerk Adres: De Hoeve 4 Bouwjaar: 1950 Architect: C.G.G. Geenen Aan De Hoeve gelegen bakstenen basiliek uit 1950. Aan de achterzijde begraafplaats met heesters en solitairbomen. Aan de voorzijde kerkplein met hekwerk als erfscheiding. Het driebeukige kerkgebouw heeft een zuidtoren, een driezijdig gesloten koor en een aan de noordoostzijde aangebouwde lagere sacristie. Zuidtoren met drie geledingen, waterlijsten. Galmagaten en uurwerk Gemeentelijk monument. Twee klokken uit respectievelijk 1529 en 1530, gegoten door Caspar Moer. Interieur uit de de de ste 207 15 , 18 , 19 en 20 eeuw. Met kerkhof. Onderdelen van de moderne St. Brigidakerk, welke zelf niet op de rijksmonumentenlijst werd geplaatst, staan wel op de rijksmonumentenlijst: een 15e eeuwse hardstenen doopvont (thans wijwatervat), indrukwekkend 15e eeuws houten kruisbeeld, houten beelden van Petrus en Paulus uit de 17e eeuw, vroeg 19e - of laat 18e eeuwse kruiswegstaties, olieverf op doek. Twee klokken, onderscheidenlijk in 1529 en 1530 gegoten door Jaspar Moer. Aan de kerk was een bedevaart verbonden: Cultusobject: H. Antonius van Padua Datum: 13 juni (zondag na) Periode: 1932 - heden Locatie: Parochiekerk van de HH. Antonius van Padua en Brigida Adres: De Hoeve 4, 5534 AD Netersel Bisdom: 's-Hertogenbosch Samenvatting: De verering van Antonius van Padua is pas ontstaan tijdens het interbellum en heeft al met al slechts een beperkt aantal pelgrims getrokken uit omliggende dorpen. In de jaren negentig van de 20e eeuw 208 waren dat er nog maar enkele per jaar. 2.26.1.005 R.K. kerk Netersel Bij de stichting van de parochie Netersel in 1571 werd de kapel aan de weg naar Casteren parochiekerk. In 1932 werd de kerk te klein en vervangen door nieuwe kerk een straatlengte verderop. 209 De parochie Netersel had tot 1932 alleen de H. Brigida als patrones. Bij de bouw van een 207

Uitgebreide beschrijving van deze kerk in: A.C. Maas, Kerk en parochie van Netersel (Bergeijk 2000) 41-46. http://www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/533 209 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 36 208

137

nieuwe kerk in 1932, in traditionalistische stijl naar een ontwerp van de architecten E. Heykants uit Erp en Van Laarschot uit Schiedam, werd een beroep gedaan op het bekende Antoniusfonds, dat als voorwaarde stelde dat Antonius medepatroon zou worden. In de Tweede Wereldoorlog, bij de bevrijding in 1944, werd de kerk zozeer verwoest, dat ze niet meer te herstellen was. Jarenlang werd eerst de school en later een houten barak als noodkerk gebruikt. 210 Wij hebben moeite met de constatering van Van Limpt. Volgens andere bronnen scheidde Netersel zich in 1544 af (wij nemen aan van parochie Bladel?). Hier staat dat Netersel in 1571 parochie werd. Wat was de status dan tussen 1544 en 1571? Dan is er kennelijk sprake van: 1. burchtkapel die te klein werd 2. grotere kapel die in 1544 – 1571 parochiekerk werd (bouwjaar, sloopjaar, afbeelding?) 3. nieuwe kerk gebouwd in 1932 op andere plek Wij maken hieruit op dat 1) en 2) op vrijwel dezelfde plek stonden. 211

2.26.1.012 Oude kerk Netersel De oude kerk heeft gestaan achter de hof van de toenmalige pastorie (De Hoeve 32). In 1966 is deze locatie opgenomen in de lijst van door het rijk beschermde monumenten, maar er is nog geen archeologisch onderzoek naar verricht. 212 Niet enkel het object is beschermd, maar tevens de monumentale context, waaronder de bomen. De daaropvolgende kerk werd in WOII vernietigd. 213 Hapert 2.26.1.007 Eerste St. Severinuskerk Eerste kerk van Hapert en Kempische toren gebouwd rond 1350. Stond op het Kerkeneind. De kerk wordt al in 1310 genoemd. De middeleeuwse Sint Severinuskerk werd gesloopt in 1857 na de bouw van de nieuwe neogotische kerk. Ze stond op de plaats waar nu de het pand Oude Provincialeweg 69 staat. Tot voor kort heette dat huis: de oude toren. De toren is rond 1902 gesloopt. Afbeelding van half gesloopte toren. De kerk lag aan het Kerkepad ten zuiden van de Oude Provinciale Weg, op een plek die herkenbaar is als een kleine verhoging in het terrein (tenzij dat nu bebouwd is). 2.26.1.008 Hervormde kerk te Hapert Ergens in de buurt van 1454 x 3758 Deze was gelegen aan de Provincialeweg. Rondom het kerkje staan hier verschillende bomen, waarvan er nu nog enkele zijn overgebleven, en de typische Kempische beukenhaag. Bouwwerk werd omstreeks 1950 afgebroken. 2.26.1.009 Tweede St. Severinuskerk In 1857/58 werd een nieuwe kerk gebouwd op de plaats waar nu het kerkhof ligt. Deze kerk werd in 1924 al weer afgebroken, de toren in 1956. Van deze tweede kerk resteert alleen de nog de pastorie, tegenwoordig het Belhuis geheten. Belhuis met oude beuken en tuin plus kerkhof. Volgens de heemkundekring van Bladel zijn de fundamenten van de tweede kerktoren, parochiekerkhof Hapert mogelijk nog aanwezig. 214

2.26.1.010 St. Severinuskerk Huidige kerk Hapert (Kerkstraat 3). Niet alleen dit monument is beschermd, ook het oude kerkterrein van Hapert is beschermd. 215 Driebeukige kruiskerk met dakruiter en lagere absis. Gekoppelde rondboogramen Kerk en kerkonderdeel CHW. Nr: KL058-000745 210

R. Brouwer, Vereniging Terebinth, Schriftelijke mededeling d.d. 24 juli 2010. Uitgebreide en gedetailleerde beschrijving over de geschiedenis van de kerk, in: J.W. Hagen, “Luijkse Leijen en Charle Roys Glas”. Bouwkundige gegevens betreffende de voormalige kerk van Netersel (1721 -1804) In: Jaarboek Heemkunde Kring Pladeela Vialla Bladel en Netersel deel V, 1994, p. 136-162. 212 A.C. Maas, Kerk en parochie van Netersel ,16. 213 A.C. Maas, Kerk en parochie van Netersel, 17. 214 Beschrijving: J.A. van Hout, De katholieke kerken van Hapert In: Drie dorpen een gemeente, p. 219-225. 215 www.kich.nl 211

138

Gemeentelijk monument Aan deze kerk is een bedevaart verbonden: H. Donatus Tweede zondag in juli 1898 - heden De verering van de heilige Donatus ontstond te Hapert naar aanleiding van de dood van twee parochianen in 1897 nadat zij waren getroffen door de bliksem. Een jaar na dit ongeval begon in de parochiekerk de openbare verering en werd een devotiebroederschap ter ere van de bliksemheilige opgericht. Tot de jaren zestig van de 20e eeuw werd Donatus te Hapert bezocht door bedevaartgangers uit de gehele Kempen en daarbuiten. Na honderd jaar wordt te Hapert nog steeds 216 de feestdag van Donatus gevierd, met name door de lokale bevolking. Casteren 2.26.1.015 Eerste kerk Casteren (Kerkeneind) Tegenwoordig kinderspeelplaats/pleintje op 144801x378350 Archeologisch onderzoek heeft gewezen op de mogelijkheid dat op het voormalig kerkterrein op het Kerkeneind te Casteren vóór de bouw van de stenen kerk al een houten kerk heeft gestaan. De reconstructie van dit houten kerkje op basis van de plattegrond is niet meer mogelijk. De eerste stenen kerk, die daar tussen 1400-1500 zal zijn gebouwd, was drieschepig en had dus in de lengterichting twee rijen pilaren. De eerste stenen kerk van Casteren, de middeleeuwse St. Willibrorduskerk, heeft gelegen in het midden van het Kerkeneind (tegenwoordig grasveldje met speeltuin). Rondom lag een kerkhof. Tot 1820 gingen de parochianen van Casteren op deze plaats “ter kerke’. Deze kerk is tussen 1400 en 1500 gebouwd en is zeker ruim 300 jaar in gebruik geweest. Daarna werd er een nieuwe kerk gebouwd die stond op de plek waar nu het gemeenschapshuis “Den Aord” staat. Het oude kerkje op het Kerkeneind is pas in 1850 afgebroken. Het kerkhof is echter tot 1909 begraafplaats geweest. In 1948 is er archeologisch verricht ter plaatse van de kerk, op zoek naar de fundering en mogelijke andere overblijfselen van de kerk. De fundering van de laatste stenen kerk werd gevonden. Sporen van de houten voorganger van deze kerk werden echter niet gevonden. In 1963 is het oude kerkhof 217 geruimd. 2.26.1.016 Tweede St. Willibrorduskerk (Kerkstraat 33) 218 In 1810 werd door de bewoners van Casteren een eigen kerk gebouwd aan de Kerkstraat 33. Na afbraak van deze kerk kwam hier gemeenschapshuis Den Aord. Afbeelding van de oude parochiekerk op de plaats waar tegenwoordig het parochiehuis staat. Wanneer deze kerk gebouwd is, is onbekend, waarschijnlijk rond 1811. 219 Er zijn foto’s waar beide tegelijk opstaan. 2.26.1.017 R.K. St. Willibrorduskerk (Kerkstraat 31) In 1907 werd de tweede kerk afgebroken en vervangen door een kerk in neoromaanse stijl. Het betreft een driebeukige kruiskerk met toren, schip met in 1935 aangebrachte zijbeuken, transept en koortravee wel lagere absis. CHW. Nr: KL058-000742 Gemeentelijk monument Aan de kerk was een bedevaart verbonden: Cultusobject: H. Elisabeth van Hongarije Datum: 17 en 19 november of zondagen naastbij 216 http://www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/288 217 K. Jansen, De hemel te rijk in Casteren (z.p. z.j.) 83-101 218 J.E. Castelijns, De kerken van Casteren In: Drie dorpen een gemeente, p. 233-237. 219 M.J.C. Hurkmans, Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren. Nr. 2

139

Periode: Voor 1799 - heden Locatie: Parochiekerk van St. Willibrord Adres: Elisabethstraat 2, 5529 AM Casteren Bisdom: 's-Hertogenbosch Samenvatting: Reeds sinds de 18e eeuw wordt Elisabeth van Hongarije (of van Thüringen) vereerd in Casteren, maar over de wijze waarop dit toen gebeurde, is weinig bekend. Omstreeks 1900 werd Elisabeth aangeroepen ter bescherming tegen kinkhoest en andere kinderziekten, waartoe ook water werd gewijd. Na voorafgaande publiciteit ontstond er in 1907 een grote toeloop van pelgrims, uit onder meer Hoogeloon. Daarna kwamen er tot heden slechts weinig pelgrims, behalve in 1956, tijdens de 220 Hongaarse opstand, en in 1981, toen haar sterfjaar werd herdacht.

Afbeelding: R.K. St. Willibrorduskerk te Casteren 221 Hoogeloon 2.26.1.018 Oude Sint Pancratiuskerktoren te Hoogeloon 222 220 221

http://www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/533 www.google.maps.com.

140

Kerk en kerkonderdeel Rijksmonument Nr. 22247 Toren van de in 1926 afgebroken St. Pancratiuskerk. Sober bouwwerk uit omstreeks 1400, waarvan de haakse beren in de bovenste geleding versmald zijn tot door een boogfries verbonden lisenen. Vierkante traptoren aan de noordkant. Klokkenstoel met gelui bestaande uit twee klokken waarvan een van H. Petit, 1791, diam. 112 cm en een klok van J. Zeelstman, 1435, diam. 104 cm. Twee klokken, waarvan tiendklok (Tongerlo) in 1435 gegoten door Jan Zeeltman en een in 1791 gegoten door Henricus Petit. Kerktoren.

Afbeelding: Oude Sint Pancratiuskerk te Hoogeloon 223 Er is een website die speciaal is gewijd aan kerktorens in Brabant. Zie voetnoot. Omstreeks 1400 werd in Hoogeloon begonnen met de bouw van een stenen kerk met toren. Naar alle waarschijnlijkheid hebben er al één of meerdere (houten) kerkgebouwen gestaan. Het was een eenbeukige kerk met kruisarmen en absis (priesterkoor), een eenvoudige maar mooie kruiskerk met vier traveeën (gewelfvlakken). Reeds omstreeks 1900 was het duidelijk, dat wegens toename van het aantal parochianen, de kerk te klein werd. Ze raakte in verval. In 1924 werd begonnen met de bouw 222

Herman Strijbos, Kerk en toren van Sint Pancratius te Hoogeloon In: De Rosdoek nr. 54 (december 1989), p. 15-23; L. van den Borne, De Sint Pancratiuskerk te Hoogeloon. In: Drie dorpen een gemeente, p. 172-184. (Hapert 1987). 223 http://www.cubra.nl/specialebijdragen/torens/hoogeloon.htm

141

van een nieuwe kerk. Twee jaar later werd de oude kerk voor f. 200,- aan een sloper verkocht en afgebroken. De aansluiting van het kerkdak aan de oostzijde van de toren is nog duidelijk te zien. De toren heeft een sobere bouwtrant met weinig versieringen. Juist de eenvoud, de soberheid in stijl paste goed bij het karakter van de streek. De vier geledingen behoren alle tot de oorspronkelijke bouwplannen, in tegenstelling tot de meeste Kempische torens, die uit drie geledingen bestaan. De kapconstructie is gemaakt volgens eeuwenlang gebruikte spantconstructie methode met zware eikenhouten balken. Boven de toegang is een nis, waarin destijds waarschijnlijk een St. Pancratiusbeeld heeft gestaan. Daarboven is een ronde vensteropening ter verlichting van het torenportaal. De traptoren aan de noordkant heeft een rechthoekige plattegrond. Hij reikt tot de klokkezolder en is met een lessenaarsdak afgedekt. De toren is thans eigendom van de gemeente Bladel. In de bovenste geleding hangen twee klokken. De oudste klok werd in 1435 gegoten door Jan Zeelstman. Ze weegt 675 kilogram en heeft een diameter van 1 meter en 4 centimeter. De Rijksdienst voor Monumentenzorg heeft deze klok gekwalificeerd als zeer zeldzaam. Van de nog vier bekende klokken van Jan Zeelstman, is deze de oudste. De tweede klok is gegoten door Henricus Petit in 1791. Ze weegt 955 kilogram en heeft een diameter van 1 meter en 12 centimeter. Ze heeft dienst gedaan als tiendklok. Door een wonderlijke toeval zijn beide klokken ontsnapt aan omsmelting door de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de toren zal men vergeefs zoeken naar het 'klokkezeel', want door de firma Petit en Fritsen BV uit Aarle-Rixtel werden de nodige elektrische besturingen aangebracht. De beide klokken worden nu door een volautomatische moederklok aangestuurd. Deze digitale moederklok is in 2007 geplaatst in de sacristie van de kerk aan de Hoofdstraat. Daarvoor hing er een analoge moederklok in de sacristie waar de klokken van de toren 224 aan gekoppeld waren. Afbeelding van de oude kerk die in 1926 werd gesloopt, zie voetnoot. 225

2.26.1.021 Parochiekerk van St. Pancratius Hoofdstraat 52 Hoogeloon CHW. Nr: KL058-000720 Rijksmonument Nr. 514903 Omstreeks 1900 werd het duidelijk dat het kerkgebouw aan de Torenstraat (waar thans alleen de toren nog van staat) te klein werd. Er werden plannen gemaakt om een nieuwe kerk te bouwen aan de Hoofdstraat. Het gebouw werd in 1926 geconsacreerd. Het gebouw is gekenmerkt door de hoge koepel, waardoor de kerk ook wel 'Kathedraal van de Kempen' genoemd wordt. In het huidige interieur van de kerk is links van het hoofdaltaar een Maria-altaar opgesteld. Het altaar dateert uit 1936 en het tabernakel en altaarsteen zijn afkomstig uit de oude kerk aan de Torenstraat. Rechts van het hoofdaltaar is een altaar ter ere van en met beeltenis van de patroonheilige, Sint Pancratius. Tevens is bij de ingang van de kerk een aparte Pancratiuskapel ingericht, zodat mensen overdag daar kunnen bidden.

224 225

L. van den Borne, D'n ouden toren van Hoogeloon In: Drie dorpen een gemeente, 160-171. M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon zoals het vroeger was. Nr. 59

142

Afbeeldingen: Parochiekerk van St. Pancratius In de registeromschrijving van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed staat deze kerk als volgt omschreven: De ST. Pancratiuskerk is ontworpen door architect J.H.H. van Groenendael en gebouwd in 1924. De stijl is sobere Neo-Gotiek. Deze kerk te Hoogeloon diende ter vervanging van de parochiekerk uit de vijftiende eeuw, waarvan alleen de onder Rijksbescherming staande toren resteert. Het interieur is bij een restauratie rond 1960 grijs geschilderd, vloeren en meubilering werden toen ook gewijzigd.De driebeukige kruiskoepelkerk bezit een blinde travee met portaal en orgelgalerij, vervolgens twee schiptraveeën en het transept van twee traveeën breed. Na de viering met een koepel op pendentieven volgen twee traveeën en een koor met vijftwaalfde sluiting. Tussen koor en transept bevinden zich zijkapellen. De gevels zijn opgetrokken uit machinale baksteen met eenvoudig siermetselwerk en geleed door pilasters en steunberen met versnijdingen en afzaat met driehoekige bekroning. Afdeklijsten zijn uitgevoerd in beton. Op de zadel-, tenten lessenaardaken, alsmede op het uivormige koepeldak met bol, kruis en windvaan, liggen leien in Maasdekking. De ingang bevindt zich aan de straatzijde en bestaat uit getoogde vleugeldeuren met ijzeren sierbeslag. Het keperboogvormige portaal is voorzien van siermetselwerk. Boven de ingang bevindt zich een driehoekig tegeltableau. Het is een afbeelding van Christus met de symbolen van de vier evangelisten, voorzien van aureool en naam. Boven het portaal is een groot spitsboograam met baksteen vorktracering. Aan weerskanten bevinden zich vooruitspringende delen waarin zich spleetvensters bevinden, en rechts ook twee spitsbogige galmgaten. De voorgevel wordt afgesloten door een tuitgevel met klimmend spitsboogfries. De zijgevels hebben zowel in de zij- als lichtbeuken spitsboogramen met baksteen vorktracering. Het transept heeft hoeklisenen, in het midden een breed spitsboograam en in de tuitgevel een ovaal staand raam. De vorktracering in de spitsboogramen van de koepel is uitgevoerd in ijzer. De daken en de koepel zijn voorzien van dakkapellen met schilddak en bolpiron. Onder de daklijsten bevindt zich een dubbele brede band siermetselwerk. De noordelijke zijkapel heeft een schilddak. Daarachter bevindt zich de sacristie, een ruimte met een tentdak en een platgedekte aanbouw met paneeldeur. De kapel aan de zuidzijde heeft een kegelvormig dak met bolpiron. De aangebouwde bijsacristie heeft kruisvensters en een plat dak. Het inwendige rust op pijlers met spitsbogen. Alle gewelven, ook die van de koepel, zijn uitgevoerd als gemetselde kruisribgewelven. In het koor en in de rondgesloten zijkapel bevinden zich figuratieve glas-in-lood ramen. Orgel met Hoofdwerk en Positief, in 1871 gemaakt door de Gebr. Gradussen. Orgelkas, gemaakt door anonieme maker in tweede kwart van de 19e eeuw. Het marmeren en koperen hoogaltaar en een communiebank uit de bouwtijd.

143

Waardering: De kerk is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme in het zuiden, het materialiseert door zijn markante verschijning de dominante plaats van de religie in de dorpse samenleving, en is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de kruiskoepelkerk. Het gebouw heeft architectuurhistorisch belang door de stijl en de detaillering en is tevens van belang als voorbeeld van het oeuvre van de architect Van Groenendael, die hier een compromis schept tussen neogotische en meer eigentijdse haast expressionistische baksteenvormen. Het is een betrekkelijk late toepassing van neogotiek. Het heeft ensemblewaarden vanwege de bijzondere situering en het silhouet, onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling van de streek. Het is van belang vanwege de bouwtechnische en typologische zeldzaamheid. Aan deze kerk is een bedevaart verbonden: Cultusobject: H. Pancratius (Pancras) Datum: 12 mei Periode: 15e / 16e eeuw (?) - heden Bisdom: 's-Hertogenbosch Samenvatting: Uiterlijk sinds het einde van de 15e eeuw wordt in Hoogeloon de heilige Pancratius vereerd en door pelgrims bezocht. In de parochiekerk was een Pancratiusaltaar. Tussen 1712 en 1718 verwierf de kerk een reliek van de heilige. Tussen circa 1910 en 1960 floreerde de cultus met bedevaart. Sindsdien is de verering tot overwegend lokale proporties teruggebracht. Pancratius werd en wordt er 226 vooral aangeroepen tegen huidziekten bij kinderen. 2.26.1.022 N.H. Kerk Hoogeloon Hoofdstraat 68 Hoogeloon Kerk en kerkonderdeel CHW. Nr: KL058-000724 Rijksmonument nr. 22246 Rechthoekige zaalkerk. Inwendig stuczoldering 17e eeuwse eiken kansel, 18e eeuwse koperen doopbekkenhouder. Het kerkje staat onder een bekapping met de naastgelegen pastorie op het dak waarvan een torentje staat. Het woonhuis heeft een gebosseerd witgepleisterde gevel, zesdelige schuiframen in vensters die bekroond worden door kuiven van stucwerk. Torentje met met klok van J. de Clerck, 1668.

226

http://www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/352

144

Afbeelding: N.H. Kerk Hoogeloon 26.2 Begraafplaats Onderstaande informatie is verstrekt door Vereniging de Terebinth: vereniging voor funeraire cultuur. 227 Bladel 2.26.2.007 RK Begraafplaats St. Petrus Banden Adres: Sniederslaan 48; Torenbogt Rond de oude kerk van Bladel ligt een kerkhof. 228 De huidige R.K. kerk St. Petrus Banden is een kerk (rijksmonumentenlijst) uit 1925-1926, die werd gebouwd in de tuin van de pastorie. Achter de nieuwe kerk bevindt zich de begraafplaats, waarin zich centraal de toren (rijksmonumentenlijst) van de voormalige kerk(en) uit de eerste helft van de 15e eeuw bevindt. In de bodem van het kerkhof bevinden zich nog delen van de middeleeuwse kerk. De begraafplaats wordt gekenmerkt door eentonigheid vanwege de uniforme grafkruisen op het ene deel en de ‘glimmertjes’ en ‘golfjes’ op het andere deel. Gezien enkele afwijkende graftekens, o.a. van glas, mag er tegenwoordig iets meer. Aan de zijkant bevinden zich enkele ‘kasten’, die fungeren als columbaria. Tegen de heg bevindt zich een cementbetonnen Madonna met de tekst Geschonken door de bevolking als dank voor de bevrijding van Bladel 22-9-1944. Het enig monumentale is de Oude Toren uit de 15e eeuw. 2.26.2.002 Protestantse begraafplaats Adres: Oranje Nassaulaan ongenummerd. Jaar van aanleg: XIX. Baarhuisje; monumentale rode beuk CHW. Nr: KL014-001217 Begraafplaats stammend uit 1648 De Protestantse Gemeente te Bladel bestaat sinds 1 januari 2005 uit een fusie van de van ouds aanwezige Hervormde Gemeente met de wijkkerk De Kempen van de Gereformeerde Kerk, oorspronkelijk een onderdeel van de GK Valkenswaard. De geschiedenis van de Hervormde Gemeente gaat terug naar de 16e eeuw. In het jaar 1648, na de Vrede van Műnster, hebben de Protestanten hun eigen begraafplaats aangelegd. De aanleg van de huidige begraafplaats stamt uit het begin van de 19de eeuw. De begraafplaats is bescheiden van omvang en bestaat uit een klein rechthoekig veldje omgeven door een heg en afgesloten met een ijzeren hekwerk. De begraafplaats biedt plaats aan ongeveer 150 graven met vrij uniforme stèles. De begraafplaats was aan een grote renovatiebeurt toe. In de jaren 1998 t/m 2000 is de begraafplaats voorzien van een urnenveidje bestaande uit 9 urnenkeldertjes waarin 2 asbussen kunnen worden geplaatst. Voorts is een afscheidsplaats gerealiseerd alsmede rondom het middenvak een bestrating. Later zijn ook de verdere paden op het kerkhof van bestrating voorzien. Op de kleine protestantse begraafplaats staat een bakstenen lijkenhuisje uit ca. 1872. Ook staat er een monumentale rode beuk, die volgens een bordje bij de boom geplant zou zijn in 1648! Volgens boomdeskundigen stamt de boom uit de 40er jaren van de 19de eeuw. Het protestantse kerkgebouw, een ‘Waterstaatskerk’, werd gebouwd in 1820 en ligt iets ten noorden van de Markt in de Beatrixlaan. NB1. Klooster Vlak bij de kerk ligt het voormalige klooster, een gebouw uit 1898, gesticht door de Zusters Franciscanessen der Onbevlekte Ontvangenis van de Heilige Moeder Gods uit Veghel. Tegenwoordig is in dit klooster een muziekschool gevestigd. Heeft het klooster vroeger een kloosterbegraafplaats gehad of werden de nonnen vanwege het nabije kerkhof daar begraven of werdern zij begraven bij het moederhuis in Veghel? Hapert 227 228

Dhr. R. Brouwer, Vereniging de Terebinth, http://www.terebinth.nl/ Kadastraal minuutplan Bladel B2.

145

2.26.2.008 RK Begraafplaats H Severinus Kerkstraat 1, 5527 EE Er is in Hapert driemaal een St. Severinuskerk gebouwd. a. De middeleeuwse Sint Severinuskerk werd gesloopt in 1857 na de bouw van de nieuwe neogotische kerk. De toren is blijven staan tot 1902 en is toen ook gesloopt. De kerk lag aan het Kerkepad ten zuiden van de Oude Provinciale Weg, op een plek die herkenbaar is als een kleine verhoging in het terrein (tenzij dat nu bebouwd is). Hoogstwaarschijnlijk lag bij deze kerk een kerkhof (?). b. In 1858 kreeg de parochie Hapert een nieuwe neogotische kerk. c. die in 1923 werd vervangen door de huidige neoromaanse kerk. Op de plaats van de tweede kerk werd de huidige begraafplaats aangelegd, na 1923 dus. De begraafplaats bestaat uit een smalle rechthoekige strook met aan weerszijden van het pad de graven. Het pad eindigt bij een kruis met corpus dat dienst doet als ‘Calvarieberg’. Helemaal rechts vooraan is de absouteplaats. De begraafplaats is zeer uniform door de graftekens bestaande uit dezelfde kruisvormige steen van Belgische hardsteen; veel teksten op het grafkruis beginnen met In Pace. Op het kinderveldje links vooraan is wat meer variatie. Casteren 2.26.2.006 RK Begraafplaats H. Willibrordus Kerkstraat 31 Casteren (gem. Bladel) In Casteren is driemaal een St. Willibrorduskerk gebouwd. a. De middeleeuwse St. Willibrorduskerk heeft gelegen op wat nu het Kerkeneind heet. Onderzoek zal moeten uitwijzen of hier ooit een kerkhof heeft gelegen. b. In 1810 werd door de bewoners van Casteren een eigen kerk gebouwd aan de Kerkstraat 33. Na afbraak van deze kerk kwam hier Gemeenschapshuis Den Aord. c. In 1907 werd de tweede kerk afgebroken en ernaast (Kerkstraat 31) vervangen door een kerk in neoromaanse stijl. Achter deze kerk ligt het kerkhof, maar de vraag blijft vanaf wanneer. Vanaf de tweede kerk in 1810? De begraafplaats achter de kerk heeft vooraan een ruime betegelde absouteplaats. Aan de zijkant staat een baarhuisje, dat nu dienst doet als opslagplaats. Op het rechthoekige veld, omgeven door hekken en heggen, zijn twee grafvelden aan weerszijden van een betegeld pad dat eindigt bij een klein Calvarie’bergje’, waarop een gietijzeren kruis met corpus staat. Bij dit kruis zijn als gewoonlijk de geestelijken begraven. Er staan ca. 150 graftekens. De graftekens blinken niet uit in originaliteit, eerder in uniformiteit met wat lichte varianten. Hoogeloon 2.26.2.003 RK Begraafplaats H. Pancratius. Torenstraat 7 (bij Oude Toren) In Hoogeloon werd tweemaal een St. Pancratiuskerk gebouwd. a. Van de middeleeuwse St. Pancratiuskerk rest alleen nog de toren uit ca. 1400 (rijksmonument).. Het kerkgebouw werd in 1926 afgebroken. Op die plaats is toen de begraafplaats ingericht. b. Omstreeks 1900 werd het duidelijk dat het kerkgebouw aan de Torenstraat te klein werd. Er werden plannen gemaakt om een nieuwe kerk te bouwen aan de Hoofdstraat. De Eerste Wereldoorlog gooide echter roet in de bouwplannen, waardoor pas in 1924 met de bouw begonnen kon worden. Uiteindelijk werd de nieuwe kerk op 6 september 1926 door Mgr. Diepen geconsacreerd. De begraafplaats van Hoogeloon ligt achter de karakteristieke Oude Toren die dateert uit 1400 en een overblijfsel is van de middeleeuwse kerk. De oudste graftekens liggen links van de ingang. De

146

situering van de graftekens is min of meer op datum. Er is geen vakindeling of nummering. Er staan ca. 350 graftekens. Op de begraafplaats bevindt zich een Calvarieberg, die tevens fungeert als begraafplaats voor geestelijken (pastoors). Op de verhoging staan een kruis (zonder corpus) en beelden van Maria en Johannes; aan de voet wordt het bergje geflankeerd door twee engelenbeelden. 2.26.2.005 Nederlands Hervormde of protestantse begraafplaats Landorp 22 Hoogeloon Uitvaartcentra en begraafplaatsen Begraafplaats en -onderdelen CHW. Nr: KL058-000751 Het protestantse kerkje, een eenvoudige zaalkerk uit 1810, werd gebouwd in opdracht van Lodewijk Napoleon, omdat de protestanten, na de teruggaaf van de kerk aan de katholieken in 1809 ook over een kerk moesten beschikken. In 1847 werd een perceel heidegrond aangekocht door de diaconie van de Hervormde gemeente Hoogeloon-Eersel (nu Protestantse Kerk Hoogeloon-Eersel), waarop een bos van 4.800 Amerikaanse eiken werd aangelegd. Het achterste deel van het perceel werd zo’n 50 jaar later ingericht als begraafplaats, het voorste deel bleef bos. Van het totale perceel van 5.290 m2 is eenderde (1.790 m2) ingericht als begraafplaats. Er liggen totaal 164 graven, waarvan er nog zo’n 10 vrij zijn. Het oudste graf dateert van 1902. Op het middenstuk van de begraafplaats liggen de oudste graven, bestaande uit heuveltjes van aarde met paaltjes en zonder monumenten. Sinds enkele jaren is er ook een urnenmuur met 12 nissen en een urnenveldje; ook kan de as verstrooid worden. Alleen betalende leden van de Protestantse Kerk Hoogeloon-Eersel krijgen toestemming hier begraven te worden. Netersel 2.26.2.009 RK Begraafplaats HH. Antonius & Brigida De Hoeve 4 Netersel Omdat de opeenvolgende kerken in Netersel op hetzelfde terrein lagen is het aannemelijk dat ook de begraafplaats/kerkhof altijd op dezelfde plaats heeft gelegen. De begraafplaats ligt achter de kerk en vertoont een uniform beeld door het gebruik van dezelfde steen met een kruis in top als grafteken. Op de steen is boven een palmtak een spreuk aangebracht, die wisselt (bv. De mens wikt en God beschikt, Goed leven is lang leven, etc.), daaronder bevindt zich de tekstplaat met persoonlijke gegevens. Direct achter de kerk bevindt zich een klein baarhuisje, nu opslagruimte. Op het eind van de begraafplaats staat op een verhoging de Calvarieberg: kruis met corpus geflankeerd door Maria en Johannes. Daar liggen ook de pastoorsgraven, o.a. van pastoor J. van Moorsel (1894-1966) met de tekst Tweemaal Heer bouwde ik u een huis. Hij was namelijk de bouwpastoor van zowel de kerk in 1932 als de kerk in 1950. De Calvarieberg doet ook dienst als de plaats, waarvan de naam calvarie ook is afgeleid, namelijk schedelplaats. een gedenkteken voor de Calvarieberg meldt: Ter vrome nagedachtenis aan ons voorgeslacht begraven rond de oude kerk en kapel van Sint Brigida “Oud Kerkhof”.

26.3 Calvarieberg 2.26.3.001 Calvarieberg H Severinus (RK) Kerkstraat 1, 5527 EE De begraafplaats bestaat uit een smalle rechthoekige strook met aan weerszijden van het pad de graven. Het pad eindigt bij een kruis met corpus dat dienst doet als ‘Calvarieberg’. 2.26.3.002 Calvarieberg RK Begraafplaats H. Willibrordus Kerkstraat 31 Casteren (gem. Bladel)

147

Op het rechthoekige veld, omgeven door hekken en heggen, zijn twee grafvelden aan weerszijden van een betegeld pad dat eindigt bij een klein Calvarie’bergje’, waarop een gietijzeren kruis met corpus staat. Bij dit kruis zijn als gewoonlijk de geestelijken begraven. 2.26.3.003 Calvarieberg RK Begraafplaats H. Pancratius Torenstraat Hoogeloon. Op de begraafplaats bevindt zich een Calvarieberg, die tevens fungeert als grafplaats voor geestelijken (pastoors). Op de verhoging staan een kruis (zonder corpus) en beelden van Maria en Johannes; aan de voet wordt het bergje geflankeerd door twee engelenbeelden. 2.26.3.004 RK Begraafplaats HH. Antonius & Brigida Direct achter de kerk bevindt zich een klein baarhuisje, nu opslagruimte. Op het eind van de begraafplaats staat op een verhoging de Calvarieberg: kruis met corpus geflankeerd door Maria en Johannes. Daar liggen ook de pastoorsgraven, o.a. van pastoor J. van Moorsel (1894-1966) met de tekst Tweemaal Heer bouwde ik u een huis. Hij was namelijk de bouwpastoor van zowel de kerk in 1932 als de kerk in 1950. De Calvarieberg doet ook dienst als de plaats, waarvan de naam calvarie ook is afgeleid, namelijk schedelplaats. Een gedenkteken voor de Calvarieberg meldt: Ter vrome nagedachtenis aan ons voorgeslacht begraven rond de oude kerk en kapel van Sint Brigida “Oud Kerkhof”. 26.4 Graf 2.26.4.001 Oude graven kerkhof Hapert Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 26.5 Heiligenbeeld 2.26.5.001 Heiligenbeeld Adres: Sniederslaan 48 Jaar: 1936 Beeldhouwer: Charles Vos H.Hartbeeld. Ensemble met 26.1.003 en 26.3.002 CHW. Nr: KL014-001223 2.26.5.002 St. Aloysiusbeeld Den Bogerd St. Aloysiusbeeld in Den Bogerd achter RK Kerk in Hoogeloon (1997) 26.6 Kapel 2.26.6.001 Mariakapelleke Adres: F. v.d. Heijdenstraat ongenummerd Bouwjaar: 1945 Wegkapel, opgericht ter herdenking van F. A. v.d. Heijden (29-01-1896 / 20-09-1944), verzetstrijder in WO II en op 20 september 1944 gefusilleerd. 229 2.26.6.002 Kapel Molenweg Adres: Molenweg ongenummerd Bouwjaar: 1968 Wegkapel (zie ook thema bouwkunst 2.31.3.001) MIP-object: KL014-001212

229

L. van den Borne, Het Mariakapelletje in Hoogeloon, in: Drie dorpen een gemeente, p. 185-188 (Hapert 1987).

148

Afbeelding: Kapel Molenweg 230 2.26.6.003 Kapel Netersel (gelijk aan 18.3.11) Laat middeleeuwse kapel die in de 16e eeuw werd verheven tot parochiekerk. De slotkapel van St. Brigida, die behoorde bij het kasteel van Netersel, werd voor het eerst genoemd in 1340, maar was waarschijnlijk ouder. In 1571 werd de kapel verheven tot zelfstandige parochiekerk, die in 1932 werd gesloopt. De fundamenten liggen nog achter de oude pastorie. 2.26.6.004 Kapel Hoogeloon Hoogcasterseweg 3 Hoogeloon CHW. Nr: KL058-000735 Gemeentelijk monument

Afbeelding: Kapel Hoogeloon 231 2.26.6.005 Kapel Hapert Ganzestraat 25 Hapert CHW. Nr: KL058-000711 Gemeentelijk monument Cultuurhistorisch belang. Voorbeeld van RK devotie. 230 231

Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant

149

Afbeelding: Kapel Hapert 232 2.26.6.006 Kapel te Netersel Heijdenstraat, F. v.d. ong. (Molenweg ong.?) Netersel CHW. Nr: KL014-001198

Afbeelding: Kapel Netersel 233 2.26.6.007 Prive kapel Netersel Een kapel op privé-grond maar wel openbaar. 2.26.6.008 Kapel Casteren Vrij recentelijk gerealiseerde kapel. 2.26.6.009 Gedachteniskapel landgoed Ten Vorsel In Bladel op landgoed Ten Vorsel (protestants!): een gedachteniskapel gerealiseerd een aantal jaren terug.

232 233


150

26.7. Kapelleke 26.8 Klooster 2.26.8.001 Klooster Huis van den Heiligen Antonius Adres: Torenbogt 2-8 Bouwjaar: 1898; kapel 1936 Architect: W. van Aalst MIP-object CHW code: KL014-001234 Zusters Franciscanessen van Veghel kwamen in november 1898 naar Bladel. In 1936 nieuwe kapel aangebouwd aan linkerzijde. Daarvoor was de kapel op de eerste verdieping. 234 De zusters zetten zich in voor onder andere bejaarden, onderwijs en wijkverpleging. Foto van de 235 kloosterboerderij. In de bocht van de weg gelegen voormalig bakstenen kloostercomplex bestaande uit het klooster met haaks erop gesitueerde vleugels, waaraan via lage tussengebouwen een kloosterboerderij is vastgebouwd. Samengestelde plattegrond.

Afbeelding: Klooster Huis van den Heiligen Antonius 236 2.26.8.002 Kostershuis Aan de Hulselscheweg, nu Van Dissellaan, naast de Nederlands Hervormde kerk. 237 2.26.8.003 R.K. parochiehuis Aan de Sniederslaan. Gebouwd in 1932. 238 Gevel (tegeltableau) gerestaureerd na sloop en geïntegreerd in postkantoor/Albert Heyn. 2.26.8.004 Klooster te Bladel Burg. v. Houdtplein 22 en Mariahof 2 – 14 Bladel Voormalig klooster Gemeentelijk monument

234

N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 8, 27 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 17 Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant 237 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. 5 238 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. 32 235 236

151

26.9 Kloosterterrein 26.10 Kruiseik 26.11 Kruisweg 26.12 Lourdesgrot 26.13 Pastorie 2.26.13.001 d’ oude Pastorie te Netersel (De Hoeve 32 Netersel) Kerkelijke dienstwoning CHW. Nr: KL014-001201 Mon. Nr. 9579 Mooi dorpshuis met dwars zadeldak tussen zijtopgevels waarvan de linkse evenals het dak met leien bekleed is; zesdelige schuiframen; bijgebouwtje (oorspronkelijk koetshuis) met topgevels en zadeldak. e e 18 eeuw en/of vroeg 19 eeuw.

Afbeelding: d’ oude Pastorie te Netersel

239

2.26.13.002 Pastorie St. Petrus Bandenparochie (Sniederslaan 46a-48) Kerkelijke dienstwoning Stedenbouwkundig van waarde vanwege het silhouet en als onderdeel van historisch gegroeid ensemble. Ensemble met 2.26.1.003 en 2.26.5.001 CHW. Nr: KL014-001222 Gemeentelijk monument

239


152

Afbeelding: Pastorie St. Petrus Bandenparochie 240 2.26.13.003 Nederlands Hervormde pastorie Aan het Marktplein naast het gemeentehuis. 241 2.26.13.004 R.K. pastorie Netersel Oude pastorie > schoolmeesterswoning. 242 Adres: De Hoeve 6 Bouwjaar: 1932 Architect: J. Heijkants & Zoon MIP-object en gemeentelijk monument Naast de Neterselse kerk gelegen voormalige pastorie, gebouwd in dezelfde stijl als de eveneens in 1932 gebouwde kerk (in de oorlog verwoest). In 1821 werd in Netersel de tweede pastorie gebouwd. Dit huis stond vlakbij de oude kerk en bij het oude kerkhof van Netersel, en het bleef tot 1932 in gebruik als pastorie. Toen oordeelde men het nodig dat een pastorie dicht bij de nieuwe kerk moest staan die een paar honderd meter verderop gebouwd zou worden, op de huidige plaats. Zo kwam er bij de nieuwe kerk ook een nieuwe pastorie tot stand. De oude (tweede) pastorie werd in 1932 publiek verkocht voor 2.500 gulden aan Cornelis 243 Couwenberg. Het gebouw is er nog steeds, en het staat fraai gerestaureerd aan De Hoeve 32.

240

Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 15 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 34, 37 243 A.C. Maas, Kerk en parochie van Netersel (Bergeijk 2000) 23. 241 242

153

Afbeelding: R.K. pastorie Netersel 244 2.26.13.005 R.K. pastorie te Bladel Aan driehoek bij het Helleneind. Tot 1865 pastorie; daarna woonhuis van koperslager A. van Sas en woonhuispraktijk van gemeentegeneesheer A. Cramer. 245 2.26.13.007 Pastorie Casteren Pastorie Casteren. Afbeelding uit 1905. De pastorie werd in 1908 verkocht aan de gemeente Hoogeloon. In 1909 woonhuis van het schoolhoofd. 246 Betreft het hier het gemeentelijke monument aan de: Kerkstraat 29 Casteren Kerkelijke dienstwoning CHW. Nr: KL058-000741 Gemeentelijk monument

Afbeelding: R.K. pastorie Casteren 247 2.26.13.008 Eerste pastorie Netersel Vermoedelijk omgeving: 1423x379530 De eerste pastorie van Netersel heeft gestaan op de Hofstad (= hofstede) op de weg naar Lage Mierde, op flinke afstand van de oude kerk van Netersel en zeker ver verwijderd van de kerk van Casteren die tot 1852 door de pastoor van Netersel bediend werd. Van deze pastorie is niets meer over en de grond werd in 1937 door het kerkbestuur verkocht. 248 2.26.13.009 Oude pastorie Netersel De in 1932 gebouwde (derde) pastorie is in 1984 verkocht aan een particulier. Tussen de kerk en deze voormalige pastorie zijn er nog enige werkruimtes van de kerk: het parochiecentrum. 249 2.26.13.010 Pastorie te Hoogeloon Hoofdstraat 66a;66b Hoogeloon Kerkelijke dienstwoning CHW. Nr: KL058-000723

244

Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten, nr. 28 246 M.J.C. Hurkmans, Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren. Nr. 41 247 Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant 248 M.J.C. Hurkmans, Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren. 28 249 M.J.C. Hurkmans, Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren 23 245

154

Afbeelding van de hervormde kerk en pastorie. Dorpsgezicht (verschillende boerderijen en café). 250 Afbeelding van de zuidzijde van de kerk in 1919. Typische Kempische beukenhaag rondom de kruiskerk en het kerkhof. 251

Afbeelding: R.K. pastorie Hoogeloon 252 2.26.13.011 Pastorie te Hapert Kerkstraat 31 Hapert Kerkelijke dienstwoning (ca. 1880) CHW. Nr: KL058-000748 Mon. Nr. 22248 Voormalig Pastorie. Rechthoekig bakstenen gebouw, zonder verdieping en met hoog, pannen zadeldak. De vensters in de voorgevel zijn te weerszijden van de ingang paarsgewijs binnen rechthoekige nissen gevat en hebben zesruitsschuiframen. De middentravee van de façade is hoger opgetrokken en heeft een venster met zesruitsschuifraam, waarboven een driehoekige gevelbekroning. Houten vierkant klokkentorentje op het dak. Aan de achterzijde twee naar voren springende, lagere zijvleugels onder zadeldaken met puntgevels. Klokkentorentje met klok van C. Noorden en J.A. de Grave, 1712, diam. 39 cm.

Afbeelding: pastorie Hapert 253 2.26.13.012 Pastorie te Hapert Kerkstraat 1 Hapert 250

M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon in oude ansichten. Nr. 26 M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon in oude ansichten. nr. 34 Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant 253 Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant 251 252

155

Kerkelijke dienstwoning CHW. Nr: KL058-000744 Gemeentelijk monument

Afbeelding: pastorie Hapert 254 26. 14. Patronaat 26. 15. Religieus groen 2.26.15.001 Beplanting oude kerkhof Netersel Beplanting rondom 142874x379610 Beplanting op een kerkhof/voormalig kerkterrein. De beplanting bestaat met name uit uitgegroeide beuken, die vroeger onderdeel van een haag zijn geweest. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1890-1920. 26.16. Schuilkerk 2.26.16.013 Oude schuurkerk Netersel Locatie oude schuurkerk: op de plaats van of nabij de eerste parochie van Netersel, dat wil zeggen aan het begin van de weg naar Lage Mierde op de huidige locatie De Lei 12, in Netersel bekend als de ‘De Hofstad”. 255 De schuurkerk stond uitgaand van kaart 1794 Verhees ergens nabij 2.26.16.001 Schuilkerk Casteren

26.17. Seminarie 26.18. Stokske 26.19 Wegkruis 2.26.19.001 Wegkruis Een kruis dat tegenwoordig een andere plaats heeft gekregen, n.l. R.K. Kerkhof waarbij eens de parochiekerk stond (nr. 28). Welk kerkhof? ?

254 255

Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant A.C. Maas, Kerk en parochie van Netersel (Bergeijk 2000) 13.

156

Thema: 27 Meubilair In het landschap komen vanouds tal van kleine elementen voor die een of andere functie hadden, maar niet onder een van de gebruikte rubrieken gebracht kunnen worden. Dit is de restcategorie die alles opvangt wat niet onder een van de eerdere thema’s terecht kan. 27.1 Bijzondere boom Boom die botanisch bijzonder is, bijzonder oud is, dorpslinde, heilige eik etc. In vele gemeenten van Brabant bevinden zich zeer oude lindebomen. De lindeboom werd op een centrale plaats in een dorp geplant, waar onder in de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd recht werd gesproken. Voor boerderijen werd een aantal linden geplant om de rieten daken tegen de stormwinden te beschermen. Ze werden tevens geplant voor boerenherbergen en uitspanningen om de gelagkamer in de zomer koel te houden: ‘In de hof voor of achter de herberg trof men een of meer lindebomen aan, met een rond plankier om de stam als tafel voor het te schenken gerstebier, terwijl men op houten banken hieromheen zat. Ook de mik of draaiboom 256 boven de welput draaide vaak in een gaffel van een lindeboom.’

De schepenbank, een stenen of houten “bank” waar de schepenen in de open lucht hun zittingen hielden, werd het liefst gesitueerd onder een mooie lindenboom. 257 Lindebomen speelden ook een belangrijke rol bij pogingen tot genezing van allerlei ziekten. Zo knielden in Eersel de gelovigen biddend bij een lindeboom neer, kropen ze om de boom heen en staken spelden in de bast om van koorts genezen te worden. 258 Een aadig detail is dat onze voorouders thee zetten van de lindebloesem. Stuifmeelonderzoek van de bodem heeft uitgewezen dat al in het boreale tijdperk (8.000-5.000 v. C.) naast de berk, den, wilg en eik, ook de linde werd aangetroffen. De thans in ons land meest voorkomende soort is de zomerlinde, welke van half juni tot half juli bloeit en dan in wijde omtrek aan haar heerlijke geur merkbaar is. Er zijn veel persoonsnamen, plaatsnamen en bedevaartoorden, waarin de Linde, of een verbastering daarvan, voorkomt. Het als zodanig veelvuldig voorkomen van deze naam laat de belangrijke betekenis zien die dergelijke bomen hadden in het volksleven en in de 259 volksoverlevering. Achter de Eik (Quercus) gaat ook een boeiend verhaal schuil. Eiken hebben voor onze voorouders eveneens een belangrijke betekenis gehad. Eiken hebben een lange mythologische geschiedenis. Zo werden ze in verband gebracht met Zeus, de god van de donder, wat tevens zou verklaren waarom ze zo vaak door de bliksem werden getroffen. Planten met geneeskrachtige of magische eigenschappen werden superieur geacht wanneer ze op een eik groeiden. Eiken werden ook geplant als markeringspunt op het hoogste deel van een akkercomplex (kroezeboom of kruisboom), van waaruit 260 de esgrond werd verdeeld. ‘Aan de symboliek van de boom zijn veel studies gewijd. Daaruit komt de boom te voorschijn als een universeel religieus symbool. De mythe van de levensboom bijvoorbeeld is uit aIle tijden en culturen overgeleverd. Zo hebben de Boom der Kennis en de Kruisboom voor gelovigen een bijzondere betekenis. Van de Germanen weten we dat hun rechtspraak plaatsvond onder de heilige eik of de gewijde linde. Ze beraadslaagden er over het weI en wee van de stammen. Men dreef er handel en kwam er bijeen voor verhuringen en verpachtingen. Deze heilige eiken of gewijde 261 linden waren reusachtige bomen.’

256

J.B. Bolmers, ‘Over zeer oude Linden’. In: Brabants Heem, Jaargang 17 (1975) p. 40- 45. Aldaar 40 K.Leenders, Toelichting bergippen CHI (z.p. z.j.) 258 M. Asseldonk, De Meierij ontrafeld: plaatselijke bestuur, dorpsgrenzen en bestuurlijke indeling in de Meierij van ’sHertogenbosch, circa 1200-1832 (Tilburg 2003) p. 133 259 J.B. Bolmers, ‘Over zeer oude Linden’. In: Brabants Heem, Jaargang 17 (1975) p. 40- 45. Aldaar 41 260 J.J.F. de Waal, ‘Een merkwaardige boom in Heeze’. In: Heemkronyk 29 (1990), p. 49-55. Aldaar 51 261 J.J.F. de Waal, ‘Een merkwaardige boom in Heeze’. In: Heemkronyk 29 (1990), p. 49-55. Aldaar 50 257

157

Vroeger sprak men over eikenhout wel eerbiedig als edelhout. Bij oude boerderijen wordt duidelijk waarom. Het gebint, de constructie, deur en ramen werden toen meestal door de dorpstimmerman van eikenhout gemaakt en deze blijken honderden jaren nog steeds te functioneren. 262 2.27.1.001 Monumentale zomereik Sniederslaan 14 Bladel Monumentale zomereik uit 1900-1910. Staat in de tuin particulier. MIP-object: KL014-001223 2.27.1.002 Monumentale Hollandse Linde Berschotten 1 Bladel Monumentale Hollandse linde uit 1880-1890. Staat in tuin particulier. MIP-object: KL058-000743 2.27.1.003 Monumentale zomereik Ter Vorsel 1A Bladel Monumentale zomereik uit 1900-1910. Boom staat op het landgoed Ter Vorsel langs de weg. 2.27.1.004 Trompetboom Fonds v/d Heydenstraat 2 Netersel Trompetboom uit 1880-1890 als kruis of kapelboom aangeplant in het openbaar plantsoen. 2.27.1.005 Monumentale treurbeuk Sniederslaan 14 Bladel Monumentale treurbeuk uit 1900-1910, staat ineen particuliere tuin. 2.27.1.006 Monumentale rode beuk Kerkstraat 23 Hapert Monumentale rode beuk 1880-1890, staat in de tuin. 2.27.1.007 Monumentale beuk Ten Vorsel monumentale beuk uit 1890-1900. Staat in bosrijk natuurgebied circa 250 meter achter de Oude Blokhut. 2.27.1.008 Monumentale zomereik Sniederslaan Bladel Monumentale zomereik uit 1860-1870. Staat langs de weg. 2.27.1.009 Monumentale rode beuk Oranje Nassaulaan Bladel Monumentale rode beuk uit 1840-1850. Staat op de NH begraafplaats. Sommige bronnen zeggen dat de boom in 1648 geplant zou zijn! 2.27.1.010 Monumentale Hollandse linde Heuvel 1 Hoogeloon Monumentale Hollandse linde uit 1890-1900. Staat in tuin particulier. 2.27.1.011 Groep monumentale treurwilgen Sniederslaan 8 Bladel Groep monumentale treurwilgen uit 1890-1900. Staat in particuliere tuin. 2.27.1.012 Oude eik Oude eik aan de Burg. van Woenseldreef 262

F. van Dĳk, ‘De boom en andere monumenten : wandeling door het dorp Heeze’. Uitgeg. door de Heemkundekring "De Heerlĳkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten" en het I.V.N., afdeling Heeze-Leende (Heeze 1985), p. 8

158

2.27.1.013 Oude eik Oude eik aan de Provinciale weg 2.27.1.014 Twee beuken belhuis In 1857/58 werd een nieuwe kerk gebouwd op de plaats waar nu het kerkhof ligt. Deze kerk werd in 1924 al weer afgebroken, de toren in 1956. Van deze tweede kerk resteert alleen de nog de pastorie, tegenwoordig het Belhuis geheten. Belhuis met oude beuken en tuin plus kerkhof. De volgende bomen zijn van het bestand van de Bomenstichting overgenomen: Latijnse Nederlandse Standplaats Uniek nr Start naam naam 1880 - Tilia 2.27.2.117 Hollandse linde * Berschotten 1, Bladel 1890 europaea 1860 - Quercus 2.27.2.118 Zomereik Raamloop, Bladel 1870 robur Fagus * NH begraafplaats, 1840 - sylv.'Atropuni 2.27.2.119 Bruine beuk Oranje Nassaulaan, cea'(Purpure 1850 Bladel a) 1890 - Tilia 2.27.2.120 Hollandse linde [* Heuvel 1, Hoogeloon] 1900 europaea 1900 - Diverse 2.27.2.121 0 bij RK Kerk, Hoogeloon 1910 soorten 1900 - Quercus 2.27.2.122 Zomereik Bij RK kerk, Hoogeloon 1910 robur Salix 1880 2.27.2.123 sepulcralis'C Treurwilg * Bij RK kerk, Hoogeloon 1890 hrysocoma' 1900 Gewone 2.27.2.124 Juglans regia * RK Kerk, Hoogeloon 1910 walnoot 1880 - Catalpa * Fonds v/d Heydenstraat 2.27.2.125 Trompetboom 1890 bignonioídes 2, Netersel Fagus 1880 - sylv.'Atropuni 2.27.2.126 Bruine beuk Kerkstraat 23, Hapert 1890 cea'(Purpure a) * c.a. 250 meter achter 1890 - Fagus 2.27.2.127 Beuk De Oude Blokhut, 1900 sylvatica Landgoed ten Vorsel 1900 - Fagus zijweg Bredase Baan, 2.27.2.128 Beuk 1910 sylvatica Ten Vorsel Fagus 1900 2.27.2.129 Sniederslaan 14, Bladel sylv.'Pendula Treurbeuk 1910 ' 1900 - Quercus 2.27.2.130 Scharlakeneik * Sniederslaan 14, Bladel 1910 coccinea 1920 - Tilia F.v.d. Heijdenstraat 24, 2.27.2.131 Hollandse linde 1930 europaea Netersel 1860 - Quercus Sniederslaan 2.27.2.132 Zomereik 1870 robur t.h.v.huisnr.125, Bladel

Reden inventarisatie Monumentaal Monumentaal Monumentaal Monumentaal Monumentaal Monumentaal Monumentaal Monumentaal Kruis of Kapelboom Monumentaal

Mythologisch Monumentaal Monumentaal Monumentaal Cultuur Historisch Monumentaal

27.2 Fontein Min of meer monumentale waterfontein. 27.3 Gedenkteken Profaan beeld of tekst als monument, herinnerend aan gebeurtenis of iets dergelijks.

159

2.27.3.001 Votiefbeeld pastorie Bladel Sniederslaan 48 Bladel Voorwerpen op pleinen ed. CHW. Nr: KL014-001223 Op het erf van de pastorie (oostzijde) staand votiefbeeld. Het natuurstenen H. Hart beeld staat op een sokkel in een bakstenen nis onder met rode pannen gedekt. De nok haaks op de weg.

Afbeelding: Votiefbeeld pastorie Bladel 263 2.27.3.003 Gedenkteken oude gemeentehuis Hoogeloon(Hoofdstraat) Gedenkteken oude gemeentehuis van Hoogeloon aan e Hoofdstraat in Hoogeloon (1885/1990) 2.27.3.004 Gedenkteken schuilplaats Amerikaanse soldaten Gedenkteken schuilplaats Amerikaanse soldaten Landschotse Heide in Hoogeloon (Heieind 1999) 2.27.3.005 Gedenkteken vliegtuig WOII Gedenksteen neerstorten vliegtuig met 4 Amerikaanse piloten in de Wagenbroeken (Hoogeloon 2002) 2.27.3.006 Cementen bom Cementen bom met informatiebord bijbunker in Landschotse Heide in Hoogeloon (2008) 2.27.3.007Gedenkbeeld Gedenksteen oude gemeentehuis van Hoogeloon aan de Hoofdstraat in Hoogeloon (1885/1990) 2.27.3.002 Gedenkteken RK kerkhof Hapert Kerkstraat Hapert Voorwerpen op pleinen ed. CHW. Nr: KL058-000743 Voorbeeld van RK devotie. Op het RK kerkhof. Oorspronkelijk op de Weijer (tot 1966).

