ZORGANNO. Verjonging NU. Zorg om ouderen in het ziekenhuis Zelfbeschadiging: onbegrepen uitlaatklep Maakt de GGz gelukkig? werkt voor de zorg

Verenigingsblad van NU’91

ZORGANNO Februari 2012 - 21e jaargang N r.125

...zorgen dat je op de hoogte blijft!

Verjonging NU Zorg om ouderen in het ziekenhuis Zelfbeschadiging: onbegrepen uitlaatklep Maakt de GGz gelukkig? werkt voor de zorg

2 ZORGANNO NU Februari 2012

De jeugd heeft de toekomst De aanhef van deze column klinkt wat cliché, maar ook voor

4

NU Nieuws

6

Verjonging NU

8

Schrijftalent gezocht

9

Met passie voor de zorg kun je alle kanten op

de nieuwe generatie gezondheidszorgers ligt er een belangrijke taak. Zij moeten niet alleen op professioneel vlak voortzetten en verder uitbouwen wat door oudere collega’s is neergezet, ik hoop ook dat zij NU’91 zullen steunen in het streven een nog sterkere positie te verwerven. In deze eerste Zorg anno NU van 2012 een artikel van twee jonge verpleegkundigen over het belang van een NU’91 Jongerenplatform en de betrokkenheid die daarvoor nodig is van andere jongeren binnen NU’91. Ook in dit nummer aandacht voor jongeren vanuit een hele andere invalshoek: jonge mensen die zichzelf beschadigen en hoe je daar als hulpverlener mee om zou moeten gaan. Er is meer aandacht voor de GGz: een van de redacteuren bezocht het congres Maakt de GGz gelukkig?, dat werd georganiseerd ter gelegenheid van het 550-jarig bestaan van Altrecht. Maar ook andere zorgsectoren komen aan bod. Ik ontmoette

10

De heilzame werking van muziek

12

Zorg om ouderen in het ziekenhuis

15

Verwardheid is niet normaal

tijdens een bijeenkomst over passie in de zorg een manager P&O van Interzorg in Assen. Het idee ontstond om de aandacht NU eens positief te richten op de medewerkers in deze sector. Dat heeft geresulteerd in het eerste deel van een korte reeks artikelen vanuit deze instelling. En er is aandacht voor ouderen in het ziekenhuis en de specifieke eisen die gesteld (zouden moeten) worden aan de zorg voor deze extra kwetsbare categorie patiënten. Ook al heet de jeugd de toekomst te hebben, voor NU’91 is iedereen belangrijk. Ik wens daarom alle leden - jong en wat ouder - het allerbeste voor het nieuwe jaar en hoop dat we in 2012 verder mogen bouwen aan onze gezamenlijke toekomst.

16

Onbegrepen uitlaatklep

20

Maakt de GGz gelukkig?

Monique Kempff, voorzitter NU’91

NU ...zorgen dat jij NUfo ontvangt! NUfo is de digitale nieuwsbrief van NU’91. Hierin vind je het laatste nieuws over NU’91 en over de ontwikkelingen binnen de zorg. Wil jij ook NUfo ontvangen? Ga dan naar www.nu91.nl en log in via Mijn NU’91 en pas Mijn gegevens aan.

ZORGANNO NU Februari 2012 3

NUNieuws NUNieuws NUNieuws Vacatures ledenraad

NU’91 zoekt enthousiaste en betrokken leden voor de ledenraad. Deze raad is het hoogste orgaan van onze vereniging en bestaat volledig uit actieve leden van NU’91. De ledenraad stelt de hoofdlijnen van het beleid binnen de vereniging vast en houdt op afstand toezicht op de uitvoering ervan. De leden van de ledenraad • zijn lid van NU’91 • beschikken over bestuurlijke vaardigheden of zijn bereid zich die eigen te maken • kunnen beleidsmatig denken en handelen of zijn bereid dit te leren • hebben inzicht in de belangen van de beroepsgroep in het kader van de ontwikkelingen in de gezondheidszorg en de samenleving. Het volledige profiel vind je op www.nu91.nl

? nieuws ?algemeen.

De ledenraad komt minimaal vier maal per jaar bijeen voor vergaderingen met het bestuur en voor thema- en studiedagen. Ledenraadsleden nemen deel aan subcommissies. Voor ledenraadsvergaderingen ontvang je vacatiegeld en kaderfaciliteiten. De zittingsperiode is vier jaar. Daarna is het mogelijk om je herkiesbaar te stellen. Gezien de samenstelling van de huidige ledenraad gaat de voorkeur uit naar leden die werkzaam zijn in verpleeg- of verzorgingshuizen. Ben je geïnteresseerd in de functie van ledenraadslid? Meld je dan bij Joke de Vries (directiesecretariaat NU’91) via telefoonnummer 030-3031046 of per e-mail: [email protected].

Vacatures Raad van Toezicht NU’91 zoekt enkele leden voor de Raad van Toezicht. Deze raad houdt toezicht op het bestuur van de vereniging. Gezien de huidige samenstelling van de Raad van Toezicht wordt specifiek gezocht naar kandidaten met een politieke, juridische en /of (strategische) marketingachtergrond. De volledige profielschets is te vinden op www.nu91.nl. Van de leden van de Raad van Toezicht wordt - naast affiniteit

De Raad van Toezicht komt zes maal per jaar bij elkaar

met de doelstellingen van NU’91 - verwacht dat zij onder

voor vergaderingen met het bestuur. De zittingsperiode

meer beschikken over onderstaande kwaliteiten:

van de leden bedraagt in eerste instantie vier jaar. Leden

• algemene toezichthoudende ervaring en kwaliteit

van de Raad van Toezicht ontvangen vacatiegeld en een

• integriteit, verantwoordelijkheidsgevoel en een onafhankelijke opstelling

onkostenvergoeding.

• het vermogen om het Bestuur met raad en als klankbord terzijde te staan

Met vragen kunt u terecht bij Joke de Vries, secretaresse RvT

• het vermogen om het beleid van NU’91 en het functioneren van het bestuur op afstand te toetsen

Uw sollicitatie ontvangen wij graag uiterlijk 29 februari 2012

• het vermogen om advies en toezicht in teamverband uit te oefenen.

PA Utrecht, t.a.v. mw. J. de Vries.


NU’91: tel. 030-3031046 of [email protected]. via [email protected] of per post: NU’91, Postbus 6001, 3503 Gesprekken vinden plaats in week 12.

NUNieuws NUNieuws NUNieuws Onderzoek geweld tegen GGz-hulpverleners

Wetgeving vakantiedagen aangepast Vanaf 1 januari 2012 geldt een aangepaste wet vakantiedagen die regelt dat werknemers hun wettelijke vakantiedagen - vier keer het aantal werkuren per week - binnen anderhalf jaar moeten opnemen. Daarmee vervallen niet opgenomen wettelijke vakantiedagen een half jaar na afloop van het opbouwjaar. De vervaltermijn geldt niet voor werknemers die redelijkerwijs niet in staat zijn geweest vakantie op te nemen. Werkgever en werknemer kunnen dan in onderling overleg besluiten de termijn te verlengen. Zwangerschap wordt niet aangemerkt als situatie waarin de werknemer redelijkerwijs niet in staat is geweest om de wettelijke vakantiedagen op te nemen. Bovenwettelijke vakantiedagen behouden hun verjaringstermijn van vijf jaar. Voortaan geldt ook dat bij langdurige ziekte evenveel vakantiedagen worden opgebouwd als in een periode