263


160

Afbeelding: Gedenkteken RK kerkhof Hapert 264 2.27.3.008 Oorlogsmonument Tweede Wereldoorlog Valensplein Oorlogsmonument WOII Valensplein aan de hoofdstraat in Hoogeloon (2002). 2.27.3.009 Monument voormalige gemeente Hoogeloon (Valensplein) Monument voormalige gemeente Hoogeloon ca. op Valensplein aan de Hoofdstraat in Hoogeloon (2002). 2.27.3.010 Kunstwerk met molensteen Kunstwerk met molensteen ter herinnering aan bedrijf Fa Copens aan de Maalderij nabij de Hoofdstraat in Hoogeloon (2008). 2.27.3.011 Gedenkteken voor August Snieders (gevel tegenover het gemeentehuis) Gedenkteken voor August Snieders (1825-1904) in een gevel tegenover het gemeentehuis, aangebracht in 1960. Van hieruit vertrekt ook het Renier Sniederspad, een Lange-afstandwandeling naar Antwerpen, alsmede de Aadalroute, een rondwandeling van 21 km door de omgeving van Bladel. 2.27.3.012 Beeldengroep gemeentehuis. Beeldengroep voorstellende de verlening van de schenkingsbrief aan Dirk I, naast het gemeentehuis. 2.27.3.013 Bronzen beeldje stadhuis Bronzen beeldje, voorstellende Mie Moors, een vrouw die hanen verkocht en leefde van 1872-1965, achter het stadhuis.

27.4 Hek Hek, tolhek, niet behorend bij de beemden of de akkers. 2.27.4.002 Hek Hoogeloon Jaartal 1955, nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 27.5 Kinderkolonie Huis in de bossen waar de “Rotterdamse bleekneusjes”weer wat kleur konden opdoen.

264


161

27.6 Poel Waterplas op boerenerf, langs de weg of op plein, brandput. Wielen langs dijken zijn opgenomen onder thema Beemden. 27.7 Pomp Openbare drinkwaterpomp op straat of plein. 2.27.7.001 Waterpomp te Bladel Midden op Marktplein onder lindebomen. Water is “helder, zonder reuk en in het algemeen goed van smaak” 265 (Gemeentelijk jaarverslag 1893). 27.8 Schaapskooi Stal speciaal voor schapen, meestal op de heide of aan de rand ervan. 27.9 School Zowel de oude parochieschool, als eventuele Latijnse school, HBS en andere typen. 2.27.10.001 Gemeenteschool Gemeenteschool uit 1885. Adres: huidige Burg. Goossensstraat 266 2.27.10.002 School Netersel 267 2.27.10.003 R.K. School Kerkstraat 11 Hapert Cultuur, gezondheid, wetenschap CHW. Nr: KL058-000746 2.27.10.004 School Hoogeloon School rond 1940 te Hoogeloon. 268 2.27.10.005 R.K. School De R.K. Jongensschool of Franciscusschool is een schoolgebouw uit 1913 met een tegeltableau. Tegenwoordig is dit opgenomen in een winkelcentrum en is het in gebruik als brasserie.

Afbeelding: R.K. School 269 265

N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 15; M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2 nr. 6 266 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 12, 21 267 M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 34 268 M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon zoals het vroeger was. Nr. 17 269 Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant

162

27.10 Sportterrein Het gaat om sportterreinen van voor 1960, zoals vroege voetbalvelden, tennisbanen, hypodromen en velodromen. 27.11 Straatmeubilair Oude lantaarnpalen, handwijzers (soms al middeleeuws!), mijlpalen langs wegen. 27.12 Ven Ven op de heide, in het bos en soms in het cultuurland. 27.13 Ziekenhuis e Aanvankelijk een “hospitaal” in middeleeuwse zin, in de 19 eeuw gaan ze meer op een echt ziekenhuis lijken. 27.14 Volksverhalen In het kader van de erfgoedkaarten wordt ook enige aandacht besteed aan volksverhalen, ofwel immaterieel erfgoed. Alleen de volksverhalen die duidelijk gekoppeld zijn aan een geografische locatie binnen de gemeente zijn geïnventariseerd. Er zijn ook nog tal van algemene verhalen die niet geografisch te koppelen zijn anders dan aan heel het dorp waar hier alleen naar de literatuur verwezen wordt. Noord-Brabant staat bekend om zijn vele streekverhalen, mythen en sagen. Deze bevatten waarheden die tot op de dag van vandaag gelden en weerspiegelen de culturele en maatschappelijke bijzonderheden van de tijd en de streek waarin zij ontstaan zijn. Deze volksverhalen maakten tot voor kort nog deel uit van het collectieve Brabantse geheugen. In tegenstelling tot de rest van Nederland was er in Noord-Brabant lange tijd sprake van een middeleeuws katholicisme met daarin veel volksverhalen, mythen met demonen, heksen, kabouters et cetera. De volksverhalen, sagen en e e mythen zijn in de 19 en 20 eeuw goed gedocumenteerd, wat betekent dat er op vrij eenvoudige wijze, dat wil zeggen zonder tijdrovend literatuur- en archiefonderzoek, een goed en boeiend verhaal verteld kan worden. 270 2.27.14.001 t/m 003 Bladel, Van een Weerwolf (De Achterste hoef) Op de Achterste hoef woonde indertijd een boer, en die boer had een knecht, en dat was een weerwolf. Op een eigenaardige manier zijn ze daar achter gekomen. Die knecht vrijde met een meid uit de buurt. Eens waren die twee samen buiten dorps geweest en 't was al tusschen licht en donker toen ze op huis aan gingen. Ze waren al niet meer zoo heel ver van huis toen voelde hij een onweerstaanbare lust om weerwolf te worden; maar de meid merkte het natuurlijk niet. Hij zei tot haar: "Ik moet hier eens effekens van den weg af bij genen boer zijn; ga gij maar door: ik zal u wel inhalen. Maar komt ge soms een kwaden hond tegen, die op u aan bijt, gooit hem dan mijn zakdoek toe; dien zal hij misschien wel vatten. En loopt gij maar gauw door." Zoo gezegd, zoo gedaan. Hij gaat weg, en een oogenblik later ziet ze een grooten hond die op haar aanvliegt. Maar ze gooit hem den zakdoek toe; het dier pakt dien en bijt hem kapot, en zij gaat er onderwijl vandoor. Toen de zakdoek verscheurd was, werd de weerwolf weer stillekens aan mensch, en ging zijn lief achterna, die hij inhaalde en thuis bracht, terwijl zij hem het gebeurde vertelde. Zoo kwamen ze dan thuis, waar het geval natuurlijk nogmaals besproken werd, ofschoon hij er niet veel praat over hebben wou. Hij bleef op het avondeten. Onder het maal zagen ze de stukken van den verscheurden zakdoek tusschen zijn tanden zitten en merkten zoo dat hij de weerwolf was. Later is hij van die lastige eigenschap afgekomen, en wel op de volgende manier. Zooals men weet bezitten de weerwolven een band dien ze om het lijf doen wanneer ze zich willen veranderen. Op een goede keer had de boer, bij wien hij woonde, hem ver van huis ergens naar toe gezonden; en toen hij 270

http://www.verhalenbank.nl/lijst_volksverhalen.php?zoekterm=bladel

163

weg was, vond de boer den band. Dadelijk liet hij den oven gloeiend heet stoken. De buren werden er bij geroepen en de band in den gloeienden oven geworpen. Op welke manier wist niemand, maar op hetzelfde oogenblik stond de knecht bij den oven en wilde er in loopen, om den band er uit te halen. Doch alleman pakte hem en hield hem vast, met de grootste moeite, want hij rukte en scheurde om los te komen, tot eindelijk de band geheel en al verbrand was. Toen was de macht verbroken en werd hij weder kalm en was nu voor goed van de weerwolverij af. 2.27.14.004 Bladel, Gloeiige Hellenendsch heike Het geloof aan een "gloeiïge" heeft hier lang bestaan en heel oude lui beweren er ooit een gezien te hebben. Gewoonlijk waren dat lui (die gloeiende) welke een "schaaikaai" (scheidingskei of grensteeken tusschen het land van verschillende eigenaars) verlegd hadden. Het volgende verhaal heb ik hooren vertellen en schrijf dit dan ook maar letterlijk op. Een scheper (schaapherder) hoedde in de haai (heide) en verlegde om zijn land grooter te maken den schaaikaai. 't Gebeurde in het Hellenendsch haaike. Toen die scheper gestorven was werd hij een gloeijige en moest 's nachts in het Hellenendsch haaike ronddolen met zijn vork en breikous ook gloeiend in de hand altijd door roepende: "Waar moet ik hem laten?" Niemand gaf hem antwoord, daar alleman bang werd als men hem hoorde en ging loopen. Op een goeie keer met Hulsel kermis was er eene laat op de kermis gebleven en was zoo zat als een snep geworden (hier een uitdrukking voor erg dronken) en kwam zoo door de haai. De gloeiende was al roepende weer aan 't dwalen. Toen diejen zatten vent hem hoorde roepen begreep hij er niets van maar riep in zijn zattigheid terug: "Wel, daar ge hem gehaald hebt." Terstond daarna riep de gloeiende: "Goddank," verdween en is nooit meer te zien geweest. 2.27.14.005 Netersel, Schatten Pladella Fabelachtige schatten heeft men ook gezocht in de kelders van de "Villa Pladella" (Netersel onder Bladel), de Frankische vroonhoeve, waar in 922 Karel de Eenvoudige aan den Frieschen graaf Dirk den giftbrief overhandigde, waardoor Dirk de eerste graaf van Holland werd. Toen de bewoners voor het oorlogsrumoer moesten vluchten, hebben ze hun schatten achtergelaten. Dit volksgeloof veroorzaakte nog in 1923 den heer J. W. A. Gommers heel wat moeilijkheden, om van de eigenaars toestemming te krijgen tot het doen van opgravingen naar de fundamenten van dien burcht. Enige jaren tevoren had men immers op dat terrein een kannetje met gouden en zilveren Spaanse munten gevonden, waardoor de bevolking in haar geloof in die schatten zeer gesterkt werd. 2.27.14.006 Hapert, Zielige dominee Het oude kerkje van Hapert was in handen der Protestanten, maar er waren er in de Kempendorpen zoo weinig, dat men, alle edicten ten spijt, tientallen jaren lang, Roomschen moest benoemen als schepenen ... omdat er geen enkele Hervormde in het dorp werd gevonden. Als de predikant dan de klok luidde, om zijn kleine kudde bijeen te roepen, zeiden de boeren: Dominee heeft de pap uit, hij rammelt met de lepel in den ketel. De dominee van Hapert zei eens tot de boeren: 'Waarom worde geen geus? 't Is bij jullie Roomschen altijd "mis" en nooit nie raak, altijd "lof" en nooit geen knollen.' (Sinn. 1934: 131) 2.27.14.007 Dalem, Haas of heks Omstreeks 1840 en later nog, zat er op het gehucht Dalem (onder Hapert) 's avonds gedurig dezelfde haas aan de kool te knabbelen. Er werd dikwijls op geschoten. Trof hem het lood, dan krabde hij eens achter zijn oren en scheen geen verdere last van het schot te hebben. Later beweerden bijgelovigen, dat de haas een vrouw uit 't gehucht was, die men voor een toverheks hield. 2) Vergelijk verhaal van Geert van Gompel smid te Casteren, gemeente Hoogeloon, 76 jaar oud: Met zes anderen ging hij 's avonds stropen met de "luchtbak". Ze hadden al vijf hazen geschoten toen ze ineens een witte haas in 't licht kregen. Ze schoten er op tot ze al hun patronen kwijt waren en zonder de haas te kunnen raken. Allen zijn toen hard naar huis gelopen. Geert van Gompel heeft toen wat hagel in het wijwater gelegd en ging daarmee de volgende avond terug naar de beemd waar hij de witte haas gezien had en bij het eerste schot viel de haas nu dood neer. "'t Was 'n heks want alleen mee gewejen hagel kost'em raoken." 2.27.14.008 Bladel, Geuze Els

164

De hervormden in de Kempen waren grotendeels onder elkander vermaagschapt. Dat komt, zei men spottend, omdat een zekere vrouw, de Geuze Els, die bij den oude toren van Hapert woonde, zeer veel kinderen naliet, die zich door de hele Kempen verspreid hebben. En men rijmde: De Geuze Els, Heeft de heele Kempen gevels 2.27.14.009 Hoogeloon, Kaboutermannetjes Hoogeloonsch bosch In het Hoogeloonsch bosch, tegen den berg, was eens een boer aan het ploegen. 't Ging er door als door de boter. Toen het twaalf uur was en etenstijd, dacht hij: "Het gaat zoo goed, ik blijf aan den gang, en als het af is zal ik wel gaan eten." Hij ploegde dan door; maar toen hij weer aan den berg kwam, zag hij daar een potje met ertsoep staan. "Wat beteekent dat?" dacht hij en meteen schopte hij het potje om. Op eens hoorde hij een gehuil en gerommel in den berg. Doch hij ploegde maar door en stoorde er zich niet aan. Maar hij had nog geen halve voor geploegd, of zijn paard brak alle vier de pooten. Dat lapten hem de kaboutermennekes, die hem eerst hadden geholpen en die hij kwaad gemaakt had door hun potje om te schoppen. 2.27.14.010 en 011 Hoogeloon, Kabouterberg, Kyrie is dood Op zekere dag was een jager op de hei bij Riethoven, niet ver van de Duivelsberg op jacht. In de verte bewoog zich een aardman. De jager richtte zijn geweer op het niets vermoedende ventje, hij vuurde en trof de aardman dodelijk. Deze had nog juist kracht genoeg om zich naar de Duivelberg te slepen en in een van de pijpen te verdwijnen. De jager naderde nu nieuwsgierig de Duivelsberg en hij hoorde enige aardmannetjes mistroostig zeggen: "Kyrie is dood!" en een voor een verlieten zij de berg. Een voerman zag op de weg van Riethoven naar Keersop een manneke die treurig zei: "Kyrie is dood!" Bij Adriaan Konings in Keersop vertelde de voerman het verhaal wat hij gehoord had en nauwelijks was zijn verhaal geëindigd of er sprong een kabouter onder de tafel uit en riep: "Ach, is Kyrie dood?" Nabij de Kabouterberg te Hoogeloon, liepen al zuchtend een tiental kabouters heen en weer, en maar roepend: "Kyrie is dood". Sindsdien zijn de aardmannetjes verdwenen. Enige mannen hoorden in de Oirschotse hei enkele stemmen, die alsmaar riepen: "Zeg aan iedereen dat Kyrie dood is!" Een boer op de Bokshei te Eersel hoorde dit geroep ook. Ook te Meerveldhoven waar de kabouters hun woning hadden bij de hoeve "De Heskok". In de onderaardse gangen die ze daar gegraven hadden hoorde men ze roepen: "Kyrie is dood". Dat nieuws ging als een lopend vuurtje naar Veldhoven en een boer besloot de aftocht der aardmannekes eens gade te slaan. Hij verborg zich in een droge sloot die langs de Goorstraat loopt en wachtte ongeduldig af. Toen het middernachtelijk uur had geslagen zag hij een grote stofwolk naderbij komen, alsof een grote menigte in aantocht was. Het hart zonk hem nu in de schoenen en van angst verborg hij zich onder een bruggetje in de buurt. Tot de knieën moest hij in het water staan en dit duurde uren. Want de kabouters trokken bij duizenden over dien vonder. Eerst bij het ochtendgloren was de straat zo vol stof dat de boer geen hand voor ogen kon zien. Ook in Aalst verdwenen de kabouters onder de uitroep: "Kyrie is dood!" Ook in Steensel en in Steenvoort. Door de euveldaad van ene mens moet nu heel de gemeenschap boeten. Want sindsdien zijn de aardmannekes verdwenen en moeten de mensen al hun werk zelf doen. 2.27.14.012 Hoogeloon, Onnutte kabouters Tussen Vessem en Hoogeloon ligt in het Koebosch, de Witvrouwberg, ook Kabouterberg of Kaboutermannekesberg geheten, waarbij eens een Romeins gebouw heeft gestaan. Sinds de dagen van Olim woonde daar een stam kabouters. Die ventjes waren ongeveer anderhalve voet hoog. Ze waren erg hulpvaardig; in de nabij gelegen hoeven deden ze 's nachts het werk, en nooit namen ze iets weg. Een enkele maal droegen ze wel de rogge, de ze in de schuur gedorst en gezuiverd hadden, op den zolder van een anderen boer. In het gehucht Hoog-Kasteren, vlak bij den Kabouterberg, staat een hoeve, waar ze veel kwamen. Soms waren de ventjes 's avonds om tien uur al aanwezig, dan klopten ze op deuren en vensters, ten teken, dat de bewoners maar naar bed moesten gaan, want dat zij wilden werken. Dan bakten en boterden ze, kookten, schuurden de vloeren en dorsten het graan in de schuur. Nooit zag men de nijvere werkers, die zonder een woord te spreken hun arbeid verrichten. Wilde iemand hen door sleutelgat of spleet begluren, dan hoorde hij een bedreiging, dat hem de ogen

165

zouden worden uitgestoken. 't Wonderlijkste was echter, dat de arbeid der kabouters niets uitrichtte: 's morgens was alles als te voren. 2.27.14.013 Hoogeloon, Boze kabouters Terwijl men elders veel over de boosheid en kwaadaardigheid van de kabouters hoort, zwijgt de Brabantse sage daarover bijna geheel. Alleen in Hoogeloon, waar men de kabouters van 't Koebosch taaie fikkefak had gegeven, wreekten ze zich door in de wei de poten van het paard te breken. 2.27.14.014 Hoogeloon, Verdwenen kabouters De hulpvaardige kabouters zijn heengegaan, en nu moeten de mensen alleen al het werk doen. Blijkbaar heeft men veel nagedacht over het plotselinge vertrek der vriendelijke geesten. Enkele inwoners van Hoogeloon verzekeren, dat de lieden, die ze hier gekend hebben, hen menigmaal vertelden, dat de laatste kabouters, op zekeren dag, op bevel van den Paus, in een wagen vertrokken zijn. 'n Variant van het thema dat 't Christendom de aardgeesten verdreven heeft. (Zij konden het luiden der klokken niet verdragen). Dagen achtereen zagen voorbijgangers enige kabouters nabij den Kabouterberg te Hoogeloon, al zuchtend, heen en weer wandelen. Nu en dan riepen ze dat Kyrië, hun koning was gestorven. Dit geschiedde voor tientallen jaren. Kort daarop zijn alle kabouters voor altoos verdwenen. Ze waren toen, menen sommigen, ten getale van twintig. 2.27.14.015 Hoogeloon, Witte wiven Witte Vrouwen woonden in de Witte Bergen, onder Baarle; in de Witvrouwenberg te Someren; in de Witvrouwenberg of Kabouterberg te Hoogeloon. De laatste, een in 't wit geklede juffer, vertoonde zich op het spookuur en vergezelde de mensen, zonder te spreken, om plots te verdwijnen, als door den grond verzwolgen. 2.27.14.016 Casteren, Potten en kruiken In de kleine heuvels die hun koppen uit de heide opsteken, woonden de "kabaatermennekes". Te Casterlé, bij Eersel, huisden ze in den Alverberg, een plek, die wegens allerhande spookverschijningen, zeer berucht was. "Men weet, dat de gemeene landslieden de moedertaal dikwijls zoo verkorten en veranderen, dat ze als onverstaanbaer word aen die volgens de letter spreeken. Hiervan heeft men een staeltjen in het gemeld woord Alvenberg; dit word ook bij sommige uijtgedrukt door Aberg, en Asberg, op andere door Alsberg, Alfberg enz., doch is niets anders als Alvenberg of berg, waer volgens bijgelovige overlevering, voortijds de Alven of zoo genoemde Kaboutermannekes zouden gewoond hebben, de welke, volgens het wangevoelen eeniger slegt onderrigte landslieden, de potten en kruyken, die daer ondertusschen gevonden worden, zouden gebruijkt hebben." NB. Castelré is juist ten oosten van Minderhout, in Baarle-Nassau. Vermoedelijk wordt hier echter de Kabouterberg te Hoogeloon bedoeld, nabij Hoog-Casteren. 2.27.15.017 Casteren, Spookkatten Verhaal van Trien Beyens in 1956 overleden, 80 jaar oud. Het verhaal is overigens algemeen bekend in de streek. Een muldersknecht die werkte op de Casterse watermolen kwam 's avonds binnendoor naar huis. Omdat hij woonde op Landrop (gehucht van Hoogeloon) moest hij langs de "Kattendansmaast" waar de "Kattenberg" ligt. Toen hij daar tegenover was zag hij opeens een "aovonspel" van heksen, die rond de Kattenberg dansten. De heksen zagen er als katten uit. Tussen 't dansen lieten ze een drinkbeker rondgaan en opeens zag een van de heksen de knecht staan en sprong op hem af met de beker in de hand. De knecht was niet bang en bleef staan. De heks drink es mee". Hij vatte de beker, maar voor hij dronk zei hij "in Gods naam"... Opeens waren de katten allemaal verdwenen, maar de beker niet. Toen hij thuis kwam zag de knecht dat er een naam in stond van een juffrouw uit Steensel, maar hij heeft die naam nooit durven zeggen. (De Kattenberg werd in 1955 onderzocht en bleek een grafheuvel te zijn uit de vroege Bronstijd, ongeveer 1400 voor Chr. Het was overigens bij niemand bekend dat dit een grafheuvel was).

166

27.15 Gasthuis/armenhuis Een gasthuis was in de middeleeuwen een instelling waar zieken en ouderen verpleegd en verzorgd konden worden. Later werd onder gasthuis ook verstaan een hofje: een aantal huisjes rondom een binnenterrein, bedoeld voor bijvoorbeeld leden van een bepaalde kerk of andere doelgroepen zoals reizigers. Oirschot heeft veel gasthuizen en hofjes gekend. Aanvankelijk werden gasthuizen gebouwd door de kerk of gesticht door een bisschop. Met de opkomst van de burgerij in de Late Middeleeuwen werden gasthuizen ook door leken gesticht. 27.16 Kiosk 2.27.16.001 Muziekkiosk Hapert Deze staat midden in de muziektuin. In de jaren 70 van de vorige eeuw werd de muziektuin veranderd in Alexanderhof. 271 2.27.16.002 Muziekkiosk Hoogeloon Hoofdstraat CHW. Nr: KL058-000717 Achthoekige plattegrond. Sokkel van baksteen. Leuning en schorren van boomtakken. Tentdak met rietendekking. 27.17 Divers 2.27.17.001 Muziek- en toneelzaal te Bladel Aan Sniederslaan. In 1936 van Lisa Antonis. 272 2.27.17.002 Beplanting Cartierheide Beplanting op een dijk in een ven in een heidegebied. De beplanting bestaat o.a. uit zomereik, zwarte els, ruwe berk en wilde gagel. Het geheel dateert overwegend uit de periode 1880-1910, maar is deels ook jonger. De beplanting is aangelegd als beschutting voor jagers. 2.27.17.003 Woonwagenkamp Roma Hoogeloon Hier gelegen in de jaren 50 in de Koebossen. Er is nog een putring aan het oppervlak zichtbaar van de in het kamp gebruikte waterput.

27.18 Bank 27.19 Winkel 2.27.19.001 Winkel, Hoofdstraat 3;3a Hoogeloon Handel, kantoor, opslag, transport CHW. Nr: KL058-000727 Cultuurhistorisch belang, van belang wegens ligging. 2.27.19.002 Winkel, Markt 29 Bladel Eigenaar : Vocht-Reijnen, A.Th.J.M. de Huidige functie : winkelpand met woning Bouwjaar : 1900 Oorspr. functie : tramstation

271 272

M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was. Nr. 172 M.P.C., Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2 nr. 30

167

27.20 Gemeenschapshuis 27.21 Herberg 2.27.21.001 Café Tramstation Hapert Café de Zwaan Dit café was eigendom van de heer Claassen (bekende sigarenfabrikant). Het huis is in oorspronkelijke toestand teruggerestaureerd. 273 2.27.21.002 Herberg Oude Boskern 27.22 Hotel/restaurant 2.27.22.001 Hotel “De Meierij” Bondshotel van de ANWB waar reizigers en voerlui bleven overnachten. Het eerste Hapertse hotel. In de jaren 70 was het hotel-restaurant “De Poort van Brabant” er in gevestigd. 274 Afbeelding: Hotel de Meierij 275

273

M.J.C. Hurkmans, Hapert in oude ansichten. Nr. 33 M.J.C. Hurkmans, Hapert in oude ansichten. Nr. 10 275 M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was. Nr. 26 274

168

Thema: 28 Grondstofwinning

Onder grondstofwinning valt naast turfwinning ook zandwinning, klei- en leemwinning en drinkwaterwinning. In ieder dorp werd echter weldegelijk turf gegraven, maar dan door de inwoners zelf en in relatief kleine veenvoorkomens in vennen, broeken, goren, langs beken etc. In de Tweede Wereldoorlog werd hier soms nog turf gestoken. De turf werd per kar naar de boerderij gebracht. Dat turfgraven levert oneffen terrein op, dichtgroeiende boerenkuilen, misschien “Peelbanen” (of hoe die ter plaatse ook mogen heten). Bij boerderijen kun je een turfhok aantreffen. Dat leidt tot de volgende indeling: Turfwinning In de Brabantse Kempen wordt meestal gesproken over klot en moer, dit is de benaming voor minder goede kwaliteit turf. In de archiefstukken over dit natuurgebied wordt gesproken over turf, steekturf, klot, moer en heideturf. Dit veen materiaal bestaat uit afgestorven plantenresten die zijn samengedrukt tot een bruine soms zwarte massa, meestal bevat het veenmateriaal ook zand en stof. Het veen wat nu nog in het Kroonven voorkomt is donkerbruin tot zwart en is ook zandig. Als er veel zand in het veen zit is de kwaliteit natuurlijk minder en was deze minder waard voor de verkoop. Op één plaats in het Kroonven is nog veen achtergebleven precies op de plaats waar de boomstronken zitten, 276 waarschijnlijk was het te arbeidsintensief om ook dit deel te ontvenen. Met heideturf werd bedoeld de heideplaggen uit de laag gelegen vochtige delen in het heideterrein, vaak Dopheideplaggen. Deze plaggen bevatten veel humus en konden na het drogen als brandstof worden gebruikt. Met heideschalen worden de gewone heideplaggen bedoeld, deze werden in de potstal gebruikt en later vermengd met mest werd dit materiaal op de akkers uitgestrooid (plaggenbemesting). boerenkuil: onregelmatige ééndagsput in het veen, meestal in verlandende of verlande vorm peelbaan: weg tussen de boerenkuilen door dieper het veen in. turfhok: opslagplaats voor turf op boerenerf. turfvaart: kanaal voor turftransport, met wegen en bomen erlangs, sluizen en bruggen, spoelkolken en wisselvakken. moerput: laagte ontstaan door grootschalige turfwinning. turfwinning Zandwinning uitgelaagd perceel: meestal niet meer dan één meter verlaagd perceel. De “rooie grond” is er uitgehaald, de oude teeltlaag is daarna teruggezet. zandwinput: grote en diepe zandwinning met machines. Ook: zandwinning voor de aanleg van de 17e19e eeuwse “dijken”, rechte wegen over de hei. stuifzandwinning: plaatsen waar zand werd gehaald uit stuifzandgebieden/heuvels. Klei- en leemwinning leemput: kuil waaruit klei of leem gehaald is voor steen- of pottenbakkerij, het besmeren van wanden of maken van vloeren. steenoven: steenbakkerij ten plattelande droogloodsen: loodsen waarin gevormde stenen drogen voorafgaand aan het bakken. Ook genaamd “geleeg”. Waterwinning waterputtenweg: weg langs de waterputten 276

J. van Kessel, F. Roijmans, Natuurgebied het Kroonven: Kroonven – Klein Kroonven en Tjopvenneke (z.p., 1993). 10-15

169

pompgebouw: gebouw met pompen en zuiveringsinstallaties voor de waterwinning. watertoren: verhoogd waterreservoir van de waterdistributie. Komen ook voor op bedrijfsterreinen. Viskwekerijen visvijvers: complexen van vaak drie aaneengeschakelde visvijvers op de hei of op landgoederen, waarin vis gekweekt wordt. NB: ook de molenkolken leverden vis, maar die werd door de watermolenaars verschalkt. 28.1 Boerenkuil 2.28.1.001 Turfwinning Cartierheide Op de Cartierheide zijn klotputten aangetroffen. Deze putten zijn de restanten van kleinschalige afgravingen van het natte heidegebied. Het veen dat hier gestoken werd was van slechte kwaliteit. Waarschijnlijk was de kwaliteit zo slecht doordat het gehalte zand of leem in het veen vrij hoog was. Deze turf werd gestoken door mensen uit de Kempen voor brandstof. 277 28.2 Peelbaan 28.3 Turfhok 28.4 Turfvaart 28.5 Moerput 2.28.5.001 Turfwinning uit het Kroonven De meeste vennen zijn hier in het verleden wel uitgemoerd, uit het Kroonven, Tjopvenneke, PaIs, Els, Ezel, omgeving Kromvennen en het Goor is moer/turf gewonnen, nadat op kunstmatige wijze het waterpeil werd verlaagd door afwatering via sloten en greppels. Turf als brandstof is langdurig in de Kempen een zeer belangrijke delfstof voor de mens geweest. 278 28.6 Uitgelaagd perceel 28.7 Zandwinput 28.8. Stuifzandwinning 28.9 Leemput 28.10 Steenoven 28.11 Droogloodsen 28.12 Waterputtenweg 28.13 Pompgebouw 28.14 Watertoren 28.15 Visvijvers (wijers) De woorden wijer en vijver zijn allebei afgeleid van het Latijnse woord vivarium, dat letterlijk betekent: "plaats om iets in leven te houden". Dit iets was meestal vis. Vis was in de Middeleeuwen en nog lang daarna een zeer belangrijke voedselbron, wat nog extra werd benadrukt door de talrijke vasten- en 277

P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’. In: Toekomstvisie Cartierheide – Staatsbosbeheer 2009 (z.p., 2009). p. 8. 278 Ibidem.

170

onthoudingsdagen waarop het gebruik van vlees was verboden. Vis was dan een volwaardig en eiwitrijk vervangingsmiddel. In kloosters en abdijen kende men nog veel meer vasten- en onthoudingsdagen. Ook de pastoors en kapelaans van Hoogeloon, Hapert en Gasteren moesten de regels van Tongerlo of Postel opvolgen. 279 De abdijen hielden daar rekening mee door de aanleg van een vijvertje bij de pastorieën die meestal omgeven waren met een "vest", waarin ook vis werd gekweekt. Voor grotere kwekerijen hadden de abdijen x aangelegd. Meestal gebeurde dat op de heide, dus buiten het agrarisch gebied van het dorp. Dit terrein werd dan door de hertog beschikbaar gesteld. 280 2.28.15.001 Wijers op de Cartierheide In Hapert hebben meerdere wijers gelegen. Hiervan is er nog één intact, namelijk die op de Cartierheide ten zuidwesten van de Pan. De sluisjes zijn nog aanwezig. Deze wijers was van Postel en komt nog eens ter sprake in 1741, toen er een grensgeschil was tussen Eersel en Hapert. Deze grens was in 1325 vastgesteld door de hertog en liep vanaf de paal bij de Dukesvoorten naar de paal bij Hoenreboom, op de grens tussen de Ganzestaart en Eersel, en verder naar een paal bij de Oude Munninksgracht, 500 m. ten westen van de Heestert. Van daar liep de grens in de richting van de Witrijt. 281 Van Limpt wees er op dat op de huidige Cartierheide drie weijers waren die met elkaar verbonden waren door het (gegraven) Dalems stroompje: de Panne weijer, de Eerselse weijer en het Groot Pannengoor, dat later de Snippenvijver van baron de Cartier de Marchienne is geworden. 282 Op de kadastrale kaarten van 1831 is de Eerselse weijer nog steeds aangeduid als water. De andere twee weijers (het Pannegoor en de Panneweijer) staan er aangeduid als moeras. 283 De paters hadden het alleenrecht over de meest zuidelijke weijer, de Eerselse weijer. De Panneweijer (in het noorden) en de weijer die op de plaats waar nu de snippenvijver van Baron de Cartier de Marchienne ligt waren ook het bezit van de paters, maar de bewoners van de Pan mochten er ook in vissen. De snippenvijver van baron de Cartier de Marchienne, die later pas gemaakt was, is dus waarschijnlijk gemaakt op de plaats waar eerder al een weijer had gelegen. Van de Eerselse weijer zijn enkele damwanden nog te zien in het landschap, evenals de opgeleide beek stroomafwaarts van deze weijer. Op de plek waar nu de Snippenvijver van baron de Cartier de 284 Marchienne zijn veel resten van ophogingen en damwanden te vinden. De landschapssporen in het zuiden, bij de Bredase Baan zijn het werk van de abdij van Postel, ten noorden zijn de landschapssporen veroorzaakt door de baron. 285 2.28.15.002 Merttensweier De andere wijer lag volgens het cijnsboeck Eersel uit 1521 tussen Eersel, Loon en Hapert en werd de Merttensweier genoemd; ze was van de abdij Postel. De naam "Wijer" tussen Hapert en Duizel is nog steeds bekend. Hetzelfde cijnsboek vermeldt ook een vivarium tussen Loon en Duizel. Tot voor kort was deze wijer nog bekend als de Roetwijer. Ze lag langs de noordrand van het sportpark bij het Domineespad. De wijer zal in een later stadium zijn gebruikt om vlas te roten. Al deze wijers lagen op de heide, dus buiten het landbouwgebied. 286 2.28.15.003 Wijers bij Broekenseind Dat was ook het geval met twee wijers bij Broekenseind. Tussen de perceelsnamen op de vroegere heide bij Broekenseind zijn de namen "Grote Hoef” en "Voorste en Achterse Wijer" nog te lokaliseren. Een klein gedeelte van de voorste wijer is nog herkenbaar in een bosperceel dat met een sloot en dijken is omgeven. De rest is bij de ruilverkaveling verdwenen. Het bos staat in de winter nog meestal onder water. Volgens omwonenden kon men er tot in de jaren dertig paling en snoek vangen. Enkele 279

G. Beex, Drie dorpen een gemeente. Een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren (Hapert 1987) 145-146. Kaart waarop de wijers staan aangegeven. 280 G. Beex, Drie dorpen een gemeente. Een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren 281 G. Beex, Drie dorpen een gemeente. Een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren 282 P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’. In: Toekomstvisie Cartierheide – Staatsbosbeheer 2009 (z.p., 2009). p. 15 283 P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’16. 284 P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’16. 285 Schriftelijke mededeling H. Kok 286 P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’

171

percelen in de vroegere wijers hebben nog de naam beemd en herinneren aan de ontginning van de vroegere rentmeester. Een oudere naam in het gebied van de vijvers is de "Laarvelden" of "Latersvelden". De wijers bij Broekenseind stonden in verbinding met het riviertje dat bij de Biestheuvel onder de weg door stroomt (den Ezel). Van hieraf loopt het langs de noordkant van Hoogcasteren naar "de Stroom" of Kleine Beerze.’ 287 2.28.15.004 Wijer bij het Kroonven Op de kadasterkaart van 1832 is duidelijk te zien dat het Kroonven, Klein Kroonven en Tjopvenneke met elkaar in verbinding stonden middels de Kroonvensche Loop. Maar niet alleen de drie genoemde vennen waren met elkaar verbonden, deze Kroonvensche Loop liep vanaf het Tjopvenneke richting oost naar de Wijer. Deze Wijer was oorspronkelijk van de Abdij Postel. Aan de oostoever van de wijer kon met behulp van een stuw water worden geregeld, afwatering was mogelijk via sloten naar de Groote Beerse. In dit gebied zijn door F. Roijmans in het verleden nog resten gevonden van stenen stuwen welke voor het regelen van water in deze wijer zijn gebruikt. Ook werden vroeger vaak een aantal vennen middels sloten met elkaar in verbinding gebracht en werd gezorgd voor een toevoer- en afvoermogelijkheid van water, dit was heel praktisch voor het gebruik van vennen als viswater in de Kempen. Omdat deze 3 vennen in verbinding stonden met de Wijer lijkt het zeker mogelijk dat ook 288 deze vennen vroeger als viswateren zijn gebruikt. De historische verbinding tussen de vennen is recentelijk op last van de gemeente dichtgeschoven c.q. vernietigd. 289 2.28.15.005 De Voorste Witvennen Op historische kaart van 1845 aangeduid als weijer. 2.28.15.006 Zwarte wijer Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 2.28.15.007 Viskwekerijen Tongelreep CHW Objectcode: HK-HV-35. Voormalige viskwekerijen, met visvijvers en opgeleide beken voor de aanvoer van water. Het geheel ligt in een beekdal. Een deel van de visvijvers, met name de vijvers ten zuiden van de N634, is aangelegd ter plekke van voormalige vloeiweiden. Eén van de vijvers ligt op de plek van het oude Greveschutven. De viskwekerijen kennen een uitgekiend systeem met opgeleide beken, kaden en sluisjes, voor het op peil houden van de verschillende vijvers. De opgeleide beek aan de westzijde van de Tongelreep, Witsloot geheten, werd in 1886 aangelegd ten behoeve van vloeiweiden. De eerste visvijvers dateren uit de periode 1902-1910. In deze periode werd ook de oostelijke opgeleide beek, Bronzesloot geheten, gegraven. Nadien werd het complex visvijvers nog regelmatig uitgebreid. In 1936 kwam het beheer van de visvijvers in één hand. Omstreeks 1950 werd een beheerderswoning gebouwd. In 1976 vond de llatste uitbreiding plaats. Thans is het gebruik als viskwekerij grotendeels beëindigd. Het gebied kent een samenhang met het landgoed Valkenhorst en met de jonge 290 heidebebossing Leenderbos. 2.28.15.008 De Vest Hoogeloon Gelegen in het centrum van Hoogeloon, rond kerk en pastorie. Zie tekst van heemkundekring: nog aanvullen.

287

P. van Limpt, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’ J. van Kessel, F. Roijmans, Natuurgebied het Kroonven: Kroonven – Klein Kroonven en Tjopvenneke (z.p., 1993). 10-15; met kadasterkaart uit 1832 waarop de vennen duidelijk zichtbaar zijn met de Kroonvensche Loop die de vennen en de Wijer met elkaar verbinden. Op de volgende pagina is deze kaart met de vennen en de slootverbindingen meer in detail uitgewerkt. 289 Schriftelijke mededeling H. Kok 290 Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant 288

172

Thema: 29 Industrieel

De streek kende vanouds al allerlei plattelandsindustrie die aansloot bij de agrarische maatschappij. Later is daar moderne, zelfs mondiaal gerichte, industrie bijgekomen. Die ontwikkeling moet door de CHI ook in beeld gebracht worden, zodat ook de Industriële Archeologie gevoed kan worden met informatie. Dit thema zal nog verder ontwikkeld moeten worden, maar voorlopig onderscheiden we: 29.1 Arbeiderswoning Het gaat dan om een enkele losse woning bij een bedrijf, niet om completen wijken, want dan valt het onder thema woonwijken. 2.29.1.001 Woningen en woningbouwcomplexen Sniederslaan Sniederslaan 17 Bladel Bedrijfswoning, fabriekswoning CHW. Nr: KL014-001227 Industrieel-archeologisch belang

Afbeelding: Woningen en woningbouwcomplexen Sniederslaan 291 2.29.2.003 Bedrijfswoning, fabriekswoning Heeleind 99 Bladel CHW. Nr: KL014-001195 Aan het Heeleind gelegen bakstenen woonhuis met aangebouwde schuur uit ca. 1925.

Afbeelding: Bedrijfswoning, fabriekswoning Heeleind 99 Bladel 292

291 292


173

2.29.2.004 Landarbeiderswoning Kerkeneind 5 Casteren CHW. Nr: KL058-000738 Rijksmonument. Nr.: 514906 Gave kleine landarbeiderswoning. Het kleine woonhuis is rond 1860 gebouwd en het staat aan een driehoekig pleintje in Casteren. Het woonhuis is rond 1985 gerestaureerd. Het eenlaagse pand telt vier traveeën en heeft een rechthoekige plattegrond. De plint is gepleisterd: de gevels met rechte steekankers zijn opgetrokken uit rode handvorm baksteen. Het wolfdak is met riet gedekt. De drie zesruits schuifvensters hebben een geschilderde dorpel. In de tweede travee van links bevindt zich de paneeldeur met een laag vierruits bovenlicht. Beide zijgevels zijn blind. In de achtergevel bevinden zich vier kleine vierkante vensters en een vernieuwde paneeldeur. Waardering Het woonhuis is van belang vanwege de gaafheid van het exterieur en in relatie tot de structurele en visuele gaafheid van de dorpse omgeving.

Afbeelding: Landarbeiderswoning Kerkeneind 5 2.29.2.005 Arbeiderswoning Breestraat 15 Hoogeloon; Kadastraal : E 504 Huidige functie : woning Bouwjaar : 1919 Architect : Wolters F. Oorspr. functie : arbeiderswoning 29.2 Brouwerij 29.3 Directeurswoning Een losse villa-achtige woning vlak naast het bedrijf. 2.29.3.001 Villa van directeur sigarenfabriek Oude Provincialeweg 48 Hapert CHW. Nr: KL058-000756 Gemeentelijk monument

293


174

293

29.4 Fabrieksgebouw Productie- en opslagruimten van bedrijven. 2.29.4.001 Coöperatieve Stoomzuivelfabriek St. Isidorus (Industrieweg 3; Torenstraat 7 Hoogeloon) Stoomzuivelfabriek Sint Isidorus Rijksmonument Nr. 22247 CHW. Nr: KL014-001205 Ten zuidwesten van de kom van Bladel staat, aan de zuidelijke zijde van de Industrieweg 3, de voormalige coöperatieve stoomzuivelfabriek ‘Sint Isidorus’, bestaande uit een reeks oostwest gerichte gebouwen: een kantoorgebouw met achterliggende productiehal (1), een toren met waterreservoir, door tussenleden met de overige gebouwen verbonden (2), en het voormalige ketelhuis met fabrieksschoorsteen (3).

Afbeelding: Landarbeiderswoning Kerkeneind 5

294

Het geheel is opgetrokken in een stijl met traditionele elementen (kantelen, vlechtingen, nokruiters, lisenen, jaarankers) en in 1916 gebouwd naar plannen uit 1915 van de Eindhovense architect L.J.P. Kooken. De zuivelfabriek heeft tot 1978 als zodanig gefunctioneerd; in dat jaar nam een timmerbedrijf het gebouw over. In 1988 werd een doe-het-zelf-warenhuis in het gebouwencomplex gehuisvest. Naast de aanbouw aan de zuidelijke zijde van een forse nieuwe bedrijfshal werd een omvangrijke restauratie van de oude gebouwen uitgevoerd, waarbij de oorspronkelijke situatie als uitgangspunt gold. Zo werd een naoorlogse uitbouw aan de noordelijke zijde tussen kantoor en toren vervangen door het in de oorspronkelijke bouwtekeningen voorkomende, in de rooilijn terugliggende gekanteelde tussenlid. Andere verbouwingen, zoals de verhoging van de toren met een geleding, uitgevoerd omstreeks 1930, bleven gehandhaafd. Doordat de gevels gezandstraald, opnieuw gevoegd en plaatselijk van nieuw metselwerk zijn voorzien, maakt het gebouw niet overal meer een authentieke indruk. Tijdens de restauratie zijn ook nagenoeg alle vensters en deuren vervangen door exemplaren volgens de oude bouwtekeningen, maar met een afwijkende detaillering. Belangrijk is dat het oorspronkelijke maaiveld rond de fabriek tijdens de verbouwing van 1988 met een halve meter verlaagd is. Kantoorgebouw Aan de westelijke en zuidelijke zijde van het fabriekscomplex van de voormalige stoomzuivelfabriek Sint Isidorus staat het voormalige kantoorgebouw met productiehal, daterende uit 1916 en gebouwd onder architectuur van L.J.P. Kooken. In stijl vertoont het gebouw traditionele elementen. Het 294


175

onderkelderde eenlaags gebouw heeft een L-vormige plattegrond, die door de aanbouw (omstreeks 1988) van de nieuwe bedrijfshal aan de zuidelijke zijde niet duidelijk herkenbaar meer is. Het kantoorgebouw bestaat uit een hoge kelderverdieping, een bovengelegen bel-etage en een zolderverdieping onder zadeldak met tuile-du-nord pannen. De bakstenen gevels zijn tijdens de restauratie gezandstraald en opnieuw gevoegd. Aan de noordelijke zijde wordt de gevel bekroond door een markante tuitgevel, voorzien van vlechtingen, nokruiter en jaarankers. Alle vensters in de westelijke en noordelijke gevel zijn vervangen door vensters met een indeling naar oorspronkelijk ontwerp, doch met een afwijkende detaillering. In de oostelijke gevel is een deur geplaatst, die toegankelijk is via een nieuwe, gemetselde trap. Aan de achterzijde sluit het kantoorgebouw aan op de productiehal. De langgerekte, oost-west gerichte, achterliggende productiehal heeft een uit de rooilijn springende westelijke façade met bekronende tuitgevel en vernieuwd samengesteld venster met roedenverdeling. De plattegrond van de hal, die wordt gedekt door een zadeldak met tuile-dunord pannen en een klein dakruiter, is rechthoekig. Door de aanbouw van de hal uit 1988 is de zuidelijke wand weggebroken. Alleen het westelijke deel van de productiehal uit 1916 is in het interieur nog herkenbaar. In het interieur zijn onder meer van belang de kelders. De door een vlakke betonplaat overdekte kelder van het kantoorgebouw staat in verbinding met de deels nog van de oorspronkelijke wandbetegeling voorziene kelder van de productiehal. Door de zwaardere vloerbelasting is hier gekozen voor een eenvoudig prefab betonnen skelet met vrijstaande vierkante betonnen kolommen, die door afgeschuinde consoles aansluiten op de balkenvloer van de bovenliggende productiehal. In het westelijke deel van de productiehal zijn, ter plaatse van de huidige kantine, de oorspronkelijke plafondbalken op consoles nog aanwezig. Ook de bel-etage van het kantoorgebouw heeft nog de oorspronkelijke balklaag. Toren De centraal in het fabriekscomplex van de voormalige zuivelfabriek Sint Isidorus staande toren onttrekt met de twee gekanteelde tussenleden de achterliggende productiehal (1) aan het zicht. De toren telde oorspronkelijk drie geledingen en werd gedekt door een schilddak met tuile-du-nord pannen. De toren is in 1916 gebouwd naar een ontwerp van L.J.P. Kooken. Sinds omstreeks 1930 is de toren met een geleding verhoogd en van een platdak voorzien. De bakstenen gevels van de toren worden geleed door lisenen, die aan de onderzijde als steunberen zijn uitgemetseld, en gemetselde banden. Het bouwvolume bestaat uit vier geledingen, waarvan de bovenste omstreeks 1930 is toegevoegd. De deur en vensters in de onderste twee geledingen aan de noordelijke zijde zijn vernieuwd naar oorspronkelijke tekeningen, maar in een afwijkende detaillering uitgevoerd. De derde geleding heeft drie spaarvelden met elk een gemetselde oculus. Aan de noordelijke zijde bevindt zich een tegeltableau, met in blauw op geel fond de naam van de fabriek: "Coöp: Stoomzuivelfabriek / St. Isidorus". Ook over de bovenste geleding zijn de lisenen doorgetrokken. Deze latere toevoeging bevat in het interieur een betonnen vlakbodemreservoir. Van de twee flankerende tussenleden is de oostelijke in oorspronkelijke staat. De westelijke is gereconstrueerd in 1988 naar de oorspronkelijke bouwtekeningen. Van belang is het silhouet met verspringend gekanteelde balustrades. Ketelhuis met fabrieksschoorsteen Aan de westelijke zijde van het fabriekscomplex van de voormalige zuivelfabriek Sint Isidorus staat het voormalige Ketelhuis met fabrieksschoorsteen, gebouwd in 1916 naar een ontwerp van L.J.P. Kooken. In 1988 is het ketelhuis gerestaureerd, waarbij het westelijke spaarveld in de noordelijke gevel, dat omwille van de vervanging van ketels in het verleden was uitgebroken, is teruggebracht. Het eenlaags ketelhuis heeft een rechthoekige plattegrond en wordt gedekt door een zadeldak met eindschild met tuile-du-nord pannen en terra-cotta piron. De bakstenen noordelijke en oostelijke gevels zijn door gemetselde lisenen en tandlijsten in respectievelijk vier en twee spaarvelden verdeeld. Elk veld in de noordgevel is voorzien van twee gemetselde oculi. In de oostelijke gevel is een nieuwe deur geplaatst. De westelijke gevel is voorzien van een tuitgevel met vlechtingen en nokruiter. De hoge fabrieksschoorsteen staat vanwege de heersende windrichtingen direct ten oosten van het ketelhuis en de fabriek. Het lijf van de in doorsnede ronde bakstenen schoorsteen wordt door een lijst met profielstenen van

176

de sokkel gescheiden. Om de schoorsteen een dertigtal smeedijzeren spatringen. Waardering Het complex is van belang als bijzondere uitdrukking van een sociaaleconomische ontwikkeling; is van belang als bijzondere uitdrukking van een technische en typologische ontwikkeling; is van belang voor de geschiedenis van de architectuur en bouwtechniek en van bijzondere betekenis voor het aanzien 295 van het dorp. Afbeelding van de stoomzuivelfabriek in 1916 te Hoogeloon (St. Isidorus???). Langs de weg, Amerikaanse eiken ene een paar huizen. In een van de panden werd de sigarenindustrie beoefend. 296 2.29.4.002 Boterfabriekje Aan het Marktplein naast het raadhuis. 297 2.29.4.003 Boterfabriek Casteren Afbeelding van de boterfabriek van Casteren die werd gebouw voor 1900. Tot 1916 werd daar geboterd. Nadat de stoomzuivelfabriek werd gebouwd werd de boterfabriek verbouwd tot woonhuis. In 1951 een bakkerij en daarna een winkel. 298 2.29.4.004 Aardappelbewaarplaats Muggenhool Muggenhool ong. Bladel Kadastraal : K 671 Huidige functie : bedrijfsgebouw Bouwjaar : 1952 Oorspr. functie : Muggenhool aardappelbewaarplaats Poterbewaarplaats uit 1952, een industrieel monumentje gelegen langs de weg naar Hapert dat bestaat uit een voormalige opslagplaats voor aardappelen. Dit gebouwtje was zodanig geconstrueerd dat er een vrijwel constante temperatuur heerste die tussen 6 oC en 10 oC lag. Dit werd bereikt door isolatie met kurk en gemalen vlas, en door een ingenieus ventilatiesysteem. In 1979 werd het gebouwtje uit bedrijf genomen. Nu is het een hobbyruimte. Er is een informatiepaneel en een kunstwerkje dat een aantal aardappelkratten voorstelt. 2.29.4.006 Kantoor en fabriek, Industrieweg 9 Bladel Eigenaar : Walker-Hagou Magnetics B.V. Huidige functie : kantoor / fabriek Bouwjaar : circa 1950 Oorspr. functie : kantoor / fabriek 2.29.4.007 Maalderij van Coppens Maalderij van Coppens. Huis waarin eerder een bakkerij was gevestigd. 299 2.29.4.008 Voormalige zuivelfabriek St. Pancratius (Vessemseweg 1) Rijksmonument Nr. 514905 CHW. Nr: KL058-000763 De voormalige Voormalige zuivelfabriek St. Pancratius werd gebouwd in 1916 naar ontwerp van architect L. Kooken als een klein "Chateau d' Industrie". Het gebouw in Ambachtelijk-Traditionele stijl staat vrij en ligt markant op een kruising van wegen in de kern van Hoogeloon. In 1962 werd de fabriek gesloten. In 1978 werd de ruimte in gebruik genomen als winkel en er kwamen twee woningen 295

Registeromschrijving, Rijkdienst Cultureel Erfgoed M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon in oude ansichten (Zaltbommel 1977). Nr. 35. M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon zoals het vroeger was (z.p., 1977). Nr. 19 297 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 15; M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 6 298 M.J.C. Hurkmans, Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren. Nr. 19 299 M.J.C. Hurkmans, Hoogeloon zoals het vroeger was. Nr. 5 296

177

in. Hierbij werden ramen en deuren grotendeels in stijl vernieuwd.

Afbeelding: Voormalige zuivelfabriek St. Pancratius (Vessemseweg 1)

300

In de registeromschrijving van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed staat deze zuivelfabriek als volgt omschreven: Het een-, deels tweelaagse pand is onderkelderd en is opgetrokken uit rode machinale baksteen, die grotendeels is gepleisterd en wit geschilderd. Ongepleisterd zijn de plint, dorpels, rondboogfriezen, afwerkranden boven vensters, topgevels en de kantelen boven delen met platte daken. Het bedrijfsgedeelte bezit een zadeldak, de toren een tentdak met rode tuile-du-Nordpannen. Het geheel heeft een goeddeels rechthoekige plattegrond, waarbij de verschillende bouwmassa's op speelse wijze in elkaar overgaan. De oostgevel ligt parallel aan de Vessemseweg. Links is een deel met kantoor onder zadeldak, evenwijdig aan de straat. Het bezit twee kelderramen en een kruisvenster met kleine roedenverdeling onder een strek. Alle kelderramen hebben een stalen profielbalk als latei. Boven zijn de jaartalankers: "1916" aangebracht. Ter rechterzijde is de toren gebouwd. Naast het kelderraam zijn steunberen geplaatst, die overgaan in lisenen, eindigend in een rondboogfries. Boven het kelderraam is een kruisvenster onder een rondboog. Hierboven is in geel en blauw een tegeltableau aangebracht met de naam: "Zuivelfabriek St. Pancratius". Onder elk afsluitend rondboogje bevindt zich tenslotte een smal raampje. Op het tentdak staat een schoorsteen. Hiernaast bevindt zich een deel van drie traveëen. De eerste sluit met de hoge plint, kelderraam en drie gekoppelde vensters aan bij het voorgaande gedeelte. Vervolgens is er een brede en hoge vensterstrook van vier gekoppelde ramen. De laatste is de vleugeldeur van een van de woningen, met een bovenlicht met kleine roedenverdeling. Dit deel heeft een plat dak met kantelen. Iets terugspringend is er tenslotte een rechthoekig lager gedeelte, dat grotendeels is verbouwd rond 1930. Het eerste deel bezit twee smalle raampjes en een gekanteelde bovenrand, de rest van het platte dak is zonder sierafwerking. Naast de raampjes is er een rechtgesloten inrijdeur onder betonnen latei. De aansluitende noordgevel is de achterzijde en zo de soberste zijde van het gebouw. In de aanbouw bevinden zich twee brede vensters onder betonnen latei. De achterzijde sluit aan op de verder vrijstaande ronde bakstenen schoorsteen met spatringen. De zuidgevel bestaat uit twee delen. Links is er de loswal, rechts een vooruitspringend gedeelte in het verlengde van de toren. De loswal heeft een zadeldak dwars op de weg en is onderkelderd. Boven de reeks kelderraampjes bevindt zich de met ijzer versterkte loswal, aan beide zijden toegankelijk via een bakstenen trapje. In het midden bevinden zich twee rechtgesloten inrijdeuren, met aan weerskanten een achtruitsraampje. Hierboven is een houten luifel met snijwerk, opgehangen aan ijzeren stangen. Het gebouw met de loswal is het hoofdgebouw van de fabriek en heeft een T-vormige plattegrond. Loodrecht op het loswalgedeelte is een bouwdeel onder zadeldak. Hierop staat een ontluchtingskoker onder zinken tentdak met bolpiron. In de achtergevel ervan bevinden zich inrijpoorten, drie 300


178

gekoppelde vensters en een rondraam in de topgevel. In het vooruitspringende gedeelte bevinden zich twee kelderramen, daar boven een kruisvenster met een afsluitende rondboog. Hiernaast in muurankers: "Anno". In de topgevel bevindt zich een vierruits rondraam met baksteen omlijsting. De westgevel bezit rechts eerst een topgevel, aansluitend op het loswalgedeelte. Boven de twee keldervensters is er een brede klimmende raampartij met kleine roedenverdeling. Hierna volgt een vooruitspringend gedeelte met brede vierdelige raampartijen aan vooren rechterzijde met plat dak en een gekanteelde afwerking. Tenslotte volgt er een deel met een schilddak, waarin zich een woning bevindt. Links bevindt zich een vleugeldeur, rechts drie kruisvensters. Het interieur van het T-vormige bedrijfsgedeelte is nog grotendeels intact. Op de vloer liggen kleine bruine tegels, de lambrizering is geel en blauw betegeld. De muren en plafonds zijn verder gepleisterd en wit geschilderd. De kapconstructie bestaat uit houten balkwerk met consoles en ijzeren trekstangen. Het houtwerk is voorzien van afschuiningen, diamantkoppen en andere decoratie. Vanaf het loswalgedeelte gaat er een bakstenen trapje naar de hoge werkruimte daarachter. Een volgend baksteen trapje leidt naar de kelder. Deze heeft een vlakke betonnen zoldering. De ruimte steunt op een betonnen pijler. Waardering: De voormalige zuivelfabriek is van algemeen belang. Zij heeft cultuurhistorische waarde als herkenbaar voorbeeld van een coöperatieve zuivelfabriek, met kenmerkende opbouw, vormgeving, omvang en ligging. Zij vormt daarmee de herinnering aan een belangrijke fase in de maatschappelijke en economische ontwikkeling van ons land. Zij heeft architectuurhistorische waarde als onderdeel van het oeuvre van de architect L.J.P. Kooken vanwege de toepassing van traditionele elementen. Zij is betrekkelijk gaaf behouden en zeldzaam als voorbeeld van een eertijds zeer gangbaar type zuivelfabriek. Sigarenfabriek e Sigarenindustrie vanaf 1860. Eind 19 eeuw werkten 18,5 % van de mannen in de locale ambachten en de sigarennijverheid. De sigarennijverheid was belangrijk. Er was echter geen sprake van een geïndustrialiseerde gemeenten omdat slechts weinigen geheel afhankelijk waren van de lonen van deze branche. Voor de meeste was het ambacht een nevenactiviteit. Het was veel goedkoper om sigarenmaker te worden dan een boerenbedrijf op te starten. Er werd vaak lachend gezegd: “Met een paar gulden kun je al sigarenmaker worden”. Het enige waarin ze moesten investeren was de grondstof zelf, namelijk tabak. In 1920 kwam er een tabakswet die voorgoed een einde maakte aan deze vorm van thuiswerk. Toen verschenen er in de Kempen in diverse plaatsen sigarenfabrieken. 301 Gemeente Bladel sterk agrarisch karakter. 2.29.4.008 Sigarenfabriek De Vocht Naast tramstation-café De Vocht. 302 2.29.4.009 Sigarenfabriek A. v.d. Pas Aan de Hulselscheweg. 303 2.29.4.010 Sigarenfabriek Wouters & Zn. Aan de Hapertscheweg (nu Sniederslaan). 304 2.29.4.011 Sigarenfabriek Paans Aan de huidige Van Dissellaan. 305 2.29.4.012 Sigarenfabriek Jan van de Pas 301

A.M. Aben, ‘Transport en agrarische ontwikkeling: de betekenis van een tramlijn voor de agrarische ontwikkelingen in Bladel en Reusel, 1982-1902.’ In: Jaarboek Varia Historica Brabantica X. (Den Bosch 1981). 131- 159. Aldaar 139. 302 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 13 303 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 25 304 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 31; M.P.C. Daniëls, Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2. Nr. 10, 12 305 M.J.C. Hurkmans, Hapert in oude ansichten 5

179

Aan de Bleijenhoek. 306 2.29.4.013 Sigarenfabriek J. Maas & Zonen Aan de Bleijenhoek. 307 2.29.4.014 Oude sigarenfabriek van de gebroeders Claassen. Fabriek stond tegenover de Lindestraat. In 1912 is de fabriek afgebrand. twee afbeeldingen van de fabriek met poserende werknemers en hoogwaardigheidbekleders. 308 2.29.4.015 Sigarenfabriek Claassen te Casteren Afbeelding met alle werknemers ter gelegenheid van het 50 jarig jubileum. 309 2.29.4.016 Sigarenfabriek Aurora Sigarenfabriek Aurora van de gebr. Claassen. 310 2.29.4.017 Sigarenfabriek Gebr. De Graaf Jubileumfoto van het 25 jarig bestaan, Bedrijfsleiding en werknemers. 311 2.29.4.018 Sigarenfabriek van de Water (Nieuwstraat) Nadere informatie ontbreekt vooralsnog. 2.29.4.019 Timmerwerkplaats, Heuvel 13 Hoogeloon Kadastraal : M 56 Huidige functie : bedrijfspand Bouwjaar : 1949 Architect : van Buul Oorspr. functie : timmerwerkplaats 29.5 Fabrieksterrein Terrein behoren bij fabrieksgebouwen, gebruikt als verkeersgebied, parkeerruimte, opslagruimte en misschien zelfs wel productiegebied (bezinkbekkens bijv.) 29.6 Gezondheidszorg Voor medische doeleinden (verpleging/verzorging, soms onderzoek) ingericht terrein. In enkele gevallen is het terrein specifiek hiervoor gecreëerd evenals de bebouwing, in de regel is het echter een ouder terrein (landgoed of buitenplaats). 29.7 Hoge schoorsteen Hoge schoorsteen van een industrieel bedrijf. 29.8 Hopeest Het gebouwtje waarin de hop boven een vuurtje te drogen gelegd wordt. 29.9 Kantorenpark Terrein waarvan de plattegrond, inrichting en bebouwing is georiënteerd op het administratieve gedeelte van het bedrijfsleven. Het terrein is overwegend bebouwd met representatieve architectuur en doorgaans gesitueerd aan de periferie van de stad.

306

M.J.C. Hurkmans, Hapert in oude ansichten 7 M.J.C. Hurkmans, Hapert in oude ansichten 308 M.J.C. Hurkmans, Hapert in oude ansichten. Nr. 7, 18. 309 M.J.C. Hurkmans, Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren 117 310 M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was. Nr. 10 311 M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was . nr. 163 307

180

29.10 Klokkengieter 29.11 Leerlooierij 2.29.11.001 Leerlooierij Van de Water Aan de Varkensmarkt, nu Europalaan. Voor 1900 leerlooierij van familie Van de Water; daarna winkel van Janus van Rooy. MIP-object Europalaan 66. XIXB. Met bakhuis. 312 29.12 Loods/pakhuis 2.29.12.002 Pakhuis Boerenbond In schuur van “Sniedershuis” aan Marktplein. 313 29.13 Onderwijs Specifiek voor onderwijskundige doelstellingen gecreëerd terrein, met een op deze functie georiënteerde structuur, inrichting en bebouwing, ook wel campus genoemd. 29.14 Pottenbakkerij 29.15 Smidse 2.29.15.001 Smederij Afbeelding van de smederij van Geert van Smet. Actiefoto waarop bij een koe de hoeven worden gekapt. 314 2.29.15.002 Smidse Oude Provincialeweg 32;34 Hapert Oude Provincialeweg 32;34 Hapert Woonhuis, behorende bij smidse CHW. Nr: KL058-000755 Rijksmonument Nr. 514904 De voormalige smidse met woonhuis is gebouwd rond 1905 en bevindt zich in de kern van Hapert. Het bedrijfsgedeelte is nu in gebruik als hobbyruimte. Het woonhuis valt niet onder de bescherming als gevolg van de Monumentenwet.

Afbeelding: Smidse Oude Provincialeweg 32 315 312

M.J.C. Hurkmans, Hapert in oude ansichten. Nr. 1 N.A.J.C. van Limpt, Bladel en Netersel in oude ansichten. Nr. 32 314 M.J.C. Hurkmans, Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren. Nr. 10, 13 313

181

Het eenlaagse vrijstaande pand telt drie traveeën en heeft een mansardekap met de nok parallel aan de straat, belegd met zwarte kruispannen. Het pand heeft een rechthoekige plattegrond. De gevels met gekrulde ijzeren sierankers zijn opgetrokken uit rode baksteen. De plint is gepleisterd. In de voorgevel bevinden zich twee getoogde ijzeren ramen met kleine roeden in sierverdeling. Hiertussen is de paneeldeur met getoogd driedelig bovenlicht. De zijgevel heeft op de begane grond drie getoogde ijzeren vensters, waarvan de middelste lager is uitgevoerd. Op de zolderetage is er een hoge laaddeur geflankeerd door getoogde ijzeren negenruits ramen. De achtergevel is voorzien van een getoogd ijzeren raam en rechtgesloten inrijdeuren. Het interieur van de vroegere smidse is zeer sober. De vuurplaats is nog aanwezig. Een open steektrap leidt naar de zolderverdieping. Waardering De voormalige smidse is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van de sociaaleconomische ontwikkeling van de nijverheid en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de dorpssmederij. Het is architectuurhistorisch van belang vanwege de uiterst eenvoudige stijl en de ornamentiek en als voorbeeld van de toegepaste combinatie van fabrieksmatig vervaardigde bouwelementen. Het gebouw is tevens van belang vanwege de gaafheid 316 van het ex- en interieur. Smederijen, zeker in deze vorm zijn zeldzaam. 2.29.15.003 Smidse, Dorpsstraat 18 Casteren Kadastraal : D 3034 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1864,1939 Architect : Kerkhofs, F.J. (woonhuis) Oorspr. functie : woonhuis en smidse

29.16 Vlasrootput Plas of poel of “put” waarin het vlas te roten gelegd werd. 29.17 Weverij

315 316

Cultuurhistorische Waardenkaart Brabant Registeromschrijving, Rijksdienst Cultureel Erfgoed

182

Thema: 30 Woonwijken

Voor een beter onderscheid met de gehuchten is de meer moderne ontwikkeling van woonwijken in een apart thema ondergebracht. De woonwijken zijn uitbreidingen van de woonbebouwing maar staan los van het oude agrarische landschap, veelal na 1900 maar soms al wat eerder. De indeling is als volgt: 30.1 Arbeidersbuurt Vlakdekkende wijk of een straatje met arbeiderswoningen. 2.30.1.001 Ganzenstraat Hapert Arbeidershuisjes vooraan de Ganzenstraat. Ouderwets van binnen, weinig comfortabel en door meerdere families bewoond. Links een oude boerderij die is afgebroken. 317 30.2 Company-town Nederzetting gesticht onder auspiciën van een industriële onderneming, meestal in de directe omgeving van het bedrijf en in de regel bedoeld als huisvesting voor de eigen werknemers, met allerlei voorzieningen als winkels, kerk, vermaak. 30.3 Lintbebouwing Aaneenrijging van voornamelijk woningen aan de uitvalswegen van dorpen en gehuchten, aanvankelijk zonder samenhang met vlakdekkende wijken. 30.4 Stationswijk Vlakdekkende wijk of buurt die in de regel ontstaat tussen het spoorwegstation en het historische stadscentrum, vanaf circa 1850. De structuur van de wijk is georiënteerd op het station, de bebouwing is overwegend luxueus van karakter. 30.5 Tuinwijk Vlakdekkende buurt, wijk of stadsdeel overwegend gekenmerkt door een ruimere opzet, een gevarieerd, soms enigszins slingerend stratenpatroon en relatief goede woonhuizen te midden van veel groen als privétuinen, openbaar groen en/of de directe nabijheid van natuurgebied. 30.6 Villawijk 30.7 Wederopbouwwijk Vlakdekkende buurt, wijk of stadsdeel gebouwd in de periode 1940-1965, bestaande uit vaak zeer grootschalige, planmatige bouwprojecten, gericht op herstel/vervanging van de als gevolg van de Tweede Wereldoorlog verwoeste gebieden. 30.8 Woonwijk

317

M.J.C. Hurkmans, Hapert zoals het vroeger was . nr. 197.

183

Thema: 31 Historische (steden)bouwkunst 318 De periode 1475-1525 geldt als de Brabantse Gouden Eeuw. In de Brabantse dorpen uitte de toegenomen welvaart zich in de bouw van vele kerken die zijn uitgevoerd in de stijl van de Kempische gotiek, zoals goed te zien is in Oirschot en Hilvarenbeek. De toegenomen welvaart zorgde vanaf de 14e eeuw in de steden van het hertogdom Brabant voor veel bouwactiviteiten, die waren geënt op de bouw van kerken in de stijl van de Brabantse gotiek. De Franse gotiek uit de Volle Middeleeuwen gold als inspiratie, maar in Brabant werden de kerken soberder van vorm en minder rijzig. De Bossche St.319 Jan is natuurlijk het belangrijkste voorbeeld van de gotiek. ‘In de 15 de eeuw kregen deze bouwactiviteiten navolging in de kleinere steden en dorpen in kerken met eenvoudiger gotische vormen, die doorgaans met de term Kempense gotiek aangeduid worden. Deze kerken hebben vaak een basilicale opbouw, ze zijn uitgevoerd in baksteen met natuurstenen banden en hebben inwendig bakstenen gewelven. De belangrijkste kerken, waaraan kapittels verbonden waren, zijn die van Oirschot, Hilvarenbeek en Oosterhout (…) Uit de 15e eeuw bleven meer torens dan kerken bewaard en deze vormen dan ook letterlijk het hoogtepunt van de Kempense gotiek. De torens hebben veelal een rijke geleding met spaarnissen, rondboogfriezen en natuurstenen details in de vorm van hoekblokjes of driepassen en haaks op elkaar staande (Middelbeers) of anders overhoekse steunberen (Duizel, Luyksgestel), dan wel een combinatie van beide (Lage en Hooge 320 Mierde, Bladel). Voor een overzichtsartikel over dorpshuizen in de Kempen, waarin bijvoorbeeld de kenmerken van de Kempische plattelands-burgerwoning worden geschetst, zie: Ruhe, H.A.M., Het dorpswoonhuis in de Kempen vanaf de vijftiende tot de negentiende eeuw (Zaltbommel 1980) Bezoekersbibliotheek Kempen B6, of Brabants Heem nr. 12 (1960). De bronnen waaruit voor deze inventarisatie is geput zijn: -Monumentenlijsten, gemeente Bladel -Registeromschrijving Rijksdienst Cultureel Erfgoed -CHW peildatum december 2009 -Inventarisatie cultuurhistorische waardevolle boerderijen in Noord-Brabant, Boerderijenstichting Noord-Brabant (z.p. z.j.) -Bibliografie Bladel

31.1 Woonhuis 2.31.1.001 Woonhui, Europalaan 96 Bladel CHW. Nr: KL014-001191 Mon. Nr. 9578 Aan de Europalaan gelegen bakstenen herenhuis uit 1849. Huis met dwars zadeldak tussen zijtopgevels met vlechtingen. Deuromlijsting met pilasters; getande kroonlijst; gesneden bovenlicht en fronton in Empirestijl. 2.31.1.004 Woonhuis Sniederslaan 8, Bladel Woonhuis annex atelier RIJKSMONUMENT. Nr: 514909 Aan de noordelijke zijde van de globaal oost-west getraceerde Sniederslaan staat, met de nok parallel aan de straat, het voormalige woonhuis annex atelier van de Bladelse schilder Jozef Gindra. Het pand dateert uit omstreeks 1910. Omstreeks 1985 heeft een verbouwing plaats gevonden, waarbij de 318

Voor zover nog niet beschreven in de thema’s 13 t/m 30 319 C. Kolman, B.O. Meierink, R. Stenvert, Monumenten in Nederland: Noord-Brabant (Zwolle 1997), p. 15, 20 320 C. Kolman, B.O. Meierink, R. Stenvert, Monumenten in Nederland: Noord-Brabant. p. 20.

184

oostelijke hal werd vernieuwd en de voordeur ter plaatse van een moderne luifel is voorzien. Het tweelaags pand heeft een rechthoekige plattegrond en is voorzien van een afgewolfd mansardedak, belegd met kruispannen. De bakstenen gevels hebben een gecementeerde plint en muizetandlijsten en zijn voorzien van smeedijzeren muurankers en kleine ronde ventilatieroosters. De zuidelijke straatgevel heeft een asymmetrische opzet met vier vensterassen en wordt verticaal geleed door een vijftal, over de gehele hoogte van de gevel doorgetrokken lisenen. Op de begane grond bevindt zich aan de linkerzijde een paneeldeur in een ondiep getoogd portiek met gedeeld bovenlicht en gietijzeren deurrooster en hardstenen stoep, aan beide zijden geflankeerd door een getoogd zesruits openslaand venster met hardstenen dorpel. Rechts hiervan is een vleugelpaneeldeur met smeedijzeren deurroosters en getoogd vierdelig bovenlicht. Op de verdieping is asymmetrisch een viertal getoogde zesruits openslaande vensters met hardstenen dorpels geplaatst. Zowel de borstweringen onder de vensters als het bekronende, met siermetselwerk geornamenteerde fries zijn voorzien van een tegelmozaïek. De westelijke en oostelijke zijgevel zijn hoger opgetrokken dan de vooren achtergevel en worden bekroond door een geprofileerde houten kroonlijst. Op de zolderverdieping van de westelijke gevel twee getoogde, vierruits openslaande vensters. Koekoek. In de oostelijke gevel op de begane grond en verdiepingen getoogde openslaande vierruits vensters. De asymmetrische noordelijke achtergevel heeft op de begane grond een paneeldeur met getoogd, gedeeld bovenlicht, aan beide zijden geflankeerd door een getoogd openslaand zesruitsvenster, waarvan het linker boven een kelderlicht is aangebracht. Links van deze groep, aan de oostelijke zijde een vleugeldeur met in de lichten een kleine roedenverdeling en een getoogd vierdelig bovenlicht. Op de verdieping zijn, gescheiden door een brede muurdam met een rondvenster, twee brede samengestelde openslaande vensters onder getoogde strek aangebracht, met elk een twaalfruits bovenlicht. Tegen de noordelijke gevel staat aan de westelijke zijde een tot het oorspronkelijke bouwplan behorende, haakse, langgerekte eenlaags uitbouw onder zadeldak met kruispannen. Van belang is de asymmetrische, formeel opgezette tuin die het pand van een plantsoen aan de Sniederslaan scheidt. In de tuin een tweetal treurwilgen en een buxushaag. Waardering Het woonhuis met atelier en tuin is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische en culturele ontwikkeling, namelijk de stichting van nieuwe woningen door kunstenaars als Gindra, die aangetrokken werden door het onbedorven gewaande Kempische platteland, het is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van het kunstenaarswoonhuis. Het object is van architectuurhistorisch belang door de aan Belgische voorbeelden ontleende stijl en detaillering. Het huis is van belang vanwege de architectonische gaafheid van het exterieur. Het is van belang vanwege de typologische zeldzaamheid. 2.31.1.005 Sniederslaan 6a;8 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001218 Architectuurhistorisch belang, gaafheid en detaillering. Het Gindrahuis is een opvallend herenhuis in Belgische baksteen. Het is gebouwd in 1895 in opdracht van de kunstschilder Joseph Gindra. Het huis bevat dan ook een groot atelier. Ook de kunstschilder Victor de Buck heeft hier gewoond en gewerkt. 2.31.1.006 Leemskuilen 1;3 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001209 Van stedenbouwkundige betekenis als markeringspunt en als restant van de historische agrarische bebouwing aan de Leemskuilen/Bleijenhoek.

185

2.31.1.007 Marktstraat 26 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001211 2.31.1.008 Europalaan 66 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001190 Direct aan de weg gelegen bakstenen woonhuis uit de tweede helft van de negentiende eeuw. 2.31.1.009 Heeleind 81 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001193 Aan het Heeleind gelegen bakstenen woonhuis uit het eerste kwart van deze eeuw. Restant van de historische bebouwing aan het Heeleind. 2.31.1.010 Van Dissellaan 23 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001188 Aan de Van Dissellaan gelegen witgepleisterd woonhuis uit de tweede helft van de vorige eeuw. 2.31.1.011 Hoofdstraat 58 Hoogeloon Woonhuis CHW. Nr: KL058-000722 2.31.1.012 Hoofdstraat 70 Hoogeloon Woonhuis CHW. Nr: KL058-000725 2.31.1.013 Hoofdstraat 18a Hoogeloon Woonhuis CHW. Nr: KL058-000718 2.31.1.014 Torenstraat 3 Hoogeloon Woonhuis CHW. Nr: KL058-000762 2.31.1.015 Hoofdstraat 55 Hoogeloon Woonhuis CHW. Nr: KL058-000730 2.31.2.019 Hoofdstraat Hoogeloon Cultuur, gezondheid, wetenschap CHW. Nr: KL058-000717

186

2.31.1.017 Driesboom 1 Hoogeloon Woonhuis CHW. Nr: KL058-000709 2.31.1.018 Molenstraat 27 Hapert Woonhuis CHW. Nr: KL058-000754 2.31.1.019 De Wijer 7 Hapert Woningen en woningbouwcomplexen CHW. Nr: KL058-000771 2.31.1.020 De Voort 1;3 Hapert Woonhuis CHW. Nr: KL058-000768 2.31.1.021 Oude Provincialeweg 50 Hapert Woonhuis (Dorpshuis) CHW. Nr: KL058-000757 2.31.1.022 Oude Provincialeweg 43;45;47 Hapert Woonhuis CHW. Nr: KL058-000758 2.31.1.023 Kerkstraat 19 Hapert Cultuur, gezondheid, wetenschap CHW. Nr: KL058-000747 2.31.1.024 De Lei 4 Netersel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001210 2.31.1.025 De Blikken 9 Netersel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001182 2.31.1.026 Kerkstraat 6 Casteren Woonhuis CHW. Nr: KL058-000739 2.31.1.027 Kerkstraat 11 Casteren Woonhuis CHW. Nr:”KL058-000740

187

2.31.1.028 Dorpsstraat 8 Casteren Woonhuis CHW. Nr: KL058-000697 2.31.1.029 Dorpsstraat 20 Casteren Woonhuis CHW. Nr: KL058-000700 2.31.1.030 Dorpsstraat 22 Casteren Woonhuis CHW. Nr: KL058-000701 2.31.1.031 Van Dissellaan 20 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001185 Aan de Van Dissellaan gelegen bakstenen woonhuis uit 1928. 2.31.1.032 Sniederslaan 50 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001224 2.31.1.033 Helleneind 1 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001197 2.31.1.034 Bleijenhoek 12;12 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001180 Aan de Bleijenhoek gelegen bakstenen dubbel woonhuis uit het tweede kwart van de 19e-eeuw. 2.31.1.035 Sniederslaan 73 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001230 Cultuurhistorisch belang, stedenbouwkundig belang als restant historische bebouwing Sniederslaan. 2.31.1.036 Van Dissellaan 25;27 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001189 Aan de Van Dissellaan gelegen witgeverfd dubbel woonhuis uit de negentiende eeuw. 2.31.1.037 Sniederslaan 54 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001225 Van stedenbouwkundige betekenis vanwege het silhouet en als restant van de historische bebouwing.

188

2.31.1.038 Sniederslaan 80-82 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001226 Cultuur- en architectuurhistorisch belang. Stedebouwkundig als restant historische bebouwing Sniederslaan. 2.31.1.039 Sniederslaan 51 Bladel Cultuur, gezondheid, wetenschap CHW. Nr: KL014-001228 Architectuur- en cultuurhistorisch belang. Stedebouwkundig belang vanwege silhouet en onderdeel van historisch gegroeid ensemble. 2.31.1.040 Helleneind 24 Bladel Woonhuis CHW. Nr: KL014-001196 2.31.1.041 Sniederslaan 89 t/m 99 Bladel Woningen en woningbouwcomplexen CHW. Nr: KL014-001232 Cultuur- en architectuurhistorisch belang, zeldzaam bouwtype. 2.31.1.042 Sniederslaan 67 Bladel Woningen en woningbouwcomplexen CHW. Nr: KL014-001229 Architectuur- en cultuurhistorisch belang, restant historische bebouwing Sniederslaan. 2.31.1.043 Burg. Goossensstraat 36-42 Bladel; Kadastraal : G 4005, 4006,4007 Huidige functie : Twee woonhuisblokken Bouwjaar : 1938 Architect : van Buul, A. Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.044 Helleneind 11; Kadastraal : G 1002 Eigenaar : Bongers, A.J.M. Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1934 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.045 Muggenhool 1 Bladel; Kadastraal : K 392 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1933 Architect : Kerkhofs, F.J. Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.047 Hoofdstraat 45 Hoogeloon Woonhuis

189

CHW. Nr: KL058-000728 2.31.1.048 Hoofdstraat 49 Hoogeloon Woonhuis CHW. Nr: KL058-000729 Dorpshuis. Vijf vensterassen. Eenlaags. Voormalige burgemeesterswoning. 2.31.1.049 Vessemseweg 7a Hoogeloon Woonhuis CHW. Nr: KL058-000765 Sociaal-historisch belang. Op terp gebouwd. Voormalig directeur van de melkfabriek St. Pancratius. 2.31.1.050 Oude Provincialeweg 69 Hapert Woonhuis CHW. Nr: KL058-000759 Villa. Voormalige ambtswoning van burgemeester op terp gebouwd. 2.31.1.051 Hoofdstraat 56 Hoogeloon Woonhuis CHW. Nr: KL058-000721 Helft van dubbel woonhuis. Kelder. 2.31.1.058 Bleijenhoek 36 Bladel; Kadastraal : G 549 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1938 Architect : van Buul Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.059 Van Dissellaan 15 Bladel; Kadastraal : G 973 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1928 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.060 Van Dissellaan 22 Bladel; Kadastraal : G 3163 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1e helft 19e eeuw 2.31.1.061 Franse Hoef 17 Bladel Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 19e eeuw (met oudere kern) Oorspr. functie : keuterij 2.31.1.062 Burg. Goossensstraat 11 Bladel; Kadastraal : G 600 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1930 Oorspr. functie : woonhuis met bedrijfsruimte

190

2.31.1.063 Heeleind 12 Bladel; Kadastraal : G 4276 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1935 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.064 Hofstad 7 Bladel; Kadastraal : G 4703 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1937 Architect : Kerkhofs, F.J. 2.31.1.067 Marktstraat 35 Bladel; Kadastraal : G 2495 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1950 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.068 Marktstraat 52 Bladel; Kadastraal : G 1556 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1935 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.069 Molenstraat 1G Bladel; Kadastraal : G 4599 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1936 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.070 Molenstraat 13 Bladel; Kadastraal : G 342 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1936 Architect : van Gerwen, P. Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.071 Neterselseweg 4 Bladel; Kadastraal : H 104 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1949 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.4.020 Sniederslaan 84 Bladel; Kadastraal : G 1640 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1935 Architect : van Gerwen, P. Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.075 Sniederslaan 103 Bladel; Kadastraal : G 3817 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1927

191

Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.076 Tipmast 12 Bladel; Kadastraal : K 496 Huidige functie : vakantiewoning Bouwjaar : 1963 Architect : v.d. Kolff, C.W. Oorspr. functie : vakantiewoning 2.31.4.025 Tipmast 117-120 Bladel Functie : units bij kampeerplaats 2.31.1.077 Dorpstraat 8 Casteren; Kadastraal : D 2361 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1936 Architect : Kerkhofs, F.J. Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.083 Kerkstraat 35 Casteren; Kadastraal : D 3496 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1938 Architect : van Buul, A. Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.084 Westelbeersedijk 3 Casteren; Kadastraal : K 4 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1935 Oorspr. functie : landarbeidershuis 2.31.1.086 Molenstraat 9 Hapert; Kadastraal : F 456 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1930 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.087 De Pals 2 Hapert; Kadastraal : G 616 Huidige functie : woonhuis/boerderij Bouwjaar : 1939 Oorspr. functie : woonhuis/boerderij 2.31.1.088 De Wijer 9 Hapert; Kadastraal: C 3690 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1935 Architect : Adriaanse en zonen, P. Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.089 De Wijer 11 Hapert; Kadastraal: C 3691 Huidige functie : woonhuis

192

Bouwjaar : 1935 Architect : van Gerwen, P.? Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.096 Hoofdstraat 6 Hoogeloon; Kadastraal: E 1329 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1910 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.098 Landrop 27 Hoogeloon; Kadastraal: H 655 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1910 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.101 F.v.d. Heijdenstraat 14 Hoogeloon; Kadastraal: L 582 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1930 Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.103 De Hoeve 12 Netersel; Kadastraal: A 2701 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1932 Architect : van Gerwen, P.? Oorspr. functie : woonhuis 2.31.1.104 Latestraat 9

31.2 Boerderij 2.31.2.001 Neterselseweg 15 Bladel Boerderij, molen, bedrijf CHW. Nr: KL014-001216 Mon. Nr. 514910 Aan de oostelijke zijde van de noord-zuid getraceerde Neterselseweg staat, met de nokas haaks op de weg, een kortgevelboerderij uit omstreeks 1925, opgetrokken uit betonstenen. Ten zuidoosten van de boerderij staat een schuur op globaal rechthoekige plattegrond. Omstreeks 1950 is tegen de zuidelijke gevel van de boerderij een haakse eenlaags uitbouw onder plat dak gerealiseerd. De eenlaags boerderij heeft een rechthoekige plattegrond en wordt gedekt door een wolfdak met tuile du nord pannen. Op het zuidelijke dakschild staat een gemetselde schoorsteen. De gevels zijn opgetrokken in betonstenen en voorzien van smeedijzeren muurankers en een muizetandlijst van baksteen. De symmetrische westelijke straatgevel heeft drie vensterassen met centraal een opgeklampte deur met bovenlicht en wordt aan beide zijden geflankeerd door een T-schuifvenster, alle met een getoogde strek en een gecementeerd boogveld. De zolderverdieping wordt belicht door twee kleinere T-schuifvensters. In de noordelijke zijgevel is een T-schuifvenster, een opkamervenster, een onderliggend keldervenster en in het bedrijfsdeel een vijftal betonnen rechthoekige stalvensters en een drietal staldeuren. In de zuidelijke zijgevel zijn een rechthoekig T-schuifvenster en een breder samengesteld schuifvenster. Voor de westelijke en zuidelijke gevel van het woonhuis staan een viertal

193

leilinden. Het ten noorden van de boerderij gesitueerde erf is onverhard. Waardering De boerderij is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van de sociaaleconomische ontwikkeling van de landbouw in de Kempen en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de boerderij in het interbellum. Architectuurhistorisch is het van belang vanwege het gebruik van betonsteen. Het geheel is belangrijk vanwege de gaafheid van het exterieur en is als voorbeeld van een gave ontginningsboerderij in betonsteen uit het interbellum uiterst 321 zeldzaam. 2.31.2.002 Akkerweg 4 Bladel Boerderij, molen, bedrijf CHW. Nr: KL014-001178 Mon. Nr. 514897 De kortgevelboerderij 'De Geldersche Hoeve' maakt deel uit van een complex van boerderij met schuur, dat omstreeks 1910 werd gesticht in de ontginning bij de Aa of Goorloop. De boerderij staat met de nokas haaks op de ontsluitingsweg, en parallel aan de genormaliseerde beek. In 1973 is de voorstal verbouwd. Daarbij werden met name in de zuidelijke zijgevel kleine wijzigingen aangebracht. De langgerekte boerderij telt één bouwlaag en wordt gedekt door een mansardedak met muldenpannen. De schoorsteen op het zuidelijke dakschild markeert de schouw in de keuken; die op het noordelijke dakschild de schouw in de slaapkamer. Het woonhuis is gesitueerd in het westelijke deel van het pand; het bedrijfsgedeelte in het oostelijke deel. De gevels zijn opgetrokken in baksteen; de voorgevel is voorzien van gietijzeren sierankers, een gepleisterde plint en dito banden. De symmetrische voorgevel telt drie vensterassen. Een in een ondiep portiek gelegen paneeldeur met smeedijzeren rooster wordt aan beide zijden geflankeerd door een getoogd T-schuifvenster met persiennes. Op de verdieping drie kleinere, eveneens getoogde T-schuifvensters. In de topgevel is een gepleisterd veld met de tekst: "Geldersche Hoeve". De zuidelijke, gedeeltelijk gepleisterde zijgevel is van west naar oost voorzien van twee Tschuifvensters met persiennes van de goeikamer en twee T-schuifvensters van de keuken. Oostelijk van de keuken ligt de voorstal en de stal met deel. De zuidelijke gevel is voorzien van een opgeklampt deurtje met gedeeld bovenlicht naar de voorstal, en bovenliggend vernieuwd driedelig licht (waarschijnlijk oorspronkelijk een laadluik naar de taszolder) en een reeks van drie stalvensters. De gevels van het bedrijfsdeel zijn voorzien van forse steekankers, die het vloerniveau van de taszolder aangeven. De noordelijke zijgevel heeft een T-schuifvenster met persienne, een keldervenster met diefijzers met bovenliggend opkamervenster, een opgeklampte deur naar de voorstal en een viertal rechthoekige stalvensters. Vóór het woonhuis ligt een bakstenen stoep. In de tuin zijn onder meer van belang een put en een drietal knotlinden. Ten zuiden van de boerderij een omhaagde boomgaard. Waardering De boerderij is van algemeen belang. Van historische waarde als een van de boerderijen die in het begin van deze eeuw door Gelderse migranten in Bladel zijn gebouwd. Het object heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van de sociaaleconomische ontwikkeling van de landbouw in de Kempen en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de boerderij in het interbellum. Architectuurhistorisch is het van belang vanwege de sobere aan stedelijke voorbeelden ontleende ornamentiek. Het geheel is belangrijk vanwege de gaafheid van het exterieur en is als voorbeeld van 322 een gave ontginningsboerderij uit het interbellum zeldzaam. Aan de zuidoostelijke zijde van de kortgevelboerderij "De Geldersche Hoeve' staat,met de nokas parallel aan de boerderij, een SCHUUR annex VARKENSSTAL, daterende uit omstreeks 1910 die eveneens op de rijksmonumentenlijst staat. De eenlaags schuur heeft een rechthoekige plattegrond en wordt gedekt door een zadeldak met muldenpannen. De bakstenen gevels zijn voorzien van zware smeedijzeren steekankers. In de 321 322

Registeromschrijving, Rijksdienst Cultureel Erfgoed Registeromschrijving, Rijksdienst Cultureel Erfgoed

194

oostelijke zijde van de noordelijke gevel bevindt zich een paar hoge, opgeklampte, tweedelige deeldeuren. De bovenste geven toegang tot de taszolder, de onderste tot de schuur. In de gevel verder enkele opgeklampte varkenspoortjes. De schuur is van algemeen belang. Het object heeft cultuur-historisch belang als voorbeeld van de sociaal-economische ontwikkeling van de landbouw in de Kempen en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de boerderij in het interbellum. Het geheel is belangrijk vanwege de gaafheid van het exterieur en is als voorbeeld van een gave ontginningsboerderij uit het interbellum zeldzaam. 2.31.2.003 De Hoef 12 Hoogeloon Langgevelboerderij Mon. Nr. 22244 Brabantse langgevelboerderij, eerste helft 19e eeuw, onder met riet en pannen gedekt wolfdak. Twee vensters met luiken en 25-ruitsschuiframen. 2.31.2.004 Hoofdstraat 42 Hoogeloon Langgevelboerderij CHW. Nr: KL058-000719 Mon. Nr. 506212 Vrijstaande langgevelboerderij met aan de linkerzijde een aangebouwde stal, gesitueerd in de kern van het dorp. Woonhuisgedeelte uit omstreeks 1860, de stal circa 1925 evenals enkele uitbreidingen aan de achterzijde waarbij de oorspronkelijke dakbedekking werd gewijzigd. De boerderij beschikte aanvankelijk over een kleinere rechthoekige woonhuisplattegrond en sinds de verbouwing van omstreeks 1925 over een U-vormige. Gepleisterde plint aan de voorzijde met rechthoekige cassetten en rustica, waarboven in rode handvorm baksteen opgetrokken gevels met steekankers, aan vooren rechterzijde grauw gepleisterd. Stalgevel links met twee getoogde zesruits stalvensters van beton en rechtgesloten schuifstaldeuren en smalle staldeur. In het woongedeelte twee stolpvensters met bovenlicht, een klampdeur met gedeeld bovenlicht en twee zesruits schuifvensters; hardstenen vensterdorpels. Zadeldak met schildeind bij de stal gedekt met rode en zwarte muldenpannen. In rechterzijgevel op de zolderverdieping twee zesruits stolpvensters, in de linkerzijgevel twee rechtgesloten staldeuren onder een betonnen latei. Achtergevel met links en rechts twee uitbouwen onder lessenaarsdak met muldenpannen waarin getoogde zesruits ijzeren stalramen en staldeur. Inwendig een brandmuur, in het woongedeelte een opkamer waaronder een keldertje, rookschouw, gefigureerde vloertegels, binnendeuren van panelen en/of gekleurd glas, getoogde binnendeurkozijnen, kasten wandbetimmeringen, eiken kapspanten voorzien van ingebeitelde merktekens en houten toogpennen. Waardering In zowel zijn uitwendige als inwendige verschijningsvorm nagenoeg gaaf behouden gebleven object van landelijke, streekeigen bouwkunst, beschikkend over karakteristieke indeling en interieuronderdelen, gesitueerd op een markante (hoek)locatie binnen de dorpskern en in die 323 hoedanigheden van cultuurhistorische waarde. 2.31.2.005 De Hoef 2 Hoogeloon Boerderij of timmerwerkplaats (RACM lijst: boerderij) CHW. Nr: KL058-000715 Mon. Nr. 22243

323


195

Pandje waarschijnlijk voormalige boerderij. Mooi dorpshuis met dwars zadeldak tussen zijtopgevels waarvan de linkse evenals het dak met leien bekleed is; zesdelige schuiframen; bijgebouwtje (oorspronkelijk koetshuis) met topgevels en zadeldak. 18e eeuws en of vroege 19e eeuws. 2.31.2.006 Hoofdstraat 59 Hoogeloon 17e/18e eeuw CHW. Nr: KL058-000731 Mon. Nr. 22245 Boerderij op L-vormige plattegrond; het dwars naar de weg staande gedeelte met hoge kelder, topgevel met vlechtingen en duivengaten, ontlastingsbogen over de keldervensters. Steunberen tegen de zijgevel van dit gedeelte. Ramen met kleine witte roedenverdeling 2.31.2.007 Latestraat 11 Netersel Boerderij, molen, bedrijf CHW. Nr: KL014-001208 Mon. Nr. 514900 De langgevelboerderij Latestraat 11 dateert uit omstreeks 1875 en is gelegen aan de rand van de oude akkerbodems ten westen van Netersel. Het pand ligt op korte afstand van de openbare weg. De nokrichting is globaal parallel aan de straat. De eenlaags boerderij heeft een globaal rechthoekige plattegrond en wordt gedekt door een rieten wolfdak met aan de voorzijde oud Hollandse pannen en aan de achterzijde Muldenpannen. Aan de voet oud Hollandse pannen. De bakstenen gevel heeft een gepleisterde plint. De zuidelijke straatgevel is, op het linkerdeel met de deeldeuren na, voorzien van een tandlijst. Aan de oostelijke zijde bevindt zich het woonhuis, dat in de straatgevel is voorzien van een niet opgeklampte voordeur met geometrisch ingedeeld bovenlicht, aan beide zijden geflankeerd door een twintigruits schuifvenster met opgeklampte luiken. In de noordelijke zijgevel, met steigergaten, is een vierruits openslaand venster aangebracht. In de achtergevel duidt de plaats van een keldervenster met diefijzers en een tweetal bovenliggende zesruits schuifvenster op de plaats van kelder en opkamer. Het bedrijfsgedeelte is via een brede opgeklampte inrijpoort onder eiken latei en, links daarvan, een paar opgeklampte deeldeuren in de voorgevel, toegankelijk. In de westelijke zijgevel, bevinden zich 3 stalramen en een raam (op de plaats van een hooiluik). De achtergevel heeft over de volle lengte van het bedrijfsdeel een ondiepe uitbouw onder lessenaardak. Deze dateert waarschijnlijk uit omstreeks 1930. De kopse gevel van de uitbouw, aan de zijde van het woonhuis, is voorzien van een deur met 6 ruitjes en, noordelijk daarvan, een plee. Op het dak van de uitbouw een kleine schoorsteen. In de zuidwestelijke hoek van het achtererf staat een kleine eenlaags schuur met een rechthoekige plattegrond, met riet beschoten wanden en een lessenaardak met verbeterde Hollandse pannen. Voor het woonhuis een betegelde stoep. De rode tegels zijn enige jaren geleden vervangen door stoeptegels over de gehele lengte van de voorgevel. Van de erfbeplanting worden genoemd twee knotlinden voor het woonhuis, een (wal)noot aan de oostgevel en een rij haagbeuken langs de westelijke erfafscheiding. Waardering De boerderij is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van de sociaaleconomische ontwikkeling van de landbouw in de Kempen en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de langgevelboerderij in de late 19de eeuw. Architectuur- en bouwhistorisch is het van belang vanwege de sobere vormentaal en de bouwgeschiedenis, die de materialisatie is van de ontwikkeling van de landbouw sinds de 19de eeuw. Het geheel is belangrijk vanwege de gaafheid van het ex- en interieur en de samenhang tussen hoofd- en bijgebouwen die een goed beeld geven van een eenvoudige meerledige boerderij. Het geheel is gaaf en als zodanig

196

zeldzaam. 324 Ten zuiden van de langgevelboerderij staat, met de rooilijn dicht aan de straat, een klein KARSCHOP, daterende uit omstreeks 1875. Deze staat eveneens op de rijksmonumentenlijst. Het karschop heeft een globaal rechthoekige plattegrond, telt een bouwlaag en is voorzien van een asymmetrisch, laag aangezet, met riet beschoten schilddak, met een voet dan wel spiegel van oud Hollandse pannen. De lage gevels zijn gedeeltelijk gemetseld in handvorm baksteen, gedeeltelijk beschoten. In de zuidelijke gevel bevindt zich een opgeklampte inrijpoort. In het interieur is het oorspronkelijke gebint nog aanwezig. Het karschop is van algemeen belang. Het object heeft cultuur-historisch belang als voorbeeld van de sociaal-economische ontwikkeling van de landbouw in de Kempen en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de langgevelboerderij in de late 19de eeuw. Architectuur- en bouwhistorisch is het van belang vanwege de bouwgeschiedenis, die de materialisatie is van de ontwikkeling van de landbouw sinds de 19de eeuw. Het geheel is belangrijk vanwege de gaafheid van het ex- en interieur en de samenhang tussen hoofd- en bijgebouwen en erf die een goed beeld geven van een eenvoudige meerledige boerderij. Het geheel is gaaf en als zodanig zeldzaam. 2.31.2.008 Bleijenhoek 73 Bladel CHW. Nr: KL014-001181 Aan de Bleijenhoek gelegen bakstenen langgevelboerderij uit 1926. Steen met tekst: 'W.D. 1926'. 2.31.2.009 Hoogcasteren 6 Hoogeloon Boerderij CHW. Nr: KL058-000732 2.31.2.010 Hoogcasteren 13 Hoogeloon Boerderij CHW. Nr: KL058-000734 2.31.2.011 Akkerstraat 10 Hoogeloon Boerderij CHW. Nr: KL058-000693 2.31.2.012 Ganzestraat 29 Hapert Boerderij CHW. Nr: KL058-000712 2.31.2.013 Castersedijk 27 Hapert Boerderij CHW. Nr: KL058-000695 2.31.2.014 Dalem 23 Hapert Boerderij CHW. Nr: KL058-000696 Cultuurhistorisch belang, van belang wegens ligging. 324


197

2.31.2.015 De Hoeve 34 Netersel Boerderij CHW. Nr: KL014-001202 Restant van de oorspronkelijke agrarische bebouwing aan De Hoeve. 2.31.2.016 Heistraat 18 Casteren Boerderij CHW. Nr: KL058-000713 2.31.2.017 Kranenberg 9 Casteren Boerderij CHW. Nr: KL058-000750 2.31.2.018 Dorpsstraat 16 Casteren Boerderij CHW. Nr: KL058-000698 2.31.2.019 Hoogeind 8 Casteren Boerderij CHW. Nr: KL058-000736 2.31.2.020 Wagenbroeken 6 Casteren Boerderij, molen, bedrijf CHW. Nr: KL058-000769 2.31.2.021 Neterselseweg 10 Bladel Boerderij CHW. Nr: KL014-001213 Cultuurhistorisch belang, gaafheid en detaillering. 2.31.2.022 Neterselseweg 7 Bladel Boerderij CHW. Nr: KL014-001215 Aan de Neterselseweg gelegen bakstenen langgevelboerderij met aangebouwde schuur uit ca. 1926 en op het erf staande schuur uit de negentiende eeuw. 2.31.2.023 Bredasebaan 23 Bladel Boerderij CHW. Nr: KL014-001184 Middeleeuwse oorsprong als een van de pachthoeven van de abdij van Postel. 2.31.2.024 Bredasebaan 20 Bladel Boerderij MIP-code: KL014-001183

198

Aan de Bredasebaan gelegen baksteen boerenwoonhuis met aangebouwde schuur uit 1937. Situeringwaarde als onderdeel van de agrarische bebouwing in het buitengebied. In de registeromschrijving van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed staat deze boerderij als volgt omschreven: De kop-rompboerderij Bredasebaan 20 werd in 1937 in opdracht van de Maatschappij van Welstand gebouwd, naar een ontwerp van architect J.W. Dielis. De boerderij met grote veestal ligt op korte afstand van de doorgaande Bredasebaan, met de nokas haaks op de weg, in zuidwestnoordoostelijke richting. In 1969 is de gevelindeling van het bedrijfsgedeelte enigszins gewijzigd. Thans fungeert het pand als woonhuis en kaasboerderij. De eenlaags boerderij heeft een globaal L-vormige plattegrond, bestaat uit een woonhuis en een geschakelde, hoger opgetrokken bedrijfsgedeelte en is gedekt met zadeldaken (aan de achterzijde met wolfeind) met tuile-du-nord pannen en houten bakgoten. De bakstenen gevels zijn bij de bedrijfsaanbouw voorzien van gemetselde, verjongende steunberen en een tandlijst. Het woonhuis heeft een symmetrische voorgevel met drie vensterassen aan de straatzijde. Op de begane grond wordt de opgeklampte deur met betonnen luifel en driedelig bovenlicht aan beide zijden onder een doorlopende rollaag geflankeerd door een samengesteld openslaand venster met kleine roedenverdeling. Op de verdieping bevinden zich twee dubbele openslaande vensters, waarboven een klein vierdelig openslaand licht, dat de vliering belicht. In de topgevel is in een afwijkende kleur baksteen het jaartal 1937 gemetseld. In de zuidelijke gevel van het woonhuis een gemoderniseerd schuifvenster met driedelig bovenlicht, een opgeklampte deur met dito bovenlicht en een twaalfruits schuifvenster. De achterliggende bedrijfsaanbouw heeft in de westelijke gevel naast het woonhuis een forse openslaande, opgeklampte inrijpoort, waar recentelijk kleine vensters in zijn gezet. In de zuidelijke zijgevel naast een opgeklampte staldeur een tiental gewijzigde stalvensters. In de noordelijke zijgevel onder meer een opgeklampte staldeur, vernieuwde ventilatieroosters en in het dakschild een zestal dakvensters.Van de erfbeplanting zijn onder meer van belang de vijf eiken, die op de erfscheiding aan de Bredasebaan staan, en een drietal hoogstammige fruitbomen ten zuiden van het woonhuis. Waardering Het complex is van belang als bijzondere uitdrukking van een landschappelijke en typologische ontwikkeling; het is van belang wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing en de historischruimtelijke relatie met wegen en bodemgesteldheid; het is van belang wegens de architectonische gaafheid van het exterieur. 2.31.2.025 Dijkstraat 2 Hoogeloon Boerderij CHW. Nr: KL058-000710 2.31.2.026 Ten Vorsel 3 Bladel; Kadastraal : K 431 Huidige functie : boerderij Bouwjaar : 1936 Architect : Dielis, J.W. Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.027 Hoofdstraat 1 Hoogeloon Boerderij CHW. Nr: KL058-000726 Cultuurhistorisch belang wegens ligging 2.31.2.028 Hoogcasteren 10 Hoogeloon

199

Boerderij CHW. Nr: KL058-000733 2.31.2.029 De Hoef 19 Hoogeloon Boerderij 2.31.2.030 Landrop 9 Hoogeloon; Kadastraal: H 717 Huidige functie : boerderij Bouwjaar : 1900 Oorspr. Functie : boerderij 2.31.2.031 F.v.d. Heijdenstraat 49 Hoogeloon Kadastraal : L 495/496 Bouwjaar : 19e eeuw (oudere kern) Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.032 Franse Hoef 10 Bladel; Kadastraal : H 328 Huidige functie : boerderij Bouwjaar : 1e kwart 20e eeuw (mogelijk oudere kern) Oorspr. functie : pachthoeve 2.31.2.033 Het Bosch 14 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1935 2.31.2.034 Het Bosch 15 Bladel Agrarisch bedrijf Bouwjaar: 1927 Alleen de schuur nog aanwezig 2.31.2.035 Het Bosch 17 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1932 2.31.2.036 Het Bosch 23 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1939 2.31.2.037 Bredasebaan 24 Bladel Agrarisch bedrijf Korte gevel Bouwjaar: 1934

200

2.31.2.038 Bredasebaan 37 Bladel Maandonkshoeve Agrarisch bedrijf Langgevel 2.31.4.076 De Elsten 1 Bladel Agrarisch bedrijf Korte gevel Bouwjaar: 1933 2.31.4.078 Franse Hoef 15 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel 2.31.2.041 Franse Hoef 16 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1930 2.31.2.042 Hofstad 23 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel 2.31.2.043 Hulselseweg 7 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: voor 1963 Wederopbouwboerderij 2.31.2.044 Leemskuilen 16 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1941 2.31.2.045 Neterselseweg 16 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel 2.31.2.046 Neterselseweg 20 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1954 Wederopbouwboerderij 2.31.2.047 Ter Vorsel 3 Bladel

201

Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1936 2.31.2.048 Molenweg 6 Bladel Langgevel Bouwjaar: 1957 2.31.2.049 De Uitgang 1 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar:1933 2.31.4.101 De Uitgang 2 Bladel Agrarisch bedrijf Langgevel 2.31.2.051 Castersedijk 20 Hapert Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1939 2.31.2.052 Castersedijk 26 Hapert Agrarisch bedrijf Kop hals romp 2.31.2.053 Ganzenstraat 23 Hapert Agrarisch bedrijf Langgevel 2.31.2.054 De Pan 9 Hapert Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1968 2.31.2.055 Dalem 24 Hapert Agrarisch bedrijf T boerderij Bouwjaar: 1953 2.31.2.056 Latestraat 12 Netersel Boerderij CHW. Nr: KL014-001206 2.31.2.057 Latestraat 14 Netersel

202

Boerderij CHW. Nr: KL014-001207 Boerderij en schuur maken onderdeel uit van een beeldbepalend cluster van agrarische bebouwing aan de Latestraat, dat ook van historische waarde is. 2.31.2.058 De Lei 15 Netersel; Kadastraal : L 2 Huidige functie: boerderij Bouwjaar: 19e eeuw Oorspr. functie: boerderij 2.31.2.059 Heistraat 3 Casteren Boerderij CHW. Nr: KL058-000714 2.31.2.060 Hoogeind 1 Casteren Boerderij CHW. Nr: KL058-000737 2.31.2.061 Driehuis 7 Casteren; Kadastraal : L 232 Huidige functie : boerderij Bouwjaar : 1798 Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.062 Schouwberg 8 Hapert Agrarisch bedrijf Langgevel 2.31.2.063 De Pals De Pals 1 Hapert Agrarisch bedrijf Kop hals romp Bouwjaar: 1939 2.31.2.064 Heistraat 20 Casteren Agrarisch bedrijf Langgevel (Wederopbouwperiode) Bouwjaar: 1951 2.31.2.065 Hoogeind 15 Casteren Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1931 2.31.2.066 Kranenberg 2c Casteren Agrarisch bedrijf Langgevel

203

2.31.2.067 Kranenberg 6 Casteren Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1959 2.31.2.068 Muilen 3 Netersel Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1933 2.31.2.069 Fons v.d. Heijdenstraat 34 Netersel Agrarisch bedrijf Langgevel (Wederopbouw periode) Bouwjaar: 1931 2.31.2.070 Fons v.d. Heijdenstraat 41 Netersel Agrarisch bedrijf Langgevel 2.31.2.071 Fons v.d. Heijdenstraat 43 Netersel Agrarisch bedrijf Langgevel 2.31.2.072 Hoenderberg 4a Netersel Agrarisch bedrijf Hoekgevel Bouwjaar: 1859 2.31.2.073 Broekenseind 5a Hoogeloon Agrarisch bedrijf Kopromp 2.31.2.074 Broekenseind 10 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel (Wederopbouwboerderij) Bouwjaar: 1955 2.31.2.075 Broekenseind 11 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1954 2.31.2.076 Broekenseind 12 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel

204

Bouwjaar: 1955 2.31.2.077 Dijkstraat 1 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel (Wederopbouwboerderij) Bouwjaar: 1952 2.31.2.078 Groenstraat 6 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel (Wederopbouwboerderij) Bouwjaar: 1953 2.31.2.079 Groenstraat 7 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1953 2.31.2.080 Heieind 3 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1929 2.31.2.081 Heuvel 7 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1929 2.31.2.082 Heuvel 8 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel 1935 2.31.2.083 Heuvel 12-14 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1960 2.31.2.084 Heuvel 14 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1954 2.31.2.085 Hoofdstraat 7 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1941

205

2.31.2.086 Hoogcasteren 1 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar:1935 2.31.2.087 Hoogcasteren 14 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1951 2.31.2.088 Landrop 13 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel (wederopbouwboerderij) Bouwjaar: 1955 2.31.2.089 Landrop 15 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Langgevel Bouwjaar: 1939 2.31.2.090 D'n Dries Landrop 20 Hoogeloon Agrarisch bedrijf Kopromp Bouwjaar: 1963 2.31.2.091 F.v.d. Heijdenstraat 44 Hoogeloon; Kadastraal: L 78 Bouwjaar : 1954 Oorspr. functie: boerderij 2.31.2.092 Carolus Simplex 9 Netersel Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : XIX Oorpsr. functie : boerderij 2.31.4.065 Akkerweg 2 Bladel Akkerzicht Woonboerderij Langgevel 2.31.2.093 Bleijenhoek 20 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1929 2.31.2.094

206

Bredasebaan 21 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1e kwart 19e eeuw 2.31.2.095 Bredasebaan 34 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1933 2.31.2.096 Den Houw 7 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1941 2.31.2.097 Egyptischedijk 12 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1934 Boerderij in de oorlog verwoest. Wederopbouwboerderij 2.31.2.098 Groot Terkooijen 4 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1e kwart 19e eeuw 2.31.2.099 Neterselseweg 3 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1e kwart 20e eeuw 2.31.2.100 Helleneind 26 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1930 2.31.2.101 Helleneind 28 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1959 2.31.2.102 Helleneind 32a Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1948 Voorgevel oorspronkelijk

207

2.31.2.103 Hofstad 58 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1927 2.31.2.104 Leemskuilen 20 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1e kwart 19e eeuw 2.31.2.105 Leemskuilen 22 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 4e kwart 19e eeuw 2.31.2.106 Neterselseweg 13 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1933 Restanten van een oude varkensstal aanwezig 2.31.2.107 Raamloop 5 Bladel Woonboerderij Langgevel 2.31.2.108 Ter Vorsel 4 Bladel Woonboerderij Langgevel Kampeerboerderij 2.31.2.109 Helleneind 34 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1955 2.31.2.110 De Uitgang 9 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1953 2.31.2.111 Zwartakkers 7 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1950 2.31.2.112

208

Zwartakkers 28 Bladel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1931 2.31.2.113 Oude Provincialeweg 71 Hapert Woonboerderij Winkel Langgevel 2.31.2.114 Lemel 4-6 Hapert Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1938 2.31.2.115 Lemel 2 2a Hapert Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1933 2.31.2.116 Ganzenstraat 34 Hapert Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1936 2.31.2.117 Ganzenstraat 27a Hapert Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1958 2.31.2.118 Dalem 25 Hapert Los Hoes Nieuwe bestemming Langgevel Bouwjaar:1910-1920 2.31.2.119 Dalem 18 Hapert Woonboerderij Bouwjaar: Langgevel 2.31.2.120 De Bucht 1 Casteren Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 19e eeuw 2.31.2.121 Dorpstraat 3 Casteren Woonboerderij (Keuterboerderij)

209

Langgevel Bouwjaar: 1840 2.31.2.122 Dorpstraat 26 Casteren Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1915 2.31.2.123 Heistraat 1 Casteren Woonboerderij Langgevel 2.31.2.124 Heistraat 14 Casteren Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1941 2.31.2.125 Heistraat 24 Casteren Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1925 Ontginning 1910 2.31.2.126 Hoogeind 3 Casteren Woonboerderij Langgevel 2.31.2.127 Hoogeind 4 Casteren Woonboerderij (Wederopbouwperiode) Langgevel Bouwjaar:1952 2.31.2.128 Kranenberg 4 Casteren Woonboerderij Langgevel 2.31.2.129 Hoogeind 12 Casteren Langgevel Bouwjaar:1e kwart 20eeuw Keuterboerderij 2.31.2.130 De Lei 1 Netersel Nieuwe bestemming Langgevel Bouwjaar:1961

210

2.31.2.131 De Lei 2 Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1952 2.31.2.132 De Lei 21 Netersel Woonboerderij Bouwjaar: Kopgevel Wederopbouw boerderij. Recent uitwendig verbouwd 2.31.2.133 Carolus Simplexplein 2/2a Netersel Woonboerderij (Wederopbouw boerderij) Langgevel Bouwjaar: 1950 2.31.2.134 Carolus Simplexplein 5a Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar: 1900 2.31.4.139 Carolus Simplexplein 10 Netersel Nieuwe bestemming (Wederopbouw boerderij) Langgevel Bouwjaar: 1955 2.31.2.136 Carolus Simplexplein 31 Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1967 2.31.4.141 Carolus Simplexplein 33 Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1930 2.31.2.138 De Hoeve 1a Netersel Nieuwe bestemming Kopgevel 2.31.2.139 De Hoeve 7/7a Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1945 2.31.2.140 De Hoeve 11 Netersel

211

Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1900 2.31.2.141 Fons v.d. Heijdenstraat 2 Netersel Nieuwe bestemming Langgevel Bouwjaar:1930 2.31.2.142 De Hoeve 22 Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1956 2.31.2.143 De Hoeve 28 Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1946 2.31.2.144 De Hoeve 36 Netersel Woonboerderij (Voormalig pakhuis, momenteel winkel) Langgevel Bouwjaar:1900 2.31.2.145 Fons v.d. Heijdenstraat 9 Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1950 2.31.2.146 Fons v.d. Heijdenstraat 10 Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1956 2.31.2.147 Fons v.d. Heijdenstraat 12 Netersel Woonboerderij Kortgevel Bouwjaar:1949 2.31.2.148 Fons v.d. Heijdenstraat 13/13a Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1930 2.31.2.149 Fons v.d. Heijdenstraat 16 Netersel Woonboerderij

212

Langgevel Bouwjaar:1953 2.31.2.150 Fons v.d. Heijdenstraat 19 Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1953 2.31.2.151 Fons v.d. Heijdenstraat 20 Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1954 Uitgebreide beschrijving van deze boerderij aan de Fons van der Heijdenstraat 20 in Netersel. Wellicht 325 geschikt als case studie, als model voor andere boerenbedrijven, representatief. 2.31.2.152 Fons v.d. Heijdenstraat 21 Netersel Woonboerderij (Wederopbouwperiode) Langgevel Bouwjaar:1931 2.31.2.153 Fons v.d. Heijdenstraat 24/24a Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1945 2.31.2.154 Fons v.d. Heijdenstraat 26 Netersel Woonboerderij Kortgevel 2.31.2.155 Fons v.d. Heijdenstraat 35 Netersel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1933 2.31.2.156 Breestraat 3 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1936 2.31.2.157 Breestraat 9 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1949

325

J.H.W.E. van der Aa, ‘De ontwikkeling van een boerenbedrijf’. In: Jaarboek Heemkunde Kring Pladeela Vialla Bladel en Netersel deel X, 1999. 64-143.

213

2.31.2.158 Broekenseind 2a Hoogeloon Woonboerderij Langgevel Keuterboerderij 2.31.2.159 Broekenseind 3 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel 2.31.2.160 Broekenseind 6 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1930 2.31.2.161 Groenstraat 2a Hoogeloon Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1e kwart 20e eeuw 2.31.2.162 Heuvel 9 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1944 2.31.2.163 Broekenseind 9a Hoogeloon Woonboerderij Langgevel 2.31.4.186 Heuvelseweg 22a Hoogeloon Woonboerderij Langgevel 2.31.2.165 De Hoef 15 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1960 2.31.2.166 De Hoef 17 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1960 2.31.2.167 De Hoef 21 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel

214

2.31.2.168 Hoofdstraat 2 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel 2.31.2.169 Hoogcasteren 7 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1959 2.31.2.170 Hoogcasteren 8 Hoogeloon D'n Dorsberg Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1951 2.31.2.171 Hoogcasteren 23 Hoogeloon Linde Hoeve Langgevel Bouwjaar:19e eeuw Historische schuur tussen n. 23 en 25 2.31.2.172 Hoogcasteren 25 Hoogeloon Hoeve Biestheuvel Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1931 2.31.2.173 Landrop 10 Hoogeloon Woonboerderij bedrijf Langgevel Bouwjaar:1952 2.31.2.174 Landrop 25 Hoogeloon Woonboerderij bedrijf Langgevel (wederopbouwboerderij) Bouwjaar:1953 2.31.2.175 Molenweg 3 Woonboerderij Langgevel 2.31.2.176 Vessemseweg 34 Woonboerderij bedrijf Langgevel Bouwjaar:1957

215

2.31.2.177 De Els Woonboerderij Langgevel Bouwjaar:1967 2.31.2.178 Boerenhoeve “De Hoogpoort” Boerenhoeve “De Hoogpoort” inclusief boomgaard, linden, moestuin en beukenhaag. (Bron 7, nr. 15). 2.31.2.179 Hoofdstraat 44 Hoogeloon Woonboerderij Langgevel Wederopbouwboerderij 2.31.2.180 Dorpsstraat 5 Casteren CHW. Nr: KL058-000705 Mon. Nr. 22251 Dorpswoning, oorspronkelijke boerderij van het Noord-Brabantse langgeveltype. Huis met dwars zadeldak tussen zijtopgevels en haaks erop klein bijgebouw eveneens onder zadeldak; schuiframen. Omstreeks 1830. 2.31.2.181 Dorpsstraat 3 Casteren Woningen en woningbouwcomplexen CHW. Nr: KL058-000704 Mon. Nr. 65819 Dorpswoning, oorspronkelijke boerderij van het Noordbrabants langgeveltype. 2.31.2.182 Zwartakkers 16 Bladel; Kadastraal : H 367 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1934 Architect : van Gerwen, P. Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.183 Dorpstraat 7 Casteren; Kadastraal : D 2345 Eigenaar : Bruurs F.G.A. Bouwjaar : 1920 Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.184 Dorpsstraat 24 Casteren; Kadastraal : D 3333 Eigenaar : van Hout, A.F. Huidige functie : woning Bouwjaar : 1915 Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.185 Hoogeind 5 Casteren; Kadastraal : K 120 Eigenaar : van Baars-Heuvelink, J.G. Huidige functie : woonhuis

216

Bouwjaar : 1868 Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.186 Hoogeind 12 Casteren; Kadastraal : L 600 Eigenaar : Reijnhard, J.M. Huidige functie : woning Bouwjaar : 1e kwart 19e eeuw Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.187 Kerkstraat 21 Casteren; Kadastraal : D 3575 Eigenaar : Griethuysen van J.J. Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1875 Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.188 Berschotten 1 Bladel; Kadastraal : H 1370 Eigenaar : Kranenburg-Boonzaaijer, J.C. Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1e helft 19e eeuw Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.189 Hofstad 56 Bladel; Kadastraal : G 2531 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : gebinten 18e eeuw Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.190 Hofstad 60a/62 Bladel; Kadastraal : G 2909 Huidige functie : woonhuis + horeca Bouwjaar : 1851 / 4e kwart 20e eeuw Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.191 Neterselseweg 5 Bladel; Kadastraal : H 877 Huidige functie : woonhuis / boerderij Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.192 Sniederslaan 85-87 Bladel; Kadastraal : G 462, 463 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1896 Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.193 Dorpsstraat 17 Casteren; Kadastraal : D 3584 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1e kwart 20e eeuw Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.194 Hoogeind 6a Casteren; Kadastraal : L 610

217

Bouwjaar : 1e helft 20e eeuw Oorspr. Functie : boerderij 2.31.2.195 Hoogeind 7 Casteren; Kadastraal : K 121 Huidige functie : woonhuis Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.196 Hoogeind 9 Casteren; Kadastraal: K 119 Huidige functie : woonhuis Bouwjaar : 1e kwart 20e eeuw Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.197 Hoogeind 11Casteren; Kadastraal : K 110 Bouwjaar : 1e kwart 20e eeuw Oorspr. functie : boerderij 2.31.4.035 Castersedijk 23 Hapert; Kadastraal: H 749 Bouwjaar : 1950 Architect : Kerkhofs, F. Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.199 Breestraat 7 Hoogeloon; Kadastraal: E 663 Huidige functie : woning Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.200 Broekenseind 4 Hoogeloon; Kadastraal: M 409 Eigenaar : Burgers, J.P.T. Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.201 Broekenseind 9a Hoogeloon; Kadastraal: M 64 Eigenaar : Schreuder, K.E. Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.202 De Hoef 21 Hoogeloon; Kadastraal: L 580 Oorspr. Functie : boerderij 2.31.2.203 Heieind 1 Hoogeloon; Kadastraal : K 135 Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.204 Heuvel 10 Hoogeloon; Kadastraal: M 128 Eigenaar : Haagoort, M. Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.205 Hoofdstraat 71 Hoogeloon; Kadastraal: E 664

218

Bouwjaar : 1889 Architect : Faaszen, J.C. Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.206 Leemvelden 2 Hoogeloon; Kadastraal: L 362 Bouwjaar : 1910 Oorspr. functie : boerderij 2.31.2.207 F.v.d. Heijdenstraat 4 Hoogeloon Bouwjaar : 19e eeuw Oorspr. functie : boerderij 31.3 Villa 2.31.3.001 De Wijer 1 Hapert; Kadastraal: C 5865 Huidige functie : villa Bouwjaar : 1937 Architect : Kerkhofs, F.J. Oorspr. functie : villa 31.4 Café 31.5 Woonhuis met bedrijfsruimte 2.31.5.001 Muggenhool ong. Bladel; Kadastraal : K 671 Huidige functie : bedrijfsgebouw Bouwjaar : 1952 Oorspr. functie : Muggenhool aardappelbewaarplaats

31.6 Bakhuis 31.7 Schuur/bijgebouw 2.31.7.001 Franse Hoef 11 Bladel Eigenaar : Meulenbroeks, J. Huidige functie : schuur Oorspr. functie : schuur 2.31.7.002 Hoogcasteren t.o. 17 Hoogeloon; Kadastraal : M 246 Huidige functie : schuur Bouwjaar : 18e eeuw, 4e kwart 19e eeuw Oorspr. functie : boerderij 2.31.7.003 Historische schuur tussen n. 23 en 25 Hoogcasteren tussen 23 en 25 Hoogeloon; Kadastraal : M 116 Huidige functie : schuur Bouwjaar : 19e eeuw (oudere kern)

219

Oorspr. functie : woonhuis 2.31.4.023 Ten Vorsel ong. Bladel Huidige functie : werkschuur Oorspr. functie : werkschuur 2.31.7.004 Dalem 25 Hapert Huidige functie : schuur Oorspr. functie : schuur 31.8 Koetshuis 31.9 Varia 2.31.4.052 Heuvelsweg 1a Hoogeloon; Kadastraal: E 761 Huidige functie : diepvrieskluisje Bouwjaar : 1959 Oorspr. functie : diepvrieskluisje

220

3. Inventarisatie archeologisch landschap - Bladel R. Berkvens, E. Drenth en J. Bosman

De samenstelling van de complextypen is vanuit praktische overwegingen tot stand gekomen 326 , met het doel te kunnen waarderen en selecteren binnen de archeologische monumentenzorg. Voor het onderzoek dat zich bezighoudt met de beeldvorming over het verleden hebben de complextypen vooral een attenderende waarde. De complextypen zijn voorzien van definities, archeologische en landschappelijke correlaten en dateringen. Bovendien zijn de correlaten onderverdeeld in twee categorieën: (a) een correlaat dat van toepassing moet zijn bij dit complextype, en (b) een correlaat dat van toepassing kan zijn bij dit complextype.

Thema: 32 Bewoning (inclusief verdediging) 32.1 Romeinse villa Een Romeinse villa was een landbouwbedrijf dat geïntegreerd was in de sociale en economische organisatie van de Romeinse wereld en waarvan het hoofdgebouw in Romeinse stijl was gebouwd. Villae komen vooral voor in het Zuid-Limburgse lössgebied op de rand van plateaus in de nabijheid van stromend water en infrastructuur; villae zijn daarnaast in mindere mate aangetroffen in NoordLimburg in de Maasvallei en in het rivierengebied en sporadisch op de Brabantse zandgronden (b). Datering: Romeinse Tijd; de eerste villae dateren uit de tweede helft van de 1e eeuw A.D. Archeologische en landschappelijke correlaten: • woonen doorgaans werkeenheden (hoofdgebouw (a) en verscheidene bijgebouwen (b)); • funderingsmateriaal (bijv. vuursteen) (a); • natuursteen (a); • aardewerk (a); • nederzettingsafval (vaak gebroken en/of verbrand) (a); • versterkt (omgreppeld of omheind (b); • sporen van agrarische activisten (b); • evt. cultuurlaag (b); • hypocausttegels (b); • tubuli (b); • vensterglas (b); • vloermozaïeken (b); • pleisterwerk (b); • vloerniveau (b); • glas (b); • metaalvondsten (b); • waterleidingen (b); • afvoergoten (b); • vijver (b) • pad/weg (b); • (sier)tuin (b); • hekwerken (palissaden) (b); Uniek nr. Coördinaten

2.32.1.0068 X=147320 / Y=378900

326

Gebaseerd op: G. de Wit & A. Sloos, 2008: De interpretatie van archeologische waarnemingen in Archis. Een concept voor een nieuwe set complextypen (Rapportage Archeologische Monumentenzorg 165).

221

Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving

Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.

Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving


Onbekend Kouter Particulier 13-08-1973 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd ad124 cf nr. 10509 het gaat hier om een RomeinsInheemse nederzettingad126 museumnummer 10826rcc: Documentatie RCC: Beex,g toevallige vondst te Hoogeloon Brabants heem 1953 p112-115 Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. wandfragment Archis 14057

2.32.1.0992 X=147300 / Y=378900 Hoogeloon Kerkakkers; Voormalig AMK-Terrein Slofstra 1980 archeologisch: opgraving caa: artikel41-formulieren.opgravingen van het villacomplex, gedaan door de vu in de jaren 1980-1987.Naast een inheemse nederzetting uit de Vroeg-Romeinse tijd, en een villa uit de Midden-Romeinse tijd werd hier ook een openlucht- heiligdom gevonden. Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. De Wit 1985 Archis 39594

32.2 Kasteel Een kasteel is een van oorsprong middeleeuws gebouw dat de functies verdedigbaarheid en bewoonbaarheid combineert, door het verschaffen van woonruimte en verdedigbaarheid aan een beperkte groep mensen tot een maximaal van ongeveer 50 personen. Datering: vanaf de Late Middeleeuwen A (ca. 1050 A.D.)–tot op heden. Archeologische en landschappelijke correlaten: • omgeven door een minstens 5 m brede gracht of grachten (a); • opgaand muurwerk is minimaal 45-60 cm dik of fundering is minimaal 1 m dik (a); • defensieve elementen: poortgebouw, torens, wallen etc. (a). • evt. cultuurlaag (b); • voorwerpen die met elitegroepen kunnen worden geassocieerd, zoals wapens, ruitersporen, stijgbeugels, jachtgerei, in combinatie met nederzettingsafval (b). moated site: Door een minimaal 5 m brede gracht omgeven wooncomplex, waarbij het voornaamste gebouw in (bak)steen is uitgevoerd. De rest bestaat uit steen of (meestal) houtbouw. De gebouwen kunnen defensieve elementen, zoals kantelen, torens en een poortgebouw bezitten, maar zijn niet reëel verdedigbaar. Ze hebben uitsluitend een residentiële functie.

222

Moated site is een internationaal gangbare verzamelnaam voor complexen die op regionaal niveau vaak anders worden aangeduid, zoals stenen kamer (rivierengebied, Zeeland), begraven hofstad (Hollandse kustgebied), havezate (Overijssel en Drenthe), borg (Groningen) en stins (Friesland). Datering: Late Middeleeuwen (vanaf de13e eeuw A.D.)- Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • omgrachting (minimaal 5 m breed) (a); • opgaand muurwerk dunner dan 45-60 cm, funderingen smaller dan 1 m (a); • archeologische resten wijzen op een zekere welstand (a). • evt. cultuurlaag (b); • soms poortgebouw, torens etc. maar deze zijn niet reëel verdedigbaar (b); • meestal combinatie van baksteen- en houtbouw (b). 32.3 Kamp Overkoepelende term voor tijdelijk bewoonde nederzetting uit Paleolithicum, Mesolithicum, Neolithicum en (Midden-)Bronstijd die is ingericht voor bewoning (basiskamp), de exploitatie van niet gedomesticeerde voedselbronnen of grondstoffen (extractiekamp). Datering: Paleolithicum-(Midden-)Bronstijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • vuurstenen werktuigen en, ruim vertegenwoordigd, dito afval (afslagen en kernen); verscheidene versleten, gebroken en verbrande werktuigen (voor de Steentijd en de Vroege Bronstijd, voor de rest van de Bronstijd een b) (a); • vanaf het Neolithicum met aardewerkscherven (a); • tevens natuurstenen werktuigen (bijvoorbeeld klopstenen, retouchoirs en natuursteen dat is gebruikt als aambeeld, constructiesteen voor haarden en als kooksteen (a). • evt. cultuurlaag (b); • oppervlakte- en/of kuilhaarden (b); • sporen van tenten of hutten (b); • verkoolde planten- en dierenresten (bot); bij goede conservering ook onverkoolde resten (b). 32.4 Schans Versterkt complex, bestaande uit wallen en grachten, in het veld pgeworpen, vaak met behulp van takkenbossen. Datering: Nieuwe Tijd (16e-19e eeuw A.D.). Archeologische en landschappelijke correlaten: • sporen van wallen, grachten en houten of (bak)stenen geschutsposten (a); • versterkte doorgangen/poorten (a). • veelvuldig langs de randen van een territorium en oorlogsgebieden, zoals de zuiden oostgrens van de Republiek der Verenigde Nederlanden. In Amsterdam ook stadswal (Oude Schans, Weteringschans). Ook op plaatsen waar de vloot die lag te wachten op gunstige wind beveiligd moest worden, zoals bij Oudeschild op Texel (b); • militaria en munitie (b); • vaak in combinatie met andere militaire elementen, zoals linies, dijken etc. (b). 32.5 Wal/omwalling Terrein omgeven door (al dan niet onderbroken) grachten, palissaden en wallen, waarvan de precieze functie niet geheel duidelijk is. In de meeste gevallen zijn er in eerste instantie geen aanwijzingen voor vaste bewoning en zijn er dientengevolge nauwelijks vondsten. Datering: Late Middeleeuwen (vanaf de13e eeuw A.D.)- Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • sporen van of aanwijzingen voor wallen en grachten (a); • evt. cultuurlaag (b). Datering: Late Middeleeuwen (vanaf de13e eeuw A.D.)- Nieuwe Tijd. 32.6 Nederzetting Verscheidene gelijktijdige huisplaatsen, erven of oncentraties/

223

verspreidingen vondsten die wijzen op tijdelijke of permanente bewoning. Er zijn geen aanwijzingen voor stedelijke elementen (zie boven) en evenmin dat de bewoning plaatsgevonden heeft op een kunstmatige verhoging. Eventueel is de nederzetting begrensd geweest door een greppel, wal, palissade etc. Datering: Neolithicum-Nieuwe-tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • grondsporen die wijzen op permanente bewoning, zoals palenconfiguraties behorende tot huisplattegronden, afvalkuilen, waterputten, haardplaatsen, erfgreppels etc., die duiden op verscheidene gelijktijdige erven (a); • nederzettingsvondsten (grondstof, halffabricaten, eindproducten en afval; relatief groot percentage is gebroken en verbrand, ecologische resten (zoals plantenresten en botten die duiden op de verwerking en consumptie van voedsel) (a). • evt. cultuurlaag (b); • omheining (palissade, wal etc.) (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.



2.32.6.0023 X=144950 / Y=375050 Bladel Kriekeschoor Roymans 03-1974 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd RCC: documentatie RCC: publicatie Beex,g 1973 pp52 53 an peddemors,a 1975 catalogus nr 278 279 forcc: to ipl 226 19 17 kb Late IJzertijd - Vroeg-Romeinse tijd n.v.t. lichtblauw Roymans 1975 Archis 11318

2.32.6.0024 X=141200 / Y=376350 Bladel Franschehoef Roymans 11-1973 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd ad17 op de grens van de ontginning esdek ter plaatse Nog maar dun.ad00 als veldnaam komt ook Achterste Akker voor.RCC: documentatie RCC: peddemors,a 1975 catalogus nr. 276 foto ipl 226 13 kb Late IJzertijd - Late IJzertijd n.v.t. donkerkobaltblauw; vijf- of zevenribbig Roymans 1975 Archis 11319

224



2.32.6.0025 X=143980 / Y=374700 Bladel Meyerenbosch Roymans 11-1971 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd ad17 het materiaal is dooreen gewerkt in de bouwvoor: Documentatie RCC: peddemors,a 1975 catalogus nr. 277 foto ipl 226 6 kb Late IJzertijd - Vroeg-Romeinse tijd n.v.t. lichtblauw Roymans 1975 Archis 11320

Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.

2.32.6.0040 X=145970 / Y=373210 Onbekend Dalem Particulier 1977 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd


2.32.6.0053 X=145100 / Y=369650 Onbekend Hapertsche Heide Particulier 1974 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad126 Nummer 10874. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Vroeg-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B onbepaald

Archis 13964

Archis 13994

225





2.32.6.0065 X=147320 / Y=378900 Onbekend Kouter Beex 1948 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad124 Cf nr. 10826 het gaat hier om een Romeins Inheemse nederzettingad126 museumnummer 10509 Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. bodemfragment Archis 14056

2.32.6.0067 X=147320 / Y=378900 Onbekend Kouter Particulier 13-08-1973 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad124 Cf nr. 10509 het gaat hier om een romeins inheemsenederzettingad126 museumnummer 10826rcc: documentatie RCC: Beex,G.A.C. toevallige vondst te Hoogeloon Brabants heem 1953 p112-115 Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t.

Archis 14057

2.32.6.0070 X=147320 / Y=379570 Hoogeloon Koebos Beex 1948 archeologisch: (veld)kartering Ad126 Museumnummer 10508 Late IJzertijd - Romeinse tijd n.v.t. wandfragment Archis 14058

226





Datering Cultuur Toelichting Literatuur

2.32.6.0071 X=148550 / Y=379000 Hoogeloon Hoogcasteren Particulier 1968 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad124 duidelijke bodemsporen en houtskoolad126 museumnummer 10104 Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t. randfragment van wsch. Andenne-aardewerk Archis 14059

2.32.6.0072 X=146150 / Y=376580 Hoogeloon Hoogpoort Beex 15-04-1948 archeologisch: (veld)kartering ad111 ad112 van deze plaats zijn meer vondsten afkomstig:10501 10502 10503 10362; ook vondsten uit Romeinse tijd IJzertijd en ook ligt op het terrein een grafheuvel wsch. Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. wandfragment Archis 14060

2.32.6.0075 X=145700 / Y=379420 Hoogeloon Honshoef Beex 1952 niet-archeologisch: graafwerk ad126 museumnummers 10936 en 10506. Documentatie RCC: Beex,G.A.C, een urnenveldje te Hoogeloon Brabants heem 1970 p47 met afbeelding op p46 IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t. 8 randen 16 wandfragmenten

227

Bron Archis nr.

Archis 14062


2.32.6.0078 X=144720 / Y=376600 Hapert Castersedijk Beex 04-1966 niet-archeologisch: graafwerk ad126 nr 9878rcc: documentatie RCC: Beex, G.A.C. archeologisch overzicht der gemeente Hoogeloon IJzertijd - Vroege Middeleeuwen onbekend/n.v.t. 1 rand-, 1 bodem- en 4 wandfragmenten



Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron

Archis 14065

2.32.6.0125 X=147500 / Y=379240 Hoogeloon Spreuwelse Heide Particulier 1978 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t.

Archis 14198

2.32.6.0144 X=144760 / Y=377360 Hapert Particulier 09-1973 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t. wandfragmenten Archis

228

Archis nr.

14221


2.32.6.0174 X=147500 / Y=379300 Hoogeloon Zwartven onbepaald onbepaald/niet geregistreerd niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd




Late IJzertijd - Romeinse tijd n.v.t. besmeten wandfragmenten Archis 14521

2.32.6.0186 X=143480 / Y=375540 Bladel Kerkakkers IPP A.E. van Giffen 1980 archeologisch: opgraving in het kader van het project update waarnemingen met materiaalcategorie onbepaald 2006 is ervoor gekozen om aan het complextype nederzetting geen vondsttype toe te kennen als in de beschikbare documentatie geen melding wordt gemaakt van relevante archeologie Vroege Middeleeuwen B - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t.

Archis 14713

2.32.6.0211 X=143490 / Y=375520 Bladel Hoogpoort IPP A.E. van Giffen 21-08-1986 archeologisch: opgraving in 1986 en 1987 werd door het IPP bij de Laatmiddeleeuwse kerktoren van Bladel een deel van een nederzetting uit ca 650-1225 ad blootgelegd. Op basis van het aardewerk en de typo-chronologie kunnen de 12 hoofdgebouwen,7 bijgebouwen en 9 waterputten aan vers

229


Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t. fase IV: 1050-1150: 2 op dezelfde plaats Theuws 1991 Archis 17875


2.32.6.0458 X=144900 / Y=375100 hapert Kriekeschoor ROB 03-1964 archeologisch: opgraving de documentatie in het CAA bestaat uit een viertal loebfiches, een meldingsfiche en een monumentenraadfiche. de teksten op de loebfiches luiden:'bij een proefonderzoek is naar aanleiding van vondsten uit de midden- en late steentijd, IJzertijd, Romeinse tijd. Late IJzertijd - Vroeg-Romeinse tijd n.v.t. 2 kloppen; opschrift TIB en IMP AVG; muntmeesters-as, vz. kop Augustus, kz. SC.


Trimpe Burger 1964 Archis 32120

Uniek nr. 2.32.6.0496 Coördinaten X=146000 / Y=378000 Plaats Hoogeloon Toponiem Sportvelden Naam vinder ROB Datum vondst 1974 Verwerving archeologisch: opgraving BeschrijvingCoördinaten Slechts Bij Benadering Vastgesteld. Datering IJzertijd - IJzertijd Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting Literatuur Beex 1976b Bron Archis Archis nr. 32751

Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder

2.32.6.0497 X=146000 / Y=378000 Onbekend Burgermeester Van Woensellaan ROB

230

Datum vondst 1976 Verwerving archeologisch: opgraving BeschrijvingCoördinaten slechts bij benadering vastgesteld. Voortzetting onderzoek 1974 ??? (waarnemingsnummer 32751). Datering IJzertijd - IJzertijd Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting Literatuur Beex 1977 Bron Archis Archis nr. 32752



2.32.6.0604 X=145000 / Y=375040 Bladel Kriekeschoor IPP A.E. van Giffen 17-09-1984 archeologisch: opgraving in 1984 werd door het IPP onderzoek verricht naar een 12e Eeuwse kampontginning bij Bladel, die bedreigd werd door verploeging. In 1978 en volgende jaren waren op de Kriekeschoor door het AIVU al de resten van een veekraal uit de IJzertijd en een inheems-Romeinse periode Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t. gebouw I, 18 x 11 m Van Regteren Altena & Van Dierendonck 1986 Archis 33656

2.32.6.0607 X=143380 / Y=375400 Bladel Pastoor Danielpad IPP A.E. van Giffen 06-04-1987 archeologisch: opgraving


Archis 33669

Uniek nr. Coördinaten

2.32.6.0608 X=143460 / Y=375400

Middeleeuwen - Middeleeuwen n.v.t.

231

Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.




Bladel Pastoor Danielpad IPP A.E. van Giffen 06-04-1987 archeologisch: opgraving Middeleeuwen - Middeleeuwen n.v.t.

Archis 33670

2.32.6.0613 X=142670 / Y=382700 Westelbeers Neterselsche Heide-Kapeldijk Particulier 1987 archeologisch: opgraving in 1964 werd de archeologische vindplaats 'Westelbeers' op de rand van een beboste dekzandrug ten zuiden van het gelijknamige dorp ontdekt. De onbedreigde ligging maakte een gedetailleerd en langdurig onderzoekmogelijk. In het jaar van de ontdekking heeft Laat-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum Federmesser-groep Arts 1988; Snijders 2000 Archis 33680

2.32.6.0709 X=142075 / Y=382625 onbepaald/niet geregistreerd Spreuwelse Heide onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd coördinaten hebben volgens loeb-fiche betrekking op "middelpunt terrein". Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 34952

232





Datering Cultuur

2.32.6.0712 X=142625 / Y=382820 onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd fiche op basis van lijst met vondstmeldingen door G. Beex, ca 1966. Geen informatie over de exacte aard van de Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 34955

2.32.6.0713 X=142690 / Y=382690 Westelbeers onbepaald onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering loeb-fiche waarop later met pen aantekeningen zijn gemaakt (waarschijnlijk door Beex). De artefacten zijn gevonden in een kleine zandafgraving, op de hoge rand van het dal van de Grote Beerze. Volgens een brief van Beex (caa) zou het om een concentratie gaan. Aantek Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum n.v.t.

Archis 34957

2.32.6.0714 X=142600 / Y=382500 Westelbeers onbepaald onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd kopie loebfiche waar later met pen aantekeningen op zijn gemaakt. Mogelijk zijn de vondsten gedaan in een kleine zandafgraving. Amateur- archeologen zouden "steekproeven hebben genomen" (informatie lijst met vondstmeldingenbeex in caa-map). Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum n.v.t.

233

Toelichting Literatuur Bron Archis nr.






Wommersom-kwartsiet Archis 34958

2.32.6.0716 X=142360 / Y=382410 onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd fiche in de vorm van een kopie uit een lijst met vondstmeldingen door G. Beex, ca 1966. Informatie over de aard van de site en vondsten ontbreekt. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 34962

2.32.6.0717 X=142730 / Y=382240 onbepaald/niet geregistreerd Particulier onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering fiche in de vorm van een kopie uit een lijst met vondstmeldingen door G. Beex, ca 1966 (aan documentatie gemeld op 19660317). Laat-Paleolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 34966

2.32.6.0719 X=142825 / Y=381900 Netersel Voormalig AMK-terrein: Achterste Most; Kapeldijk Beex onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering loeb-fiche en monumenten-fiche. Eerstgenoemd beschrijft de vondst van 10 afslagen door Beex, tweede het bestaan

234




van een "sterke concentratie" van vondsten met een oppervlak van 10 x 10 m en een ruimere vondstspreiding(daaromheen waarschijnlijk van ca 1/2 ha ). Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t. Odй & Haarhuis, 1999 Archis 34968

2.32.6.0722 X=142275 / Y=381300 Netersel Neterselse Heide Particulier 02-1965 archeologisch: (veld)kartering ca 2 ha groot terrein met verspreide vondsten waarbinnen na het ploegen van een heideveld (aanplant dennen) veel vuursteen en 3 "sterkere concentraties zijn gevonden: coördinaten 142.200/381.150, 142.275/381.300, 142.400/381.400 >afzonderlijke sites (verdichting Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 34972

2.32.6.0730 X=142900 / Y=381500 onbepaald/niet geregistreerd De Muilen Particulier onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering


Archis 34981

Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem

2.32.6.0731 X=143220 / Y=381400 onbepaald/niet geregistreerd De Muilen

Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

235

Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.





Roymans 03-10-1973 archeologisch: (veld)kartering melding 4 concentraties (zie andere waarn. Onder obj.nrs 32n en 33n). De sites liggen op "een zandweg op heide en Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 34985

2.32.6.0732 X=143330 / Y=381420 onbepaald/niet geregistreerd Doolland Roymans 03-10-1973 archeologisch: (veld)kartering melding 4 concentraties (zie andere waarn. Onder objnrs 32n en 33n). De sites liggen op een "zandweg op heide en Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 34986

2.32.6.0733 X=141550 / Y=381420 onbepaald/niet geregistreerd Doolland Roymans 03-10-1973 archeologisch: (veld)kartering melding van 4 concentraties (zie andere waarn. Onder obj.nrs 32n en 33n). De sites liggen op een "zandweg op heide en akker". Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 34988

2.32.6.0734 X=141770 / Y=381590

236






Datering Cultuur Toelichting

onbepaald/niet geregistreerd Doolland Roymans 03-10-1973 archeologisch: (veld)kartering melding van 4 concentraties (zie andere waarn. Onder obj.nrs 32n en 33n).de sites liggen op een "zandweg op heide en akker". Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 34989

2.32.6.0739 X=144600 / Y=381130 onbepaald/niet geregistreerd Grijze Steen BAI onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: opgraving Fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen door G. Beex, ca 1966:"Kleine vindplaats van Mesolithisch materiaal. Door Dr. Bohmers onderzocht. Terrein is door ontginning geëgaliseerd."Opm.: Aanvullende gegevens over aard van het vondstmateriaal E.D. O Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 34998

2.32.6.0742 X=142700 / Y=377750 Bladel De Muilen Beex 09-1953 archeologisch: opgraving onderzoek o.l.v. Beex n.a.v. de bebossing van een perceel waarop 2 heuveltjes zichtbaar waren. Bleken wat verhoogde delen van me wal met aan weerszijden een sloot te zijn. Wel werd op het terrein veel vuursteen verzamelden losse "urnscherven".opm.: zie Laat-Paleolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.

237

Literatuur Bron Archis nr.

Anonymus 1954 Archis 35006


2.32.6.0755 X=141150 / Y=376335 onbepaald/niet geregistreerd Fransche Hoef Roymans 05-10-1973 archeologisch: (veld)kartering Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35044


2.32.6.0764 X=144520 / Y=375700 onbepaald/niet geregistreerd Hoendernes Roymans 15-02-1974 archeologisch: (veld)kartering


2.32.6.0766 X=143760 / Y=379060 onbepaald/niet geregistreerd Heesbroek Roymans 15-02-1974 archeologisch: (veld)kartering Lokatie Wordt Omschreven Als "Westelijk Van Neterschebrug".Opm.: 105N = 107N. Deel Van Vondstgegevens Ontleend Aan Fiche 107N. IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t.


IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 35071

238




Archis 35072

2.32.6.0767 X=141150 / Y=376335 onbepaald/niet geregistreerd Fransche Hoef Roymans 10-10-1973 archeologisch: (veld)kartering locatie wordt beschreven als "ca 700 m ten w van Franse Hoef".opm.: coördinaten zijn identiek aan obj.nr 72z terwijl ook vondsten meldingsdatum weinig verschillen. Waarschijnlijk gaat het om dezelfde site. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35073


2.32.6.0770 X=144000 / Y=377000 Onbekend Den Houw Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering Vondsten Op Een Smalle Hoge Akker. Mesolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.

Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur

2.32.6.0771 X=141670 / Y=379470 Netersel Neterselse Dijk Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering

Archis 35077

Neolithicum - Neolithicum onbepaald

239







Archis 35078

2.32.6.0772 X=141610 / Y=379420 Netersel Hulselsche Heide Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering "terrein (restant van heide) met 2 mesolithische vuursteenconcentraties".opm.: zie andere waarn. Onder obj.nr 121z. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35079

2.32.6.0773 X=141730 / Y=379480 onbepaald/niet geregistreerd Hulselsche Heide Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering "terrein (restant van heideveld) met twee mesolithische vuursteenconcentraties".opm.: zie andere waarn. onder obj.nr 121z. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35080

2.32.6.0774 X=141750 / Y=380820 Netersel Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering "terrein waarop hoge zandrug waarop 4 concentraties

240





van mesolithische vuursteen. Zandrug loopt nog ver door in no richting waarop reeds eerder dergelijke concentraties zijn ontdekt".opm.: zie andere waarn. onder obj.nr 122z. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35081

2.32.6.0775 X=141880 / Y=380860 onbepaald/niet geregistreerd Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering "terrein waarop hoge zandrug waarop 4 concentraties van mesolithische vuursteen. Zandrug loopt nog ver door in no richting waarop reeds eerder dergelijke concentraties zijn ontdekt".opm.: zie andere waarn. onder obj.nr 122z. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35082

2.32.6.0776 X=141930 / Y=380930 onbepaald/niet geregistreerd Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering "terrein waarop hoge zandrug waarop 4 concentraties van mesolithische vuursteen. Zandrug loopt nog ver door in no richting waarop reeds eerder dergelijke concentraties zijn ontdekt".opm.: zie andere waarn. onder obj.nr 122z. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.


Archis 35083


2.32.6.0780 X=141850 / Y=380710

241






Datering Cultuur

onbepaald/niet geregistreerd Roymans 12-05-1973 archeologisch: (veld)kartering meldings-fiche beex: "4 concentraties van mesolithische vuursteenvondsten. De vindplaatsen liggen op een hoge zandrug langs de no rand van een laaggelegen gebied. Nog meer van dergelijke concentraties werden op deze zandrug aangetroffen tot 1 km ten no van Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35095

2.32.6.0782 X=142400 / Y=381400 onbepaald/niet geregistreerd Neterselse Heide Particulier 02-1965 archeologisch: (veld)kartering ca 2 ha groot terrein met verspreide vondsten waarbinnen na het ploegen vaneen heideveld (aanplant dennen) veel vuursteen en 3 "sterkere concentraties zijn gevonden: coördinaten 142.200/381.150, 142.275/381.300, 142.400/381.400 >afzonderlijke sites (verdichting Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35101

2.32.6.0783 X=142200 / Y=381150 Netersel Neterselse Heide Particulier 02-1965 archeologisch: (veld)kartering ca 2 ha groot terrein met verspreide vondsten waarbinnen na het ploegen vaneen heideveld (aanplant dennen) veel vuursteen en 3 "sterkere concentraties zijn gevonden: coördinaten 142.200/381.150, 142.275/381.300, 142.400/381.400 >afzonderlijke sites (verdichting Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

242






Archis 35102

2.32.6.0784 X=145650 / Y=380320 Heiereind Heeind Roymans onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering "perceel met mesolithische vuursteenconcentratie waarbij ook materiaal vankwartsiet van wommersom" Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum n.v.t.

Archis 35103

2.32.6.0799 X=144300 / Y=369340 onbepaald Bladelse Heide Fonteyn 07-04-1970 archeologisch: (veld)kartering "oppervlaktevondsten op geploegde brandgang in bossen"opm.: in vondstbeschrijving aangegeven relatie tussen typen artefactenwerktuig, afslag) en grondstoftype (vuursteen, wommersomkwartsiet) is administratief. Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum n.v.t. Wommersom-kwartsiet Archis 35133

2.32.6.0800 X=144050 / Y=369700 onbepaald/niet geregistreerd Roymans 10-10-1973 archeologisch: (veld)kartering "vuurstenen werktuigen en afslag[en]. Nabij de Belgische

243





grens".opm.: volgens een tweede fiche gaat het om een "concentratie van mesolithische artefacten". Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35135

2.32.6.0801 X=143630 / Y=373230 Ten Vorsel Ten Vorsel Roymans 05-10-1973 archeologisch: (veld)kartering "mesolithische vuursteenartefacten en afslag[en]".opm.: volgens een tweede fiche gaat het om een "concentratie van mesolithische vuursteenartefacten". De vondsten meldingsdatum verschilt iets van het eerste fiche. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35136

2.32.6.0802 X=144830 / Y=374650 onbepaald/niet geregistreerd Kriekeschoor / Dalems Stroomke Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering volgens het 'geïmproviseerde' fiche (handschrift Beex) heeft Roymans iets ten n van dit coördinatenpaar Romeinse scherven, en o.a. scherven van een glazen ribkom en een la tene armband aangetroffen. IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t.


Slofstra 1973 Archis 35137

Uniek nr. Coördinaten Plaats

2.32.6.0803 X=144590 / Y=374250 Bladel

244

Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.

Kriekeschoor Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering


2.32.6.0808 X=146075 / Y=372180 onbepaald


Midden-Neolithicum - Laat-Neolithicum onbepaald vuurstenen dolkje' Archis 35138

Roymans onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering "vondsten aan de rand van de heide."opm.: relatie grondstoftype (vuursteen, wommersom) en artefacttype (afslag,werktuig) in de vondstbeschrijving is administratief. Midden-Mesolithicum - Laat-Mesolithicum n.v.t.

Archis 35149

2.32.6.0809 X=143720 / Y=369970 Bladel Het Goor Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering opm.: zie andere waarn. Onder obj.nr 48n. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.


Archis 35150


2.32.6.0810 X=143780 / Y=370030 onbepaald/niet geregistreerd

245


Het Goor Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering Zie andere waarn. Onder Obj.Nr 48N. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35151


2.32.6.0812 X=146330 / Y=370820 onbepaald/niet geregistreerd Cartierheide Roymans 04-10-1973 archeologisch: (veld)kartering Vondsten op "Bosweg", "Zandweg". Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.


2.32.6.0814 X=143680 / Y=371750 onbepaald/niet geregistreerd Terkoijen Roymans 1968 archeologisch: (veld)kartering


2.32.6.0815 X=144830 / Y=372330 onbepaald/niet geregistreerd De Pals Roymans

Archis 35154

Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35156

246

Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.

10-06-1974 archeologisch: (veld)kartering "Oppervlaktevondsten op Bospad" Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35157





Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst

2.32.6.0820 X=143300 / Y=370100 onbepaald/niet geregistreerd Hapertse Heide Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd

Roymans 30-03-1974 archeologisch: (veld)kartering IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 35159

Roymans 10-02-1974 archeologisch: (veld)kartering IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 35160

247

Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.





archeologisch: (veld)kartering "Oppervlaktevondsten Op Een Brandgang". Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35161

2.32.6.0872 X=143420 / Y=374750 Egypte onbepaald 1965 onbepaald/niet geregistreerd caa: meldingsformulier/ G. Beex. gevonden bij aanleg nieuwe weg resten niet bewaard. Reden gegeven datering niet Middeleeuwen - Middeleeuwen n.v.t. vervaardigd van uitgeholde eikenstam Archis 36296

2.32.6.0874 X=144200 / Y=374580 Bladel Ossenbocht onbepaald onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd caa verwijst naar tekeningen. Gegevens Archis o.g.v. tek./bijschriften (dateringen) door W. Verwers. Nb verzamelwijze onbepaald! Complextype onder voorbehoud. Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen C n.v.t. [W] 'VI A-14' Archis 36298

2.32.6.0880 X=144890 / Y=376275 Hapert Casterse Dijk Particulier

248

Datum vondst Verwerving Beschrijving


1953 niet-archeologisch: graafwerk de documentatie in het caa bestaat uit een door M.C. Dorst d.d. 3-11-1976 samengesteld 'geïmproviseerd' (caa-)fiche op basis van de archeologische inventarisatie door G. Beex met de tekst: 'gemeente Hoogeloon; krtbl. 51 c;coördinaten 144.890/376.275; melder: g. Vroege Bronstijd - Vroege Bronstijd Hilversum-cultuur diagonale en horizontale touwindrukken aan buitenzijde rand;kwartsverschraling


Beex 1954b Archis 36312


2.32.6.0894 X=144400 / Y=377980 casteren Hemelrijk Roymans 15-06-1974 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door G. Beex d.d. 26-6-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Hoogeloon c.a. krtbl. 51 c. Coördinaten144.400/377.980. Vinder (d.d. 15-6-1974)/melder (d.d. 23-6-1974): N. Rooymans, Bredasebaan 17, Bladel. V Late IJzertijd - Late IJzertijd n.v.t. blauw




Archis 36334

2.32.6.0897 X=144920 / Y=376630 onbepaald/niet geregistreerd Casterse Dijk Roymans 01-04-1974 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door G. Beex d.d. 22-4-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Hoogeloon. Krtbl. 51 c. Coördinaten144.920/376.630. Vinder (d.d. 1-4-1974)/melder (d.d. 2-4-1974): n. Roymans, Bredasebaan 17, Bladel. Vondst: sc IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.

249

Bron Archis nr.

Archis 36340






Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving

Roymans 22-12-1973 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 20-4-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Hoogeloon. Krtbl. 51 c. Coördinaten145.170/376.100. Vinder (d.d. 22-12-1973)/melder (d.d. 24-12-1973): Nico Roymans, Bredasebaan 17, Bladel. Vond IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 36351

2.32.6.0901 X=146020 / Y=376440 onbepaald/niet geregistreerd Hoogpoort Roymans 20-12-1973 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 20-4-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Hoogeloon. Krtbl. 51 c. Coördinaten146.020/376.440. Vinder (d.d. 20-12-1973) / melder (d.d. 24-12-1973): Nico Roymans, Bredasebaan 17, Bladel. Vo IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 36352

2.32.6.0903 X=145000 / Y=375050 hapert Kriekeschoor Roymans 10-02-1974 archeologisch: (veld)kartering

250

Beschrijving






de documentatie in het caa bestaat uit een door G. Beex d.d. 22-4-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Bladel. Krtbl. 51c. Coördinaten 145.000/375.050. Vinder (d.d. 102-1974) / melder (d.d. 17-2-1974): N. Roymans, Bredasebaan 17, Bladel. Vondst: g Late IJzertijd - Late IJzertijd n.v.t. Roymans & Van der Sanden 1975 Archis 36354

2.32.6.0904 X=143350 / Y=379460 Netersel Heesbroek Roymans 06-05-1974 niet-archeologisch: graafwerk de documentatie in het caa bestaat uit een door G. Beex d.d. 10-5-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Bladel. Krtbl. 51c. Coördinaten 143.350/379.460. Vinder (d.d. 6-51974) / melder (d.d. 10-5-1974): N. Roymans, Bredasebaan 17, Bladel. Vondst: ku IJzertijd - Romeinse tijd n.v.t.

Archis 36356

2.32.6.0909 X=145000 / Y=374900 Bladel Kriekeschoor ROB 03-1964 archeologisch: inspectie de documentatie in het caa bestaat uit een door G. Beex d.d. 22-2-1966 ingevuld monumentenraad-fiche met als tekst o.a.: 'Bladel, Kriekeschoor terrein met materiaal en bodemsporen uit IJzertijd en Romeinse tijd. Akkerland +- 20 cm diep geploegd. Bij o Midden-IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t. Roymans 1975 Archis 36372

251






2.32.6.0929 X=143800 / Y=373380 Ten Vorsel Looven Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door G. Beex beschreven half a4-velletje met de tekst: 'gem. Bladel. plaats: Ten Vorssel. Kaartbl. 57a. Co-ord. 143.800 x 373.380. op 300 meter ten n.o. van Ten Vorssel ligt een hoge akker langs de linkeroever va IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t.

Archis 36428

2.32.6.0932 X=144400 / Y=377970 Casteren Galgeveld Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door G. Beex beschreven half a4-velletje met de tekst: 'gem. Hoogeloon. plaats: hemelrijken te Casteren. kaartbl. 51 c. Coördinaten: 144.400 x 371.970 [moet zijn: 377.97]. Twee percelen waarop veel scherven uit de IJzertijd IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 36430

2.32.6.0933 X=144360 / Y=374670 onbepaald/niet geregistreerd Hemelrijken Roymans 05-10-1973 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een tweetal door G. Beex d.d. 25-10-1973 en 21-4-1974 ingevulde caa-fiches met de (hier samengevoegde) tekst:'gemeente Bladel. Krtbl. 57a. Coördinaten 144.360/374.670. Melder (d.d. 10-10-1973) /

252







vinder (d.d. 5- en 8-10-1 IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 36432

2.32.6.0934 X=143900 / Y=374150 onbepaald/niet geregistreerd Grote Beerze Roymans 05-05-1974 niet-archeologisch: graafwerk de documentatie in het caa bestaat uit een door G. Beex d.d. 11-5-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente bladel. Krtbl. 57a. Coördinaten 143.900/374.150. Vinder (d.d. 5-51974)/melder (d.d. 10-5-1974): N. Roymans, Bredasebaan 17, Bladel. Vondst: ku IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t.

Archis 36434

2.32.6.0935 X=143550 / Y=373780 onbepaald/niet geregistreerd De Elsten Roymans 30-03-1974 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door G. Beex d.d. 22-4-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Bladel. Krtbl. 57a. Coördinaten 143.550/373.780. Vinder (d.d. 303-1974)/melder (d.d. 2-4-1974): N. Roymans, Bredasebaan 17, Bladel. Vondst: sc IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 36435

2.32.6.0988 X=147500 / Y=379350

253






Datering Cultuur

onbepaald/niet geregistreerd Kaboutersberg Beex onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: inspectie caa: "oud caa-fiche" van M.C. Dorst (3-11-76) met verwijzing naar lijst van vindplaatsen van G. Beex (voorin caamap). Beex spreekt hierin over vondsten uit het paleolithicum, neolithicum, de IJzertijd en de Romeinse tijd (grafveld en urnenveld), zonder ove Neolithicum - Neolithicum onbepaald Beex 1949 Archis 39587

2.32.6.0989 X=147360 / Y=378940 Hoogeloon Kerkakkers Beex 11-06-1953 archeologisch: inspectie caa: loeb-fiche en archis-meldingsformulier. Beex had tijdens een fietstocht een stuk van een Romeinse dakpan gevonden. Deze bleek te komen van een afgraving langs de weg naar Hoogcasteren. Daar bleken er meer te zitten, en bovendien ook Romeinse scherven, IJzertijd - Romeinse tijd n.v.t. Beex 1953b Archis 39592

2.32.6.0990 X=147325 / Y=378925 Hoogeloon Kerkakkers Beex 31-07-1963 archeologisch: inspectie caa: loeb-fiche tijdens veldcontrole heeft Beex de fundamentresten van een gebouw kunnen traceren. De omvang daarvan is ca. 100 x 40 m, en daarmee lijkt het duidelijk een villa. Deze is later opgegraven (zie waarn. 39594).aanleiding voor deze inspectie was Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t.

254


fundamentresten Beex 1964d Archis 39593


2.32.6.0991 X=147300 / Y=378900 Hoogeloon Kerkakkers; Voormalig Amk-Terrein Slofstra 1980 archeologisch: opgraving caa: artikel41-formulieren.opgravingen van het villacomplex, gedaan door de vu in de jaren 1980-1987.naast een inheemse nederzetting uit de Vroeg-Romeinse tijd, en een villa uit de Midden-Romeinse tijd werd hier ook een openlucht- heiligdom gevonden. IJzertijd Vroeg-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t.





De Wit 1985 Archis 39594

2.32.6.0996 X=144080 / Y=378000 Bladel Zandweg Bij Groote Beerze Roymans 30-03-1974 niet-archeologisch: graafwerk caa: "oud caa-fiche".vondsten gedaan in en naast de bermsloot van de nieuwe zandweg, net ten noorden van het terrein, waar Beex zelf in ca. 1950 al aanwijzingen hadgekregen voor bewoning (zie waarnemingen. 39596 en Beex 1965).de hele kruik en het zwarte "bakje" Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. Beex 1965b Archis 39595

2.32.6.0997 X=144100 / Y=377950 onbepaald Bladelsbosch Beex

255







1950 archeologisch: inspectie caa: brief van Beex aan Klok (rob), 18-4-1974. De vindplaats ligt langs de "grote Beerze", ca. 300 m ten noord-westen van de Casterse watermolen. De vrij diepe kuil, die Beex hier aantrof, was volgens hem een drinkwaterput. Volgens Beex was de vindplaats i Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. Beex 1965b Archis 39596

2.32.6.1000 X=144500 / Y=377400 Hapert Castersedijk Beex 1964 archeologisch: inspectie caa: loeb-fiche. vondsten gedaan langs een oude weg aan de Beerse. Later toegevoegd: "ook op de zuidelijk hiervan gelegen akkers kan menoveral Romeinse scherven vinden. het perceel is in 1965 uitgezand." Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. groot stuk "Dragendorff 39 (?)", zie Beex 1973: typefout ? Beex 1973a Archis 39655

2.32.6.1001 X=144700 / Y=376600 Hapert Casterse Dijk Roymans 12-1971 niet-archeologisch: graafwerk rcc: Beex, g., 1973, p. 53 nr. 4; peddemors, a., 1975, catal. nr. 274, foto ipl 226 22 kbrcc: "uitgezand akker terrein oorspr. Heideveld pas vanaf ca. 145 ontgonnen"ad 003 en 004: 90 % van Romeinse vondsten is dakpan opm.: IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t. onversierd Archis 39683

256






2.32.6.1002 X=144700 / Y=376600 Hapert Casterse Dijk Particulier 09-1939 niet-archeologisch: graafwerk caa: loeb-fiche en monumenten-fiche. Nadat in september 1939 bij het rooien van het dennenbos ter plaatse zo'n2600 laat- Romeinse munten gevonden waren, bezocht knippenberg in 1950 dit terrein. Daarbij vond hij veel Romeins puin, waaronder dakpanmateriaal, Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. Beex 1964d Archis 39686

2.32.6.1004 X=146325 / Y=376825 Hoogeloon Hoogepoort Beex 06-08-1963 archeologisch: inspectie caa: loeb-fiche en monumentenraad-fiche. Reeds vroeger waren ter plaatse afvalkuilen met Romeinse scherven gevonden. In 1963 vond g. Beex bij veldcontrole stukken Romeins dakpan en schervenaardewerk, waaronder ts en Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. Beex 1964d Archis 39689

2.32.6.1005 X=146500 / Y=376600 Hapert Hoogepoort Beex 06-08-1963 archeologisch: inspectie caa: monumentraad-fiche van Beex. Vondsten gedaan bij Veldcontrole in 1963.hier zijn dezelfde vondsten vermeldt Als bij objectnr. 51cz-45 (waarn.39689). Mogelijk heeft Beex Ze niet per vindplaats opgesplitst.

257


Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t.


2.32.6.1006 X=144600 / Y=375920 hapert Bij De Molenwiel Roymans 04-1972 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad 17: Dun Esdekopm.: Oorspronkelijk Ingevoerd Fiche Was Niet In Het Bestand Terug Te Vin-Den. Late IJzertijd - Late IJzertijd n.v.t.





Beex 1964d Archis 39693

Archis 39695

2.32.6.1007 X=144700 / Y=377000 Hapert Casterse Dijk Beex 05-08-1963 archeologisch: inspectie caa: monumentraad-fiche van Beex. Vondsten gedaan bij veldcontrole in 1963 de hele strook tussen 144.500/377.500 en 144.900/376.375, meestal akkers,zat vol met zeer veel Romeinse scherven. Ongeveer het midden van dit gebied is hier aangegeven (en niet de ge Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. zeer veel' Archis 39698

2.32.6.1011 X=147550 / Y=379450 Hoogeloon onbepaald 1827

258

Verwerving Beschrijving






niet-archeologisch: graafwerk caa: verwijzing naar fiche in "oud rob-archief" (kopie)in de Kaboutersberg waren in 1827 bij opdelving Romeinse oudheden gevonden. Zo vermeldt van der Aa in 1844, zonder te zeggen om wat voor vondsten het gaat. Hermans 1865 verwijst hiernaar, en vermeldt v Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. Herman 1865 Archis 39705

2.32.6.1012 X=146000 / Y=378000 Hoogeloon Kabouterberg onbepaald 1841 onbepaald/niet geregistreerd caa: verwijzing naar fiche in "oud rob-archief" (kopie).in 1841 was in de heide in dit dorp (i.e. Hoogeloon) de bodem van een "kom van Samisch aardewerk" gevonden, die zich bevindt in het museum van het prov. Genootschap te den bosch. Het stuk dat door j.c. Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. opschrift Anticuus? (Hermans); begin 2de eeuw (Holwerda Van der Aa 1844 Archis 39706

2.32.6.1015 X=145070 / Y=376130 Hapert Roymans 15-02-1974 archeologisch: (veld)kartering caa: "oud caa-fiche", ingevuld door G. Beex. Oppervlaktevondsten. determinatie/veldcontrole door g. Beex d.d. 17-2-1974.opmerking: "geploegde akker, noordelijk van provinciale weg te hapert". Vondsten niet nader beschreven, alleen: "Romeinse en inheemse scherven IJzertijd - IJzertijd n.v.t.

Archis 39709

259






2.32.6.1016 X=147025 / Y=379050 onbepaald Doollandse Akkers Roymans 02-04-1974 archeologisch: (veld)kartering caa: "oud caa-fiche", ingevuld door G. Beex. Oppervlaktevondsten.determinatie/veldcontrole door g. Beex d.d. 2-4-1974.opmerking: "geploegde akker"andere vondsten niet beschreven. Midden-Romeinse tijd - Laat-Romeinse tijd n.v.t.

Archis 39710

2.32.6.1017 X=147200 / Y=379250 Hoogeloon Doollaandse Akkers Roymans 02-04-1974 archeologisch: (veld)kartering caa: verwijzing naar "oud rob-archief" (kopie). Oppervlaktevondsten. determinatie/veldcontrole door G. Beex d.d. 2-4-1974.opmerking: "geploegde akker"andere vondsten niet beschreven. Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t.

Archis 39711

2.32.6.1018 X=145830 / Y=376870 Hapert Hoogpoort Roymans 16-10-1973 archeologisch: (veld)kartering caa: caa-fiche, ingevuld door G. Beex. Oppervlaktevondsten, aanwijzing voor nederzetting (G. Beex). Determinatie/veldcontrole door G. Beex d.d. 17-101973.een "veldkartering AIVU."-fiche met betrekking tot deze waarneming bevat de volgende tekst: 'kaartblad: 51 c zu

260







Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t.

Archis 39712

2.32.6.1020 X=144730 / Y=377350 Casteren Kattenberg Roymans 10-10-1973 archeologisch: (veld)kartering caa: "oud caa-fiche", ingevuld door G. Beex. Oppervlaktevondsten. Determinatie/veldcontrole door G. Beex d.d. 17-10-1973.opmerking: "gevonden ca. 100 meter ten westen van de voormalige grafheuvel"de kattenberg"".ander aardewerk niet nader beschreven. Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t.

Archis 39713

2.32.6.1021 X=141280 / Y=376250 onbepaald/niet geregistreerd Franse Hoef Roymans 02-10-1973 archeologisch: (veld)kartering caa: "oud caa-fiche", ingevuld door g. Beex. Oppervlaktevondsten, aanwijzing voor nederzetting (g. Beex).determinatie/veldcontrole door g. Beex d.d. 15-101973.opmerking: "geploegde akker, westelijk van Franse Hoef". Vondsten niet nader beschreven. IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t.

Archis 39714

2.32.6.1022 X=142770 / Y=375330 Onbekend

261

Zwartakkers Roymans 1975 archeologisch: (veld)kartering caa: "geïmproviseerd fiche" van g. Beex. Oppervlaktevondsten, aanwijzing voor nederzetting (g. Beex)determinatie/veldcontrole door g. Beex d.d. 8-51973.naast Romeinse scherven zou ter plaatse ook een Bronzen munt van Julius-caesar gevonden (??).bij navraag Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting Literatuur Bron Archis Archis nr. 39724 Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving





2.32.6.1026 X=144520 / Y=377470 onbepaald De Maatschappij Roymans 10-05-1973 archeologisch: (veld)kartering caa: "oud caa-fiche", ingevuld door g. Beex. oppervlaktevondsten, aanwijzing voor nederzetting (schervenmateriaal ?) . De vondsten zijn gedaan in de rand van het bos, "nog juist op de zuidrand van het perceel dat als Romeins (crematie)grafveld op de monumentenlijst staat. Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t.

Archis 39729

2.32.6.1027 X=146250 / Y=376500 Hapert Hoogpoort Roymans 03-10-1974 archeologisch: (veld)kartering caa: "oud caa-fiche", ingevuld door g. Beex. Oppervlaktevondsten, gevonden in zandafgraving. Scherven van een Romeinse kruik, met verse breukranden. Determinatie/veldcontrole door g. Beex d.d. 710-1974.opmerking: "in n en no hiervan gelegen percelen is Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t.

262







Archis 39730

2.32.6.1030 X=143330 / Y=372940 Ten Vorsel Roymans 1973 archeologisch: (veld)kartering caa: "geïmproviseerd fiche" (g. Beex).oppervlaktevondsten, aanwijzing voor nederzetting (g. Beex).determinatie/veldcontrole door g. Beex d.d. 5-31973.opmerking: "op een perceel z.w. van Ten Vorsel" Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. veel scherven Beex 1973i Archis 39740

2.32.6.1070 X=147500 / Y=379300 Hoogeloon Kaboutersberg; voormalig AMK-terrein Beex 31-07-1963 archeologisch: (veld)kartering deze waarneming betreft het middelpunt van voormalig amk terrein 51c-007. Het betrof een beschermd monument (odb 45714) waarin sporen van bewoning en/of begraving uit de prehistorie en Romeinse tijd. Sporen van prehistorische en Romeinse bewoning en/of Mesolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 405559

2.32.6.1072 X=144555 / Y=377560 Casteren De Vloed BAAC bv 27-03-2006 archeologisch: opgraving

263

Beschrijving






tijdens het onderzoek zijn slechts in een klein deel van het onderzochte traject archeologische vondsten en sporen aangetroffen. Op het zuidelijke monument met de nummers 640/51c-003 zijn in het geheel geen aanwijzingen aangetroffen voor de aanwezigheid Neolithicum - Romeinse tijd onbekend/n.v.t. Ter Wal 2006 Archis 406543

2.32.6.1073 X=146424 / Y=371236 Hapert Bredasche Baan RAAP 04-2003 archeologisch onderzoek: booronderzoek deze boorvondst is gedaan in het monument 57a-002 in het kader van het project amr (zie ook archisnr. 139798). De noordoost grens van dit monument wordt gevormd door een oude verbindingsroute, met de naam 'Bredasche baan', die als een vrijwel kaarsrecht z Midden-Mesolithicum - Neolithicum onbepaald boring 2; verbrand; evt. jonger Archis 406803

2.32.6.1094 X=144500 / Y=377500 Casteren De Vloed RAAP 06-07-2001 archeologisch onderzoek: booronderzoek het doel van het onderhavige onder zoek was inzicht verkrijgen in de actuele fysieke situatie van het monument en verificatie van de redengevende omschrijving. Verder was het zaak om vast te stellen of het om basaltlava/tefriet gaat en of de begrenzing van het monument juist is. Late Bronstijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t. boorvondsten Archis 406917

264


2.32.6.1182 X=144600 / Y=377350 Casteren


2.32.6.1203 X=144780 / Y=378320 Casteren Kerkeneind Particulier 03-1973 niet-archeologisch: graafwerk caa: caa-fiche. Drinkwaterput vervaardigd uit eikestam die na splijting werd uitgehold en daarna aan elkaar gelast door naast de naden boorgaten aan te brengen, en daarin houten pennen te slaan die aan de buitenzijde ongeveer 10 a 15 cm uitstaken en die met Middeleeuwen - Middeleeuwen n.v.t. van eikenstam




Roymans onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t.

Archis 411558

Archis 42541

2.32.6.1204 X=144660 / Y=378520 Casteren Kerkstraat Particulier 16-05-1973 niet-archeologisch: graafwerk caa: caa-fiche. Drinkwaterput vervaardigd uit opgestapelde graszoden die op de bodem van deput waren geplaatst op een wagenwiel. Datering: waarschijnlijk Middeleeuws. Gevonden bij het uitgraven van bouwputten Middeleeuwen - Middeleeuwen n.v.t.

265


Archis 42543

Uniek nr. 2.32.6.1252 Coördinaten X=146800 / Y=378750 Plaats Hoogeloon Toponiem Oude Toren Naam vinder onbepaald Datum vondst 01-1981 Verwerving niet-archeologisch: graafwerk BeschrijvingBron: aantekening door w.j.h. Verwers met de tekst: 'Hoogeloon, 146.80 /378.75. Melding 30-1-81. 50 m west v d oude toren, bij aanleg nw wegtracee.2 drinkwaterputten, 3 m van elkaar, uitgeholde eikenboom. Melding c. Cornelissen, Eersel. Datering ?'. Datering Middeleeuwen - Middeleeuwen Cultuur n.v.t. Toelichting Literatuur Bron Archis Archis nr. 44822

Uniek nr. 2.32.6.1255 Coördinaten X=144620 / Y=377400 Plaats Casteren Toponiem Hoogcasterenseweg Naam vinder Beex Datum vondst 1960 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een door w.j.h. Verwers ingevuld rcc-fiche met als vondstbeschrijving' een randfragment keramiek Terra Sigillata Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting Literatuur Bron Archis Archis nr. 44828

Uniek nr. 2.32.6.1258 Coördinaten X=147560 / Y=376450 Plaats Hapert Toponiem Langrijt Naam vinder Fonteyn Datum vondst 03-11-1979 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een door w.j.h. Verwers ingevuld rcc-fiche met als vondstbeschrijving' meerdere 10 stuks vuursteen 266


gereedschap waaronder een klingmes. Meerdere 8stuks vuursteen materiaal. Een fragment steen slijpsteen. periode: Mesolithicum. Vrije tekst: brief dd. 4-xi-79'. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 44832

Uniek nr. 2.32.6.1261 Coördinaten X=146030 / Y=376690 Plaats Hapert Toponiem Hoogpoort Naam vinder Roymans Datum vondst 03-1978 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: hh-317, 69/ hh-721. Datum:maart 1978. Naam site: hoogpoort. Toestand maaiveld: jonge aanplant. Coördinaten: 146,030 / 376,690. Omschrijving. Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting 1x kamstreekversiering Literatuur Bron Archis Archis nr. 44876

Uniek nr. 2.32.6.1264 Coördinaten X=144770 / Y=376680 Plaats Bladel Toponiem Krommen Hoek ; Casterse Dijk Naam vinder Roymans Datum vondst 1975 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xii. Vondstnr.: 61/ hh-718. Datum: 1975 / 1976. Naam site: Krommen hoek. toestand maaiveld: akker. Coördinaten: 144,770 /376,680. omschrijving vondst / Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting Literatuur Bron Archis Archis nr. 44879

267

Uniek nr. 2.32.6.1266 Coördinaten X=145890 / Y=376610 Plaats Hapert Toponiem Burgemeester Van Woenseldreef Naam vinder Roymans Datum vondst 08-1973 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh-xii. Vondstnr.: 64/ hh-727. Datum: aug. 1973.naam site: burg. Van Woenseldreef. Toestand maaiveld: akker. coördinaten:145,890/376,610. Omschrijving vonds Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting Literatuur Bron Archis Archis nr. 44881

Uniek nr. 2.32.6.1268 Coördinaten X=144720 / Y=376590 Plaats Bladel Toponiem Krommen Hoek ; Cabasaltlava/Tefrietrse Dijk Naam vinder Roymans Datum vondst 03-1973 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xii. Vondstnr.: 65/ hh-716. Datum: maart 1973.naam site: Krommen Hoek. toestand maaiveld: ontgronde akker. coördinaten:144,720/376,590. Omschrijving vo Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting evt. ouder of jonger Literatuur Bron Archis Archis nr. 44882

Uniek nr. 2.32.6.1270 Coördinaten X=146060 / Y=376890 Plaats Hapert Toponiem Hoogpoort Naam vinder AIVU Datum vondst 12-02-1974 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: 8/ hh-722. Datum: 12-02-1974.naam site: Hoogpoort. toestand maaiveld: jonge aanplant. coördinaten:146,060/376,890. Omschrijving vondst

268


Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t.

Archis 44884

Uniek nr. 2.32.6.1272 Coördinaten X=146060 / Y=376800 Plaats Hapert Toponiem Hoogpoort Naam vinder AIVU Datum vondst 13-02-1974 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: 15/ hh-724. Datum: 13-02-1974en 21-04-1974. Naam site: hoogpoort. Toestand maaiveld: jonge aanplant. Coordinaten: 146,060 / 376,800. Datering Midden-Romeinse tijd - Laat-Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting Literatuur Bron Archis Archis nr. 44887

Uniek nr. 2.32.6.1274 Coördinaten X=146060 / Y=376800 Plaats Hapert Toponiem Hoogpoort Naam vinder AIVU Datum vondst 08-1973 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: 53/ hh-724. Datum: aug. '73 -aug. '74. Naam site: hoogpoort. toestand maaiveld: jonge aanplant. Coördinaten: 146,060 / 376,800. Omsch Datering Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting Literatuur Bron Archis Archis nr. 44888


2.32.6.1276 X=146100 / Y=376630 Hapert

269

Toponiem Hoogpoort Naam vinder Roymans Datum vondst 11-1975 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: 65/ hh-720. Datum: nov. 1975 -febr. 1976. Naam site: Hoogpoort (hoofdakker/oostkant). Toestand maaiveld:jonge aanplant. Datering Romeinse tijd - Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting 1 met vingertopindrukken, 9 met groeflijnen Literatuur Bron Archis Archis nr. 44889

Uniek nr. 2.32.6.1279 Coördinaten X=146100 / Y=376700 Plaats Hapert Toponiem Hoogpoort Naam vinder Particulier Datum vondst 12-01-1990 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een door g.h. Fonteyn ingevuld rcc-fiche met hierop vier schetsen van de slijpsteen, die als oppervlaktevondst op een aspergeveld werd aangetroffen door dhr. P. Das. tevens een brief van g.h. Fonteyn d.d. 16-3-1990,waarin de verblijfplaats van het Datering Vroeg-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting 3 slijpgeultjes uitgesleten. Literatuur Bron Archis Archis nr. 44916

Uniek nr. 2.32.6.1291 Coördinaten X=146070 / Y=376600 Plaats Hapert Toponiem Hooibergse Akker ; De Elsten Naam vinder AIVU Datum vondst 08-02-1974 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: hh-506, 1/hh-720. Datum: 8-02-1974. Naam site: Hoogpoort. toestand maaiveld: jonge aanplant. coördinaten:146,070/376,600. Vondstomst.: Datering Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd Cultuur n.v.t. Toelichting

270


Archis 44938

Uniek nr. 2.32.6.1302 Coördinaten X=143690 / Y=372660 Plaats Bladel Toponiem Het Goor ; Troprijt Naam vinder AIVU Datum vondst 21-05-1968 Verwerving archeologisch: (veld)kartering BeschrijvingBron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:57 a noord. Werkeenheid: bn-ix. Vondstnr.: 58/ bn-609. Datum: 21-5-1968.naam site: Het Goor. toestand maaiveld: akker. Coördinaten: 143.690/372.660vondstomst.: goed. Omschrijving Datering Midden-IJzertijd - Late IJzertijd Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting zowel glad als besmeten. Literatuur Bron Archis Archis nr. 44961




2.32.6.1374 X=142900 / Y=379600 Netersel Oude Kerk ROB onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd ad 124 braakliggend terrein met hokken voor pluimvee;overblijfselen van oude parochiekerk. Terrein met resten van een kerk uit de late middeleeuwen en sporen van middeleeuwse bewoning het betreft de overblijfselen van de 14e eeuwse parochiekerk van net Vroege Middeleeuwen - Late Middeleeuwen n.v.t. Theuws 1989 Archis 5165

2.32.6.1380 X=142700 / Y=381600 Onbekend Achterste Most ROB onbepaald/niet geregistreerd

271

Verwerving Beschrijving




archeologisch: opgraving in het kader van het project update waarnemingen met materiaalcategorie xxx 2006 is ervoor gekozen om aan het complextype nederzetting geen vondsttype toe te kennen als in de beschikbare documentatie geen melding wordt gemaakt van relevante archeologisch Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 5169

2.32.6.1381 X=142190 / Y=381140 Netersel Netersel Heide ROB onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd terrein met sporen van bewoning (vuursteenvindplaatsen) uit het mesolithicum. In het begin van de jaren '60 zijn hier door een amateurarcheoloog (Van Kemenade) op verschillende plaatsen vondsten gedaan. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t. Beex 1966g Archis 5170


2.32.6.1387 X=145270 / Y=369320 Onbekend Kriekeschoor ROB 1964 archeologisch: opgraving Ad 124 Vindplaats Van Vuursteen Artefacten;Monument 1. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.


2.32.6.1388 X=146420 / Y=371250

Archis 5198

272


Onbekend Wilrijs Particulier 09-1961 archeologisch: opgraving Monument 2.Ad 303 Mesolitisch. Midden-Mesolithicum - Neolithicum onbepaald


2.32.6.1390 X=144590 / Y=376630 Onbekend Bredasche Baan ROB onbepaald/niet geregistreerd indirect: archief monument 4. In het kader van het project update waarnemingen met materiaalcategorie xxx 2006 is ervoor gekozen om aan het complextype nederzetting geen vondsttype toe te kennen als in de beschikbare documentatie geen melding wordt gemaakt van relevante Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. vml. Midden-/Laat-Mesoliticum



Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron

Archis 5199

Archis 5200

2.32.6.1392 X=147350 / Y=379260 Onbekend Bredasche Baan ROB onbepaald/niet geregistreerd indirect: archief ad 127 sporen van prehistorische en Romeinse bewoning en of begraving. In het kader van het project -update waarnemingen met materiaalcategorie -xxx 2006- is ervoor gekozen om aan het complextype nederzetting geen vondsttype toe te kennen als in de besch Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t.

Archis

273

Archis nr.

5202

2.32.6.1401 X=144750 / Y=376680 Hapert Casterse Dijk ADC ArcheoProjecten 12-2001 archeologisch: opgraving een klein aantal sporen is aangetroffen (waarschijnlijk een deel van een nederzetting) uit de Romeinse tijd. Hierbij is ook aardewerk en tufsteen gevonden. Daarnaast zijn in de directe omgeving sporen gevonden die niet nader te dateren zijn. Uit een (natuurlijke) DateringBronstijd - IJzertijd Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting Literatuur De Haan & Jager 2002 Bron Archis Archis nr. 52140 Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving




2.32.6.1482 X=144500 / Y=377500 Casteren De Vloed RAAP 04-04-2002 archeologisch onderzoek: booronderzoek booronderzoeken hebben uitzonderlijk veel aardewerk aangetroffen uit de Romeinse tijd (import en/of inheems) en/of IJzertijd. Deze vondsten, en de vondst van een brok basaltlava afkomstig van een maalsteen, wezen op bewoningsactiviteiten. Dat aansluiten IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t. Beex 1964d Archis 53672

2.32.6.1483 X=142815 / Y=381970 Netersel Kapeldijk; voormalig AMK-terrein RAAP 16-04-2002 archeologisch onderzoek: booronderzoek onderzoeksresultaten: bij een eerder terreinbezoek door

274



Datering Cultuur Toelichting Literatuur BronLiteratuur Archis nr.




j.h.c.Deeben en s.w.Jager was reeds vastgesteld dat de coördinaten van de vindplaats, zoals die door Beex werden vermeld, niet erg exact waren. Volgens deze rob-collega's zou het zwaartepunt van de Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 53674

2.32.6.1519 X=141900 / Y=380860 Netersel Steenven G.A. van Kemenade Archeologoische Wekgroep 't Oude Sot 1961; maart 1973 t/m eind 1975 archeologisch: veldverkennig; opgraving vondst gedaan op zandpad en in aangrenzende jonge dennenaanplant, gevolgd door veldverkennnigen en zeefcampagne Midden-Mesolithixum - Midden-Mesolithicum

Arts & Deeben 1977 600025

2.32.6.1591 Onbekend Netersel Van Kemenade vml. 1967 archeologisch: veldverkenning gevonden nadat een heide- en buntveld geploegd was. Vondsten: o.a. fragment van een gefacetteerde vuursteen bijl, die secundair als kern gediend heeft. Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

Van Kemenade 1967 600098

2.32.6.1602 Onbekend Hoogeloon

275

Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur BronLiteratuur Archis nr.

Hoogpoort N. Roymans 1974 of daarvoor archeologisch: veldverkenning dolia; terra sigillata; dakpannen; wijfschalen etc. Romeinse tijd - Romeinse tijd


2.32.6.1724 X=144870 / Y=374740 Bladel Kriekeschoor





Roymans 1974 600109

24933

Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.

Slofstra-archief 600236

24933



276


24933









24933



24933

Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t.


24959 onbekend

277

Beschrijving





gevonden nagenoeg in alle gevallen aan de lage kant van een perceel gelegen op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Midden-IJzertijd - Late IJzertijd onbekend/n.v.t. ca. 90 wandscherven, zowel ruw- als gladwandig; 2 randfragmenten; alle onversierd Slofstra-archief 600241

2.32.6.1730 X=144830 / Y=374740 Bladel Kriekeschoor 24959 onbekend gevonden nagenoeg in alle gevallen aan de lage kant van een perceel gelegen op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend gepolijst Slofstra-archief 600242

2.32.6.1731 X=144830 / Y=374740 Bladel Kriekeschoor 24959 onbekend gevonden nagenoeg in alle gevallen aan de lage kant van een perceel gelegen op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend




2.32.6.1732 X=144830 / Y=374740 Bladel

278

Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving






Kriekeschoor 24959 onbekend gevonden nagenoeg in alle gevallen aan de lage kant van een perceel gelegen op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Neolithicum - Neolithicum onbekend


2.32.6.1733 X=144830 / Y=374740 Bladel Kriekeschoor 24959 onbekend gevonden nagenoeg in alle gevallen aan de lage kant van een perceel gelegen op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Neolithicum - Neolithicum onbekend


2.32.6.1734 X=144830 / Y=374740 Bladel Kriekeschoor 24959 onbekend gevonden nagenoeg in alle gevallen aan de lage kant van een perceel gelegen op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Neolithicum - Neolithicum onbekend gecraqueleerd Slofstra-archief 600246

279




2.32.6.1735 X=144740 / Y=375230 Onbekend De Werft onbekend ca. 1973 onbekend gevonden op hoge rug tegenover de Kriekeschoor, aaan de westzijde van de Beerze Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.


2.32.6.1736 X=144740 / Y=375230 Onbekend De Werft onbekend ca. 1973 onbekend gevonden op hoge rug tegenover de Kriekeschoor, aaan de westzijde van de Beerze Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t.


2.32.6.1737 X=144740 / Y=375230 Onbekend De Werft onbekend ca. 1973 onbekend gevonden op hoge rug tegenover de Kriekeschoor, aaan de westzijde van de Beerze Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.


280



2.32.6.1738 X=144740 / Y=375230 Onbekend De Werft onbekend ca. 1973 onbekend gevonden op hoge rug tegenover de Kriekeschoor, aaan de westzijde van de Beerze Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. waarvan 1x aan twee kanten gebruikt Slofstra-archief 600250

2.32.6.1739 X=144620 / Y=374360 Onbekend Zwartven N. Roymans 26512 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug tussen de Beerze en het voormalige Zwartven Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t. top van bijl uit lchtgrijze vuursteen Slofstra-archief 600251

2.32.6.1740 X=144620 / Y=374360 Onbekend Zwartven N. Roymans 26512 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug tussen de Beerze en het voormalige Zwartven Datering Mesolithicum - Neolithicum Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting eventueel jonger, aangezien ter plaatse ook middenBronstijd-aardewerk is aangetroffen Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving

Literatuur Bron

Slofstra-archief

281

Archis nr.

600252

2.32.6.1741 X=144620 / Y=374360 Onbekend Zwartven N. Roymans 26512 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug tussen de Beerze en het voormalige Zwartven Datering Mesolithicum - Neolithicum Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting eventueel jonger, aangezien ter plaatse ook middenBronstijd-aardewerk is aangetroffen Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving



2.32.6.1742 X=144620 / Y=374360 Onbekend Zwartven N. Roymans 26512 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug tussen de Beerze en het voormalige Zwartven Datering Mesolithicum - Neolithicum Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting eventueel jonger, aangezien ter plaatse ook middenBronstijd-aardewerk is aangetroffen; waaronder 1 groot klingfragment, die mogelijk als werktuig is gebruikt, maar met sterk beschadigde zijkant Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving




2.32.6.1743 X=144620 / Y=374360 Onbekend Zwartven N. Roymans 26512 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug tussen de Beerze en het voormalige Zwartven

282

Datering Mesolithicum - Neolithicum Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting eventueel jonger, aangezien ter plaatse ook middenBronstijd-aardewerk is aangetroffen Literatuur Bron Archis nr.


Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting


2.32.6.1744 X=144620 / Y=374360 Onbekend Zwartven N. Roymans 26512 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug tussen de Beerze en het voormalige Zwartven Mesolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. "vuursteenfragmenten"; eventueel jonger, aangezien ter plaatse ook midden-Bronstijd-aardewerk is aangetroffen Slofstra-archief 600256

2.32.6.1745 X=144620 / Y=374360 Onbekend Zwartven N. Roymans auhustus 1972 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug tussen de Beerze en het voormalige Zwartven Mesolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. gemaakt van "kiezel"; eventueel jonger, want ter plaatse is tevens Midden-Bronstijd- aardewerk gevonden




2.32.6.1746 X=144020 / Y=377320 Onbekend De Rijten N. Roymans

283


1973; 1973 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op lage westelijke helling van het Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A Stein-groep


Uniek nr. 2.32.6.1747 Coördinaten X=144020 / Y=377320 Plaats Onbekend Toponiem De Rijten Naam vinder N. Roymans Datum vondst 1973; 1973 Verwerving archeologisch: veldkartering Beschrijving gevonden op akker op lage westelijke helling van het Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A Cultuur Stein-groep ToelichtingDatering o.g.v. associatie met transversale spits Literatuur Bron Slofstra-archief Archis nr. 600259

Uniek nr. 2.32.6.1748 Coördinaten X=144020 / Y=377320 Plaats Onbekend Toponiem De Rijten Naam vinder N. Roymans Datum vondst 1973; 1973 Verwerving archeologisch: veldkartering Beschrijving gevonden op akker op lage westelijke helling van het Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A Cultuur Stein-groep ToelichtingDatering o.g.v. associatie met transversale spits Literatuur Bron Slofstra-archief Archis nr. 600260


2.32.6.1749 X=144020 / Y=377320 Onbekend De Rijten N. Roymans 1973; 1973

284

Verwerving archeologisch: veldkartering Beschrijving gevonden op akker op lage westelijke helling van het Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A Cultuur Stein-groep ToelichtingDatering o.g.v. associatie met transversale spits Literatuur Bron Slofstra-archief Archis nr. 600261


2.32.6.1750 X=144020 / Y=377320 Onbekend De Rijten N. Roymans 1977; 1977 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op lage westelijke helling van het Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A Stein-groep fragment van geslepen bijl; datering o.g.v. associatie van transversale spits Slofstra-archief 600262

Uniek nr. 2.32.6.1751 Coördinaten X=144020 / Y=377320 Plaats Onbekend Toponiem De Rijten Naam vinder N. Roymans Datum vondst 1977; 1977 Verwerving archeologisch: veldkartering Beschrijving gevonden op akker op lage westelijke helling van het Datering Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A Cultuur Stein-groep ToelichtingDatering o.g.v. associatie met transversale spits; eventueel Literatuur Bron Slofstra-archief Archis nr. 600263


2.32.6.1752 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering

285

Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.

gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertRomeinse tijd - Romeinse Tijd n.v.t. alle randfragmenten Slofstra-archief 600264


2.32.6.1753 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertRomeinse tijd - Romeinse Tijd n.v.t. alle wandfragmenten


2.32.6.1754 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertRomeinse tijd - Romeinse Tijd n.v.t. met kamstreekversiering; eventueel IJzertijd


2.32.6.1755 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering gevonden op het hoogste punt van het plateau Hatert-



286


Romeinse tijd - Romeinse Tijd n.v.t. bodemfragment; onversierd Slofstra-archief 600267


2.32.6.1756 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertRomeinse tijd - Romeinse Tijd n.v.t. bodemfragment


2.32.6.1757 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertRomeinse tijd - Romeinse Tijd n.v.t. 2x randscherven, 3 wandscherven

Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering

2.32.6.1758 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertRomeinse tijd - Romeinse Tijd



287

Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.

n.v.t. 1 randfragment, 1 bodemfragment en 6 wandfragmenten, waarvan 1 versierd Slofstra-archief 600270


2.32.6.1759 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertRomeinse tijd - Romeinse Tijd n.v.t.




2.32.6.1761 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertRomeinse tijd - Romeinse Tijd



288


n.v.t.










289




2.32.6.1765 X=145800 / Y=376820 Onbekend t Kerkhof N. Roymans 26490 archeologisch: veldkartering gevonden bij ontgronding; gelegen op westrand plateau Hapert-Hoogeloon; stratigrafisch van onder esdek Romeinse Tijd - Romeinse Tijd n.v.t. 2 randfragmenten en ca. 60 wandfragmenten Slofstra-archief 600277


2.32.6.1766 X=147280 / Y=378880 Hoogeloon Kerkakkers AIVU 1980-1982 archeologisch: opgraving


2.32.6.1767 X=147280 / Y=378880 Hoogeloon Kerkakkers AIVU 1980-1982 archeologisch: opgraving

Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur


Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur

290





2.32.6.1993 X=147300 / Y=379580 onbepaald Koebosakkers G. Beex veldkartering Romeins aardewerk en dakpannen,laat ME en NT aardewerk, klein en steen; gevonden op hooggelegen akker op uiteinde van de rug tussen Ulste en Kleine Beerze Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA-nr. 1978: 51 G. Beex Slofstra-archief 600514


2.32.6.1994 X=147420 / Y=379230 Hoogeloon Hoogeloons Bosch


2.32.6.1995 X=147420 / Y=379230 Hoogeloon Hoogeloons Bosch

1974 veldkartering 16 x vuursteen: 2 klingen Steentijd - Steentijd onbekend CAA nr. 1978: 41 Slofstra-archief 600515

1974 veldkartering Grote hoeveelheid Romeins aardewerk, met ook dakpannen, stenen, slakken, bewerkt been en klei, gevonden op geploegde akker.

291





Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978: 41 Slofstra-archief 600516

2.32.6.1996 X=147550 / Y=379300 Hoogeloon Kaboutersberg N. Roymans 1976 veldkartering grote hoeveelheid Romeins aardewerk, slakmateriaal, tufsteen, glas, en slijpsteen gevonden op gescheurd grasland Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978: 315 Slofstra-archief 600517

2.32.6.1997 X=147350 / Y=378940 Hoogeloon Kerkakkers (op helling plateau tussen Ulst en kleine Beerze, rand van de es.) 1975 oppervlaktevondst divers Romeinse tijd - Late Middeleeuwen onbekend CAA nr. 1978:48 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600518

2.32.6.1998 X=147350 / Y=378940 Hoogeloon kerkakkers 1953 opgraving divers

292


Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:50 G.Beex Slofstra-archief 600519


2.32.6.1999 X=147380 / Y=378920 Hoogeloon kerkakkers N. Roymans 1977 oppervlaktevondst divers Romeinse tijd - recent onbekend CAA nr. 1978:325 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600520


2.32.6.2000 X=146950 / Y=378960 Hoogeloon Kapel (hoge deel van de westelijke helling van de hoge rug tussen Ulst en Kleine Beeze)



1974 oppervlaktevondst Terra Sigillata, Terra Nigra, Pingsdorf, recent aardewerk, dakpanfragmenten Romeinse tijd - recent onbekend CAA nr. 1978:46 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600521

2.32.6.2001 X=147030 / Y=378760 Hoogeloon kerkakkers-west (esakker, hoge rug tussen Ulst en Kleine 1975 oppervlaktevondst Romeinse dakpanfragment met grafitto; gevernist

293



aardewerk; fragment M.E. kogelpot; recent aardewerk Romeinse tijd - recent onbekend CAA nr. 1978:47 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600522

2.32.6.2002 X=148560 / Y=379010 Hoogeloon Hoogcasteren


1968 bij wegaanleg fragment dolium, grote wrijfschaal, kruikfragmenten, houtskoolkuil Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:67 G.Beex / H. Mandos en A.D. Kaakebeeke Slofstra-archief 600523


2.32.6.2003 X=144700 / Y=376600 Hoogeloon Krommen hoek N. Roymans 1974 oppervlaktevondst divers Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:311 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600524


2.32.6.2004 X=144750 / Y=376700 Hoogeloon Krommen hoek N. Roymans 1977 onbekend

294

Beschrijving




fragment La Tene armband, diverse aardewerk, diverse Romeins aardewerk, gesmolten glas, verbrand bot, fragment Pingsdorf, fragment M.E. aardewerk, fragment Romeinse Late IJzertijd - Late Middeleeuwen onbekend CAA nr. 1978:312 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600525

2.32.6.2005 X=146105 / Y=378065 Hoogeloon akker op esdek ten Noorden van de Dijkstraat 1974 onbekend divers

onbekend CAA nr. Slofstra-archief 600526

2.32.6.2007 X=144880 / Y=374760 Onbekend Kriekeschoor (hoofdakker / hoge kop tussen Beerze en Dalems Stroomke) 1974-1975 oppervlaktevondst wand-, rand-, oor-, bodemfragmenten versierd en onversierd aardewerk, wandfragment Terra Nigra, Pingsdorf, Pfaffenrath, kogelpot en andere midden ijzertijd - late middeleeuwen onbekend CAA nr. 1977:279




2.32.6.2008 X=144880 / Y=374760 Onbekend Kriekeschoor (hoofdakker / hoge kop tussen Beerze en 295

Dalems Stroomke) Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.

N. Roymans 1976-1978 oppervlaktevondst glasfragmenten diverse kleuren kralen, vensterglas, Belgische waar, wrijfschaal, Romeinse kruik en dolium Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:407 Slofstra-archief 600529


2.32.6.2009 X=144880 / Y=374760 Onbekend Kriekeschoor (hoofdakker / hoge kop tussen Beerze en Dalems Stroomke)

Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving

N. Roymans 1971-1975 oppervlaktevondst vuursteen, huttenleem, slakken, Romeins aardewerk, glasfragmenten midden bronstijd - recent onbekend CAA nr. 1977:311




2.32.6.2010 X=144880 / Y=374760 Onbekend Kriekeschoor (hoofdakker / hoge kop tussen Beerze en Dalems Stroomke) 1971-1976 oppervlaktevondst spinklosje, vuursteenafslagen, botfragmenten, lood, tufsteen, basaltlava, aardewerk midden ijzertijd - late ijzertijd onbekend CAA nr. 1977:289 Slofstra-archief 600531

296




N. Roymans 1977 oppervlaktevondst kernen, afslagen en klingen (wommersom) versierd en onversierd aardewerk Mesolithicum - late IJzertijd onbekend CAA nr. 1977:290






N. Roymans 1975-1976 oppervlaktevondst Pinssdorf, Pfaffenrath, steengoed, wandfragment radstempelverisering, versierd en onversierd aardewerk midden ijzertijd - late middeleeuwen onbekend CAA nr. 1977:282 289






N. Roymans en J. Roymans 1977-1978 oppervlaktevondst diverse soorten versierd en onversierd aardewerk, bronzen naald, Pingsdorf, Andenne, Romeins aardewerk, spinklos, loden staaf, ijzerslakken, metalen plaatje Romeinse tijd - late middeleeuwen onbekend CAA nr. 1978:490 407


297








2.32.6.2014 X=144020 / Y=377320 Onbekend De Rijten (lage westelijke helling van het Beerzedal) N. Roymans 1977 onbekend vuursteenkern en afslagen, fragment gepolijste bijl, pijlpunt met weerhaken en schachtdoorn, randfragmenten onversierd aardewerk, wandfragment met groeflijnen versierd, wandfragmenten onversierd, huttenleem waarvan 1 met indruk van vlechtwerk Mesolithicum - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:13 / 1977:19 Slofstra-archief 600535

2.32.6.2015 X=144100 / Y=378000 Onbekend De ossentuin (ruilverkavelingssloot) N. Roymans 1974 onbekend randfragmenten van een wrijfschaal met stempel aan weerszijden van de uitgietvorm, wand en randfragmenten van een Terra Nigra-achtig potje, kruikje van gladwandig aardewerk, spinklosje, fragment hypocaust, kleidakpanfragmenten, bazaltlava, ijzerslakken, Romeinse tijd - late middeleeuwen onbekend CAA nr. 1977:112 N. Roymans / G. Beex Slofstra-archief 600536

2.32.6.2016 X=143600 / Y=374750 Onbekend Heeleindse akker 1977

298


oppervlaktevondst Neolithicum - late middeleeuwen onbekend CAA nr. 1977:193 Slofstra-archief 600537


2.32.6.2017 X=143520 / Y=374710 Onbekend Heeleindse akker G. Beex / N. Roymans 1977 Noodopgraving Waterput met inhoud Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:192


2.32.6.2018 X=143610 / Y=374750 Onbekend Heeleindse akker N. Roymans e.a. 1977 Noodopgraving houten waterput met inhoud Neolithicum - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:194


2.32.6.2179 X=146215 / Y=370000 Bladel De Kolonies



299


Laat-Paleolithicum - IJzertijd

P.Dijkstra 600714


2.32.6.2183 X=146150 / Y=372125 Bladel Cartierheide





Mesolithicum - Mesolithicum

P.Dijkstra 600718

Jong Paleolithicum - Jong Paleolithicum

P.Dijkstra 600719

Neolithicum - Neolithicum

300



Zonder vergunning vergraven P.Dijkstra 600720

2.32.6.2186 X=147500 / Y=376375 Bladel De Langrijt

Neolithicum - Neolithicum Veel artefacten, geen AW P.Dijkstra 600721


2.32.6.2187 X=147350 / Y=376450 Bladel De Langrijt


2.32.6.2188 X=143200 / Y=381400 Netersel Neterselsche Heide

Neolithicum - Neolithicum Veel artefacten, geen AW P.Dijkstra 600722

Mesolithicum - Neolithicum Concentratie

301



P.Dijkstra 600723

2.32.6.2258 X=144650 / Y=368800 Bladel Goorloop P. van Gisbergen onbekend archeologisch: veldkartering Mesolithicum - Neolithicum

archief-Van Gisbergen; Dennelucht 600793


2.32.6.2259 X=144650 / Y=368800 Bladel Goorloop P. van Gisbergen onbekend archeologisch: veldkartering


2.32.6.2260 X=144650 / Y=368800 Bladel Goorloop P. van Gisbergen onbekend archeologisch: veldkartering

Mesolithicum - Neolithicum

archief-Van Gisbergen; Dennelucht 600794

Mesolithicum - Neolithicum

archief-Van Gisbergen; Dennelucht

302

Archis nr.

600795


2.32.6.2261 X=144650 / Y=368800 Bladel Goorloop P. van Gisbergen onbekend archeologisch: veldkartering Mesolithicum - Neolithicum

archief-Van Gisbergen; DENNELUCHT 600796

32.7 Borg/Stins/Versterkt huis Plaats met resten van bewoning; resten van geïsoleerd huis/ erf van hout of steen, al dan niet gecombineerd met die van erf (bijbehorende bijgebouwen, waterput(ten), greppels, hooiberg e.d.). Deze locatie is eventueel begrensd door een greppel, omheining etc., maar niet gelegen op een kunstmatige ophoging. Datering: Late Middeleeuwen (vanaf de13e eeuw A.D.)- Nieuwe Tijd. Archeologische correlaten en landschappelijke ligging: • één huisplattegrond plus eventuele plattegronden van bijgebouwen en faciliteiten, zoals een waterput, afvaldump(s) e.d. (a); • nederzettingsvondsten (grondstof, halffabricaten, eindproducten en afval; relatief groot percentage is gebroken en verbrand, ecologische resten (zoals plantenresten en botten die duiden op de verwerking en consumptie van voedsel) (a). • resten van een omheining (palissade, greppel etc.) (b); • evt. cultuurlaag (b); • lay-out van de hoofdstructuur in de vorm van veeboxen en haardplaats (b); • omheining (palissade, wal etc.) (b). 32.8 Donjon Moated site Door een minimaal 5 m brede gracht omgeven wooncomplex, waarbij het voornaamste gebouw in (bak)steen is uitgevoerd. De rest bestaat uit steen of (meestal) houtbouw. De gebouwen kunnen defensieve elementen, zoals kantelen, torens en een poortgebouw bezitten, maar zijn niet reëel verdedigbaar. Ze hebben uitsluitend een residentiële functie. Datering: Late Middeleeuwen (vanaf de13e eeuw A.D.)- Nieuwe Tijd. Moated site is een internationaal gangbare verzamelnaam voor complexen die op regionaal niveau vaak anders worden aangeduid, zoals stenen kamer (rivierengebied, Zeeland), begraven hofstad (Hollandse kustgebied), havezate (Overijssel en Drenthe), borg (Groningen) en stins (Friesland). Archeologische en landschappelijke correlaten: • omgrachting (minimaal 5 m breed) (a); • opgaand muurwerk dunner dan 45-60 cm, funderingen smaller dan 1 m (a);

303

• archeologische resten wijzen op een zekere welstand (a). • evt. cultuurlaag (b); • soms poortgebouw, torens etc. maar deze zijn niet reëel verdedigbaar (b); • meestal combinatie van baksteen- en houtbouw (b). 32.9 Havezathe/ridderhofstad Landweer Lineair stelsel van aarden wallen en grachten, meestal langs de randen van een territorium, met een passief defensieve functie. Datering: (Late) Middeleeuwen-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • lage, kunstmatig opgeworpen, lineaire wallen (a); • lineair stelsel van grachten (a); • beperkt tot het pleistocene deel van Nederland (a). • vaak in combinatie met andere defensieve elementen (b); • vaak in combinatie met doorgaande wegen (b). 32.10 Bewoning Onbepaald Nederzettingsvorm waarvan de precieze aard niet is vastgesteld. Datering: Paleolithicum-Nieuwe Tijd. Archeologische indicatoren: zie voor een indicatie elders binnen de groep ‘Bewoning (inclusief verdediging)’.

Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur BronLiteratuur Archis nr.

2.32.10.1572 X=142670 / Y=382700 Westelbeers


2.32.10.1840 X=144630 / Y=375820 Onbekend Molenwiel N. Roymans 27881 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op hoge kop ten westen van de Beerze (thans geëgaliseerd) Neolithicum - Neolithicum

Datering

archeologisch: opgraving Laat-Paleolithicum - Laat-Paleolithicum

Anonymus 1998a 600078

304





onbekend/n.v.t. "klingmes" Slofstra-archief 600354

2.32.10.1841 X=144630 / Y=375820 Onbekend Molenwiel N. Roymans 27881 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op hoge kop ten westen van de Beerze (thans geëgaliseerd) Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. "gebruikt" Slofstra-archief 600355

2.32.10.1842 X=144630 / Y=375820 Onbekend Molenwiel N. Roymans 27881 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op hoge kop ten westen van de Beerze (thans geëgaliseerd) Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.


2.32.10.1843 X=144630 / Y=375820 Onbekend Molenwiel N. Roymans 27881 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op hoge kop ten westen van de Beerze (thans geëgaliseerd)

305





Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. ongeretoucheerd Slofstra-archief 600357

2.32.10.1844 X=144630 / Y=375820 Onbekend Molenwiel N. Roymans ca. 1973 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op hoge kop ten westen van de Beerze (thans geëgaliseerd) Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t. lichtbruin gepatineerd Slofstra-archief 600358

2.32.10.1845 X=144630 / Y=375820 Onbekend Molenwiel N. Roymans ca. 1973 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op hoge kop ten westen van de Beerze (thans geëgaliseerd) Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. ongeretoucheerd Slofstra-archief 600359

2.32.10.2019 X=147130 / Y=379140 onbepaald Koebosakkers 1974 veldkartering 1 vuursteensplinter, 4 wandfragmenten onversierd

306





aardewerk, 1 wandfragment van gladwandig Romeins aardewerk?, 1 stukje glas van Romeinse ribkom en 2 wandfragmenten van Pingsdorfachtig aardewerk; gevonden Romeinse tijd - Late Middeleeuwen onbekend CAA-nr. 1978: 58 Slofstra-archief 600540

2.32.10.2020 X=147120 / Y=379130 onbepaald Koebosakkers 1978 veldkartering 3 wandfragmenten van onversierd aardewerk en 9 fragmenten van Pingsdorfachtig aardewerk; gevonden op Romeinse tijd - Late Middeleeuwen onbekend CAA-nr. 1978: 29 Slofstra-archief 600541

2.32.10.2021 X=147220 / Y=379480 onbepaald Koebosakkers 1975 veldkartering fragmenten Romeins aardewerk en dakpannen, middeleeuws aardewerk, steengoed, brokjes klei en een Romeinse tijd - Nieuwe tijd onbekend CAA-nr. 1978: 59 Slofstra-archief 600542

2.32.10.2022 X=147340 / Y=379600 onbepaald Koebosakkers

307



1978 veldkartering 1 onbewerkt stuk vuursteen en 1 aardewerkfragment Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA-nr. 1978: 52 Slofstra-archief 600543

2.32.10.2023 X=147430 / Y=379250 Hoogeloon Hoogeloons Bosch N. Roymans 1974 veldkartering o.a. Romeins aardewerk en dakpannen; laatmiddeleeuws aardewerk, gevonden op akker Romeinse tijd - Late Middeleeuwen onbekend CAA nr. 1978: 313 Slofstra-archief 600545


2.32.10.2024 X=147590 / Y=379290 Hoogeloon Kaboutersberg


2.32.10.2027 X=147550 / Y=379300 Hoogeloon Kaboutersberg N. Roymans 1976

1974 veldkartering Romeins aardewerk en brokken vuursteen gevonden in Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978: 37 Slofstra-archief 600546

308



veldkartering handgevormd (versierd) aardewerk en La Tene armband fragment, gevonden op gescheurd grasland Late IJzertijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978: 315 Slofstra-archief 600549

2.32.10.2028 X=147600 / Y=379300 Hoogeloon Kaboutersberg 1974 onbekend brok kalksteen en fragmenten Romeins aardewerk gevonden gedeeltelijk op akker en gedeeltelijk op weiland Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978: 42 Slofstra-archief 600550

309

Thema: 33 Cultus/heiligdom

33.1 Kerk Zelfstandig kerkelijk gebouw, bestaande uit een toren, schip en een koor, met een kerkrechtelijke status. In beginsel bevat een kerk een altaar en is deze gewijd. Datering: Vroege Middeleeuwen-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • hout- of steenbouw. Meestal een zaalbouw met vaak een aan de oostzijde uitgebouwd koor (a); • oriëntatie is oost-west met, indien aanwezig, een toren aan de westzijde (a). • bij steenbouw frequent pilaren (b); • doopvont (b); • soms, maar niet altijd met begravingen (b); • soms gelegen binnen afscheiding (greppel, sloot, palissade) (b); • mobilia met een christelijke symboliek (b); • kerkklok en aanwijzingen in de directe omgeving voor het gieten van de klok (b); • vaak in combinatie met kerkhof (b); • vaak in of bij nederzettingen (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving



Datering

2.33.1.0295 X=144600 / Y=378600 Casteren Kerk BAI 1948 archeologisch: opgraving rond de kerk en op het kerkhof worden sporen van oude funderingen gevonden. Deze stammen waarschijnlijk van 2 bakstenen kerken die elkaar hebben opgevolgd. Mogelijk was er nog een houten voorloper. Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd A n.v.t.

Archis 300464

2.33.1.1375 X=142900 / Y=379600 Netersel Oude Kerk ROB onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd ad 124 braakliggend terrein met hokken voor pluimvee;overblijfselen van oude parochiekerk. Terrein met resten van een kerk uit de Late Middeleeuwen en sporen van Middeleeuwse bewoning het betreft de overblijfselen van de 14e eeuwse parochiekerk van net Vroege Middeleeuwen - Late Middeleeuwen

310


n.v.t.


2.33.1.1391 X=146870 / Y=378750 Onbekend Bredasche Baan ROB onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: opgraving Ad 124 Terrein Met Funderingsresten van een oude kerk. Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen n.v.t.

Theuws 1989 Archis 5165

Archis 5201

33.2 Kapel Zelfstandig kerkelijk gebouw waarvan de kerkrechtelijke status over het algemeen minder is dan van een kerspel- of een kloosterkerk. In beginsel bevat een kapel een altaar en is deze gewijd. Datering: Vroege Middeleeuwen-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • eenvoudige hout- of steenbouw. Meestal een zaalbouw met vaak een aan de oostzijde uitgebouwd koor (a); • oriëntatie is oost-west met, indien aanwezig, een toren aan de westzijde (a). • soms, maar niet altijd met begravingen (b); • soms gelegen binnen afscheiding (greppel, sloot, palissade) (b); • mobilia met een christelijke symboliek (b); • vaak in of bij nederzettingen. Verder komen we bij grote kastelen zgn. eigenkapellen tegen. Soms in het veld (veldkapel) of langs een weg (wegkapel), bestemd voor bewoners en passerende reizigers (b). 33.3 Klooster Gebouw of complex van gebouwen, dienende tot verblijf van een gemeenschap van mannen of vrouwen die zich uit de wereld hebben teruggetrokken om in de beperkingen van de clausuur een godsdienstig leven te leiden. Ze richten zich naar een bepaalde regel of constitutie, waarbij aan de koordienst (officia) bijzondere aandacht wordt besteed. Onder invloed van de Romeinse castra-aanleg werd de kern gevormd door de kloosterkerk met een kloosterhof die door een kloostergang omgeven is. Daaromheen groepeerden zich als de belangrijkste gebouwen de kapittelzaal, de dormter, de refter met keuken, de spreekzaal (locutorium of auditorium) en de ziekenzaal met kapel. Buiten de clausuur stonden het aalmoeshuis, de herberg voor pelgrims en reizigers, de woning van de abt of prior, het salutatorium, schuren, stallen en kelders en een poortgebouw (kloosterpoort). Grote orden bezaten vaak een melkerij, een bakkerij en een brouwerij. De cisterciënzers en enige aan hen verwante orden hadden lekenbroeders of conversen in hun gemeenschap. Voor hen stichtten zij buitenhoven met eet-, slaapzalen etc. en allerlei werkplaatsen. Gelegen zowel binnen steden als op het platteland. Binnen de stadsmuren moesten de kloostergebouwen veel beknopter zijn dan op het platteland. Datering: vanaf de Middeleeuwen tot heden. Archeologische en landschappelijke correlaten:

311

• specifieke lay-out met karakteristieke elementen (kloosterhof, dormter met kloostercellen etc.) (a). • vaak omgeven door muur en gracht (b); • vaak begravingen binnen het complex (b); • bijgebouwen in de directe omgeving (b). 33.4 Cultusplaats/heiligdom/tempel Formele, niet-overdekte locatie van niet-christelijke religieuze handelingen of gebouw voor het praktiseren van religie (niet-christelijk).. Datering: in elk geval Late Bronstijd-Romeinse Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • rechthoekig omgreppeld dan wel anderszins omheind terrein (a); • specifieke samenstelling van archeologica, die afwijkt van nederzettingen en graven (a). • vierhoekig terrein met greppel/wal en/of palissade met daarbinnen resten van stenen/of houten gebouw (a); • steen- of houtbouw (a); • votiefgaven (aardewerk (a), metalen voorwerpen, waaronder munten (a) en militaria (a)); • (verbrande) dierenbotten (a). • votiefgaven, zoals aardewerk en metalen voorwerpen (b); • verbrande dierenbotten (b). • altaren (b); • votiefstenen (b); • ovens (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving


2.33.4.0994 X=147300 / Y=378900 Hoogeloon Kerkakkers; Voormalig Amk-Terrein Slofstra 1980 archeologisch: opgraving caa: artikel41-formulieren.opgravingen van het villacomplex, gedaan door de vu in de jaren 1980-1987. Naast een inheemse nederzetting uit de Vroeg-Romeinse tijd, en een villa uit de Midden-Romeinse tijd werd hier ook een openlucht-heiligdom gevonden. Vroeg-Romeinse tijd - Vroeg-Romeinse tijd n.v.t. De Wit 1985 Archis 39594

312

Thema: 34 Begraving 34.1 Grafheuvel Artificiële heuvel waarin of -onder graven met en/of lijkbegraving als crematie. Ingeval van ‘zichtbaar’ is de heuvel bovengronds herkenbaar, bij ‘niet-zichtbaar’ ontbreekt de heuvel bovengronds, maar zijn er wel aanwijzingen aanwezig voor een grafheuvel, in de vorm van een bewaard gebleven oud-oppervlak of bodemvorming n.a.v. het heuvellichaam (infiltratiezone of fibers). Datering: Laat-Neolithicum-Vroege Middeleeuwen (?). Archeologische en landschappelijke correlaten: • verbrande (gecremeerde) of onverbrande menselijke resten (a); • sporen van of aanwijzingen voor kunstmatig heuvellichaam (a). • eventueel grafkuil (b); • grafgiften, die verbrand kunnen zijn (b); • eventueel urn, d.w.z. aardewerken container van crematieresten (b); • soms zijn dodenhuisjes aanwezig (b); • grafstructuren rond graf (ringsloot en paalkrans) (b); • grafheuvels zijn vaak gelegen op/ tegen de kam van landschappelijke verhogingen aan (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving


Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur

2.34.1.0060 X=143080 / Y=377350 Onbekend Bladels Bos Beex 22-12-1954 archeologisch: opgraving ad124 grafheuvel met paalkransad126 museumnummer 11010ad301 secundaire bijzetting ad302 op ca 30m Van grafheuvel ad303 centrale bijzetting: Documentatie Rcc: Beex,Gac een geslechte grafheuvel te Bladel Brabants Heem 1955 p26-32 Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur

Archis 14051

2.34.1.0061 X=143070 / Y=377350 Onbekend Bladels Bos Beex 1955 archeologisch: opgraving Ad126 Nr10395 Rcc: documentatie: Beex,Gac een geslechte grafheuvel te Bladel Brabants Heem 1962 P123Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur 50 wandfragmenten en 1 bodemfragment

313

Bron Archis nr.

Archis 14052


2.34.1.0161 X=144830 / Y=377380 Casteren Zwartenberg Beex onbepaald/niet geregistreerd indirect: collectie Ad126 inventaris nr. 11260.Rcc: documentatie Rcc: Beex,G 1954 twee Bronstijd grafheuvels en enige graven uit de Merovingische Tijd te Casteren gemeente Hoogeloon Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur




Archis 14356

2.34.1.0164 X=143070 / Y=377350 Bladel Zwartenberg Beex 1954 archeologisch: opgraving Rcc: Documentatiercc: Beex,Gac,1955 : Een geslechte grafheuvel te bladel, Brabants Heem 7 Prcc: 26-32 Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur waarschijnlijk twee keer ingevoerd!!!;'bronsm' (e.d.);zie Brabants Heem 1955 Archis 14400

2.34.1.0437 X=146125 / Y=379575 Hoogeloon Smousenberg ROB 1954 archeologisch: opgraving de documentatie in het caa bestaat uit een door m.c. Dorst d.d. 3-11-1976samengesteld 'geïmproviseerd' (caa-)fiche op basis van de archeologische inventarisatie door g. Beex met de tekst: 'gemeente Hoogeloon; krtbl. 51 c;coördinaten

314


146.125/379.575; melder: g. Vroege Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur Klein grafheuveltje, aangetroffen ca. 200 meter ten westen van de zwartenberg te Hoogeloon. het gaat om een heuveltje omgeven door twee palenkransen. aangetroffen zijn een groot aantal bijzettingen. deze varieerden van crematieresten in een rechthoekige k


Klok 1977 Archis 31295


2.34.1.0438 X=144820 / Y=377380 Casteren Kattenberg ROB 1953 archeologisch: opgraving


2.34.1.0440 X=145010 / Y=377200 Casteren


2.34.1.0441 X=147150 / Y=374800 Onbekend Patronenhut; Hoenreboom IPP A.E. van Giffen

Vroege Bronstijd - Midden-Bronstijd onbekend/n.v.t. Beex 1953a; 1954a Archis 31296

ROB 1953 archeologisch: opgraving Vroege Bronstijd - Midden-Bronstijd onbekend/n.v.t. Beex 1954a Archis 31298

315

1950 archeologisch: opgraving de documentatie in het caa bestaat uit een tweetal monumentenraad-fiches,een zestal door r.h.j. Klok ingevulde caa-fiches, een a4-tje met de beschrijving van aardewerk met bijbehorend tweetal foto's en tweetal tekeningen en een loebfiche met de volgen DateringBronstijd - Bronstijd Cultuur onbepaald Toelichting tumulus I, ophoging 1 Literatuur Beex 1964d Bron Archis Archis nr. 31299 Datum vondst Verwerving Beschrijving




2.34.1.0457 X=146220 / Y=379590 Hoogeloon De Zwarte Berg ROB 1950 archeologisch: opgraving IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t. Anonymus Archis 32098

2.34.1.0867 X=146225 / Y=379590 Hoogeloon Zwartenberg Particulier 15-09-1846 archeologisch: opgraving de documentatie in het caa bestaat uit een loebfiche met de tekst: 'de zwarte berg, zo genoemd omdat de eigenlijke heuvel uit donkere plaggen was opgebouwd, is -bij onderzoek- gebleken een ringwalheuvel te zijn. Om dekruin van de centrale heuvel, gelegen IJzertijd - IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur Hermans 1865 Archis 36283

316

2.34.1.0868 X=146140 / Y=379530 onbepaald/niet geregistreerd Zwartenberg onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd de documentatie in het caa bestaat uit een door m.c. Dorst d.d. 3-11-1976samengesteld 'geïmproviseerd' (caa-)fiche op basis van de archeologische inventarisatie door g. Beex met de tekst: 'gemeente Hoogeloon; krtbl. 51 c;coördinaten 146.140/379.530; melder: g. DateringBronstijd - IJzertijd Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting Literatuur Klok 1977 Bron Archis Archis nr. 36290





2.34.1.0883 X=146180 / Y=376700 Lemel De Werft onbepaald/niet geregistreerd 1947 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 9-8-1963 ingevuld monumentenraad-fiche en een kopie van een loebfiche met voor wat betreft deze waarneming de tekst: 'terrein waarin 2 grafheuvels en urnenveld. Afmetingen grafheuvel: diam. 15 m, hoogte 0.70 m. Ti Laat-Neolithicum - Bronstijd onbepaald Beex 1964d Archis 36317

2.34.1.0884 X=146190 / Y=376660 Lemel Hemelrijk onbepaald/niet geregistreerd 1947 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd de documentatie in het caa bestaat uit een kopie van een loebfiche met voor wat betreft deze waarneming de tekst: 'terrein waarin 2 grafheuvels en urnenveld afm.: grafheuvel Diameter. 15 m, hoogte 0.70 m. Tijdens het omploegen werd om eender heuvels een steenkrans aangetroffen

317


Laat-Neolithicum - Bronstijd onbepaald Beex 1964d Archis 36318

2.34.1.0898 X=147130 / Y=375650 onbepaald/niet geregistreerd Disselhoeve Arts 30-03-1974 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 22-4-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Hoogeloon. Krtbl. 51 c. Coördinaten147.130/375.650. Vinder (d.d. 30-3-1974)/melder (d.d. 2-4-1974): N. Aarts, Frederiklaan 145, Eindhoven. Vondst DateringBronstijd - Bronstijd Cultuur onbepaald Toelichting Literatuur Bron Archis Archis nr. 36341





2.34.1.0925 X=144670 / Y=374320 Bladel Geldersche Hoeve Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex beschreven half a4-velletje met de tekst: 'gem. Bladel. plaats: zuidelijk van Kriekeschoor. Kaartbl. 57a coördinaten 144.670 x 374.320. Op een hoge akker oostelijk van de grote Beerze vond N. Roymans scherven. Laat-Neolithicum - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 36423

2.34.1.0984 X=147500 / Y=379350 Hoogeloon

318

Kaboutersberg Beex onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: inspectie caa: "oud caa-fiche" van m.c. Dorst (3-11-76) met verwijzing naar lijst van vindplaatsen van g. Beex (voorin caamap). Beex spreekt hierin over vondsten uit het paleolithicum, neolithicum, de IJzertijd en de Romeinse tijd (grafveld en urnenveld), zonder ove DateringBronstijd - Bronstijd Cultuur onbepaald Toelichting grafheuvel Literatuur Beex 1949 Bron Archis Archis nr. 39587 Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving

2.34.1.1069 X=147500 / Y=379300 Hoogeloon Kaboutersberg; voormalig AMK-terrein Beex 31-07-1963 archeologisch: (veld)kartering deze waarneming betreft het middelpunt van voormalig amk terrein 51c-007. Het betrof een beschermd monument (odb 45714) waarin sporen van bewoning en/of begraving uit de prehistorie en Romeinse tijd. Sporen van prehistorische en Romeinse bewoning en/of DateringBronstijd - Bronstijd Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting resten van een bronstijdgrafheuvel Literatuur Beex 1949 Bron Archis Archis nr. 405559 Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving

Uniek nr. 2.34.1.1299 Coördinaten X=147320 / Y=373860 Plaats Dalem Toponiem Heieind Naam vinder Particulier Datum vondst 1993 Verwerving niet-archeologisch: metaaldetectie BeschrijvingBron: een door een onbekend niet-archeologisch: metaaldetectie ingevuld archis-formulier met een kleine aantekening door w.j.h. Verwers en een kopie van een door g.h. Fonteyn aan w.j.h. Verwers niet-archeologisch: metaaldetectie krantenartikel met v.w Datering Midden-Bronstijd - Late Bronstijd Cultuur onbepaald Toelichting 319




Archis 44958

2.34.1.1546 Onbekend Hoogeloon C. Wouters 1914 onbekend uit heuvel in heide ten O van Hoogeloon; 12,5 x 5 x 2,5 cm;bruin-bruingrijs; zijkant bij snede even bijgeslepen; het stompe eind afgebroken. Laat-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

Knippenberg 1956 600052


2.34.1.1704 X=147190 / Y=374780 Onbekend Kapelweg P.N. Panken & Rijksmuseum van Oudheden 26-4-1845 resp. juni 1950 niet-archeologisch: schatgraverij resp. archeologisch: op hoge rug op de grens tussen Hapert en Duizel Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur


2.34.1.1705 X=147190 / Y=374780 Onbekend Kapelweg P.N. Panken 26-4-1845 niet-archeologisch: schatgraverij resp. archeologisch: op hoge rug op de grens tussen Hapert en Duizel; grafkuil gohoort bij dubbele paalkrans Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur

Datering Cultuur


320




2.34.1.1706 X=147220 / Y=374800 Onbekend Kapelweg Rijksmuseum van Oudheden 22-28 juni 1950 archeologisch: opgraving op hoge rug op de grens van Hapert en Duizel Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur opgebouwd uit plaggen; zwakke sporen van paalkrans


2.34.1.1707 X=143060 / Y=377390 Onbekend Bladel's Bosch onbekend dec. 1954 onbekend oorspronkelijk gelegen op zandrug Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur grafheuvelzool met drievoudige paalkrans




2.34.1.1708 X=143060 / Y=377390 Onbekend Bladel's Bosch onbekend dec. 1954 onbekend oorspronkelijk gelegen op zandrug Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur

321




2.34.1.1709 X=141900 / Y=380340 Onbekend Dunzedijk N. Roymans onbekend niet-archeologisch: ontginning gelegen op hoge rug tussen voormalige Steenven en het dal van de Leij (of het Strumke) Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur Beex, G., 1965: Archeologisch overzicht van de gemeente Bladel, Brabants Heem XVII, 55-59 (speciaal 56)

Bron Archis nr.



2.34.1.1710 X=144820 / Y=374720 Onbekend Kriekeschoor AIVU 1981 Archeologisch: opgraving


2.34.1.1711 X=144820 / Y=374720 Onbekend Kriekeschoor AIVU 1981 Archeologisch: opgraving

Vroege Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur


Vroege Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur met crematieresten

322





2.34.1.1713 X=146110 / Y=379580 Onbekend nabij de Smousenberg onbekend onbekend onbekend Laat-Neolithicum A - IJzertijd onbekend/n.v.t. eventueel jonger; in het Slofstra-archief staat d.d. december 1985: " De heuvel is volledig naar de Filistijnen (geëgaliseerd), volgens de heren Beex. Of is dit een andere heuvel? De B's'. situeren de verdwenen heuvel aan de Z.kant Slofstra-archief 600222


2.34.1.1714 X=145000 / Y=377110 Hoogeloon Kerkakkers

Bron Archis nr.



2.34.1.2431 X=143080 / Y=377350 Onbekend Kouter Beex 22-12-1954 archeologisch: opgraving ad124 grafheuvel met paalkransad126 museumnummer

archeologisch: opgraving Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur drievoudige paalkrans en twee crematiegraven Beex, G., 1954: Twee bronstijdgrafheuvels en enige graven uit de Merovingische tijd te Casteren (gem. Hoogeloon c.a.), Brabants Heem VI, 57-65

323


11010ad301 secundaire bijzetting ad302 op ca 30m Van grafheuvel ad303 centrale bijzetting. RCC: Documentatie RCCc: Beex,GAC een geslechte grafheuvel te Bladel Brabants Heem 1955 p26-32 Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur grof gemagerd; 20 wandfragmenten en 2 bodemfragmenten Archis 14051

34.2 Grafheuvelveld Drie of meer artificiële heuvels uit dezelfde archeologische cultuur/periode over of waarin inhumatieen/of crematiegraven. Ingeval van ‘zichtbaar’ zijn de heuvels bovengronds herkenbaar, bij ‘nietzichtbaar’ ontbreekt de heuvel bovengronds, maar zijn wel aanwijzingen aanwezig voor een grafheuvel, in de vorm van een bewaard gebleven oud-oppervlak of bodemvorming n.a.v. het heuvellichaam (infiltratiezone of fibers). Datering: Laat-Neolithicum-Vroege Middeleeuwen (?). Archeologische en landschappelijke correlaten: • verbrande (gecremeerde) of onverbrande menselijke resten (a); • sporen van of aanwijzingen voor een kunstmatig heuvellichaam (a). • eventueel grafkuil (b); • grafgiften (aardewerk, wapens/werktuigen en sieraden) (b); • soms zijn dodenhuisjes aanwezig (b); • grafstructuren rond graf (standspoor, ringsloot, paalkrans) (b); • grafheuvels zijn vaak gelegen op/ tegen de kam van landschappelijke verhogingen aan (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving



2.34.2.0887 X=147080 / Y=375600 onbepaald/niet geregistreerd Casterse Dijk Particulier onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd de documentatie in het caa bestaat uit een door m.c. Dorst d.d. 3-11-1976 samengesteld 'geïmproviseerd' (caa-)fiche op basis van de archeologische inventarisatie door g. Beex met de tekst: 'gemeente Hoogeloon; krtbl. 51 c;coördinaten 147.080/375.600; melder: g. Laat-Neolithicum - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 36324

2.34.2.0914 X=144530 / Y=372995 Bladel Achterste Hoef Beex

324

onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 20-7-1963 ingevuld monumentenraad-fiche, een tweetal brieven d.d. 21-2-1966 van zijn hand, een door hem opgesteld negatief beschermingsadvies en een overtrekvel met de kadastrale situatie en de DateringBronstijd - Bronstijd Cultuur onbepaald Toelichting gelegen op hoge kop ten noorden van de Bredase Baan Literatuur Beex 1965b Bron Archis Archis nr. 36377 Datum vondst Verwerving Beschrijving

2.34.2.0915 X=144520 / Y=373000 Bladel Achterste Hoef Beex onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 20-7-1963 ingevuld monumentenraad-fiche, een tweetal brieven d.d. 21-2-1966 van zijn hand, een door hem opgesteld negatief beschermingsadvies en een overtrekvel met de kadastrale situatie en de DateringBronstijd - Bronstijd Cultuur onbepaald Toelichting gelegen op hoge kop ten noorden van de Bredase Baan Literatuur Beex 1965b Bron Archis Archis nr. 36381 Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving

2.34.2.0916 X=144550 / Y=372970 Bladel Panberg Beex onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 20-7-1963 ingevuld monumentenraad-fiche, een tweetal brieven d.d. 21-2-1966 van zijn hand, een door hem opgesteld negatief beschermingsadvies en een overtrekvel met de kadastrale situatie en de DateringBronstijd - Bronstijd Cultuur onbepaald Toelichting gelegen op hoge kop ten noorden van de Bredase Baan Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving

325



2.34.2.0917 X=144530 / Y=372950 onbepaald/niet geregistreerd Panberg Beex onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 20-7-1963 ingevuld monumentenraad-fiche, een tweetal brieven d.d. 21-2-1966 van zijn hand, een door hem opgesteld negatief beschermingsadvies en een overtrekvel met de kadastrale situatie en de DateringBronstijd - Bronstijd Cultuur onbepaald Toelichting gelegen op hoge kop ten noorden van de Bredase Baan Literatuur Beex 1965b Bron Archis Archis nr. 36384 Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving


2.34.2.1719 X=142400 / Y=377970 Onbekend Zwartven P.N. Panken 1870 niet-archeologisch: schatgraverij gelegen op hoge rug ten noorden van het Zwartven Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur uit twee geen vondsten; uit een derde been en uit een vierde veel been en houtskool Slofstra-archief 600228

34.3 Urnenveld Drie of meer bijzettingen in urnen (een aardewerken container), in een doek of los, die alle drie in een kuiltje zijn gedeponeerd. Over deze bijzettingen zijn heuvels, uiteenlopend van ronde, rechthoekige tot (mogelijk) achtvormige (sleutelgatvormige) vorm opgeworpen, die gewoonlijk opgebouwd zijn uit (heide)plaggen. De diameter van deze heuvels varieert doorgaans van enkele meters tot ca. 15 m. Rond de voet van een heuvel is in de regel een ronde, vierkante, rechthoekige of achtvormige/sleutelgatvormige greppel aanwezig. N.B.: Tot de urnenvelden behoren ook crematiebijzettingen die niet overdekt zijn met een kunstmatige heuvel. Datering: Late Bronstijd-begin Midden-IJzertijd.

326

Archeologische en landschappelijke correlaten: • (menselijke) crematieresten (a); • heuvel of aanwijzing voor heuvel (bodemvorming of bewaard gebleven oud-oppervlak) (a). • grafgiften: vooral aardewerk en bronzen sieraden, kledingaccessoires en toiletgerei (b); • urn ofwel aardewerken container (b); • houtskool (resten van de brandstapel) (b); • soms zijn artefacten (vooral aardewerk) in greppel aanwezig (b); • soms zijn dodenhuisjes aanwezig (b); • urnenvelden zijn in de regel aangelegd op verhogingen in het landschap en de oriëntatie van de graven volgt de richting van deze verhogingen (b); • een algemeen verschijnsel is dat urnenvelden rondom één of meer oudere tumuli zijn aangelegd (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving




2.34.3.0442 X=147150 / Y=374800 Onbekend Patronenhut; Hoenreboom IPP A.E. van Giffen 1950 archeologisch: opgraving de documentatie in het caa bestaat uit een tweetal monumentenraad-fiches,een zestal door r.h.j. Klok ingevulde caa-fiches, een a4-tje met de beschrijving van aardewerk met bijbehorend tweetal foto's en tweetal tekeningen en een loebfiche met de volgen vroege ijzertijd - vroege ijzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur van grijze plaggen Beex 1964d Archis 31299

2.34.3.0790 X=145300 / Y=369350 Witrijt onbepaald onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering fiche in de vorm van een kopie uit een lijst met vondstmeldingen door Beex,ca 1966: "terrein waarop urnenveld en vuursteenafslag[en]. Dennenbos". Volgens Beex 1964:99 gaat het om "verspreide vuursteensplinters op een zandweg" en is "het aantal voorwerpen Vroege IJzertijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur tussen de urnen een "koperen" ketel met verbrande Beex 1964d Archis 35117

327






2.34.3.0881 X=146325 / Y=376825 Hoogeloon Disselhoeve ROB 07-03-1951 archeologisch: opgraving de documentatie in het caa bestaat uit een loebfiche en een door p.c.Houttuin d.d. 15-8-1963 gerapporteerd monumentenraad-fiche. De tekst op het loebfiche luidt: 'urn van verschraalde klei gekneed, gepolijst en in overwegend reducerend milieu vrij hard gebakken. Vroege IJzertijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur gepolijst Modderman 1960/1961 Archis 36314

2.34.3.0882 X=146130 / Y=376720 Hapert Disselhoeve onbepaald 1947 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd de documentatie in het caa bestaat uit een brief van g. Beex d.d. 2-4-1969, een overtrekje van de kadastrale kaart met vindplaats indicaties en een loeb-fiche met voor wat betreft deze waarneming de tekst: 'terrein waarin [...] Urnenveldafm.: urnenveld, +- 100 x 75 Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur Beex 1964d Archis 36316

2.34.3.0885 X=146950 / Y=376100 hapert Molenweg onbepaald onbepaald/niet geregistreerd niet-archeologisch: graafwerk de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 9-8-1963 ingevuld monumentenraad-fiche met als tekst o.a.: 'Hapert, 't Zwartven. Urnenveld uit ijzertijd +- 400 v. Chr. Afmeting oorspronkelijk +- 100 x 100 m. Momenteel nog +- 20 x 25 (zwaar

328


Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur


2.34.3.0888 X=147080 / Y=375600 Hapert Disselhoeve Particulier onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd niet-archeologisch: ontginnig aangetroffen bij ontginning van heuvelachtige heide Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur urnen, die gevuld waren met as en beenderen, werden na de vondst door de ontginners kapotgeslagen; de vindplaats ligt op een hoge zuidelijke toegang tot plateau Hapert-Hoogeloon


Panken 1845 Archis 36324


2.34.3.0892 X=147140 / Y=375670 onbepaald Disselhoeve Arts 18-06-1974 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 27-6-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Hoogeloon c.a. krtbl. 51 c. Coördinaten147.140/375.670. Vinder (d.d. 18-6-1974)/melder (d.d. 23-6-1974): n. arts,Frederiklaan 145, Eindhoven. Vo Late Bronstijd - Late Bronstijd Nederrijnse grafheuvelcultuur




Archis 36332

2.34.3.0908 X=141650 / Y=376450 Franse Hoef Kriekeschoor

329



onbepaald onbepaald/niet geregistreerd niet-archeologisch: graafwerk de documentatie in het caa bestaat uit een half a4-velletje met de volgende door g. Beex geschreven tekst: 'gem. Bladel. Plaats: Franse Hoef. Kaartbl.51 c. Coördinaten 141.650 x 376.450. Terrein dat in de dertiger jaren werd uitgezand Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur

Archis 36360


2.34.3.0911 X=143400 / Y=374200 Egypte


Roymans 1975 Archis 36374


2.34.3.0918 X=147525 / Y=372340 Hapert Grote Beerze onbepaald onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd de documentatie in het caa bestaat uit een loebfiche met de tekst: 'urnenveld. In omgeploegd gedeelte werden urnenscherven en crematieresten gevonden. IJzertijd coördinaten +- 147.500/372.340. Hapert, gem. Hoogeloon c.a.,de panberg. Kad. Hapert sectie b Vroege IJzertijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur


onbepaald 1937 archeologisch: onderzoek ROB Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur in de jaren 30 zijn bij de bouw van de boerderij van Van Uithoven 5 of 6 urnen gevonden. De werkzaamheden werden Stilgelegt (waarsch door de ROB). Vervolgens werd een Onderzoek ingesteld waarbij Kringgreppels en Paalkransen Werden blootgelegd. Roymans ver

Roymans 1975

330

Bron Archis nr.

Archis 36389


2.34.3.0927 X=143600 / Y=372570 Ten Vorsel Kriekeschoor Roymans onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex beschreven half a4-velletje met de tekst: 'gem. Bladel. plaats: zuidelijk van ten Vorssel. Kaartbl. 57a. Coördinaten 143.600 x 372.570. Op een hoge akker ten oosten van De grote Beerze vond n. Roymans zeer Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur



Archis 36425

2.34.3.0928 X=144550 / Y=372420 Onbekend Groot/Klein Terkooyen/Geldersche Hoeve Roymans onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex beschreven half a4-velletje met de tekst: 'gem. Bladel. plaats: Looven. Kaartbl. 57a. Coördinaten144.550 x 372.420. langs de zuid-oostrand van het vroegere Looven vond n.Roymans talrijke urnscherven. Hoe Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur




2.34.3.0931 X=143550 / Y=373350 Bladel Hoeveneind Roymans onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering

331

Beschrijving






de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex beschreven half a4-velletje met de tekst: 'gem. Bladel. P.+ g. [?]. Kaartbl. 57a. Coördinaten 143.550 x 373.350. Volgens oudere literatuur zou een urnenveld gelegen hebben op het zogenaamde galgeveld (l. Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur Dubbel ingevoerd: zie archis nr. 36394 Roymans 1975 Archis

2.34.3.0986 X=147500 / Y=379350 onbepaald/niet geregistreerd Kaboutersberg Beex onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: inspectie caa: "oud caa-fiche" van m.c. Dorst (3-11-76) met verwijzing naar lijst van vindplaatsen van g. Beex (voorin caamap).beex spreekt hierin over vondsten uit het paleolithicum, neolithicum, de IJzertijd en de Romeinse tijd (grafveld en urnenveld), zonder ove Late Bronstijd - Midden-IJzertijd onbekend/n.v.t. uit graven? Beex 1949 Archis 39587

2.34.3.1063 X=145760 / Y=379350 Hoogeloon Hondshoef ; Akkerstraat onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Terrein met sporen van begraving (urnenveld) uit de IJzertijd. In 1951 werden bij een zandafgraving op de Hon(d)shoef enige urnen met crematieresten gevonden. op een akker net ten zuiden daarvan werd toen na het ploegen scherven gevonden. in 1963 heeft Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur een aanzienlijk aantal scherven, gevonden door Beex Beex 1970o Archis 404874

332

Uniek nr. 2.34.3.1293 Coördinaten X=145740 / Y=379420 Plaats Casteren Toponiem Hoogpoort Naam vinder Beex Datum vondst 1955 Verwerving niet-archeologisch: graafwerk BeschrijvingBron: een door w.j.h. Verwers ingevuld rcc-fiche met o.a. de volgende tekst' toestand maaiv.: ontgronding. Type monument: urnenveld wsch. Periode: IJzertijd vondst: twee bodemfragment keramiek vaatwerk handgevormd IJzertijd. Vrije tekst:verspreid over het terrein zij Datering Vroege IJzertijd - Midden-IJzertijd Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur Toelichting Literatuur Bron Archis Archis nr. 44939




Datering Cultuur

2.34.3.1967 X=144730 / Y=377380 Casteren Casterse Dijk Dhr. C. Rijken & Louwers ca. 1910 niet-archeologisch gevonden voor 1910 bij schatgraverij en bij ontginning in 1910; van de Kattenberg en het perceel ten westen ervan, de Eresberg, waar zich een flinke hoogte bevond Late Bronstijd Nederrijnse grafheuvelcultuur Beex, G., 1954: Slofstra-archief 600487

2.34.3.1970 X=144440 / Y=372450 Bladel Looven N. & F. Maandonks onbekend gevonden bij de ontginning van het Looven, waarbij ook "kringen in de grond" zijn gezien. Voor de ontginnig waren ook heuvels ter plekke zichtbaar. Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur

333




2.34.3.1971 X=143300 / Y=374270 Bladel Egypte N. van Lierop 1940 onbekend


2.34.3.1972 X=143410 / Y=374090 Bladel Egypte J. Dijkmans ca. 1910 niet-archeologisch: ontginning


Roymans, N., 1975: Slofstra-archief 600492


2.34.3.1973 X=143230 / Y=374520 Bladel De Huisman P. de Beijer voor 1925 niet-archeologisch gevonden op een natuurlijke verhoging in wegtracé Late Bronstijd - Late Bronstijd Nederrijnse Grafheuvelcultuur Terwijl het Slofstra-archief spreekt van slechts 1 urn, bericht

Late Bronstijd - Late Bronstijd Nederrijnse grafheuvelcultuur


Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur sommige met versiering dan wel oren; in de potten zouden crematieresten hebben gezeten

334

Roymans van enkele urnen Literatuur Bron Archis nr.



2.34.3.1974 X=143990 / Y=376210 Bladel Schaapskuiltje onbekend voor 1940 niet-archeologisch: graafwerk gelegen op (zeer) hoge zandrug rond het vormalige schaapskuiltje; gevonden bij egal;isatie; daarbij werden verscheidene kringen zichtbaar, die " twee keer een karrad groot waren" Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrrijnse grafheuvelcultuur




2.34.3.1982 X=146500 / Y=371500 Onbekend Cartierheide/ Bredase Baan onbekend onbekend onbekend


2.34.3.1983 X=147150 / Y=374780 Onbekend Kapelweg P.N. Panken 1845; 1845 niet-archeologisch: schatgraverij op hoge rug op de grens van Hapert en Duizel; Panken c.s. zou hier met de prikstok bezig zijn geweest

Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrrijnse grafheuvelcultuur


335



Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur


2.34.3.1984 X=147150 / Y=374780 Onbekend Kapelweg Rijksmuseum van Oudheden begin van de 20e eeuw archeologisch: opgraving op hoge rug op de grens van Hapert en Duizel; het is niet geheel zeker of het RMO ter plaatse heeft opgegraven Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur



2.34.3.1985 X=147150 / Y=374780 Onbekend Kapelweg niet-archeologsch: ontginning ca. 1948 onbekend op hoge rug op de grens van Hapert en Duizel Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur " urn"


2.34.3.1986 X=147190 / Y=374780 Onbekend Kapelweg P.N. Panken 26-4-1845 niet-archeologisch: schatgraverij op hoge rug op de grens tussen Hapert en Duizel; vondst gedaan in het centrum van heuvel op hoger niveau


336



Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur "een stukje van een tamelijk fijne urn" Slofstra-archief 600506

2.34.3.1987 X=147190 / Y=374780 Onbekend Kapelweg Rijksmuseum van Oudheden 18415 archeologisch: opgraving Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur


34.4 (Vlak)graf Solitaire grafkuil die niet overdekt is met een grafheuvel. Datering: Mesolithicum-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • verbrande of onverbrande menselijke resten (inclusief lijksilhouet) (a); • grafkuil (a); • het ontbreken van (aanwijzingen voor) een heuvel (a). • evt. grafgiften, die verbrand kunnen zijn (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.

2.34.4.0439 X=145010 / Y=377200 Casteren


2.34.4.0443 X=147150 / Y=374800

ROB 1953 archeologisch: opgraving Vroege Middeleeuwen - Vroege Middeleeuwen onbekend/n.v.t. Beex 1954a Archis 31298

337



Onbekend Patronenhut; Hoenreboom IPP A.E. van Giffen 1950 archeologisch: opgraving de documentatie in het caa bestaat uit een tweetal monumentenraad-fiches,een zestal door r.h.j. Klok ingevulde caa-fiches, een a4-tje met de beschrijving van aardewerk met bijbehorend tweetal foto's en tweetal tekeningen en een loebfiche met de volgen Vroege IJzertijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur besmeten met een gladde schouder en hals; verschraald met aardewerkgruis




2.34.4.0747 X=144200 / Y=376550 onbepaald/niet geregistreerd De Hofstad Particulier onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd fiche in de vorm van een kopie uit een lijst met vondstmeldingen door g. Beex, ca 1966. Betreft de vondst van 4 bijlen (waarvan er 1 ten tijde van de inventarisatie al weer verloren was gegaan), door verschillende vinders,op verschillende momenten. Drie zo Late Bronstijd - Laat-Romeinse tijd onbekend/n.v.t. "... ook urnen gevonden ..." Beex 1965b Archis 35032



Datering

2.34.4.0912 X=143400 / Y=374200 Egypte onbepaald 1937 niet-archeologisch: graafwerk melding "oud archief". De verwijzing in het caa naar bovenstaand archief bestaat uit een door m.c. Dorst d.d. 111-1976 op basis van de archeologische inventarisatielijst vang. Beex ingevuld 'geïmproviseerd' (caa-)fiche met de tekst: 'gemeente Bladel en ne Late Bronstijd - Vroege IJzertijd

338







Nederrijnse grafheuvelcultuur Knippenberg 1963 Archis 36374

2.34.4.0987 X=147500 / Y=379350 Hoogeloon Kaboutersberg Beex onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: inspectie caa: "oud caa-fiche" van m.c. Dorst (3-11-76) met verwijzing naar lijst van vindplaatsen van g. Beex (voorin caamap). Beex spreekt hierin over vondsten uit het paleolithicum, neolithicum, de IJzertijd en de Romeinse tijd (grafveld en urnenveld), zonder ove Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. 200 x 60 x 60 cm Beex 1949 Archis 39587

2.34.4.1068 X=147500 / Y=379300 Hoogeloon Kaboutersberg; voormalig AMK-terrein Beex 31-07-1963 archeologisch: (veld)kartering deze waarneming betreft het middelpunt van voormalig amk terrein 51c-007. Het betrof een beschermd monument (odb 45714) waarin sporen van bewoning en/of begraving uit de prehistorie en Romeinse tijd. Sporen van prehistorische en Romeinse bewoning en/of Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. Beex 1949 Archis 405559

2.34.4.1697 X=143260 / Y=374430 Bladel Egypte

339






H. de Beijer voor 1940 onbekend gevonden bij het rooien van een wal Late Bronstijd - Late Bronstijd Nederrijnse grafheuvelcultuur Roymans, N., 1975: Slofstra-archief 600204

2.34.4.1698 X=143470 / Y=373930 Bladel Egypte D. Hendrikx ca. 1940 niet-archeologisch: graafwerk gevonden bij aaneg van afwateringssloot door een hooggelegen perceel heidegrond Late Bronstijd - Late Bronstijd Nederrijnse grafheuvelcultuur Roymans, N., 1975: Slofstra-archief 600205

2.34.4.1699 X=144660 / Y=3743360 Bladel Zwartven onbekend 24939 onbekend gevonden in onbegroeid, deels afgekalfd talud langs lanfweggetje; kuiltje met crematieresten en een fragment van een bronzen ringetje; nagenoeg geen houtskool tussen de crematieresten Late Bronstijd - Late Bronstijd Nederrijnse grafheuvelcultuur


2.34.4.1701 X=147220 / Y=374800

340

Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting




Onbekend Kapelweg Rijksmuseum van Oudheden 22-28 juni 1950 archeologisch: opgraving op hoge rug op de grens van Hapert en Duizel Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur in brandplek een ronde kuil waarin een zwarte gladdde urn met crematieresten, daaronder in een aprt kuilje een apart kuiltje met heel fijne beenderrreste (resten van kind?) Slofstra-archief 600208

2.34.4.2432 X=144500 / Y=377500 Casteren De Vloed RAAP 06-07-2001 archeologisch onderzoek: booronderzoek het doel van het onderhavige onder zoek was inzicht verkrijgen in de actuele fysieke situatie van het monument en verificatie van de redengevende omschrijving. Verder was het zaak om vast te stellen of de begrenzing van het monument juist is gekozen. Het Paleolithicum - Nieuwe tijd C onbekend/n.v.t. boorvondsten, verbrand bot, mogelijke crematie, samen met Romeins importaardewerk Archis 406917

2.34.4.2433 X=147500 / Y=379300 Hoogeloon Kaboutersberg; voormalig AMK-terrein Beex 31-07-1963 archeologisch: (veld)kartering deze waarneming betreft het middelpunt van voormalig amk terrein 51c-007. Het betrof een beschermd monument (odb 45714) waarin sporen van bewoning en/of begraving uit de prehistorie en Romeinse tijd. Sporen van prehistorische en Romeinse bewoning en/of DateringBronstijd - IJzertijd Cultuur onbekend/n.v.t. Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving

341


veel urnenveldscherven Beex 1949 Archis 405559

34.5 Grafveld Drie of meer dichtbijeengelegen grafkuilen met crematiebijzetting of lijkbegraving (onverbrande menselijke resten) die niet overdekt zijn (geweest) door een heuvel. Rijengrafvelden, kerkhoven en joods/ christelijke begraafplaatsen vallen buiten deze definitie. Datering: Paleolithicum-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • verbrande of onverbrande menselijke skeletresten (inclusief lijksilhouet) (a); • grafkuil (a); • het ontbreken van (aanwijzigen voor) een heuvel (a). • evt. grafgiften, die verbrand kunnen zijn (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving




2.34.5.0745 X=144200 / Y=376750 onbepaald/niet geregistreerd Doolland onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd monumenten-fiche. Heeft betrekking op een "totaal door egalisatie vernielde site" waar "behalve urnen en silex artefacten ook twee stenen bijlen werden gevonden". Late Bronstijd - Laat-Romeinse tijd onbekend/n.v.t.

Archis 35014

2.34.5.0789 X=145300 / Y=369350 Witrijt onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering fiche in de vorm van een kopie uit een lijst met vondstmeldingen door Beex,ca 1966: "terrein waarop urnenveld en vuursteenafslag[en]. Dennenbos".volgens Beex 1964:99 gaat het om "verspreide vuursteensplinters op een zandweg" en is "het aantal voorwerpen Late Bronstijd - Laat-Romeinse tijd onbekend/n.v.t. Beex 1964d Archis

342

Archis nr.

35117


2.34.5.0985 X=147500 / Y=379350 Hoogeloon Kaboutersberg Beex onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: inspectie caa: "oud caa-fiche" van m.c. Dorst (3-11-76) met verwijzing naar lijst van vindplaatsen van g. Beex (voorin caamap). Beex spreekt hierin over vondsten uit het paleolithicum, neolithicum, de IJzertijd en de Romeinse tijd (grafveld en urnenveld), zonder ove Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. gesmolten: uit crematiegraven? Beex 1949 Archis 39587





2.34.5.0995 X=144080 / Y=378000 Bladel Zandweg Bij Groote Beerze Roymans 30-03-1974 niet-archeologisch: graafwerk caa: "oud caa-fiche".vondsten gedaan in en naast de bermsloot van de nieuwe zandweg, net ten noorden van het terrein, waar Beex zelf in ca. 1950 al aanwijzingen had gekregen voor bewoning (zie waarn. 39596 en Beex 1965).de hele kruik en het zwarte "bakje" Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. Beex 1965b Archis 39595

2.34.5.0998 X=144500 / Y=377550 Hapert De Vloed Particulier 1866 niet-archeologisch: graafwerk caa: loebfiche. Te hapert, langs de weg naar Casteren had

343






p.n. Panken, volgens eigen zeggen, Romeinse graven gevonden. Dit schreef hij in een brief aan c.r. Hermans. Daaruit kwamen naast wat munten, koperen voorwerpen, veel stukken aardewerk waaronder ts, Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. van Antoninus Pius (138-161); zie Beex 1973 Beex 1964d Archis 39597

2.34.5.0999 X=144740 / Y=377430 Casteren De Maatschappij ? Beex 1953 archeologisch: inspectie in 1953 door Beex scherven en crematieresten gevonden op plaats met aangegeven coördinaten. Deze vondst staat geschreven op een getypt loebfiche dat gaat over een veldcontrole van dezelfde g. Beex op 5.8.1963, maar op een terrein dat ligt tussen de coördinaten Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. Beex 1964d Archis 39598

2.34.5.1014 X=147550 / Y=379450 Hoogeloon Kabouterberg onbepaald onbepaald/niet geregistreerd niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd caa: verwijzing naar "oud rob-archief" (kopie). In de catalogus van Holwerda/Smit 1917 staat vermeld dat te Hoogeloon in de z.g. "kabouterberg" zich een zware vierkante steen met een gat bevindt,waarvan de plaatselijke boeren vertellen "dat het een graf va Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. Holwerda & Smit 1917 Archis 39708

344






2.34.5.1025 X=144520 / Y=377470 Hapert Hoogpoort Roymans 10-05-1973 archeologisch: (veld)kartering caa: "oud caa-fiche", ingevuld door g. Beex. oppervlaktevondsten, aanwijzing voor nederzetting (schervenmateriaal ?) . De vondsten zijn gedaan in de rand van het bos, "nog juist op de zuidrand van het perceel dat als Romeins (crematie)grafveld op de monu Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t.

Archis 39729

2.34.5.1206 X=145850 / Y=377625 onbepaald Vossenbussel onbepaald 1943 niet-archeologisch: graafwerk ccaa: monumentenfiche. Waarschijnlijk Merovingisch grafveld. Afmeting +/- 50x100 m. Waarschijnlijk ongestoord. Grondgebruik: dennenbos van ongeveer 15 jaar oud. In 1943 werd hier bij het rooien van boomstronken een schedel en ijzerwerktuigen gevonden. Veldcontrole do Vroege Middeleeuwen - Vroege Middeleeuwen n.v.t.

Archis 42564

2.34.5.1207 X=146090 / Y=378550 Hoogeloon Vossenbussel Beex 03-1961 archeologisch: opgraving caa: loebfiches.in de week van 20-25 maart 1961 werd een onderzoek ingesteld naar de mogelijke voortzetting van een Merovingisch grafveld., dat +/- in 1930 bij de aanleg van de weg naar Casteren grotendeels werd vernield door

345







een zandafgraving. Het hui Vroege Middeleeuwen A - Vroege Middeleeuwen B n.v.t. Beex 1964d Archis 42567

2.34.5.1208 X=146090 / Y=378550 Hoogeloon onbepaald onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd caa: loebfiches. Verschillende vondsten door g. Beex gedaan in een perceel bouwland. Horen waarschijnlijk bij het grafveld van waarneming 42567. onbepaald - onbepaald n.v.t. munten Archis 42568

2.34.5.1209 X=146100 / Y=378525 Hoogeloon De Maatschappij onbepaald onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: inspectie caa: monumenten-fiche. Merovingisch grafveld, +/- 50x50m. Opgegeven coördinaten zijn het centrum van het grafveld. Op perceel 2711 geheel vernield door zandafgraving. Op overige percelen mogelijk nog graven aanwezig. Hier waarschijnlijk niet verstoord. Vroege Middeleeuwen A - Vroege Middeleeuwen B n.v.t. Merovingisch grafveld. Archis 42570

2.34.5.1250 X=144500 / Y=377500 Casteren De Maatschappij

346



Particulier 1866 indirect: literatuur loebfiche:Romeins grafveld. Afmetingen: 140x150x140x85 m.litt. Handschrift van p.n. franken aan c.r. Hermans (3.7.1866) van het genootschap te 's-Hertogenbosch. Handschrift van p.n. Franken vermeldt:"de aanwezigheid van Romeinse munten, koperen voor Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. Beex 1964d Archis 44820


2.34.5.1379 X=144840 / Y=374560 Bladel Kriekeschoor AIVU 1978 archeologisch: opgraving Caa: Rcc-Fiches.Opgravingen Vu, A'Dam (J. Sloftra E.A.). Vroeg-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t.


2.34.5.1988 X=147580 / Y=379350 Hoogeloon nabij Koutersberg

Theuws 1982 Archis 5168


1964 ploegen cirkelvormige verkleuring in de bodem van vrij grote afmeting, mogelijk een ringsloot van een grafheuvel midden bronstijd - midden bronstijd onbekend CAA nr. 1978:39 G.Beex Slofstra-archief 600509

Uniek nr.

2.34.5.1990

347

Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.

X=144430 / Y=377500 Hoogeloon De Vloed G. Beex 1866 onbekend divers Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:151 P.N. Panken Slofstra-archief 600511

34.6 Kerkhof Drie of meer christelijke begravingen op een speciaal daarvoor bestemd terrein in de directe omgeving van een (voormalige) kerk, kapel, abdij, klooster of gasthuis. Datering: vanaf de Vroege Middeleeuwen tot heden. Archeologische en landschappelijke correlaten: • grafkuilen (a); • oost-west oriëntatie met het hoofd naar het westen (christelijk) (a); • inhumatie in de vorm van menselijk skelet in anatomisch verband of lijksilhouet (a); • geen grafgiften, wel persoonlijke bezittingen (kledingaccessoires (ring, oorhangers, gesp etc.) of voorwerpen met christelijke symboliek (rozenkrans, insignes) (a); • in samenhang met kerk, kapel, abdij, klooster of gasthuis (a). • vaak container in de vorm van houten, met ijzer of ander metaal beslagen (boomstam)kist of sarcofaag (tufsteen, zandsteen, mergel, baksteen) (b); • vaak op een door een greppel, sloot of muur omgeven terrein (b); • markering van het graf (grafsteen met inscriptie, kruis etc.) (b); • gestructureerde lay-out, d.w.z. graven liggen in rijen op regelmatige onderlinge afstanden met daartussen paden (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving


2.34.6.1201 X=145825 / Y=376775 onbepaald Burgemeester Van Woenseldreef onbepaald onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd caa: geïmproviseerd caa-fiche. Klein vierkant perceeltje met wallen omgeven en midden tussen de bossen gelegen. draagt de naam "het kerkhof", hoewel niemand meer weet dat hier ooit iemand begraven werd. Mogelijk een "pestkerkhof" uit de late middeleeuwen. Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen n.v.t.

Archis 42509

348

34.7 Rijengrafveld Drie of meer op een rij gelegen inhumatiegraven. Datering: 5e tot 9e eeuw A.D. (Vroege Middeleeuwen A t/m C). Archeologische en landschappelijke correlaten: • grafkuilen; minimaal drie op een rij (a); • inhumatie in de vorm van menselijk skelet in anatomisch verband of lijksilhouet (a). • in de regel complete grafgiften; over het algemeen (ijzeren) wapens in mannengraven (b); kledingaccessoires en sieraden in vrouwengraven (b); • wanneer christelijke graven deel uitmaken van een rijengrafveld, is de oriëntatie van de grafkuilen oost-west, hoofd naar het westen (b); • soms in combinatie met paarden en honden, resp. bij mannen en vrouwen (b); • soms is de grafkuil omgeven door een kringgreppel (b); • soms in combinatie met crematiegraven (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur

2.34.7.1964 X=145000 / Y=377110 Hoogeloon Kerkakkers

Bron Archis nr.


archeologisch: opgraving Vroege Middeleeuwen - Vroege Middeleeuwen n.v.t. Beex, G., 1954: Twee bronstijdgrafheuvels en enige graven uit De merovingische tijd te Casteren (gem. Hoogeloon c.a.), Brabants Heem VI, 57-65

34.8 Begraving onbepaald Complextype dat primair te maken heeft met begraving, maar dat niet precies bepaald kan worden. Datering: Prehistorie-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: Zie voor een indicatie elders onder de groep ‘Begraving’.


Datering Cultuur

2.34.8.0893 X=144780 / Y=375500 Hapert De Werft Roymans 15-06-1974 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 26-6-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Bladel. Krtbl. 51 c. Coördinaten 144.780/375.500. Vinder (d.d. 156-1974)/melder (d.d. 23-6-1974): n. Rooymans, Bredasebaan 17, Bladel. Vondst: i Late IJzertijd - Late IJzertijd n.v.t.

349


meestal grof besmeten Roymans 1975 Archis 36333

350

Thema: 35 Infrastructuur 35.1 Weg Smalle strook grond, gebruikt en geschikt gemaakt, bijvoorbeeld door plaveisel, voor het verkeer. Datering: Prehistorie-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • karrensporen (b); • evt. wegdek, bestrating met zand, grind en/of hout (b); • soms begeleidende bermsloten (b); • soms geflankeerd door mijlpalen (Romeins) (b). Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving




2.35.1.0212 X=143490 / Y=375520 Bladel Hoogpoort IPP A.E. van Giffen 21-08-1986 archeologisch: opgraving in 1986 en 1987 werd door het IPP bij de laatmiddeleeuwse kerktoren van Bladel een deel van een nederzetting uit ca 650-1225 ad blootgelegd. Op basis van het aardewerk en de typochronologie kunnen de 12 hoofdgebouwen,7 bijgebouwen en 9 waterputten aan vers Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t. fase V: 1150-1225 Theuws 1991 Archis 17875

2.35.1.1202 X=147950 / Y=377750 onbepaald Dukesvoorten ROB 1963 archeologisch: inspectie caa: monumenten-fiche. Rivierovergang van prehistorische baan. Als rivierovergang niet meer in gebruik voor 1500 stond hier een watermolen. Op deze plaats ging de "Antwerpse baan" over het riviertje. Deze baan Van Antwerpen, over Turnhout, Oerle, Eindhoven onbepaald - Late Middeleeuwen n.v.t. rivierovergang van reeds in prehistorie een bestaande baan. Archis 42540

351

35.2. Brug/voorde Constructie om de ene met de andere oever te verbinden; veelal steunend op pijlers of in de vormn van een zandlichaam (dam). Doorwaadbare plaats door een beek of rivier. Datering: Steentijd-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • constructie uit steen, hout en/of metaal, in de regel bestaande uit horizontale en verticale elementen (pijlers) (a). • gelegen op locatie waar het beek- of rivierdal relatief smal en de beek of rivier ondiep is, met verkeersvriendelijke (niet te natte of te mulle) aangrenzende zones (a). • grondlichaam met eventueel andersoortige gevarieerde vulling en beschoeiing haaks op twee oevers (a); • Ingeval van rivieren en beken in de regel aangelegd op de locaties waar het stroomdal relatief smal is en omzoomd wordt door verkeersvriendelijk terrein, waarbij de brug haaks op de stroomrichting staat (b). • eventueel houten structuur (b); • eventueel met stenen geplaveide beek- of rivierbedding (b). 35.3 Percelering/verkaveling Greppels en sloten in het land, waarlangs overtollig hemelwater wordt afgevoerd. De diepte is niet groter dan noodzakelijk voor de waterhuishouding. Datering: vanaf Steentijd (?) t/m Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • gegraven lineair fenomeen met bepaalde minimum en maximum dimensies (a); • primaire vulling die wijst op langzaam stromend en periodiek stilstaand water (sterk gelaagde vulling, soms met organische bandjes of laag) (a).




2.35.3.1059 X=145107 / Y=375259 Hapert De Vliegert BAAC bv 06-07-2005 archeologisch: proefsleuvenonderzoek de tijdens het onderzoek aangetroffen sporen betreffen postmiddeleeuwse perceleringsgreppels. Het vondstmateriaal is gering en bestaat uit fragmenten aardewerk. Twee fragmenten dateren uit de Romeinse tijd, een fragment betreft Pingsdorf aardewerk en 10 f Nieuwe tijd - Nieuwe tijd n.v.t. De Winter 2006 Archis 404090

2.35.3.1195 X=146885 / Y=373608 Hapert BAAC bv

352



30-05-2008 archeologisch: proefsleuvenonderzoek locatie 16 bevindt zich deels op een vlakte bestaand uit een mengsel van dekzand en rivierafzettingen en deels op een dekzandrug met een humeus dek met een dikte van meer dan 50 cm. Ondanks de hoge verwachting die doorgaans aan dergelijke gebieden worden Nieuwe tijd - Nieuwe tijd n.v.t. perceelgreppels Ter Wal 2008 Archis 411961

353

Thema: 36 Agrarische productie 36.1 Akker/(moes)tuin/plaggendek Areaal dat beakkerd is. Akker met opgebracht dek met een minimale dikte van 40 cm. Terrein waar groenten en fruit en/of bloemen zijn geteeld of verbouwd. Datering: Lineaire Bandkeramiek (Vroeg-Neolithicum A)- Nieuwe Tijd. N.B.: Naar alle waarschijnlijk is het eergetouw in het Midden-Neolithicum ingevoerd. Archeologische en landschappellijke correlaten: • doorwoelde laag; voor de duidelijkheid: de ingeploegde ondergrond behoort feitelijk niet tot het plaggendek (a); • opgebracht pakket grond met een minimale dikte van 40 cm (a); • macroresten of pollen van de verbouwde gewassen (a). • zowel in de stad als op het platteland (a). • krassen veroorzaakt door eergetouw of ploegvoren, herkenbaar aan de onderkant van de akkerlaag (b); • evt. op de akker of in de directe omgeving spieker of andere opslagvormen (b); • sporen van of aanwijzingen voor bemesting of andere vormen van grondverbetering (wier, kalk etc.) (b); • houtskool van het platbranden van gewas voor de beakkering (b). • greppels, staketsels, heg of muur ter begrenzing (b); • bedden, spitsporen en/of plantgaten (b); • ploegsporen in of onder het plaggendek (b); • esgreppels, in de regel aangelegd in bundels; elk 6 tot 8 m lang en 0,6 tot 1 m breed; onderlinge tussenafstanden over het algemeen ca. 1 m. (b); • plaggendekken vertonen vrijwel altijd een zekere gelaagdheid (b).


2.36.1.0210 X=143490 / Y=375520 Bladel Franse Hoef IPP A.E. van Giffen 21-08-1986 archeologisch: opgraving in 1986 en 1987 werd door het IPP bij de Laatmiddeleeuwse kerktoren van Bladel een deel van een nederzetting uit ca 650-1225 ad blootgelegd. Op basis van het aardewerk en de typochronologie kunnen de 12 hoofdgebouwen,7 bijgebouwen en 9 waterputten aan vers Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd n.v.t. esdek Theuws 1991 Archis 17875


2.36.1.1377 X=144840 / Y=374560 Onbekend Kriekeschoor AIVU


354


1978 archeologisch: opgraving Caa: Rcc-Fiches.Opgravingen Vu, A'Dam (J. Sloftra E.A.). Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen n.v.t. Theuws 1982 Archis 5168

36.2 Celtic Field Specifieke akkervorm bestaande uit een systeem van rechthoekige omwalde akkers van ca. 40 x 40 m. Datering: Late Bronstijd-Romeinse Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • doorwoelde/oudtijds verstoorde laag (a); • (resten van of aanwijzingen voor) wallen (a); • macroresten of pollen van de verbouwde gewassen (a). • de aanwezigheid van krassen veroorzaakt door een eergetouw (b); • de Celtic fields zijn verspreid over de pleistocene gronden (b). 36.3 Veekraal/schaapskooi Gebouw of omheining, al dan niet overdekt, in de vorm van bijvoorbeeld een palenrij met vlechtwerk of greppel, waarbinnen vee gehouden is. Datering: veekraal mogelijk vanaf het Neolithicum t/m Nieuwe Tijd; schaapskooi waarschijnlijk vanaf de Bronstijd t/m Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • gebouw heeft vaak kenmerkende plattegrond (rond, ovaal etc.) (a); • omheining (palenrij, staketsel, wal, greppel etc.) (a); • sporen van dierlijke betreding/pootafdrukken (a). • mest (b); • aanwijzingen voor veedrift in de vorm van palenrijen, greppel- of walsystemen, die aansluiten op de veekraal of schaapskooi (b); • dierlijke haren (b); • resten van insecten (b).


2.36.3.1378 X=144840 / Y=374560 Bladel Kriekeschoor AIVU 1978 archeologisch: opgraving Caa: Rcc-Fiches.Opgravingen Vu, A'Dam (J. Sloftra E.A.). Late IJzertijd - Late IJzertijd n.v.t. Theuws 1982 Archis 5168

355

Thema: 37 Grondstofwinning 37.1 Kleiwinning Locatie waar klei gewonnen is. Datering: Steentijd-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • sporen van ingravingen (a); • natuurlijk voorkomen van klei (a). • winningswerktuigen 37.2 IJzerertswinning Locatie waar ijzererts is gewonnen. Datering: vanaf (vermoedelijk) Bronstijd tot in de Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • sporen van ingravingen, soms met het stort van uitgeworpen grond (a); • natuurlijke voorkomens van ijzerhoudende ertsen en andere materialen, zoals klapperstenen en moerasijzererts (a). 37.3 Turf/veenwinning Locatie waar veen is gewonnen. Datering: vanaf in elk geval de IJzertijd t/m Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • sporen van ingravingen (sleuven of putten), soms met daartussen zetwallen (a); • veenbrokken of -broden (a); • natuurlijk voorkomen van (zouthoudend) veen (a). • veenwinnigswerktuigen: schep, spade etc. (b); • percelen met onregelmatig oppervlak in veengebied (b).



2.37.3.1965 X=144440 / Y=372450 Bladel Looven N. & F. Maandonks onbekend gevonden bij de ontginning van het Looven, waarom een "dijkske" (deels nog zichtbaaar) lag met aan weerskanten een greppel Middeleeuwen - Nieuwe Tijd


356

Thema: 38 Industrie en nijverheid 38.1 Metaalbewerking Locatie waar ijzererts werd be-/verwerkt en waar non-ferro metalen zijn bewerkt/gegoten. Datering: Laat-Neolithicum (Klokbekercultuur)-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • resten van smidse/oven/stookplaats (a); • houtskool, kolen etc. (a); • afval: hamerslag, herverhittings- en smeedslakken, druppels, sintels, ovenafval (a). • specifiek bewerkingsgereedschap: aambeeld, hamer, schaar, beitel, tang etc. (b); • mondstuk/tuyaire en blaasbalg (b); • baren, brokken (b); • halffabricaten, soms in combinatie met schroot en/of eindproducten (b). • smeltkroezen, cupellen (b); • kalksteen of schelpen (b); • mallen (b); Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving


2.38.1.0993 X=147300 / Y=378900 Hoogeloon Kerkakkers; Voormalig Amk-Terrein Slofstra 1980 archeologisch: opgraving caa: artikel41-formulieren.opgravingen van het villacomplex, gedaan door de VU in de jaren 1980-1987. Naast een inheemse nederzetting uit de Vroeg-Romeinse tijd, en een villa uit de Midden-Romeinse tijd werd hier ook een openlucht-heiligdom gevonden. Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. De Wit 1985 Archis 39594

38.2 Pottenbakkerij Locatie waar aardewerken potten zijn geproduceerd. Datering: Vroeg-Neolithicum A-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • stookplaats of oven (resten) (a); • kuilen met brandsporen evt. in combinatie met misbaksels (a); • afval: misbaksels (versinterde en verkleefde potten), halffabricaten, concentraties gebroken aardewerk (schervenhopen), resten van ovenwanden (a). • proenen, productiekokers (b); • gereedschap: spatels, (vorm)kammen, polijststenen, stempels, ijzerdraad (b); • kuilen met grondstoffen (leem, klei) en/of mageringsmateriaal (b); • vaak aan rand van of net buiten de nederzetting/stad (b); • soms in de onmiddellijke nabijheid van klei- of leemputten (b). 38.3 Steenbakkerij/pannenbakkerij Locatie waar (bak)stenen, pannen, tegels, plavuizen etc. zijn gebakken.

357

Datering: Romeinse Tijd-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • ovenrestanten (bijvoorbeeld resten van lemen ovenwanden of bakstenen oven) (a); • concentraties (gebroken) stenen of pannen in de directe omgeving van de oven (a); • misbaksels (a). • regelmatig in de onmiddellijke nabijheid van klei- of leemputten (b); • soms in combinatie met pottenbakkerij (b); • vaak (ver) buiten de nederzetting/stad, maar soms op het terrein van of in de directe nabijheid van kerk, klooster of kasteel/paleis/buitenhuis (b); • vaak in de uiterwaarden (b). 38.4 Vuursteenbewerking Locatie waar vuursteen is bewerkt. De activiteit kan gericht zijn op de productie van (pre)cores, halffabricaten, en/of op de voortgaande bewerking daarvan, met inbegrip van bijvoorbeeld het slijpproces. Datering: Paleolithicum-Bronstijd (evt. jonger). Archeologische en landschappelijke correlaten: • debitage-afval uit één of meer fasen van de reductiesequentie (a). • werktuigen van organisch of lithisch materiaal: geweihamer, klopsteen, retouchoir, drevel, (onderdeel van een) drukstaaf, overig (zaagplaatje, e.d.) (b); • spaarzaam ander productieafval, zoals een boorkern of een stuk met zaagsnede (b); • afgedankte (fragmenten van) halffabricaten. Alleen in samenhang met ander hier beschreven materiaal; anders komen ook complextypen, zoals de groep ‘Depot’ in beeld. (b); • polissoir (b). 2.38.4.0106 X=144620 / Y=369120 Bladel Patronenhut; Hoenreboom Particulier 03-01-1973 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Museumnummers 10870 En 10871. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.


Archis 14129


2.38.4.0176 X=147500 / Y=379300 Hoogeloon Kriekeschoor onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad 301 Resp 302 Invnr 10507. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

358


Archis 14549

38.5 (Houts)koolbranderij Locatie waar houtskool of kolen gebrand is in meilers. Datering: type 1 Romeins; type 2 Vroege Middeleeuwen. Archeologische en landschappelijke correlaten: • concentratie houtskool (a); • Twee typen houtskoolmeilers: - type 1 rechthoekige, ingegraven kuilen (ca. 1 x 2,5 m) met steile wanden en vlakke bodem, aangegloeide wanden, extreem houtskoolrijk); - type 2 ronde, ingegraven kuilen (diameter 1 tot 1, 5 m) met steile wanden en vlakke bodem, aangegloeide wanden, extreem houtskoolrijk (a). • Meestal niet geassocieerd met bewoning (b). 38.6 Leerlooierij Locatie waar leer is gelooid. Datering: Middeleeuwen-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • looiputten of- bakken (a); • specifiek botspectrum (vaak in grote aantallen): hoornpitten, onderpoten (a); • afval: leerafsnijdsels; pakketten dierenhaar (a). • looigereedschap (b); • chemisch residu in bodem (b). 38.7 Brouwerij Locatie waar bier is gebrouwen. Datering: vanaf 12e eeuw-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • plek waar brouwketel heeft gestaan (stookplaats met ringmuur (a); • spoelbakken/reservoirs (a); • geëest graan en evt. bakovens voor het eesten (a). • eesttegels (b); • typisch vaatwerk: komforen, zeven, vergieten, brouwketel, grote potten, soms met aankoeksel van inkoken (b). 38.8. (Water)molen Mechanische faciliteit in de vorm van een molen aangedreven door wind- of waterenergie. Datering: Late Middeleeuwen A (12e eeuw A.D.)-Nieuwe Tijd. Archeologische en landschappelijke correlaten: • sporen van een molen (plaats): kunstmatig opgeworpen heuvel met daarin of daarop sporen van een molen (fundering in de vorm van (bak)stenen teerlingen, houtbouw) (a); • sporen van een stenen gebouw (a); • aan- en afvoerkanaal (a). • molenstenen (a). • paleobotanische resten (b); • afwateringskanaal (zie gemaal) (b). • houten rad (b). 38.9 Onbepaald

359

360

Thema: 39 Depot 39.1 Depot Om uiteenlopende redenen (vanuit religieusrituele, functionele en sociale achtergronden) opzettelijk gedeponeerd aantal voorwerpen van hetzelfde of verschillend type in droge context (hoge delen van duinen en donken, dekzandkoppen etc.) of natte context (bijvoorbeeld rivier, moeras en veen). Het kan gaan om verscheidene stuks grondstoffen, halffabricaten en/of eindproducten. Datering: Steentijd-Nieuwe Tijd. Archeologische correlaten en landschappelijke ligging: • Directe archeologische correlaten zijn moeilijk te geven, te meer daar een breed scala van artefacttypen gedeponeerd lijkt te zijn (grondstoffen, wapens, werktuigen, aardewerk etc.) (a); • de afwezigheid van indicatoren van andere complextypen (a). N.B.: Bouwoffers, bijvoorbeeld munten in paalsporen die behoren tot huisplattegronden, worden als apart complextype onderscheiden en niet als deel van een nederzetting gezien. Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving




2.39.1.0030 X=144810 / Y=375320 Bladel Heuvel Particulier 03-09-1976 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd ad 301 de pot met vier oren was een voorraadsvat hoogte78 cm, gaat over naar coll Roymans documentatie: Roijmans,n 1977 ijzertijdceramiek in een depotvondst te Bladel in Brabantse oudheden Vroege IJzertijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur met vier oren; uit kuil Roymans 1977 Archis 13949

2.39.1.0919 X=143875 / Y=370965 onbepaald Geldersche Hoeve onbepaald 1952 niet-archeologisch: graafwerk de documentatie in het caa bestaat uit een loebfiche met de tekst: 'bronzen kokerbijl, gevonden bij het schoonmaken van de Groote Beerze. Lang 12.5 cm. De vinder heeft de bijl geslepen, waardoor de groene patina bijna overal is verdwenen en de versieringen Late Bronstijd - Late Bronstijd Nederrijnse grafheuvelcultuur na het vinden geslepen Butler & Steegstra 2001/2002, 290-291 (cat.nr. 529) en fig. 20: nr. 529; Beex, G., 1965: Vondstmeldingen, Brabants Heem

361

XVII, 67-70 (speciaal 68 en afb. 3) Bron Archis nr.

Archis 36391


2.39.1.0923 X=144300 / Y=373500 Bladel GELDERSCHE HOEVE onbepaald/niet geregistreerd 06-04-1959 niet-archeologisch: graafwerk de documentatie in het caa bestaat uit een door m.c. Dorst d.d. 1-11-1976 op basis van de archeologische inventarisatielijst van g. Beex ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Bladel. Krtbl. 57a. Coördinaten +IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.






2.39.1.1003 X=144700 / Y=376600 Hapert Casterse Dijk J.W. Baars 09-1939 niet-archeologisch: graafwerk caa: loeb-fiche en monumenten-fiche. Nadat in september 1939 bij het rooien van het dennenbos ter plaatse zo'n2600 Laat- Romeinse munten gevonden waren, bezocht knippenberg in 1950 dit terrein. Daarbij vond hij veel Romeins puin, waaronder dakpanmateriaal; m Laat-Romeinse tijd - Laat-Romeinse tijd n.v.t. van Tetricus (270-273) tot Arcadius (383-408) Beex 1964d; Knippenberg 1952 Archis 39686

2.39.1.1569 Onbekend Bladel J. van Gool1992 onbekend

362

Beschrijving



gevonden op ca. 75 m ten NO van inheems- Romeins Grafveldje op de Kriekeschoor; 11 sestertii; 1 dupondius en 6 Assses; oudste munt va Claudius, jongste van Antoninus Pius; Vindplaats gelegen tussen de gedeeltelijk ontgonnen Zandkop en het Dalems Stroomke Romeinse tijd - Romeinse tijd

Van Gool 1992 600075

2.39.1.1683 Onbekend Hapert Hoogpoort onbekend in 1995 of eerder onbekend Vroeg-Romeinse Tijd - Vroeg-Romeinse tijd

Prins 1994 600190

39.2 Muntvondst Zie definitie onder 39.1, maar dan alleen munten.


2.39.2.2338 X=143000 / Y=375000 Bladel Bladel


2.39.2.2339 X=143000 / Y=375000

Middeleeuwen

Numis 600876

363


Bladel Bladel


2.39.2.2340 X=143000 / Y=375000 Bladel Bladel


2.39.2.2341 X=143000 / Y=375000 Bladel Bladel

Uniek nr.

2.39.2.2342

Middeleeuwen

Numis 600877

Middeleeuwen

Numis 600878

Nieuwe Tijd

Numis 600879

364


X=143000 / Y=375000 Bladel Bladel


2.39.2.2349 X=146000 / Y=377000 Hoogeloon Hoogeloon (tussen Hoogeloon en Hapert)


Nieuwe Tijd

Numis 600880

IJzertijd

twee grцschlein Numis 600887

2.39.2.2352 X=145000 / Y=379000 Casteren Casteren

Nieuwe Tijd

pfennig Numis 600890

365


2.39.2.2353 X=145000 / Y=377000 Hapert Hapert


2.39.2.2355 X=147000 / Y=379000 Hoogeloon Hoogeloon


2.39.2.2356 X=147000 / Y=379000 Hoogeloon Hoogeloon

Romeinse Tijd

sestertius Numis 600891

Nieuwe Tijd

penning Numis 600893

Nieuwe Tijd

penning Numis 600894

366


2.39.2.2360 X=143000 / Y=380000 Netersel Netersel

Onbepaald

Numis 600898

367

Thema: 40 Onbekend 40.1 Onbekend



2.40.1.0026 X=145820 / Y=376850 Hoogeloon In De Wagenbroeken Roymans 16-05-1974 niet-archeologisch: graafwerk ad118 gevonden tezamen met IJzertijd en Romeins materiaal. documentatie: publicatie peddemors,a 1974 catalogus nr. 275 foto ipl 235 30 kb Late IJzertijd - Vroeg-Romeinse tijd n.v.t. donkerkobaltblauw Archis 11389


2.40.1.0050 X=147680 / Y=377960 Onbekend Heuvel Particulier 1977 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd


2.40.1.0058 X=141600 / Y=382300 Onbekend Kouter Beex 1950 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad126 Nr10499 Mesolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.

Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbepaald zandsteen Archis 13972

368





Archis 14049

2.40.1.0059 X=144100 / Y=377850 Onbekend Kouter Beex 1949 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad126 Nr 10512 Paleolithicum - Bronstijd onbepaald

Archis 14050

2.40.1.0063 X=146170 / Y=376430 Onbekend Kouter Particulier 20-05-1975 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen B n.v.t. radstempelversiering; oxiderend gebakken Archis 14054

2.40.1.0066 X=147320 / Y=378900 Onbekend Kouter Beex 1948 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd ad124 cf nr. 10826 het gaat hier om een Romeins Inheemse nederzetting ad126 museumnummer 10509 Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen n.v.t. randfragment

369







Archis 14056

2.40.1.0069 X=147320 / Y=378900 Onbekend Kouter Particulier 13-08-1973 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd ad124 cf nr. 10509 het gaat hier om een Romeins Inheemse nederzetting ad126 museumnummer 10826rcc: documentatie: Beex,Gac toevallige vondst te Hoogeloon Brabants Heem 1953 p112-115 Paleolithicum - Bronstijd onbekend/n.v.t.

Archis 14057

2.40.1.0073 X=146150 / Y=376580 Hoogeloon Hoogpoort Beex 15-04-1948 archeologisch: (veld)kartering ad111 ad112 van deze plaats zijn meer vondsten afkomstig:10501 10502 10503 10362; ook vondsten uit Romeinse tijd IJzertijd en ook ligt op het terrein een grafheuvel waarschijnlijk. Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t. wandfragment Archis 14060

2.40.1.0074 X=146100 / Y=376670 Hoogeloon Hoogpoort Beex 1950 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd

370

Beschrijving



ad126 nr. 9881opm.: onder dit object nr. Zitten in caa een loebfiche en een rcc-fiche.in beide gevallen gaat het om vondsten uit 1950, gemeld/gevonden door G. Beex. Echter de coördinaten verschillen wat (146.100/376.650 en 146.10/376.67),en ook de depotnrs. Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t. wandfragment Archis 14061

2.40.1.0076 X=146240 / Y=375960 Hapert De Kuil Particulier 1951 niet-archeologisch: graafwerk Ad126 Nr 10999 Neolithicum - Neolithicum onbepaald aan beide zijden geretoucheerd Archis 14063


2.40.1.0077 X=144650 / Y=377040 Hapert Castersedijk Particulier 10-01-1976 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd


2.40.1.0079 X=144720 / Y=376600 Hapert Castersedijk Beex

IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t. 10 wandfragmenten Archis 14064

371



04-1966 niet-archeologisch: graafwerk ad126 nr. 9878rcc: documentatie Rcc: Beex,gac archeologisch overzicht der gemeente Hoogeloon onbepaald/niet geregistreerd - onbepaald/niet geregistreerd onbekend/n.v.t. 3 wandfragmenten Archis 14065

2.40.1.0107 X=144500 / Y=372950 Bladel Patronenhut; Hoenreboom Beex 10-09-1969 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad126 Museumnummer 10393. Neolithicum - Neolithicum onbepaald

Archis 14130

2.40.1.0108 X=146300 / Y=374940 Hapert De Zwarte Berg Particulier 1950 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd


Archis 14131


2.40.1.0109 X=145300 / Y=374680 Hapert Kriekeschoor Particulier 1968

Nieuwe tijd - Nieuwe tijd n.v.t.

372


niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad126 nummer 10359Ad301 opmerkelijk groot exemplaar. IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t. randfragment


2.40.1.0110 X=145120 / Y=369300 Hapert Kriekeschoor Particulier 1968 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad126 Museumnummer 10979. IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t. 1 randen 4 wandfragmenten

Archis 14132

Archis 14133


2.40.1.0122 X=144700 / Y=376600 Hapert Kriekeschoor Knippenberg onbepaald/niet geregistreerd niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad126 Museumnr 9933 Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur grof gemagerd; 1 randfragment


2.40.1.0124 X=143400 / Y=379200 Netersel Neterselsche Heide-Kapeldijk Particulier 20-08-1976 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Verspreid over de akker gevonden.

Archis 14195

373



IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t. besmeten wandfragment Archis 14197

2.40.1.0134 X=143840 / Y=370370 Bladel De Muilen Particulier 1978 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Zandhoop Vondsten Uit Loodzand A2. Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 14212


2.40.1.0145 X=144760 / Y=377360 Hapert


2.40.1.0169 X=147530 / Y=379320 Hoogeloon Castersche Dijk Particulier 1976 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Adres vinder Hoef 8. Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

Particulier 09-1973 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t. wandfragmenten Archis 14221

374



onbepaald Zie Arch. kroniek 1974-76; vml. ovale doornsnede Archis 14472

2.40.1.0177 X=147500 / Y=379300 Hoogeloon De Polder onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd - onbepaald/niet geregistreerd onbekend/n.v.t. schedel Archis 14550

2.40.1.0232 X=146300 / Y=370800 onbepaald/niet geregistreerd Vossenbussel Particulier 18-03-1990 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd ad 117 op zandrug naast zandpad ; heide ad 118 oppervlaktevondsten ad 301 geen gereedschap, zodat Datering en aangeving cultuur uitermate moeilijk is. Datering Mesolithicum - Mesolithicum Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting Literatuur Bron Archis Archis nr. 21635 Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving


2.40.1.0235 X=146160 / Y=376840 Hoogeloon Particulier 1987 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Ad 101 resp. 104 Burgm Ponjeestraat 24 5861 Ag Wanssum. Ad 126, 12265. Ad 301 verkregen door

375



Late IJzertijd - Vroeg-Romeinse tijd n.v.t. Eburonen-stater Archis 21659

2.40.1.0236 X=144800 / Y=378000 onbepaald/niet geregistreerd ROB 09-03-1983 archeologisch: (veld)kartering Ad 101 Noordam,J. ad 117 weiland molshoop. Ad 126 12519. IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t. waarvan 1x met Besenstrich Archis 21660


2.40.1.0322 X=144820 / Y=375350 Bladel De Werft ROB 1976 archeologisch: opgraving


2.40.1.0444 X=147150 / Y=374800 Onbekend Patronenhut; Hoenreboom IPP A.E. van Giffen 1950 archeologisch: opgraving de documentatie in het caa bestaat uit een tweetal monumentenraad-fiches,een zestal door r.h.j. Klok ingevulde caa-fiches, een a4-tje met de beschrijving van

Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t. Beex 1977 Archis 30341

376


aardewerk met bijbehorend tweetal foto's en tweetal tekeningen en een loebfiche met de volgen Vroege IJzertijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur (licht) besmeten met gladde schouder; verschraling: aardewerkgruis.




2.40.1.0459 X=144900 / Y=375100 hapert Kriekeschoor ROB 03-1964 archeologisch: opgraving de documentatie in het caa bestaat uit een viertal loeb fiches, een meldings-fiche en een monumentenraad-fiche. de teksten op de loebfiches luiden:'bij een proefonderzoek is naar aanleiding van vondsten uit de midden- en late steentijd, IJzertijd, Romeinse tijd. Midden-IJzertijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur





2.40.1.0605 X=145000 / Y=375040 Bladel Kriekeschoor IPP A.E. van Giffen 17-09-1984 archeologisch: opgraving in 1984 werd door het IPP onderzoek verricht naar een 12e Eeuwse kampontginning bij Bladel, die bedreigd werd door verploeging. In 1978 en volgende jaren waren op de Kriekeschoor door het AIVU al de resten van een veekraal uit de IJzertijd en een inheems- Romeins Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t. brandkuilen ontginningssporen voor aanleg hoeve Van Regteren Altena & Van Dierendonck 1986 Archis 33656

377






Datering

2.40.1.0686 X=147250 / Y=378700 Hoogeloon Kerkakkers Particulier 08-10-1996 archeologisch: (veld)kartering detectorvondst net aan de rand van of binnen de begrenzing van het opgegraven areaal van de Romeinse 'villa' te Hoogeloon en de omringende nederzetting. opm.: vondst was eerder foutief gemeld onder coördinaten 147.25 / 387.70 (51az-21).in het caa bevinden zich een Laat-Neolithicum B - Vroege Bronstijd onbepaald zwaar aangetast door verzuring; afmetingen: 100 x 49 x 10 mm Butler 1995/1996 Archis 34503

2.40.1.0718 X=142730 / Y=382240 onbepaald/niet geregistreerd Particulier onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering fiche in de vorm van een kopie uit een lijst met vondstmeldingen door g. Beex, ca 1966 (aan documentatie gemeld op 19660317). Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbepaald

Archis 34966

2.40.1.0740 X=148850 / Y=379375 onbepaald/niet geregistreerd Hoogcasteren onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen door g. Beex, ca 1966:"vindplaats van een gepolijste stenen bijl. Deze is in mijn bezit".opm.: cf. Beex 1964:99 -> "..fragment van een zeer grote gepolijste bijl . Grootste breedte moet ca 7 cm hebben bedragen. Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

378


onbepaald gepolijst; oorspronkelijk rechthoekige- ovale dwarsdoorsnede Beex 1964d Archis 34999


2.40.1.0743 X=142700 / Y=377750 Bladel De Muilen Beex 09-1953 archeologisch: opgraving onderzoek o.l.v. Beex n.a.v. de bebossing van een perceel waarop 2 heuveltjes zichtbaar waren. Bleken wat verhoogde delen van me wal met aan weerszijden een sloot te zijn. Wel werd op het terrein veel vuursteen verzamelden losse "urnscherven".opm.: zie Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen n.v.t. ".. heuveltjes zijn een plaatselijke verhoging v.e. wsch ME wal Anonymus 1954 Archis 35006





2.40.1.0746 X=144200 / Y=376750 onbepaald/niet geregistreerd Doolland onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd monumenten-fiche. Heeft betrekking op een "totaal door egalisatie vernielde site" waar "behalve urnen en silex artefacten ook twee stenen bijlen werden gevonden". Laat-Paleolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35014

2.40.1.0748 X=144200 / Y=376550 onbepaald/niet geregistreerd Doolland Particulier

379






onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd fiche in de vorm van een kopie uit een lijst met vondstmeldingen door g. Beex, ca 1966. Betreft de vondst van 4 bijlen (waarvan er 1 ten tijde van de inventarisatie al weer verloren was gegaan), door verschillende vinders,op verschillende momenten. Drie zo Midden-Neolithicum A B - Laat-Neolithicum B onbepaald Beex 1965b Archis 35032

2.40.1.0752 X=143820 / Y=376025 onbepaald/niet geregistreerd De Hofstad Dhr./mevr. Baayens onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd fiche gebaseerd op lijst met vondstmeldingen door g. Beex, ca 1966. De bijlwas in 1950 in bezit van dr. De groot Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbepaald Beex 1959a Archis 35039

2.40.1.0753 X=142580 / Y=380050 onbepaald/niet geregistreerd Hoendernes(ten) onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd Fiche gebaseerd op een lijst met vondstmeldingen door G. Beex, ca 1966. Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbepaald

Archis 35040

2.40.1.0754 X=144550 / Y=376000

380




onbepaald/niet geregistreerd Hoendernes(ten) J. van Laarhoven onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd fiche gebaseerd op lijst met vondstmeldingen door g. Beex, ca 1966. De bijlwas in 1950 in bezit van dr. de groot Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbepaald Beex 1959a Archis 35041

2.40.1.0758 X=147170 / Y=375180 Hapert Weyer onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering getypte melding Beex, waarschijnlijk t.b.v. BKNOB. Veronderstelt dat ze mogelijk van Bronstijd-laat ouderdom zijn, gezien de nabijheid van een urnenveld [?!]. Neolithicum - Bronstijd onbepaald van twee verschillende exemplaren Beex 1973c Archis 35047


2.40.1.0760 X=146330 / Y=376540 onbepaald/niet geregistreerd Hoogpoort N. Roymans 08-10-1973 archeologisch: (veld)kartering

Uniek nr.

2.40.1.0761

Midden-Neolithicum A B - Laat-Neolithicum B onbepaald snede: gefacetteerd. Archis 35067

381



X=144730 / Y=376480 onbepaald/niet geregistreerd Casterse Dijk Dhr. Roymans 08-10-1973 archeologisch: (veld)kartering Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbepaald

Archis 35068

2.40.1.0762 X=144775 / Y=376720 onbepaald/niet geregistreerd Casterse Dijk Roymans 08-10-1973 archeologisch: (veld)kartering Neolithicum - Neolithicum onbepaald

Archis 35069


2.40.1.0763 X=146100 / Y=376780 onbepaald/niet geregistreerd Hoogpoort Dhr. Roymans 20-12-1973 archeologisch: (veld)kartering



Vroeg-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B onbepaald

Archis 35070

382


Hoendernes Roymans 15-02-1974 archeologisch: (veld)kartering


2.40.1.0787 X=142600 / Y=373140 onbepaald/niet geregistreerd Kromvennen Beex 1950 archeologisch: (veld)kartering fiche in de vorm van een kopie uit een lijst met vondstmeldingen door g. Beex, ca 1966. Aanvullende informatie ontbreekt. Laat-Paleolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. verspreide oppervlaktevondsten




Neolithicum - Neolithicum onbepaald

Archis 35071

Archis 35112

2.40.1.0791 X=145300 / Y=369350 Witrijt onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering fiche in de vorm van een kopie uit een lijst met vondstmeldingen door Beex,ca 1966: "terrein waarop urnenveld en vuursteenafslag[en]. Dennenbos".volgens Beex 1964:99 gaat het om "verspreide vuursteensplinters op een zandweg" en is "het aantal voorwerpen Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t. verspreide vondsten Beex 1964d Archis 35117

383



2.40.1.0793 X=145300 / Y=369350 Witrijt Dhr. Roymans onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd fiche op basis van lijst met vondstmeldingen door g. Beex, ca 1966. volgens fiche: ". Gevonden in de bossen achter Witrijt plaats ongeveer bijna 14 [van de lijst].opm.: coördinaten zijn overeenkomstig die van "nr. 14". Midden-Neolithicum A B - Laat-Neolithicum B onbepaald

Archis 35119




2.40.1.0798 X=144700 / Y=372250 Hapert De Pals M. van Dingenen 25447 onbepaald/niet geregistreerd gevonden op een akker; terrein was oorspronkelijk hoge heide Laat-Mesolithicum - Vroeg-Neolithicum B onbepaald wsch. amfiboliet Beex 1969i Archis 35132

Fonteyn onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering Laat-Paleolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35130

384





2.40.1.0804 X=143430 / Y=372980 Ten Vorsel Ten Vorsel Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering Midden-Neolithicum - Laat-Neolithicum onbepaald ... vuurstenen mes met retouche langs beide zijkanten... ' Archis 35140

2.40.1.0805 X=143670 / Y=373810 Bladel Hooiberg Dhr. Roymans onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering volgens grondeigenaar zouden hier ook 4 bronstijd grafheuvels gelegen hebben die door iemand van het rmo (leiden) zouden zijn onderzocht. Bij navraag n. Roymans in leiden bleek hierover niets bekend te zijn. Midden-Neolithicum A B - Laat-Neolithicum B onbepaald

Archis 35143

2.40.1.0806 X=146160 / Y=373550 Dalem Dalem Dhr. Roymans 20-12-1973 archeologisch: (veld)kartering Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbepaald lengte ca. 15,5 cm Archis 35145

385



2.40.1.0811 X=146280 / Y=372500 onbepaald Dalems Stroomke Fonteyn onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering vondst op zandweg. Een schets van het artefact op het caafiche geeft eerder een "denneboompje" weer dan een spits met schachtdoorn en weerhaken. Midden-Neolithicum B - Laat-Neolithicum A Stein-groep vml. spits Archis 35152


2.40.1.0813 X=144500 / Y=372925 onbepaald/niet geregistreerd Terkoijen Roymans 05-10-1973 archeologisch: (veld)kartering Volgens Fiche: "Vindplaats Ligt Bij Groepje Midden-Neolithicum B - Midden-Bronstijd onbepaald




Archis 35155

onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd/niet geregistreerd indirect: literatuur fiche op basis van een lijst met vondstmeldingen door g. Beex, ca 1966. Melding op basis van literatuur. Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbepaald Anonymus 1931 Archis 35158

386


2.40.1.0818 X=143780 / Y=372500 onbepaald/niet geregistreerd Roymans 30-03-1974 archeologisch: (veld)kartering Mesolithicum - Mesolithicum onbekend/n.v.t.

Archis 35159

2.40.1.0870 X=142750 / Y=378100 Netersel De Muilen onbepaald onbepaald/niet geregistreerd niet-archeologisch: graafwerk de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 19-7-1963 ingevuld monumentenraad-fiche met o.a. de tekst: 'urnenveld. Nog niet onderzocht. Enige tientallen jaren werden hier urnen gevonden. Netersel, de muilen; sectie a no. 2163. De heer DateringBronstijd - Middeleeuwen Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting Naar verluidt in een hoge aarden wal gevonden, gelegen op een hope zandrug; zie ook het archief-Slofstra Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving




2.40.1.0873 X=144590 / Y=374230 onbepaald Hoeve Overland Roymans 10-02-1974 archeologisch: (veld)kartering caa: meldingsformulier door g. Beex. Betreft opppervlaktevondst op geploegde akker. Beex schrijft dat "op hetzelfde perceel maar 50 tot 200 m in n.o.richting.. reeds eerder vondsten uit Romeinse- en IJzertijd [werden] aangetroffen".wellicht te lezen als "n. Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen B

Datering

387


n.v.t. millefiore


2.40.1.0875 X=144200 / Y=374580 Bladel Ossenbocht onbepaald onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd caa verwijst naar tekeningen. Gegevens archis o.g.v. tek./bijschriften (dateringen) door w. Verwers. nb verzamelwijze onbepaald! Complextype onder voorbehoud. Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen B n.v.t.





Archis 36297

Archis 36298

2.40.1.0895 X=147460 / Y=377700 onbepaald Molenweg Arts 10-06-1974 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 26-6-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Hoogeloon c.a. krtbl. 51 c. Coördinaten147.460/377.700. Vinder: n. Arts, frederiklaan 145, Eindhoven d.d. 10-6-1974. Melder: n. Rooymans, bredas Late IJzertijd - Late IJzertijd n.v.t. blauw Archis 36335

2.40.1.0899 X=145810 / Y=377050 onbepaald Wagenbroek Roymans

388







08-10-1973 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 20-4-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Hoogeloon. Krtbl. 51 c. Coördinaten145.810/377.050. Vinder (d.d. 8-10-1973)/melder (d.d. 10-10-1973): n. Roymans, Bredasebaan 17, Bladel. Vonds IJzertijd - IJzertijd n.v.t.

Archis 36342

2.40.1.0902 X=144000 / Y=377380 onbepaald/niet geregistreerd De Houw Roymans 02-04-1974 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex d.d. 22-4-1974 ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Bladel. Krtbl. 51c. Coördinaten 144.000/377.380. Vinder / melder: n. Roymans, Bredasebaan 17, Bladel d.d. 2-4-1974vondst: scherven van IJzertijd IJzertijd - Romeinse tijd onbekend/n.v.t.

Archis 36353

2.40.1.0907 X=145120 / Y=377830 onbepaald Franse Hoef Particulier 1971 niet-archeologisch: graafwerk de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex ingevuld caa-fiche met de tekst: 'gemeente Hoogeloon. krtbl. 51 c. Coördinaten 145.120/377.830.vinder: h. Coolbergen, Kerkstraat 26, Casteren d.d. 1971. Melder: n. Roymans, Bredasebaan 17, Bladel d.d. 13 IJzertijd - IJzertijd n.v.t. gepolijst; verschraling met kleine kwartskorrels. Archis

389

Archis nr.

36359


2.40.1.0910 X=142500 / Y=374500 onbepaald/niet geregistreerd Egypte Particulier 1938 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd melding "oud archief".de verwijzing in het caa naar bovenstaand archief bestaat uit een door m.c. Dorst d.d. 111-1976 op basis van de archeologische inventarisatielijst vang. Beex samengesteld 'geïmproviseerd' (caa-)fiche met de tekst: 'gemeente Bladel en IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t. twee keer ingevoerd; zie 600293





Archis 36373

2.40.1.0913 X=146775 / Y=373020 De Pan Achterste Hoef Beex 1950 archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door m.c. Dorst d.d. 1-11-1976 op basis van de archeologische inventarisatielijst van g. Beex samengesteld 'geïmproviseerd' (caa-)fiche met de tekst: IJzertijd - IJzertijd n.v.t. Beex 1964d Archis 36375

2.40.1.0926 X=144670 / Y=374320 Bladel Kriekeschoor Roymans onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex beschreven half a4-velletje met de tekst: 'gem. Bladel.

390






plaats: zuidelijk van Kriekeschoor. Kaartbl. 57a coördinaten 144.670 x 374.320. Op een hoge akker oostelijk van de grote Beerze vond n. Roymans sche Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur

Archis 36423

2.40.1.0930 X=143800 / Y=373380 Ten Vorsel Hoeveneind Roymans onbepaald/niet geregistreerd archeologisch: (veld)kartering de documentatie in het caa bestaat uit een door g. Beex beschreven half a4-velletje met de tekst: 'gem. Bladel. plaats: Ten Vorssel. Kaartbl. 57a. Coördinaten 143.800 x 373.380. op 300 meter ten n.o. van Ten Vorssel ligt een hoge akker langs de linkeroever va Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t.

Archis 36428

2.40.1.1013 X=147000 / Y=378000 Hoogeloon onbepaald onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd caa: verwijzing naar fiche in het "oud rob-archief" (kopie).op dat fiche staat onder vindplaats "kabouterberg", Hoogeloon:"Romeinse oudheden? En munten".de "oudheden" zouden van de "kabouterberg" komen (zie waarn. 39705), van de munten is niet meer bekend Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. van Trajanus (98-117)? Boersma 1963 Archis 39707

391






Datering

2.40.1.1019 X=145830 / Y=376870 onbepaald Hoogpoort Roymans 16-10-1973 archeologisch: (veld)kartering caa: caa-fiche, ingevuld door g. Beex. Oppervlaktevondsten, aanwijzing voor nederzetting (g. Beex).determinatie/veldcontrole door g. Beex d.d. 17-101973.een "veldkartering AIVU"-fiche met betrekking tot deze waarneming bevat de volgende tekst: 'kaartblad: 51 c zu Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t.

Archis 39712

2.40.1.1029 X=142500 / Y=379500 Netersel Baldels Kasteel onbepaald 1609 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd caa: "oud caa-fiche" (m.c. Dorst, 1-11-1976). Munten gevonden in de ruinen van het Bladels kasteel te Netersel (aantal ?)Gegeven gehaald uit gramaye 1610. Daar staat niet munt(en) van Antonius(zoals op het fiche staat), maar van de Antonijnen (2de eeuwse Vroeg-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. van Julius Caesar, Vespasianus en de Antonijnen Boersma 1963 Archis 39734

2.40.1.1045 X=145161 / Y=375189 Hapert De Vliegert BAAC bv 03-01-2005 archeologisch onderzoek: booronderzoek tijdens het veldwerk is in boring 1 een fragment handgevormd aardewerk en een stukje houtskool aangetroffen, onder het esdek in de onverstoorde bcIJzertijd - Romeinse tijd

392




onbekend/n.v.t. De Groot 2005 Archis 401133

2.40.1.1060 X=145107 / Y=375259 Hapert De Vliegert BAAC bv 06-07-2005 archeologisch: proefsleuvenonderzoek de tijdens het onderzoek aangetroffen sporen betreffen postmiddeleeuwse perceleringsgreppels. Het vondstmateriaal is gering en bestaat uit fragmenten aardewerk. Twee fragmenten dateren uit de Romeinse tijd, een fragment betreft pingsdorf aardewerk en 10 f Nieuwe tijd A - Nieuwe tijd C n.v.t. De Winter 2006 Archis 404090

Uniek nr. 2.40.1.1194 Coördinaten X=144157 / Y=375753 Plaats Bladel Toponiem Tuinstraat Naam vinder Sprengers Datum vondst 12-08-2008 Verwerving archeologisch onderzoek: booronderzoek Beschrijving DateringBronstijd - Vroege Middeleeuwen Cultuur onbekend/n.v.t. Toelichting boring 2, esdek Literatuur Sprengers 2008 Bron Archis Archis nr. 411845


2.40.1.1198 X=144540 / Y=379460 Casteren De Bucht Nobel 15-08-2005 niet-archeologisch: kartering

393

Beschrijving






op 15 augustus 2005 vond de heer bas Nobel, die toen nog woonachtig was in Oirschot, tijdens karteringswerkzaamheden op een akkerperceel op de Bucht bij Casteren (in de gemeente Bladel nb) een neolithische transversale spits van lichtgrijze vuursteen. D Laat-Mesolithicum - Laat-Neolithicum A onbepaald lichtgrijze vuursteen Archis 412425

2.40.1.1249 X=145640 / Y=375500 Hapert Kerkstraat 19 Particulier 09-1993 niet-archeologisch: metaaldetectie Bron: memo met de deels door w.j.h. Verwers geschreven tekst: 'vindpl: vlak-bijltje. Voortuin bibliotheek, kerkstraat 19, hapert. W. Biessen, nov. 199351c 145.64/375.50. schoolgebouw aniet-archeologisch: metaaldetectie bestemming, omwoelen voortuin, 20 c Laat-Neolithicum B - Vroege Bronstijd onbepaald verwant aan type Migdale; snede ontbreekt. Butler 1995/1996 Archis 44819

2.40.1.1254 X=147440 / Y=376420 Hapert De Maatschappij Fonteyn 06-12-1993 archeologisch: (veld)kartering Bron:een door g.h. Fonteyn ingevuld rcc-fiche met bijgevoegde kopie van kaart met vindplaatsindicatie, alsmede een door w.j.h. Verwers ingevuld archis-formulier. op het rcc-fiche staat de volgende vondstbeschrijving:'op vindplaats hapert 1 (gem. Hoogeloon Laat-Neolithicum A - Laat-Neolithicum A Enkelgrafcultuur/Stein-groep Verwers 1995 Archis 44826

394






2.40.1.1256 X=147200 / Y=379000 Hoogeloon Langrijt Particulier 14-04-1993 niet-archeologisch: metaaldetectie Bron: een door p.j.j. V/d Heuvel beschreven "registratieformulier voor munt[!]Vondsten in Nederland". Als vindplaats is opgegeven: 'Hoogcasterenseweg (nabij "villa") (aangrenzend. Niet-archeologisch: metaaldetectie Akker)', derhalve zijn de coördinatenbij ben Midden-Romeinse tijd - Midden-Romeinse tijd n.v.t. RIC 579a ; BMC 1176 ; Cohen 1022 ; Seaby 1041. Archis 44830

2.40.1.1260 X=142250 / Y=378050 Netersel Hoogpoort AIVU 11-02-1977 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad51 c zuid. Werkeenheid: bn - iii. Vondstnr.: 6 / bn-625. Datum: 11-2-1977.naam site: de aalsten. Toestand maaiveld: esakker. Coördinaten: 142,250 /378,050. omschrijving vondst / da Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t.

Archis 44835

2.40.1.1262 X=146030 / Y=376690 Hapert Hoogpoort Roymans 03-1978 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU"-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: hh-317, 69/ hh-721. Datum:maart 1978. Naam site: hoogpoort. Toestand maaiveld: jonge aanplant. Coördinaten: 146,030 /

395

376,690. Omschr Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.






Late Bronstijd - onbepaald onbekend/n.v.t.

Archis 44876

2.40.1.1263 X=145790 / Y=376800 Hapert 'T Kerkhof ; Burg. Van Woensel Dreef AIVU 16-08-1974 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU"-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xii. Vondstnr.: 17/ hh-717. Datum: 16-08-1974.naam site: 't kerkhof. toestand maaiveld: aanleg sportveld. Coördinaten:145,790 / 376,800. Omschrijving v Romeinse tijd - Romeinse tijd n.v.t.

Archis 44878

2.40.1.1265 X=144770 / Y=376680 Bladel Krommen Hoek ; Casterse Dijk Roymans 1975 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU"-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xii. Vondstnr.: 61/ hh-718. Datum: 1975 / 1976.naam site: Krommen Hoek. toestand maaiveld: akker. Coördinaten: 144,770 /376,680. omschrijving vondst / Hoge/Volle Middeleeuwen - Late Middeleeuwen n.v.t.

Archis 44879

2.40.1.1267 X=145890 / Y=376610

396






Datering Cultuur

Hapert Burgemeester Van Woenseldreef Roymans 08-1973 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU"-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh-xii. Vondstnr.: 64/ hh-727. Datum: aug. 1973.naam site: burg. Van Woenseldreef. Toestand maaiveld: akker. coördinaten:145,890/376,610. Omschrijving vonds Neolithicum - Nieuwe Tijd onbekend/n.v.t.

Archis 44881

2.40.1.1269 X=144720 / Y=376590 Bladel Krommen Hoek ; Casterse Dijk Roymans 03-1973 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xii. Vondstnr.: 65/ hh-716. Datum: maart 1973.naam site: Krommen Hoek. toestand maaiveld: ontgronde akker. coördinaten:144,720/376,590. Omschrijving vo Nieuwe tijd - Nieuwe tijd n.v.t.

Archis 44882

2.40.1.1271 X=146060 / Y=376890 Hapert Hoogpoort AIVU 12-02-1974 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: 8/ hh-722. Datum: 12-02-1974.naam site: Hoogpoort. toestand maaiveld: jonge aanplant. coördinaten:146,060/376,890. Omschrijving vondst Vroege Middeleeuwen C - Vroege Middeleeuwen C n.v.t.

397







Archis 44884

2.40.1.1273 X=146060 / Y=376800 Hapert Hoogpoort AIVU 13-02-1974 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU"-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: 15/ hh-724. Datum: 13-02-1974en 21-04-1974. Naam site: Hoogpoort. Toestand maaiveld: jonge aanplant. Coordinaten: 146,060 / 376,800. Hoge/Volle Middeleeuwen - Late Middeleeuwen n.v.t.

Archis 44887

2.40.1.1275 X=146060 / Y=376800 Hapert Hoogpoort AIVU 08-1973 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU."-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: 53/ hh-724. Datum: aug. '73 -aug. '74. Naam site: hoogpoort. toestand maaiveld: jonge aanplant. Coördinaten: 146,060 / 376,800. Omsch Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t.

Archis 44888

2.40.1.1277 X=146100 / Y=376630 onbepaald Hoogpoort Roymans

398







11-1975 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU”fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: 65/ hh-720. Datum: nov. 1975 -febr. 1976. Naam site: hoogpoort (hoofdakker/oostkant). Toestand maaiveld:jonge aanplant. Coördinaten: c Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen n.v.t.

Archis 44889

2.40.1.1278 X=147300 / Y=376550 Hapert De Langrijt ; Domineepad 1986 niet-archeologisch: onbepaald/niet geregistreerd Bron: een door g.h. Fonteyn ingevuld caa-fiche met bijbehorende situatie-tekening en tekening van de spits. Als vondstbeschrijving en vondstomstandigheden zijn op het caa-fiche vermeld: 'Pointe Mousterienne Allongee' en'oppervlaktevondst op zandpad'. Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum


2.40.1.1283 X=147060 / Y=379890 Hoogeloon Vessemse Weg Fonteyn 1987 archeologisch: (veld)kartering Bron: een door g.h. Fonteyn geschreven brief d.d. 14-5-1987 met voor wat betreft deze waarneming de tekst: 'op de bijgevoegde kaart heb ik de vindplaats van het vuurstenen mesje Paleoliithicum - Bronstijd onbekend/n.v.t.

Archis 44926

399

2.40.1.1290 X=147700 / Y=377400 Hoogeloon De Schoten ; Heikant Fonteyn 31-12-1987 archeologisch: (veld)kartering Bron: een door g.h. Fonteyn ingevuld caa-fiche met coördinaten niet nauwkeuriger dan '147 x 377'. Gevonden op 'omgeploegd weiland. Veldnaam: denaard / Hoogeloon. opmerkingen: in de buurt hebben neolithische en Bronstijdtumuli "gelegen", door ontginningen Datering Neolithicum - Neolithicum Cultuur onbepaald Toelichting Literatuur Verwers 1989 Bron Archis Archis nr. 44934 Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving




2.40.1.1292 X=146070 / Y=376600 Hapert De Schoten ; Heikant AIVU 08-02-1974 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU"-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:51c zuid. Werkeenheid: hh - xiii. Vondstnr.: hh-506, 1/hh-720. Datum: 8-02-1974. Naam site: Hoogpoort. toestand maaiveld: jonge aanplant. coördinaten:146,070/376,600. Vondstomst.: Paleolithicum - Bronstijd onbekend/n.v.t. verbrand; evt. jonger Archis 44938

2.40.1.1294 X=143400 / Y=375580 Bladel Hoogpoort Particulier onbepaald/niet geregistreerd onbepaald/niet geregistreerd Bron: aantekening door w.j.h. Verwers op de achterzijde van een kopie vaneen brief d.d. 24-2-1982. De aantekening luidt: 'k. Baselmans, de uitgang 5bladel, 04977 - 1957. 51 c 143.40 375.58. 1 wfr radst w-1, 1 wfr dr.schijf "Knegsel

400





oven", 1 wfr lme kp Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen n.v.t. versierd ronde stempel met kruismotief Archis 44940

2.40.1.1298 X=148100 / Y=377600 Hoogeloon Heieind Fonteyn 1981 archeologisch: (veld)kartering Bron: een door g.h. Fonteyn geschreven brief d.d. 15-111983 met voor wat betreft deze waarneming de tekst: 'kaartblad 51 c : schaal 1:25.000: coördinaten:148.1 x 377.6. Door mij werd hier in 1981 (laatste jaar dat ik kon zoeken,want de akker is nu ruim 2 jaar een Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbepaald

Archis 44954

2.40.1.1301 X=143880 / Y=374250 Bladel Hooibergse Akker ; De Elsten AIVU 20-05-1968 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU"-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:57a noord. Werkeenheid: bn - vii. vondstnr.: 56/ bn-102. Datum: 20-5-1968.naam site: de Hooibergse akker. Toestand maaiveld: akker. Coördinaten: 143,880/374,250. Omschrijving vond Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t.


Archis 44960


2.40.1.1303 X=143690 / Y=372660

401






Datering Cultuur

Bladel Het Goor ; Troprijt AIVU 21-05-1968 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU"-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:57 a noord. Werkeenheid: bn-ix. Vondstnr.: 58/ bn-609. Datum: 21-5-1968.naam site: Het Goor. toestand maaiveld: akker. Coördinaten: 143.690/372.660vondstomst.: goed. Omschrijving Vroege Middeleeuwen C - Vroege Middeleeuwen C n.v.t. versierd met enkelvoudige radstempel Archis 44961

2.40.1.1304 X=146370 / Y=370050 onbepaald/niet geregistreerd Hapertsche Heide ; De Kolonies Particulier 02-08-1979 niet-archeologisch: graafwerk Bron: een door j.h.c. Biemans ingevuld caa-fiche en een door w.j.h. Verwers ingevuld -fiche. De vondstbeschrijving op het caa-fiche luidt: 'aardewerkscherven late ijzertijd: fragmenten van een grote pot: a) rand in- en uitwendig glad; dikte +- 10 mm. 5 IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.

Archis 44964

2.40.1.1306 X=143400 / Y=372970 Bladel Ten Vorsel Roymans 1973 archeologisch: (veld)kartering Bron: een "veldkartering AIVU"-fiche met de volgende tekst: 'kaartblad:57 a noord. Werk eenheid: bn - viii. vondstnr.: 57. Datum: 1973. Naam site:Ten Vorsel. Toestand maaiveld: akker. Coördinaten: 143,400/372,970.omschrijving vondst / datering: 1 vuur Hoge/Volle Middeleeuwen - Hoge/Volle Middeleeuwen n.v.t.

402


behorende bij watermolen die in 1222 in gebruik was? Beex 1973i Archis 44969


2.40.1.1342 X=147000 / Y=379000 Hoogeloon


Particulier 01-04-1987 niet-archeologisch: kartering de heer c. Huybers vond een akker een afslagmesje. beschreven in artikel van Lanting (zie literatuur) op p. 231. het vuurstenen mesje zal worden getekend door de heer Laat-Neolithicum A - Vroege Bronstijd onbepaald afslagmesje Archis 46224


2.40.1.1345 X=146030 / Y=376640 Hapert


2.40.1.1351 X=144600 / Y=374430 Bladel

Fonteyn 1979 onbepaald/niet geregistreerd Late IJzertijd - Nieuwe tijd C n.v.t.

Archis 46785

N. Roymans 1973 onbepaald/niet geregistreerd Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum onbepaald

403


Arts & Dijkstra 1973; Stapert 1975 Archis 46793


2.40.1.1389 X=146420 / Y=371250 Onbekend Kriekeschoor Particulier 09-1961 archeologisch: opgraving Monument 2.Ad 303 Neolithisch. IJzertijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.


2.40.1.1402 X=144750 / Y=376680 Hapert Casterse Dijk ADC ArcheoProjecten 12-2001 archeologisch: opgraving een klein aantal sporen is aangetroffen (waarschijnlijk een deel van een nederzetting) uit de Romeinse tijd. Hierbij is ook aardewerk en tufsteen gevonden. Daarnaast zijn in de directe omgeving sporen gevonden die niet nader te dateren zijn. Uit een (natuurlijke) Bronstijd - IJzertijd onbekend/n.v.t.



Archis 5199

De Haan & Jager 2002 Archis 52140

2.40.1.1408 X=145500 / Y=376550 Hapert Lemelvelen Biessen 19-06-2003 niet-archeologisch: detectorvondst zwart gepatineerde speerpunt. Afmetingen: lengte 141 Mm,

404


grootste breedte 28 mm en maximale diameter schachtkoker 16 mm. De vindplaats ligt in een vers gegraven paddenpoel, [gevonden] in de lemige bodem van het talud Midden-Bronstijd - Late Bronstijd onbepaald speerpunt, wsch. type Rosnoen Arts 2003a Archis 52211


2.40.1.1502 X=146700 / Y=376300 Hapert/Hoogeloon boerderij "Landorp"


2.40.1.1503 X=145580 / Y=378450 Hoogeloon Vossenbussel


2.40.1.1531 X=144700 / Y=372250 Hapert De Pals G. Beex 25456 archeologisch: inspectie

1990's niet-archeologisch: metaaldetectie snede ontbreekt Midden-Bronstijd - Late Bronstijd

Butler, J.J. & H. Steegstra, 1999/2000: 600008

onbekend niet-archeologisch: metaaldetectie snede Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur Butler, J.J. & H. Steegstra, 2005/2006: 600009

405

Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur BronLiteratuur Archis nr.

ontdekt tijdens veldcontrole n.a.v. vondst van Rцssener Keil; coördinaten van vindplaats bij benadering Mesolithicum - Mesolithicum

Beex 1969e, 56 600037


2.40.1.1535 Onbekend Hoogeloon Hofstad P. Goossens 18688 gevonden tijdens het rooien van dennenbomen een aansluitende opgraving door de ROB leverde niets op Vroege IJzertijd - Midden-IJzertijd


2.40.1.1536 Onbekend Hoogeloon Hofstad P. Goossens 18688 gevonden tijdens het rooien van dennenbomen een aansluitende opgraving door de ROB leverde niets op Romeinse tijd - Romeinse tijd


2.40.1.1541 Onbekend onbekend

Beex 1951 600041

Beex 1951 600042

onbekend 1959 of eerder onbekend in collectie van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden;

406



"zeer grote bijl" Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd

Beex 1959a 600047

2.40.1.1542 Onbekend onbekend onbekend 1959 of eerder onbekend in collectie van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden; "neolithische pijlpuntjes" Neolithicum - Neolithicum

Beex 1959a 600048




2.40.1.1544 Onbekend Hapert

1959 of eerder onbekend gevonden langs de Beerze; beide stukken zijn gepolijst Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

Beex 1959a 600049

J. Schellens 1954 onbekend

407



Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

Beex 1959a 600050

2.40.1.1545 Onbekend Hapert J. Gruythuizen 1954 onbekend gevonden in de staatsbossen bij Witrijt (gelijk aan Archiswaarneming 35119); grijze vuursteen Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

Beex 1959a 600051





C. Wouters 1914 onbekend ontdekt in heuvel in heide ten O van Hoogeloon Laat-Neolithicum A - IJzertijd

Knippenberg 1956 600053

C. Wouters 1914 onbekend gepolijste bijl Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

408

Cultuur Toelichting Literatuur BronLiteratuur Archis nr.

Beex 1959a 600054


2.40.1.1549 Onbekend Hoogeloon Biestheuvel


2.40.1.1550 Onbekend Hoogeloon Vossenbussel


2.40.1.1551 Onbekend Hoogeloon Kaboutersberg E. Cools 1954 onbekend kleine vuurstenen bijl, gev. bij de Kaboutersberg Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

1953 onbekend fragment van gepolijste bijl met smalle zijkanten Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

Beex 1959a 600055

1955 onbekend top van bijl Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd

Beex 1959a 600056

409

Literatuur BronLiteratuur Archis nr.

Beex 1959a




600057

W. van de Boomen okotber 1996 onbekend gevonden juist buiten het in 1980-1987 opgegraven areaal van de inheems-Romeinse nederzettting van de Kerkakkers Midden-Neolithicum - Vroege Bronstijd

Anonymus 1997c 600077


2.40.1.1590 Onbekend Casteren Casterense Molen onbekend 1936 onbekend munt van Antoninus Pius (138-161) Midden-Romeinse Tijd - Midden-Romeinse Tijd


2.40.1.1594 Onbekend Netersel

Knippenberg 1960b 600097

H.C. Kuenen 1971 archeologisch: veldverkenning gevonden in heide tussen Bladel en Netersel Mesolithicum - Mesolithicum

Heesters 1971

410

BronLiteratuur Archis nr.

600101




2.40.1.1610 X=145100 / Y=377900 Casteren


Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur BronLiteratuur

N. Roymans 1971 onbekend zijschrabber; gevonden langs de Beerze Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum

Arts & Dijkstra 1973 600107

H.C. Coolbergen 1968 niet-archeologisch: toevalsvondst coördinaten bij benadering; mogelijk afkomstig uit een waterput; archeologisch compleet; gevonden bij ontgronding Late Bronstijd - Late Bronstijd Nederrijnse grafheuvelcultuur Arts 1982 600117

2.40.1.1617 Onbekend Hoogeloon BAI 1958 archeologisch; opgraving opgraving gestaakt vanwege geringe aantal vondsten Mesolithicum - Mesolithicum

Anonymus 1958a

411

Archis nr.

600124


2.40.1.1619 Onbekend Netersel


Dhr. Iven 1966 of eerder onbekend verzameld op een geploegd heideterrein ten noorden van Netersel Mesolithicum - Mesolithicum

Beex 1966a 600126


2.40.1.1620 Onbekend Reusel Lindestraat onbekend 1966 of eerder onbekend gevonden in tuin van de fam. Hendriks Vroeg-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B


2.40.1.1625 Onbekend Hoog-Casteren

Cultuurlaag Datering Cultuur Toelichting Literatuur

Beex 1966k 600127

onbekend 1968 of eerder niet-archeologisch:graafwerk gevonden bij aanleg weg i.v.m. ruilverkaveling: scherven van dolium, wrijfschaal en minstens vier kruiken, afkomstig uit Romeinse tijd - Romeinse tijd

Beex 1968e

412



600132

2.40.1.1626 Onbekend Hoog-Casteren onbekend 1968 of eerder niet-archeologisch:graafwerk gevonden bij aanleg weg i.v.m. ruilverkaveling: kuil met veel houtskool Onbekend - Onbekend

Beex 1968e 600133




2.40.1.1639 Onbekend onbekend Achterste Hoef onbekend 1969 of eerder onbekend op een met kerstbomen beplant als oppervlaktevondsten verzameld Mesolithicum - Mesolithicum


G. Fonteyn 1969 of eerder archeologisch: (veld)kartering gevonden langs de grens Oirschot- Veldhoven. Paleolithicum - Bronstijd

Beex 1969c 600138

Beex 1969h

413



600146

2.40.1.1640 X=143950 / Y=374635 Bladel K. Baselmans 1979 niet-archeologisch: toevalsvondst gevonden in secundaire positie; vindplaats gelegen langs de westelijke rand van het dal van de Aa Midden-Paleolithicum - Midden-Paleolithicum

Stapert 1981 600147


2.40.1.1641 Onbekend Hoogeloon Hoogpoort F.M. Fonteyn-Wijdeven 1978 of daarvoor niet-archeologisch: toevalsvondst gevonden op een zandpad Vroeg-Romeinse Tijd - Midden-Romeinse Tijd

Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur BronLiteratuur

2.40.1.1643 Onbekend Hoogeloon Kaboutersberg F. van den Huygevoort

Verwers 1981 600148

niet-archeologisch:toevalsvondst met dubbele snede Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum A

Verwers 1978

414

Archis nr.

600150


2.40.1.1772 X=143760 / Y=375950 Onbekend Hofstad J. van Laarhoves ca. 1950 onbekend


2.40.1.1773 X=143930 / Y=374070 Onbekend Meijerenbosch N. Roymans ca. 1973 onbekend gevonden aan de westelijke rand van het Beerzedal Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend eventueel jonger


2.40.1.1774 X=143930 / Y=374070 Onbekend Meijerenbosch N. Roymans ca. 1973 onbekend gevonden aan de westelijke rand van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend eventueel jonger

Midden-Laat-Neolithicum B onbekend



Slofstra-archief

415

Archis nr.

600286


2.40.1.1779 X=143200 / Y=380180 Onbekend Rietbroek R. Merckx 1972;1972; 1972 onbekend gevonden op een hoge akker (esdek) langs het Rietbroek Midden-en-Laat-Neolithicum B




onbekend met besnadigd snijvlak Beex, G., 1972: Slofstra-archief 600291

2.40.1.1780 X=144880 / Y=374680 Bladel Kriekeschoor onbekend 24933 onbekend Late Bronstijd - Late Bronstijd Nederrijnse grafheuvelcultuur bij elkaar gevonden op hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke; vermoedelijk van dezelfde pot; met grof kwartsgruis verschraald Slofstra-archief 600292

2.40.1.1795 X=144880 / Y=374610 Bladel Kriekeschoor 24932 onbekend gevonden op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend gecraqueleerd

416






2.40.1.1796 X=144880 / Y=374610 Bladel Kriekeschoor 24932 onbekend gevonden op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Neolithicum - Neolithicum onbekend kern? Slofstra-archief 600310

2.40.1.1797 X=144880 / Y=374610 Bladel Kriekeschoor 24932 onbekend gevonden op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Neolithicum - Neolithicum onbekend


2.40.1.1798 X=144880 / Y=374760 Bladel Kriekeschoor N. Roymans 1973-1978 onbekend oppervlaktevondsten gedaan op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Neolithicum - Neolithicum onbekend

417






2.40.1.1799 X=144880 / Y=374760 Bladel Kriekeschoor N. Roymans 1973-1978 onbekend oppervlaktevondsten gedaan op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Mesolithicum - Mesolithicum onbekend


2.40.1.1800 X=144880 / Y=374760 Bladel Kriekeschoor N. Roymans 1971-1975 onbekend oppervlaktevondsten gedaan op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Late Bronstijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur


2.40.1.1801 X=144880 / Y=374760 Bladel Kriekeschoor N. Roymans 1971-1975 onbekend oppervlaktevondsten gedaan op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Neolithicum - Neolithicum

418





onbekend/n.v.t.


2.40.1.1802 X=144880 / Y=374760 Bladel Kriekeschoor N. Roymans 1971-1975 onbekend oppervlaktevondsten gedaan op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. mogelijk wrijfsteen Slofstra-archief 600316

2.40.1.1803 X=144880 / Y=374760 Bladel Kriekeschoor N. Roymans 1971-1975 onbekend oppervlaktevondsten gedaan op een hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke onbekend - onbekend onbekend/n.v.t. onbewerkt Slofstra-archief 600317

2.40.1.1804 X=143650 / Y=373730 Onbekend Den Opper ca. 1925 onbekend gevonden op een hoge akker aan voormalige zijstroom van de Beerze

419


Midden-en-Laat-Neolithicum B onbekend benedenstuk van gepolijste bijl Slofstra-archief 600318


2.40.1.1805 X=144441 / Y=376280 Onbekend Verrooien Haai/Besterdijken B. Swalen en dhr. Bayens 1915-1950 onbekend gevonden in de lage heide aan de westkant van de Beerze Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend beide gepolijst


2.40.1.1806 X=144441 / Y=376280 Onbekend Verrooien Haai/Besterdijken B. Swalen 1915-1950 onbekend gevonden in de lage heide aan de westkant van de Beerze Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend 1x gepolijst en 1x ruw bekapt Slofstra-archief 600320


2.40.1.1807 X=143800 / Y=375530 Bladel Sniederslaan W. Riezen ca. 1960 onbekend gevonden bij aanleg riolering


420


Vroeg-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B onbekend



2.40.1.1808 X=143180 / Y=372110 Onbekend De Bunder onbekend 1967 niet-archelogisch gevonden tijdens het wieden van een aardappelakker Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend


2.40.1.1809 X=143190 / Y=372070 Onbekend De Bunder onbekend 24945 onbekend gevonden op een oorspronkelijk hoog heideterrein ten westen van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend niet geheel zeker of het inderdaad een slijpsteen is





2.40.1.1810 X=143480 / Y=373250 Onbekend Vorsel K. Daemen ca. 1900 (of in elk geval voor WO II) onbekend gevonden binnen de gracht van Vorsel, naar verluidt, in het lage beekdal van de Beerze

421



Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbekend


2.40.1.1811 X=143940 / Y=373970 Onbekend Kerkenakker W. van de Nieuwegiessen ca. 1946 onbekend gevonden op hoge westrand van het Beerzedal tijdens het ploegen Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend



2.40.1.1812 X=144750 / Y=375600 Onbekend Beerzedal J. van Bommel voor WO II onbekend


2.40.1.1813 X=144620 / Y=374360 Onbekend Zwartven N. Roymans 26512 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug tussen de Beerze en het voormalige Zwartven

Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbekend/n.v.t.


422




Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur onversierd; verschraald met grove kwarts Slofstra-archief 600327

2.40.1.1814 X=144510 / Y=374330 Onbekend Zwartven onbekend 1973;1973 onbekend gevonden op geploegde akker; vindplaats is gelegen op een hoge rug tussen het voormalige Zwartven en het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.


2.40.1.1815 X=144490 / Y=372950 Onbekend Groot Terkooyen N. Roymans 1973; 1973 onbekend gevonden op perceel met bosaanplant, gelegen op hoge kop ten nooren van de Bredase Baan Midden-Neolithicum B - Midden-Bronstijd onbekend/n.v.t.




2.40.1.1816 X=144490 / Y=372950 Onbekend Groot Terkooyen N. Roymans 1973; 1973 onbekend gevonden op perceel met bosaanplant, gelegen op hoge kop

423


Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Datering Literatuur Bron Archis nr.


Datering Cultuur Toelichting Datering Literatuur Bron Archis nr.


ten nooren van de Bredase Baan Laat-Mesolithicum - Laat-Neolithicum A onbekend/n.v.t.


2.40.1.1817 X=144490 / Y=372950 Onbekend Groot Terkooyen N. Roymans 1973; 1973 onbekend gevonden op perceel met bosaanplant, gelegen op hoge kop ten nooren van de Bredase Baan Laat-Mesolithicum - Midden-Bronstijd onbekend/n.v.t. o.g.v. associaties Slofstra-archief 600331

2.40.1.1818 X=142500 / Y=381100 Onbekend Achterste Witven R. Honing onbekend onbekend gevonden op oostelijke oever van het voormalige Achterste Witven; fiche in Slofstra-archief vermeldt wel vraagteken bij coördinaten Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. o.g.v. associaties Slofstra-archief 600332

2.40.1.1819 X=143690 / Y=372630 Bladel Het Goor

424



N. Roymans 1976; 1976 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug aan de oostkant van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. gemaakt van bijlfragment; lichtgrijze vuursteen Slofstra-archief 600333

2.40.1.1820 X=143650 / Y=372630 Bladel Het Goor N. Roymans 1968-1973 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug aan de oostkant van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. gemaakt van lichtgrijze vuursteen Slofstra-archief 600334


2.40.1.1821 X=143650 / Y=372630 Bladel Het Goor N. Roymans 1968-1973 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug aan de oostkant van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. van lichtgrijze vuursteen; roodbruin gepatineerd


2.40.1.1822 X=143650 / Y=372630 Bladel Het Goor N. Roymans 1968-1973


425



archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug aan de oostkant van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. "vuursteenfragmenten" Slofstra-archief 600336

2.40.1.1823 X=143650 / Y=372630 Bladel Het Goor N. Roymans 1968-1973 archeologisch: veldkartering gevonden op hoge rug aan de oostkant van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.






24938 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op hoge oostkant van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.


24938 archeologisch: veldkartering

426



gevonden op akker op hoge oostkant van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.


2.40.1.1826 X=143690 / Y=372820 Bladel Het Goor 24938 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op hoge oostkant van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.





2.40.1.1828 X=145000 / Y=374490 Bladel Kriekeschoorweg

24938 archeologisch: veldkartering gevonden op akker op hoge oostkant van het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.


24932 onbekend gevonden op hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke

427





Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t. gemaakt van fragment van gepolijste bijl Slofstra-archief 600342

2.40.1.1829 X=145000 / Y=374490 Bladel Kriekeschoorweg 24932 onbekend gevonden op hoge akker tussen de Beerze en het Dalems Stroomke Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t. geretoucheerd aan ййn kant Slofstra-archief 600343

2.40.1.1830 X=141590 / Y=379430 Onbekend Mispelere Berg ca. 1940 niet archeologisch: landbouwwerkzaamheden gevonden op hoge rug ten westen van de Leij Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t. van vuursteen? Slofstra-archief 600344

2.40.1.1831 X=143610 / Y=374750 Onbekend Heeleindse akker 11 t/m 13 mei 1977 archeologisch: noodopgraving gevonden bij ontgronding van esakker onbekend - onbekend

428





onbekend/n.v.t.


2.40.1.1832 X=143610 / Y=374750 Onbekend Heeleindse akker 11 t/m 13 mei 1977 archeologisch: noodopgraving gevonden bij ontgronding van esakker Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t. aangetroffen in houten waterput van onbekende ouderdom Slofstra-archief 600346

2.40.1.1833 X=143600 / Y=374750 Onbekend Heeleindse akker 1977;1977 onbekend gevonden bij ontgronding esakker; oppervlaktevondsten en losse vondsten uit profiel afgraving (in dat geval uit bruine Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.


2.40.1.1834 X=143600 / Y=374750 Onbekend Heeleindse akker 1977;1977 onbekend gevonden bij ontgronding esakker; oppervlaktevondsten of losse vondst uit profiel afgraving (in dat geval uit bruine Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B

429



onbekend/n.v.t.


2.40.1.1835 X=145070 / Y=374320 Onbekend Het Klot Dhr. Ten Bult 1965; 1965 onbekend gevonden op hoge akker aan de westkant van het Dalems Stroomke Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbekend/n.v.t.


Uniek nr. 2.40.1.1836 Coördinaten X=143530 / Y=373480 Plaats Onbekend Toponiem De Vijftien Leupense Naam vinder Datum vondst 24972 Verwerving onbekend Beschrijving gevonden op akker Datering Neolithicum - Neolithicum Cultuur onbekend/n.v.t. ToelichtingDatering o.g.v. associatie met transversale spits Literatuur Bron Slofstra-archief Archis nr. 600350


2.40.1.1837 X=143530 / Y=373480 Onbekend De Vijftien Leupense 24972 onbekend gevonden op akker Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. 430

Toelichting Datering Literatuur Bron Archis nr.



o.g.v. associatie met transversale spits Slofstra-archief 600351

2.40.1.1838 X=143530 / Y=373480 Onbekend De Vijftien Leupense 24972 onbekend gevonden op akker Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t. onversierd wandfragment; kwartsgruisverschraling Slofstra-archief 600352

2.40.1.1839 X=144680 / Y=375050 Onbekend De Werft (zuid) 27030 onbekend oppervlaktevondst gedaan op hoge akker aan westkant van de Beerze Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.




2.40.1.1846 X=141180 / Y=376300 Onbekend De Achterste Akker N. Roymans ca. 1974 archeologisch: veldkartering gevonden op akker Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t.

431



lichtgrijze vuursteen Slofstra-archief 600360

2.40.1.1847 X=141180 / Y=376300 Onbekend De Achterste Akker N. Roymans ca. 1974 archeologisch: veldkartering gevonden op akker Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t. lichtgrijze vuursteen Slofstra-archief 600361


2.40.1.1848 X=141180 / Y=376300 Onbekend De Achterste Akker N. Roymans ca. 1974 archeologisch: veldkartering gevonden op akker Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend/n.v.t.


2.40.1.1849 X=144260 / Y=374460 Onbekend


K. Bazelmans 1982; 1982 onbekend gevonden op hoge kop boven het Beerzedal Neolithicum - Neolithicum onbekend/n.v.t.

432




2.40.1.1850 X=143850 / Y=374650 Onbekend K. Bazelmans 1982; 1982 onbekend gevonden op/ter plekke van es Midden-Neolithicum B - Midden-Bronstijd onbekend aan twee zijden geretoucheerd Slofstra-archief 600364


2.40.1.1851 X=143790 / Y=374360 Onbekend


2.40.1.1852 X=143690 / Y=374150 Onbekend

K. Thijssen 1982; 1982 onbekend gevonden op/ter plekke van es Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend gepolijst Slofstra-archief 600365

K. Bazelmans 1982; 1982 onbekend gevonden op/ter plekke van es Laat-Neolithicum B - Midden-Bronstijd onbekend splinter van gepolijste bijl Slofstra-archief

433

Archis nr.

600366


2.40.1.1853 X=144780 / Y=373550 Onbekend


K. Bazelmans 1982; 1982 onbekend gevonden in laag dal van een zijstroom van het Dalems Neolithicum - Neolithicum onbekend aan een zijde geretoucheerde brede afgebroken kling ; lichtgrijze vuursteen Slofstra-archief 600367


2.40.1.1854 X=144450 / Y=373530 Onbekend


2.40.1.1855 X=143950 / Y=374940 Onbekend

K. Bazelmans 1982; 1982 onbekend gevonden aan rand van es Neolithicum - Neolithicum onbekend aan twee zijden geretoucheerd; lichtgrijze vuursteen; Slofstra-archief 600368

K. Bazelmans 1982; 1982 onbekend gevonden aan and van ds boven beekdal Neolithicum - Neolithicum onbekend aan twee zijden geretoucheerd; lichtgrijze vuursteen; Slofstra-archief

434

Archis nr.

600369


2.40.1.1856 X=143850 / Y=374780 Onbekend K. Bazelmans 1982; 1982 onbekend gevonden op/ter plekke van es Neolithicum - Neolithicum onbekend van zwarte Obourg-vuursteen Slofstra-archief 600370


2.40.1.1857 X=143780 / Y=374790 Onbekend


2.40.1.1858 X=144650 / Y=373220 Onbekend

K. Bazelmans 1982; 1982 onbekend gevonden op/ter plekke van es Neolithicum - Neolithicum onbekend lichtgrijze vuursteen Slofstra-archief 600371

K. Bazelmans 1982; 1982 onbekend gevonden in/op hoge heidepodzol Neolithicum - Neolithicum onbekend donkere vuursteen Slofstra-archief 600372

435


2.40.1.1859 X=143570 / Y=374220 Onbekend


2.40.1.1860 X=141625 / Y=375650 Onbekend Het Ronddeel Gebr. Meulenbroeks 1982; 1982 onbekend; gevonden bij keien rapen gevonden op akker tegen dal van de Raamloop; terrein plaatselijk wat geëgaliseerd door ruilverkaveling Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend gepolijst; van bruin gevlekte vuursteen



K. Bazelmans 1982; 1982 onbekend gevonden op/ter plekke van es Neolithicum - Neolithicum onbekend schrabbertje van lichtgrijze vuursteen; gedeeltelijk met cortex Slofstra-archief 600373


2.40.1.1861 X=144100 / Y=378000 Onbekend Ossentuin N. Roymans onbekend archeologisch: veldkartering oppervlaktevondst Vroeg-Neolithicum B - Laat-Neolithicum B onbekend aan alle zijden geretoucheerd Slofstra-archief 600375

436


2.40.1.1868 X=147550 / Y=379380 Onbekend (nabij) de Kaboutersberg E. Cools 1964 onbekend oppervlaktevondst Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend gepolijst; grijze vuursteen; lengte 10 cm; breedte 5 cm; dikte Beex, G., 1964 BH 1964; BH 1959, 11 Slofstra-archief 600382


2.40.1.1869 X=146080 / Y=378550 Hoogeloon Vossenbussel G. Beex onbekend onbekend gevonden op centrale plateau tussen Grote en Kleine Beerze Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend


2.40.1.1871 X=146080 / Y=378550 Hoogeloon Vossenbussel G. Beex onbekend onbekend gevonden op centrale plateau tussen Grote en Kleine Beerze Late Bronstijd - Midden-IJzertijd onbekend gevonden tezamen met bijl van grijsbruine vuursteen Slofstra-archief 600385

Uniek nr.

2.40.1.1872


437


X=146000 / Y=377700 Hoogeloon Mortels H. Beex onbekend onbekend gevonden aan rand van laagte op plateau Hapert-Hoogeloon Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend


2.40.1.1874 X=146090 / Y=376805 Onbekend Hoogpoort N. Roymans 1973;1973 archeologisch: veldkartering gevonden in jonge aanplant Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend


2.40.1.1875 X=145300 / Y=374670 Onbekend De Rotten K. Bazelmans & J. Schellekens onbekend onbekend gevonden in bermsloot; vindplaats ligt op hoge oost oever van het Dalems Stroomke Vroege Bronstijd - Vroege Brnstijd onbekend wandscherf



Beex, G. BH 1959, 11; BH 1964, 99 Slofstra-archief 600386



2.40.1.1876 X=147180 / Y=373800

438



Onbekend t Loo (Dalem-oost) onbekend 24964 onbekend gevonden op hoge rug op grens Hapert-Duizel Neolithicum - Neolithicum onbekend


2.40.1.1879 X=145850 / Y=376870 Hapert Burgemeester Van Woenseldreef N. Roymans augustus-september 1973 archeologisch: veldkartering gevonden op het plateau Hatert-Hoogeloon Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrrijnse grafheuvelcultuur randfragment; gepolijst Slofstra-archief 600394


2.40.1.1880 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertVroege IJzertijd - Vroege IJzertijd Nederrrijnse grafheuvelcultuur met Kalenderbergversiering; eventueel jonger of ouder


2.40.1.1881 X=146080 / Y=376680 Hapert


439

Toponiem Hoogpoort Naam vinder AIVU Datum vondst 27068 Verwerving archeologische veldkartering Beschrijving gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertDateringBronstijd - IJzertijd Cultuur Toelichting verschraald met grove kwarts; eventueel ouder Literatuur Bron Slofstra-archief Archis nr. 600396


2.40.1.1882 X=146080 / Y=376680 Hapert Hoogpoort AIVU 27068 archeologische veldkartering gevonden op het hoogste punt van het plateau HatertNieuwe tijd - Nieuwe tijd n.v.t.


2.40.1.1883 X=146080 / Y=376680 Onbekend Disselhoeve


26-3-1974 niet-archeologisch: onbekend gevonden op diepgeploegde akker (met veel geel zand aan het oppervlak); zuidelijke toegang plateau Hapert Hoogeloon Nieuwe tijd - Nieuwe tijd n.v.t. wandfragmenten




2.40.1.1884 X=145300 / Y=374670 Hapert De Rotten

440

Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur

H.L. Kanters 1967/68 onbekend gevonden in bermsloot van nieuw aangelegde weg; vindplaats ligt op hoge oostelijke oever van het Dalems Vroege IJzertijd - Midden-IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur "scherven van een grote kartelrandurn" Beex, G., 1968: Hapert, gem. Hoogeloon c.a., Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 67, *45

Bron Archis nr.



2.40.1.1885 X=145800 / Y=376820 Onbekend t Kerkhof N. Roymans 26490 archeologisch: veldkartering gevonden bij ontgronding; gelegen op westrand plateau Hapert-Hoogeloon; stratigrafisch van onder esdek Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur randfragment met Kalenderbergversiering





2.40.1.1886 X=145800 / Y=376820 Onbekend t Kerkhof N. Roymans 26490 archeologisch: veldkartering gevonden bij ontgronding; gelegen op westrand plateau Hapert-Hoogeloon; stratigrafisch van onder esdek Vroege Middeleeuwen C - Volle/Hoge Middeleeuwen n.v.t. "Pingsdorfachtig" Slofstra-archief 600402

2.40.1.1887 X=145800 / Y=376820

441




Uniek nr.

Onbekend t Kerkhof N. Roymans 26490 archeologisch: veldkartering gevonden bij ontgronding; gelegen op westrand plateau Hapert-Hoogeloon; stratigrafisch van onder esdek onbekend - onbekend n.v.t. " 2 brokjes klei" Slofstra-archief 600403

2.40.1.1888 X=145800 / Y=376820 Onbekend t Kerkhof N. Roymans 26490 archeologisch: veldkartering gevonden bij ontgronding; gelegen op westrand plateau Hapert-Hoogeloon; stratigrafisch van onder esdek onbekend - onbekend n.v.t. wandfragmenten Slofstra-archief 600404

2.40.1.1889 X=145800 / Y=376820 Onbekend t Kerkhof N. Roymans 26490 archeologisch: veldkartering gevonden bij ontgronding; gelegen op westrand plateau Hapert-Hoogeloon; stratigrafisch van onder esdek onbekend - onbekend n.v.t. verroest Slofstra-archief 600405

2.40.1.1890

442





X=145800 / Y=376820 Onbekend t Kerkhof N. Roymans 26490 archeologisch: veldkartering gevonden bij ontgronding; gelegen op westrand plateau Hapert-Hoogeloon; stratigrafisch van onder esdek Nieuwe Tijd C - Nieuwe tijd C n.v.t. verroest Slofstra-archief 600406

2.40.1.1891 X=145850 / Y=376870 Hapert Burg. Van Woenseldreef N. Roymans sept. 1973-aug. 1974 archeologisch: kartering gevonden op akker op plateau van Hapert-Hoogeloon Late Bronstijd - Vroege IJzertijd Nederrijnse grafheuvelcultuur gepolijst Slofstra-archief 600407

2.40.1.1892 X=145850 / Y=376870 Hapert Burg. Van Woenseldreef N. Roymans sept. 1973-aug. 1974 archeologisch: kartering gevonden op akker op plateau van Hapert-Hoogeloon Romeinse tijd - Romeinse Tijd n.v.t. 8 onversierd randfragmenten, 4 resp. dito bodemscherven en oor, 1 wandfragment met korenaarmotief, 1 wandfragment versierd met plastische lijst met vingertopindrukken, 2 wandfragmenten met duidelijke profilering, ca. 160 onversierde wandfragmenten; alle s Slofstra-archief 600408

443

Uniek nr. 2.40.1.1893 Coördinaten X=145850 / Y=376870 Plaats Hapert Toponiem Burg. Van Woenseldreef Naam vinder N. Roymans Datum vondst sept. 1973-aug. 1974 Verwerving archeologisch: kartering Beschrijving gevonden op akker op plateau van Hapert-Hoogeloon Datering onbekend - onbekend Cultuur n.v.t. Toelichting kleiklonten; gezien associaties Romeinse Tijd of Late Bronstijd/Vroege IJzertijd Literatuur Bron Archis nr.



2.40.1.1894 X=145850 / Y=376870 Hapert Burg. Van Woenseldreef N. Roymans sept. 1973-aug. 1974 archeologisch: kartering gevonden op akker op plateau van Hapert-Hoogeloon Romeinse tijd - Romeinse Tijd n.v.t. " brokken klei w.v. 2 wsch. van Romeinse Dakpan" ; alle uit Romeinse tijd? (Evt. Late Bronstijd/Vroege IJzertijd) Slofstra-archief 600410

Uniek nr. 2.40.1.1895 Coördinaten X=145850 / Y=376870 Plaats Hapert Toponiem Burg. Van Woenseldreef Naam vinder N. Roymans Datum vondst sept. 1973-aug. 1974 Verwerving archeologisch: kartering Beschrijving gevonden op akker op plateau van Hapert-Hoogeloon Datering Late Bronstijd - Romeinse Tijd Cultuur n.v.t. ToelichtingDatering o.g.v. associatie Literatuur Bron Slofstra-archief Archis nr. 600411

444


2.40.1.1896 X=145850 / Y=376870 Hapert Burg. Van Woenseldreef N. Roymans sept. 1973-aug. 1974 archeologisch: kartering gevonden op akker op plateau van Hapert-Hoogeloon onbekend - onbekend n.v.t. wandfragmenten Slofstra-archief 600412


2.40.1.1897 X=145850 / Y=376870 Hapert Burg. Van Woenseldreef N. Roymans sept. 1973-aug. 1974 archeologisch: kartering gevonden op akker op plateau van Hapert-Hoogeloon onbekend - onbekend n.v.t.


2.40.1.1900 X=144620 / Y=374360 Onbekend Zwartven N. Roymans onbekend onbekend gevonden op akker Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur alle grof gemagerd; eventueel Vroege Bronstijd/Late Bronstijd

Uniek nr.

2.40.1.1901



445




X=143650 / Y=372650 Onbekend Het Goor Gebr. Roymans onbekend archeologisch: veldkartering Midden-Bronstijd - Midden-Bronstijd Hilversum-cultuur verschraald met grove kwartsiet Slofstra-archief 600417

2.40.1.1902 X=144890 / Y=376310 Hapert Casterse Dijk F. Thijssen 1953 niet-archeologisch gevonden in zandafgraving; vindplaats gelegen op een vrij steile wand van hoge rug tussen de Beerze en het Wagenbroekse Loopke Vroege Bronstijd - Vroege Bronstijd Hilversum-cultuur versierd met touw indrukken (zigzaggen en horizontaal omlopende lijn

Literatuur

Beex, G., 1954: Een merkwaardige urn langs de Castersche dijk te Hapert, Brabants Heem VI, 66-67

Bron Archis nr.



2.40.1.1903 X=144890 / Y=376310 Hapert Casterse Dijk N. Roymans 1975 archeologisch: veldkartering gevonden in zandafgraving; vindplaats gelegen op een vrij steile wand van hoge rug tussen de Beerze en het Wagenbroekse Loopke Vroege Bronstijd - Vroege Bronstijd Hilversum-cultuur randfragment


Slofstra-archief

446

Archis nr.

600419


2.40.1.1908 X=146150 / Y=373570 Dalem




J.(?) Coppens 1972 niet-archeologisch: bouwwerkzaamheden gevonden tijdens bouwwerkzaamheden ondder de meest westelijke hoek van de boerderij ter plaatse; vindplaats gelegen op rand van plateau ten ZO van Dalem, vlak "boven" zijstroompje van Dalems Stroomke Vroeg-Neolithicum B - Bronstijd onbekend gepolijst Slofstra-archief 600424

2.40.1.1909 X=146290 / Y=372510 Onbekend Cartierheide H. Fonteijn 1972 onbekend gevonden op zandweg; de vindplaats is gelegen in het dal van het Dalems Stroomke Midden-Neolithicum B - Midden-Bronstijd onbekend bifaciaal vlakdekkend geretoucheerd Beex, G., 1973: Slofstra-archief 600425

2.40.1.1910 X=146400 / Y=376700 Onbekend Hoogpoort N. Roymans onbekend archeologisch: veldkartering Neolithicum - Neolithicum onbekend "grote grijze schrabber"

447






2.40.1.1911 X=145750 / Y=374600 Onbekend Steenakkers De Rotten K. Baselmans 29296 onbekend Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend


2.40.1.1912 X=145020 / Y=375330 Onbekend bij brugje over Beerze bij Worms H. van der Laar 28755 onbekend gevonden bij aanleg gasbuis Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend bruin gepatineerd Slofstra-archief 600428

2.40.1.1913 X=147340 / Y=378930 Onbekend Kerkakkers AIVU 1980-1982 archeologisch: opgraving Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend "enkele bijlfragmenten"

448

Bron Archis nr.



2.40.1.1914 X=145900 / Y=369650 Hapert Hapertse Heide J. Gruithuizen 1951 onbekend



Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend grijze vuursteen Slofstra-archief 600430

2.40.1.1915 X=146000 / Y=376390 Hapert Burgemeester van Woenseldreef N. Roymans obtober 1973 archeologisch: veldkartering gevonden op een ontgronde akker, die gelegen is op het hoogste deel van het plateau Hapert-Hoogeloon Midden-Neolitihcum A - Laat-Neolithicum B onbekend "bijlafslag(?), secundair geretoucheerd" Slofstra-archief 600431

2.40.1.1916 X=146200 / Y=370000 Witrijt K. Baselmans 30353 onbekend gevonden op akker Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend "splinter van gepolijste bijl van grijsbruine vuursteen" Slofstra-archief

449

Archis nr.

600432


2.40.1.1917 X=145375 / Y=375090 Onbekend Hapertse Molen K. Baselmans 30353 onbekend gevonden op akker Midden-Neolithicum B - Midden-Bronstijd onbekend grijze vuursteen




2.40.1.1918 X=147110 / Y=378680 Onbekend Driesboom J. Kerkhofs onbekend onbekend Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum A onbekend "klingmes"" = vermoedelijk spitskling of (pseudo)GrandPressigny-dolk Slofstra-archief 600434

2.40.1.1919 X=144700 / Y=376610 Bladel Krommen Hoek onbekend onbekend onbekend Midden-Neolithicum A - Laat-Neolithicum B onbekend "bijlsplinter?" Slofstra-archief

450

Archis nr.

600435


2.40.1.1920 X=144700 / Y=376610 Bladel Krommen Hoek onbekend onbekend onbekend


2.40.1.2025 X=147590 / Y=379290 Hoogeloon Kaboutersberg


Neolithicum - Neolithicum onbekend


1974 veldkartering geglazuurd aardewerk gevonden in weiland Nieuwe tijd - Nieuwe tijd onbekend CAA nr. 1978: 37 Slofstra-archief 600547

2.40.1.2026 X=147550 / Y=379300 Hoogeloon Kaboutersberg N. Roymans 1976 veldkartering laatmiddeleeuws aardewerk, verroest ijzer (mesje?) en verbrand bot Late Middeleeuwen - Nieuwe tijd onbekend CAA nr. 1978: 315 Slofstra-archief 600548

451



2.40.1.2029 X=147030 / Y=378800 Hoogeloon Kerkakkers-West 1978 onbekend wandfragmenten waarvan 1 met onduidelijke groeflijnen Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:55 J. Slofstra Slofstra-archief 600551

2.40.1.2030 X=147380 / Y=378320 Hoogeloon Heuvelse weg


1978 onbekend vuursteen, randfragment onversierd aardewerk, wandfragment wsch. Glandwandig romeins Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:56 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600552


2.40.1.2031 X=145830 / Y=376850 Hoogeloon Burg. Van Woenseldreef N. Roymans 1974 onbekend zware bronzen plak Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:375 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600553

452

2.40.1.2032 X=144450 / Y=377430 Hoogeloon De Vloed


1974 onbekend wandfragment versierd met vingertopindruk Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:155 J. Slofstra Slofstra-archief 600554


2.40.1.2033 X=144510 / Y=377440 Hoogeloon De Vloed N. Roymans 1973 oppervlaktevondst divers Romeinse tijd - Late Middeleeuwen onbekend CAA nr. 1978:143 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600555


2.40.1.2034 X=144530 / Y=377420 Hoogeloon De Vloed N. Roymans 1974 onbekend fragmenten onversierd aardewerk, fragment dolium, fragment wrijfschaal, fragment amfoor Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:324 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600556


453


2.40.1.2035 X=144610 / Y=377530 Hoogeloon De Vloed pastoor A. Driessen 1936 onbekend Bronzen sestertien van Antonius Pius (138-161) Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:156 W. Knippenberg Slofstra-archief 600557


2.40.1.2036 X=144600 / Y=377380 Hoogeloon De Vloed


2.40.1.2037 X=144720 / Y=377350 Hoogeloon Castersedijk

1960+1972 onbekend onbekend Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:144 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600558


1974 onbekend randragmenten onversierd aardewerk, wandragment versierd met groeflijntje midden-IJzertijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:129 J. Slofstra Slofstra-archief 600559

Uniek nr.

2.40.1.2038

454

X=144730 / Y=377350 Hoogeloon Castersedijk


1973 oppervlaktevondst onbekend Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:152 G.Beex Slofstra-archief 600560


2.40.1.2039 X=144770 / Y=377350 Hoogeloon Castersedijk J. Roymans 1978 onbekend vuursteen, onversierd aardewerk, steengoed Romeinse tijd - Late Middeleeuwen onbekend CAA nr. 1978:317 J. Slofstra Slofstra-archief 600561


2.40.1.2040 X=144700 / Y=376625 Hoogeloon Krommen hoek


1939 ploegen Romeinse muntschat bestaande uit 2598 koperen munten 388-408 A.D. 9 stuks na 402 A.D. in linnen zakje Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:178 W. Knippenberg / G. Beex / J.H. Evers / A.W. Bijvanck Slofstra-archief 600562

Uniek nr.

2.40.1.2041

455





X=144740 / Y=376670 Hoogeloon Krommen hoek 1978 onbekend kernstuk vuursteen, wandfragment onversierd aardewerk, 2 slakken Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:30 J. Slofstra Slofstra-archief 600563

2.40.1.2042 X=144770 / Y=376690 Hoogeloon Krommen hoek 1974 onbekend randfragment ruwwandige Romeinse kookpot, bodemfragment (standring?) ondetermineerbaar Romeinse tijd - Late Middeleeuwen onbekend CAA nr. 1978:165 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600564

2.40.1.2043 X=144770 / Y=376680 Hoogeloon Krommen hoek N. Roymans 1975/1976 onbekend randfragmenten onversierd aardewerk, bodemfragmenten onversierd aardewerk, wandfragmenten onversierd aardewerk, kleiklontjes Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:181 G. Beex Slofstra-archief 600565

456





2.40.1.2044 X=144700 / Y=376670 Hoogeloon Krommen hoek N. Roymans 1973 onbekend verbrand vuursteen fragment, wandfragment onversierd aardewerk, fragment Romeinse dakpan, wandfragment Romeins ruwwandig aardewerk, wandfragment Terra Nigra Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:176 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600566

2.40.1.2045 X=145660 / Y=373930 Hoogeloon steenakkers (west) 1975 onbekend fragmenten onversierd aardewerk, fragment gladwandig Romeins aardewerk, brok klei Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:223 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600567

2.40.1.2046 X=144050 / Y=371420 Hoogeloon Troprijt 1975 onbekend fragment Terra Sigilata, fragment Romeins gladwandig, fragment onversierd aardewerk, brokje klei Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:289 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief

457

Archis nr.

600568


2.40.1.2047 X=147230 / Y=374380 Hoogeloon kapelweg





Datering

1978 onbekend vuursteen afslag, vuursteen met cortex, wandfragment onversierd aardewerk, randragment Romeins dikwandig wrijfschaal Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:305 J. Slofstra Slofstra-archief 600569

2.40.1.2048 X=144940 / Y=377120 Hoogeloon Castersedijk N. Roymans 1977 onbekend halve gecraqueleerde kiezel (pot-boiler?) rand, bodem en wandfragmenten onversierd aardewerk, randfragment ruwwandig Romeinse kom Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:319 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600570

2.40.1.2049 X=146110 / Y=378040 Hoogeloon Burg. Van Woenseldreef 1974 onbekend wandfragment onversierd, randfragment ruwwandige Romeinse kokpot, wandfragment Pingsdorfachtig, fragmenten geglazuurd aardewerk met 1 oorfragment Romeinse tijd - recent

458


onbekend CAA nr. 1978:95 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600571



2.40.1.2050 X=145300 / Y=374680 Hoogeloon De Rotten N. Roymans 1974 onbekend ongeretoucheerd vuursteen, rand-, wand fragment gladwandig Romeins aardewerk, wandfragment ruwwandig Romeins aardewerk, randfragment ondetermineerbaar, randfragment paffrath Romeinse tijd - Late Middeleeuwen onbekend CAA nr. 1978:376 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600572


2.40.1.2051 X=146100 / Y=378570 Hoogeloon Vossenbussel N. Roymans 1975 onbekend wand-,bodemfragment Romeins dikwandig aardewerk Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:379 J. Slofstra; S.L. Wynia; W.A. van Es Slofstra-archief 600573


2.40.1.2052 X=145025 / Y=375550 Hoogeloon oostelijke helling grote Beerze K. Bazelmans 1980 oppervlaktevondst kling met cortex, ruwwandig aardewerk, kookpot met

459


horizontale rand, Karolingische kokpot (eifel-waar) ondetermineerbaar aardewerk Romeinse tijd - Karolingisch onbekend CAA nr. J. Slofstra Slofstra-archief 600574


2.40.1.2053 X=145050 / Y=375425 Hoogeloon oostelijke helling grote Beerze K. Bazelmans 1980 oppervlaktevondst divers Romeinse tijd - Karolingisch onbekend CAA nr. J. Slofstra Slofstra-archief 600575


2.40.1.2054 X=145750 / Y=374600 Hoogeloon De Rotten K. Bazelmans 1980 oppervlaktevondst divers neolithisch - Merovingisch onbekend CAA nr. J. Slofstra Slofstra-archief 600576


2.40.1.2055 X=145500 / Y=374580 Hoogeloon es aan de oostkant van het Dalems Stroomke K. Bazelmans 1979/1980 oppervlaktevondst

460


wommersom kwartsiet, inheems aardewerk, la Tene armband, Blauwgrijs, Andenne Pingsdorf/Andenne aardewerk Late IJzertijd - Middeleeuwen onbekend J. Slofstra Slofstra-archief 600577


2.40.1.2056 X=145640 / Y=374430 Hoogeloon


2.40.1.2057 X=145360 / Y=374920 Hoogeloon uit sleuf van de gasleiding achter Vervest en Plasman


K. Bazelmans onbekend fragment Belgische beker met duamantversiering (rood)

onbekend


1978 onbekend onbekend

onbekend


2.40.1.2058 X=146360 / Y=377170 Hoogeloon onbekend K. Bazelmans

461


onbekend onbekend

onbekend








onbekend onbekend

onbekend


onbekend onbekend

onbekend


462


onbekend doliumscherven

onbekend





2.40.1.2063 X=145925 / Y=377040 Hoogeloon Burg. Van Woenseldreef



2.40.1.2064 X=144925 / Y=376375 Hoogeloon onbekend

onbekend doliumscherven

onbekend


onbekend onbekend

onbekend

463



F. Kortlang 1983 onbekend fragment Belgische beker Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend


2.40.1.2065 Onbekend Hoogeloon langs de weg naar Hulsel

onbekend munt

onbekend



2.40.1.2066 Onbekend Hoogeloon onbekend


2.40.1.2077 Onbekend Hoogeloon Perceel gelegen nabij fam. Van Aaken, tijdens bouwen van een boerderij

1949 onbekend kom van Terra Sigilata Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend


464


Veldwachter Joosten 1930 bouwwerkzaamheden Bronzen lampjes, amforen Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend



2.40.1.2084 X=104040 / Y=375350 Hoogeloon


2.40.1.2104 X=144810 / Y=375450 Onbekend De Vloed

K. Bazelmans oppervlaktevondst scherf zwart gevernist potje met roulettering Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend


1977 wandscherven onversierd met kwarts en aardewerkgruis gemagerd aardewerk, bodemfragment grote gladwandige schaal (Becken) midden ijzertijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:89




2.40.1.2105 X=144910 / Y=375440 Onbekend De Vloed

465





1977 wandscherven onversierd met kwarts en aardewerkgruis gemagerd aardewerk, randfragment hardgebakken aardewerk midden ijzertijd - late ijzertijd onbekend CAA nr. 1977:92 Slofstra-archief 600633

2.40.1.2106 X=144870 / Y=375400 Onbekend De Vloed 1977 wandfragmenten onversierd aardewerk Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:200 Slofstra-archief 600634

2.40.1.2107 X=144630 / Y=375820 Onbekend Molenwiel (hogfe kop ten weste van de Beerze) N. Roymans 1973 oppervlaktevondst afslag vuurstenen bijl, vuursteen afslagen, ringetje blauw glas, aardewerk, Romeins, Pingsdorf, Karolingisch neolithicum - recent onbekend CAA nr. 1977:109 + 163 Slofstra-archief 600635

2.40.1.2108 X=144740 / Y=375230 Onbekend De Werft (hoge rug tegenover de Kriekeschoor, aan de

466

westzijde van de Beerze) Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering Cultuur Toelichting Literatuur Bron Archis nr.



N. Roymans 1973 oppervlaktevondst mesolithicum - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:12 Slofstra-archief 600636

2.40.1.2109 X=144640 / Y=375390 Onbekend De Korenbocht (hoge zandrug aan de westkant van de Beerze) 1977 onbekend glasslak, bodem en wandfragment onversierd aardewerk, wandfragment kamstreekversiering, randfragment ruwwandige kan met omgebogen rand midden ijzertijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:91 Slofstra-archief 600637


2.40.1.2110 X=143240 / Y=379510 Onbekend De Schipstaarten (rand van es; vooruitstekende zandkop in de richting van de Beerze)


N. Roymans 1974 onbekend wandfragment onversierd, wandfragment gladwandig, wandfragment ruwwandig aardewerk Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:155



Uniek nr.

2.40.1.2111

467


X=143440 / Y=379240 Onbekend De Hees N. Roymans 1974 onbekend rand en wandfragmenten onversierd aardewerk, randfragment dolium, vuursteenafslagen Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:185 Slofstra-archief 600639


2.40.1.2112 X=143970 / Y=377320 Onbekend De Rijten (lage dalhelling van de Beerze, aan de noordelijke oever van zijstroompje)


N. Roymans 1974 oppervlaktevondst



Romeinse tijd - recent onbekend CAA nr. 1977:109 + 163 Slofstra-archief 600640

2.40.1.2113 X=144080 / Y=378020 Onbekend De ossentuin 1976 onbekend wand en randfragmenten onversierd aardewerk, wandfragment gladwandig versierd met "mit federndem blattchen", randfragment dikwandig wrijfschalen, wandfragment Pingsdorfachtig, wandfragment Romeinse tijd - late middeleeuwen onbekend CAA nr. 1977:196 Slofstra-archief 600641

468






2.40.1.2114 X=144050 / Y=379800 Onbekend De ossentuin 1977 onbekend fragment blauw glazen ring met gele zigzag draadopleg, wandfragmenten onversierd aardewerk, randfragment met gleuf in de rand late ijzertijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:271 Slofstra-archief 600642

2.40.1.2115 X=143750 / Y=379080 Onbekend De Hees N. Roymans 1974 onbekend wand en randfragmenten onversierd aardewerk, wandfragment gladwandig, fragmenten ruwwandig, wandfragment Pfaffrathachtig, wandfragment M.E. aardewerk Romeinse tijd - late middeleeuwen onbekend CAA nr. 1977:164 Slofstra-archief 600643

2.40.1.2116 X=143780 / Y=374770 Onbekend Heeleindse akker 1968 onbekend wandfragment ruwwandig Romeins aardewerk, wandscherven Pingsdorf of Andenne, wandfragment Romeinse tijd - middeleeuwen onbekend CAA nr. 1977:34 R.O.B.-nr:1961:131 Slofstra-archief

469

Archis nr.

600644


2.40.1.2117 X=142110 / Y=378120 Onbekend De Aalsten




1977 oppervlaktevondst randscherf met omgeslagen rand Romeins aardewerk, scherf laat steengoed, scherven kogelpot, scherven recent waarvan 2 geglazuurd en 1 randfragment Romeinse tijd - recent onbekend CAA nr. 1977:128 Slofstra-archief 600645

2.40.1.2118 X=143530 / Y=373480 Onbekend De Vijftien Leupense 1968 onbekend schrabber, vuursteenafslagen, Romeins aardewerk, middeleeuws aardewerk neolithicum - middeleeuwen onbekend CAA nr. 1977:43 R.O.B.-nr:1961:113 Slofstra-archief 600646

2.40.1.2119 X=143050 / Y=377710 Onbekend Den Baard 1977 onbekend wandscherf dikwandige dolium Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:135

470

Bron Archis nr.





N. Roymans 1975-1976 onbekend




midden ijzertijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1978:113 + 494 Slofstra-archief 600648

2.40.1.2121 X=143460 / Y=374640 Onbekend Heeleindse akker 1977 onbekend Romeinse wandscherf versierd met "mit federn dem blattchen", inheemse scherven waarvan 1 randfragment, onversierde wandscherven Romeinse tijd - middeleeuwen onbekend CAA nr. 1977:102 Slofstra-archief 600649

2.40.1.2122 X=143610 / Y=374660 Onbekend Heeleindse akker N. Roymans 1977 afvalkuil 90 cm onder maaiveld, ca. 120 cm doorsnede Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:106

471






2.40.1.2123 X=143940 / Y=374470 Onbekend Gaastakker K. Bazelmans oppervlaktevondst fragment glazen ringetje met D-vormig profiel, kleurloos; aan de buiten en binnenkant opleg van gele glaspasta late ijzertijd - Romeinse tijd onbekend


2.40.1.2124 X=144200 / Y=374580 Onbekend De Rouwenbocht K. Bazelmans oppervlaktevondst fragment La Tene armband met 5 ribben, kleur geel (Gem. Bladel nr. 7, type Haevernick 7a) late ijzertijd - Romeinse tijd onbekend


2.40.1.2125 X=141180 / Y=376300 Onbekend De Achterste Akker N. Roymans 1974 onbekend mesoliticum - middeleeuwen onbekend CAA nr. 1977:169

472





Uniek nr. Coördinaten Plaats Toponiem Naam vinder Datum vondst Verwerving Beschrijving Datering -


2.40.1.2126 X=141430 / Y=376460 Onbekend Mortelven 1977 onbekend rand en wandfragmenten onversierd aardewerk Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:166 Slofstra-archief 600655

2.40.1.2127 X=141410 / Y=376430 Onbekend Mortelven 1977 onbekend wand en randfragmenten onversierd aardewerk, wandfragment Romeins gevernist, techniek B+zandbestrooiing, wandfragmenten gladwandig aardewerk, fragmenten ruwwandig aardewerk waarvan 1 wandfragment, Romeinse tijd - Romeinse tijd onbekend CAA nr. 1977:165 Slofstra-archief 600656

2.40.1.2297 X=143050 / Y=375600 Bladel Markt

Nieuwe tijd B

473


N. Arts 600832


2.40.1.2298 X=143050 / Y=375600 Bladel Markt


2.40.1.2299 X=143050 / Y=375600 Bladel Markt


2.40.1.2300 X=143050 / Y=375600 Bladel Markt

uit plaggenput Nieuwe tijd B

N. Arts 600833


N. Arts 600834


474


N. Arts 600835


2.40.1.2301 X=143050 / Y=375600 Bladel Markt


2.40.1.2302 X=143050 / Y=375600 Bladel Markt


2.40.1.2303 X=143050 / Y=382100 Netersel Beersbroek


N. Arts 600836


N. Arts 600837

van 1 kan met uitgeknepen voet

475


Late Middeleeuwen - Nieuwe Tijd A

N. Arts 600838


2.40.1.2304 X=145580 / Y=378450 Hoogeloon Vossenbussel


2.40.1.2305 X=145150 / Y=378550 Casteren Casteren


Late Bronstijd-Vroege IJzertijd

N. Arts 600840

met inschrift mgl. " IANSEN" Late Middeleeuwen B

N. Arts 600841

2.40.1.2323 X=143530 / Y=382090 Westelbeers Grijze Steen

15e eeuw

476



Late Middeleeuwen B

N. Arts 600860

2.40.1.2392 X=147225 / Y=379500 Hoogeloon K. Huybers 1986 Besmeten aardewerk stukje glas. oppervlakte vondst esdek. Late Bronstijd-Romeinse Tijd

K. Huybers 600933


2.40.1.2393 X=147525 / Y=379250 Hoogeloon


2.40.1.2394 X=148550 / Y=379000 Hoogeloon

K. Huybers 31632 Vuursteen code HA Paleolithicum-Bronstijd

K. Huybers 600934

K. Huybers april 1988

477


Vuursteen code HC (maïsland) Paleolithicum- Bronstijd

K. Huybers 600935


2.40.1.2395 X=147000 / Y=379625 Hoogeloon


2.40.1.2396 X=147525 / Y=379250 Hoogeloon

K. Huybers 31625 Vuursteen code HB Op een maïsland circa 2 Ha steenhoudend Laat-Paleolithicum

K. Huybers 600936

K. Huybers 31632 Inlands Romeinse scherven code HA Romeinse tijd

K. Huybers 600937

478

Bibliografie Aa, van der, A.J., 1844: Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, Gorinchem. Aa, J.H.W.E. van der, & Hendriks, W.A., ‘Oud nieuws uit Netersel’ In: Jaarboek "Pladella Villa" 6 (1995), p. 99-113 Aa, J.H.W.E. van der, & Hendriks, W.A., ‘De Neterselse akker- en weidebenamingen’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 7 (1996), p. 135-158 Aa, J.H.W.E. van der, ‘De ontwikkeling van een boerderij’. In: Jaarboek Pladella Villa 10 (1999), p. 127-142 Aa, J.H.W.E. van der, ‘Oud nieuws uit Netersel’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 4 (1993), p. 128-139 Aben, J.A.M., ‘Transport en agrarische ontwikkeling : de betekenis van een tramlijn voor de agrarische ontwikkelingen in Bladel en Reusel, 1892-1902’. In: Varia Historica Brabantica 10 (1981), p. 131-158 Ackersdijck, W.C., Nasporingen omtrent het landschap (Dordrecht 1834) Alberdingk Thijm, J.A., De giftbrief van Koning Karel aan zijn getrouwen Diederik : het voetstuk der historie van onzen staat (Amsterdam 1849) Aalst, Th. Van der, 1984: Opgravingen in Hoogeloon en Riethoven, in: De Rosdoek 31, 13-15. Anonymus, 1951b: Hoogeloon, Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 2-2, 2. Anonymus, 1954: Oudheidkundige opgravingen in Noord-Brabant, Brabantia 3, 45-47. Anonymus, 1958a: Hoogeloon, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond zesde serie 11, *67. Anonymus, 1997c: Koperen vlakbijl uit Hoogeloon, Nieuwsbrief Archeologie Kempen- en Peelland 1-3, 7. Arts, N., 1982: Een dekseldoos uit de late Bronstijd uit Casteren, gem. Hoogeloon ca. (N.-Br.), Brabants Heem 34, 50-77. Arts, N., 1988: A survey of Final Palaeolithic archaeology in the Southern Netherland, in: M. Otte (red.), De la Loire à L'Oder. Les civilisations du Paléolithique final dans le nord-ouest européen (= British Archaeological Reports, International Series, 444), Oxford, 287-356. Arts, N., 2003a: Archeologische vondsten. Bronzen speerpunt uit Hapert (gemeente Bladel), Nieuwsbrief Archeologie Kempen- en Peelland 25, 15. Arts, N. & J. Deeben, 1977: Een Laat-Mesolithische nederzetting bij het Steenven te Netersel (gemeente Bladel c.a.) in: N. Roymans, J. Biemans, J. Slofstra & W.J.H. Verwers (red.) Brabantse Oudheden (= Bijdragen tot de studie van het Brabantse Heem, XVI), Eindhoven, 33-41. Baerlemans, C., e.a., De Negende Zaligheid : cultuurhistorisch beeld van Bladel en Netersel in de Acht Zaligheden (Bladel 1975). Bakermans, M.M.G.J., ‘De geschiedenis van het landschap’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 13-38 Beex, B., ‘Vloeiweiden langs de Groote Beerze - cultuurhistorie en natuurontwikkeling’. In: De Rosdoek, Heemkundige Studiekring "De Acht Zaligheden", december 2006, 13-21. 479

Beex, B., Burgerwacht De Beerzen: De geest van Vladimir Iljitsj Oeljanov waart op Landschotse heide (z.p. 2007) Beex, B., Verdwenen watermolen Hapert – inspiratie tot landart en natte natuur (z.p. z.j.) Beex, B., Van Himbergen en Verhees, molenaars Netersel (z.p. z.j.) Beex, B., Molen Hapert – Anno 1896? (z.p. z.j.) Beex, B., Hoogeloon is met Loons Bos rijk aan natuur, cultuur en historie (z.p. z.j.) Beex, B., Koude Oorlog in de Kempen - het Korps Luchtwacht Dienst (z.p. z.j.) Beex, B., Bredase Baan Bladel – streep in het landschap (z.p. z.j.) Beex, G., ‘De vroege Middeleeuwen tot 1648’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 87-96 Beex, G., ‘Molens in Hoogeloon, Hapert en Casteren’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 136-143 Beex, G., ‘Hoogcasteren’ In: Drie dorpen een gemeente, p. 149-151 Beex, G., ‘Wat een kaboutersberg bewaarde’. In: Brabants Heem 1 (1949), p. 14-16 Beex, G., ‘Wijers (visvijvers)’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 145-146 Beex, G., ‘Wat is een ezel?’. In: Brabants Heem 35 (1983), p. 10-11 Beex, G., 1949: Wat een Kaboutersberg bewaarde, Brabants Heem I, 14-16. Beex, G., 1953a: Verrassingen op de Kattenberg te Casteren, Brabants Heem V, 54-57. Beex, G., 1953b: Toevallige vondst te Hoogeloon, Brabants Heem V, 112-115. Beex, G., 1954a: Twee Bronstijdgrafheuvels en enige graven uit de Merovingische tijd te Casteren (gemeente Casteren c.a.), Brabants Heem VI, 57-65 Beex, G., 1954b: Een merkwaardige urn langs de Castersche dijk te Hapert, Brabant Heem VI, 66-67. Beex, G., 1955a: Een geslechte heuvel te Bladel, Brabants Heem VII, 26-32. Beex, G., 1957a: Twee grafheuvels in Noord-Brabant (= Bijdragen tot de studie van het Brabants Heem, IX), Eindhoven, 24-33. Beex, G., 1961a: Hoogeloon, Archeologisch nieuws, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond zesde serie 14, *73-*74. Beex, G., 1964d: Archeologisch overzicht van de gemeente Hoogeloon c.a., Brabants Heem XVI, 98110. Beex, G., 1965b: Archeologisch overzicht van de gemeente Bladel, Brabants Heem XVII, 55-59. Beex, G., 1966a: Bladel, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 65, *18. Beex, G., 1966g: Netersel, gem. Bladel, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond, 65, *55.

480

Beex, G., 1968c: Hapert, gem. Hoogeloon c.a., Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 67, *45. Beex, G., 1968e: Hoog-Casteren, gem. Hoogeloon, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 67, *45. Beex, G., 1969c: Bladel, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 68, *69. Beex, G., 1969h: Bladel Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 68, *122. Beex, G., 1969i: Hoogeloon, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 68, *122123. Beex, G., 1970p: Een urnenveldje te Hoogeloon, Brabants Heem XXII, 46-47. Beex, G., 1972k: Bladel, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 71, *144. Beex, G., 1973a: Roman Finds in North Brabant, Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 23, 159-188. Beex, G., 1973c: Hoogeloon, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 72, *14. Beex, G., 1973i: Bladel, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 72, *52-*53. Beex, G., 1973l: Hoogeloon, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 72, *104. Beex, G., 1976b: Hoogeloon, Jaarverslag van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig bodemonderzoek 1974, 112. Beex, G., 1977: Bladel, Jaarverslag Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 1977, 109. Blersch, J.K.M., Het RK Kempisch Verpleegtehuis te Bladel : teken van vertrouwen (Bladel 1989) Boersma, J.S., 1963: De Romeinse muntvondsten in de provincie Noord-Brabant, Jaarboek voor Munt- en Penningkunde 50, 1-75. Bommel, W.P.A. van, ‘Industrieele vestigingsfactoren der gemeente Bladel.’ Economisch Technologisch Instituut voor Noord-Brabant (Tilburg 1939). Borgmans, M., e.a., Een halve eeuw Pius X-College :een beeld van vijftig jaar voortgezet onderwijs in de zuidwestelijke Kempen (Bladel 1997) Borne, L. van den, ‘D'n ouden toren van Hoogeloon’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 160-171 Borne, L. van den, ‘De Sint Pancratiuskerk te Hoogeloon’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 172-184 Borne, L. van den, ‘Het Mariakapelletje in Hoogeloon’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 185-188 Borne, L. van den, ‘Het Valensplein met herinneringen aan het verleden.’ In: Drie dorpen een gemeente, p. 189-195 Brok, L.Th., ‘Oorlogsbunker in Hoogeloon : hoe het begon’. In: Jaarboek Pladella Villa 10 (1999), p. 64-75 Buylinckx, J.J.A., ‘Casterse veldnamen in de 18e eeuw.’ In: De Rosdoek nr. 9 (1977), p. 18; nr. 10 (september 1977), p. 5-13 Butler, J.J., 1995/1996: Bronze Age metal and amber in the Netherlands (part II:I). Catalogue of flat axes, flanged axes and stopridge axes, Palaeohistoria 37/38, 159-243.

481

Butler, J.J. & H. Steegstra, 2001/2002: Bronze Age metal and amber in the Netherlands (III:2). Catalogue of the socketed axes, part A, Palaeohistoria 43/44, 263-319. (speciaal 285-286, 288, fig. 13: nr. 513 en fig. 19: nr. 523). Castelijns, J.E., ‘De kerken van Casteren’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 233-237 Cultuurhistorische inventarisatie Noord-Brabant / M.I.P. : gemeente Bladel. Provincie Noord-Brabant (’s-Hertogenbosch 1992) Cultuurhistorische inventarisatie Noord-Brabant / M.I.P. : gemeente Hoogeloon. Provincie NoordBrabant (’s-Hertogenbosch 1992) Daniëls, M.P.C., Bladel en Netersel in oude ansichten, deel 2 (Zaltbommel 1985) Emmens, K., Masselink, S.R., Tussenbroek, G. van, Monumenteninventarisatie gemeente Bladel: Actualisatie gemeentelijke monumentenlijst. BAAC rapport 00.038. (Den Bosch 2003)15. Geenen, A.P.M. & Fiers H.C.J., De ontginningen in de gemeente Bladel en Netersel 1795-1940 : belemmerende en bevorderende faktoren, deel 2 (Bladel 1989). Glasbergen, W., 1955: Het rijengrafveld te Broekeneind bij Hoogeloon (N.-Br.), Eindhoven. Gijsbers, P.S.C., ‘Casteren in vroegere tijden.’ In: Jaarboek "Pladella Villa" 9 (1998), p. 180-185 Groot, B. de, 2005: Hapert De Vliegert; Inventariserend archeologisch veldonderzoek, karterende fase (= BAAC-rapport 04.285), 's-Hertogenbosch. Grote Historische Atlas van Noord-Brabant ± 1905, schaal 1:25.000, Tilburg Grote historische atlas van Nederland Noord-Brabant 1836-1843, schaal 1:25.000; Tilburg Haan, M.J.A. de & S.W. Jager, 2002: 51C Bladel Castersedijk; veldwerkregistratie n.a.v. AMRonderzoek(= ongepubliceerd verslag ROB) , Amersfoort. Hagen, J.W., ‘Een eeuw gezondheidszorg in Bladel (1693-1793), speciaal ten tijde van de "roode loop"’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 4 (1993), p. 50-103 Hagen, J.W., ‘De beginjaren van de marechaussee in Bladel (1805-1820)’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 7 (1996), p. 86-134 Hagen, J.W., ‘Tussen Lensheuvel en Weijereind. Her en der gevonden wetenswaardigheden betreffende Reusel in vroeger eeuwen : wie hoort er bij wie ? (1648-1654)’. In: De Schééper, nr. 4 (maart 1990), p. 27-31; In: De Schééper, nr. 5 (juni 1990), p. 27-32. Hagen, J.W., ‘Malen op de Aa : twee eeuwen geschiedenis van de Casterse of Wolfswinkelse molen onder Bladel (1651-1851).’ In: Jaarboek "Pladella Villa" 9 (1998), p. 48-113 Hagen, J.W., ‘"Soo een enorm crimen" : inhoud en strekking van het Koninklijk plakkaat op het schouwen van wegen en waterlopen in Bladel van 11-11-1660.’ In: Jaarboek "Pladella Villa" 2 (1991), p. 46-70 Hagen, J.W., ‘Ribben, sloven en schutgebinten : de negentig Staatse jaren van de Vorsselse watermolen (1648-1738).’ In: Jaarboek "Pladella Villa" 3 (1992) p. 45-95 Hagen, J.W., ‘"Luijkse leijen en Charle Roys glas" : bouwkundige gegevens betreffende de voormalige kerk van Netersel (1721-1804).’ In: Jaarboek "Pladella Villa" 5 (1994), p. 136-161

482

Heijden, C.G.W.P. van der & Rooijakkers, Gerard W.J., ‘Agrarische cultuur in de Kempen : Bladel 1880-1900 : bronnenintegratie als sleutel tot endogene evoluties’. In: Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis jrg. 17 (1991) nr. 1, p. 1-27. Hermans, C.R., 1865: Noordbrabantse Oudheeden, ’s-Hertogenbosch. Holleman, G.F.W., ‘De inwijding van de Mariakapel te Bladel in 1948’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 9 (1998), p. 187-193 Holleman, G.F.W., St.-Franciscus Xaveriusschool Bladel 1914-1989: jubileumboekje (Bladel 1989) Holwerda, J.H. & J.P.W.A. Smit, 1917: Catalogus der archaeologische verzameling van het Prov. genootschap van kunsten en wetenschappen in Noord-Brabant, 's Hertogenbosch, 41. Hout, J.A. van, ‘En de boer hij ploegde voort : ontwikkelingen op landbouwgebied tussen 1890 en 1940’. In: Drie dorpen een gemeente p. 280-302. Hout, J.A. van e.a., ‘De sigarenindustrie, de sigarenmakers en hun organisatie’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 303-315 Hout, J. van, ’Achtste eeuwfeest Hoogeloon, Hapert, Casteren’. In: De Rosdoek nr. 42 (december 1986), p. 4-10 Hout, J.A. van, ‘De katholieke kerken van Hapert.’ In: Drie dorpen een gemeente, p. 219-225 Hout, J.A. van, ‘De Mariakapel aan de Ganzestraat te Hapert.’ In: Drie dorpen een gemeente, p. 227228 Hout, J.A. van, ‘Een stukje onderwijsgeschiedenis uit Hapert (en een eindje verder).’ In: De Rosdoek nr. 15 (mei 1979), p. 8-10 Hout, J.A. van, ‘Het wegkruis te Hapert’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 228 Hurkmans, M.J.C., Hapert in oude ansichten (Zaltbommel 1976) Hurkmans, M.J.C., Hapert zoals het vroeger was (Zaltbommel 1977) Hurkmans, M., Hoogeloon in oude ansichten (Zaltbommel 1975) Hurkmans, M.J.C., Hoogeloon zoals het vroeger was (Retie 1977) Hurkmans, M.J.C., Het kerkdorp Casteren in vroeger jaren (z.p. z.j.) Jaarboek Heemkundige Kring Pladella Villa. Jrg. 1990-2007 (Bladel 1990) Kapsenberg, A.J., e.a. Vijftig jaar Marnix : bijdrage tot de geschiedenis van een streekschool in het hart van de Kempen van 1940-1990 (Hapert 1990) Kessel, J. van & Roijmans, F., Natuurgebied het Kroonven : Kroonven, Klein Kroonven en Tjopvenneke (gemeente Bladel en Netersel) (Bladel 1993). Klok, R.H.J., 1977: De ringwalheuvel 'de Zwartenberg' bij Hoogeloon, Archeologisch Reisboek voor Nederland, Haarlem, 278-283.

483

Knippenberg, W.H.Th., 1952: Een Romeins muntnest uit Hapert. Een verborgen handelskapitaaltje?, Brabantia 1, 18-18-22. Knippenberg, W.H.Th., 1963: Terracotta beeldje uit Bladel, Brabants Heem XV, 122-124. Limpt, N.A.J.C., van, Bladel en Netersel in oude ansichten (Zaltbommel 1972) Limpt, Nico van, Een zaligheid in de Kempen. Heemkundige Kring Pladella Villa (Bladel 2008) Limpt, P. van, ‘Inventarisatie cultuurhistorie Cartierheide’. In: Toekomstvisie Cartierheide – Staatsbosbeheer 2009 (z.p., 2009).

Maas, A.J.P.M., De nederzettingsgeschiedenis van Bladel in de twaalfde en dertiende eeuw. Doctoraalscriptie Middeleeuwse Geschiedenis (Nijmegen 1988). Maas, A.C., Kerk en parochie van Bladel (z.p. 2001). Maas, A.C., Kerk en parochie van Netersel (z.p. 2000) Melssen, J.Th.M., ‘Sprokkelingen uit de geschiedenis van Hoogeloon c.a.’ In: Drie dorpen een gemeente, p. 97-124 Noordveld, S.K., ‘Bladel en Netersel tussen 1850 en 1870’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 1 (1990), p. 619 Noordveld, S.K., ‘Bladel en Netersel tussen 1870 en 1880’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 2 (1991), p. 418 Nuenen, W.C.M. van, ‘Grepen uit de geschiedenis van de Hervormde gemeenten’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 265-271 Nuenen, W.C.M. van, Drie dorpen een gemeente : een bijdrage tot de geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren (Hoogeloon 1987) Nuenen, W.C.M. van, ‘Den tram’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 213-218 Nuenen, W.C.M. van, ‘De Maatschappij tot bevordering van Welstand voornamelijk onder landlieden’. In: Drie dorpen een gemeente, p. 272-279 Odé, O. & H.F.A. Haarhuis, 1999: Voorstudie Actualisering Archeologisch Monumentenbestand (VAAM); realistische en optimale kostenramingen op basis van een steekproef (=RAAP-rapport, 453), Amsterdam. Panken, P.N., 1845: Voorchristelijke begraafplaatsen in de heiden te Bergeik, Riethoven, Veldhoven, Steensel, Knegsel, Oerle, Wintelre, Hapert en Luiks-Gestel, I en II, in: C.R. Hermans, Bijdragen tot de Geschiedenis, Oudheden, Lettteren, Statistiek en Beeldende Kunsten der Provincie Noord-Braband, ’Hertogenbosch. Prins, J., 1994: The Coin Finds from the Hoogpoort near Hapert: Early Roman Monetary Circulation in the Brabantse Kempen, Helinium XXXIV, 134-163. Prins, J., 2000: Munten en bronzen voorwerpen uit een inheems-Romeins grafveld, Brabants Heem 52, 41-47. Rapport inzake de economisch-structurele toestand en hare ontwikkelingstendenties in het gebied der gemeenten Bladel, Reusel, Hoogeloon c.a. en Hoge en Lage Mierde. Economisch Technologisch Instituut voor Noord-Brabant (z.p. z.j.)

484

Regteren Altena, H.H. van & R. van Dierendonck, 1986: Onderzoek van een 12e-eeuwse boerderij op de Kriekeschoor (gem. Bladel), Bulletin van de Koninklijk Nederlandse Oudheidkundige Bond 85, 136137. Rijken, C., ‘De Kabouterberg te Hoogeloon’. In: Campinia 6 (1976-77), p. 76 Roymans, F., Kempische verhalen : een serie deels geromantiseerde verhalen over de Kempen en zijn bewoners in vroegere tijden (Bladel 1997) Roymans, J.A.M., 2004: Ecologische verbindingszone Kleine Beerze, gemeenten Bladel en Eersel: een inventariserend archeologisch onderzoek (= RAAP-rapport, 997), Amsterdam. Roymans, N., 1974: Een zeldzaam wrijfschaalstempel uit Hoogeloon, Brabants Heem XXVI, 47. Roymans, N., 1975: Een bijdrage tot de Geschiedenis en Voorgeschiedenis van Bladel en Netersel (van Prehistorie tot en met de Middeleeuwen), in: N. Roymans, J. van der Heyden, C. Baelemans & F. Verachtert, De Negende Zaligheid. Cultuurhistorisch beeld van Bladel en Netersel in de Acht Zaligheden, Bladel/Netersel, 7-116. Roymans, N. & W. van der Sanden, 1975: Keltische munten in Noord-Brabant, I: een gouden stater van de Ambiani uit Bladel, Brabants Heem XXVII, 92-94. Roymans, N., 1977: IJzerceramiek in een depotvondst te Bladel (N.Br.), in: N. Roymans, J. Biemans, Snieders, A., ‘De geest van het vaderhuis’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 4 (1993), p. 188-206 Slofstra J. & W.J.H. Verwers (red.) Brabantse Oudheden (= Bijdragen tot de studie van het Brabantse Heem, XVI), Oosterhout, 71-80. Slofstra, J., 1973: Bladel, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond 72, *61. Snieders, A., ‘Mijn dorpke en mijn huis’. In: Dit sijn Sniderien, p. 24-34 Spoorenberg, J., ‘Uit de geschiedenis van de eerste woningbouwverenigingen in Hoogeloon c.a.’. In: De Rosdoek nr. 47 (maart 1988), p. 5-11 Steurs, W., Naissance d'une région. Aux origines de la Mairie de Bois-le-duc. Recherches sur le Brabant septentrional aux 12e et 13e siècles. (Brussel 1990).

Sprengers, N.H.A, 2008: Plangebied Tuinstraat te Bladel, gemeente Bladel; archeologisch vooronderzoek: een bureau- en inventariserend veldonderzoek (karterende fase) (= RAAP-notitie, 3061), Weesp. Stapert, D., 1981: Bladel, in: W.J.H. Verwers, Archeologische Kroniek van Noord-Brabant 1977-1978 (= Bijdragen tot de studie van het Brabantse heem, XIX), Eindhoven, 18-20. Stroobant, L., 1907: Quel est l'âge des Tombelles de la Campine, Taxandria IV, 104-128 (speciaal 105). Strijbos, H., ‘Kerk en toren van Sint Petrus-Banden in Bladel’. In: De Rosdoek nr. 52 (juni 1989), p. 412. Strijbos, H., ‘Gothische dorpskerken en -torens van de Kempische zandgronden : wat in de voorgaande bijdragen niet aan de orde kwam’. In: De Rosdoek nr. 60 (augustus 1991), p. 2-15, 26; nr. 61 (december 1991), p. 27-30; nr. 63 (september 1992), p. 3-19; nr. 65 (april 1993), p. 17-20 Strijbos, H., ‘Kerk en toren van Sint Pancratius te Hoogeloon’. In: De Rosdoek nr. 54 (december 1989), p. 15-23

485

Theuws, F., 1982: Een middeleeuws akkercomplex op de Kriekeschoor bij Bladel, Het Kempenprojekt. Een regionaal-archeologisch onderzoeksprogramma (Bijdragen tot de studie van het Brabantse heem, 22), Waalre, 126-129. Theuws, F., 1991: Landed property and manorial organisation in Northern Austrasia: some considerations and a case study, in: N. Roymans & F. Theuws (red.), Images of the past. Studies on ancient societies in Northwestern Europe (= Studies in pre- en protohistorie, 7), Amsterdam, 299-407. Trimpe Burger, J.A., 1964: Opgraving Kriekeschoor (Hapert), Brabants Heem XVI, 45-46. Trimpe Burger, J.A., 1963: Hapert, Bulletin van de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond serie 6, 17, *132-*134. Verwers, W.J.H. 1984a: Bladel, Jaarverslag van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 1982, 155. Verwers, W.J.H., 1989: Hoogeloon, Jaarverslag Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek 1988, 165. Verwers, W.J.H., 1995: Hoogeloon, Jaarverslag Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek 1994, 192. Vries, W. de, 150 jaar Welstand : De Maatschappij tot Bevordering van Welstand, voornamelijk onder Landlieden, 1822-1972 (Tilburg 1972) Voort, C.J. van de, ‘Bladel en Netersel tussen 1880 en 1890’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 3 (1992), p. 4-19 Voort, C.J. van de, ‘Bladel en Netersel tussen 1890 en 1900’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 4 (1993), p. 4-21 Voort, C.J. van de, ‘Bladel en Netersel tussen 1900 en 1910’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 5 (1994), p. 4-19 Voort, C.J. van de, ‘Bladel en Netersel tussen 1910 en 1920’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 6 (1995), p. 4-21 Voort, C.J. van de, ‘Bladel en Netersel tussen 1920 en 1930’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 7 (1996), p. 4-23 Voort, C.J. van de, ‘Bladel en Netersel rond 1930’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 8 (1997), p. 41-58 Voort, C.J. van de, ‘Bladel en Netersel begin jaren dertig’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 9 (1998), p. 418 Voort, C.J. van de, ‘Bladel en Netersel, 1935-1938’. In: Jaarboek Pladella Villa 10 (1999), p. 4-22 Voort, C.J. van de, ‘Bladel en Netersel, 1938-1948’. In: Jaarboek "Pladella Villa" 11 (2000), p. 4-20 Vries, W. de, ‘Het landgoed "Ten Vorsel"; gemeente Bladel en Netersel’. In: Gens Nostra 25 (1970), p. 336-339, 372-377 Wal, A. ter, 2006: Casteren De Vloed. Definitief Archeologisch Onderzoek (= BAAC-rapport 05.286), 's-Hertogenbosch. Wal, A. ter, 2008: Hapert Kempisch Bedrijvenpark IVO-p (= BAAC-rapport AO7.288), 'sHertogenbosch.

486

Welvaarts, Th.Ign., Geschiedenis van Bladel en Netersel naar de archieven van Postel’s abdij (Postel 1890). Heruitg. 1979. Welvaarts, Th.Ign. De huizing der Frankische vorsten te Netersel onder Bladel (Bladel 1979) Winter, J. de, 2006: Hapert, De Vliegert. Inventariserend veldonderzoek d.m.v. proefsleuven (= BAACrapport 05.197), 's-Hertogenbosch. Wit, J.C.M. de, 1985: Romeinse muurschilderingen uit Hoogeloon, J. Slofstra e.a. (red.), Het Kempenprojekt 2, Een regionaal-archeologisch onderzoek in uitvoering (Bijdragen tot de studie van het Brabantse heem, 27), Waalre, 29-33. Zee, A, van der. ‘Die hoeve tot Loen : een 16de-eeuwse abdijhoeve in Hoogeloon’. In: Kempenprojekt 3, p. 27-47

487

: Exacte locatie onbekend. Staat nog niet op de werkkaart

Recommend Documents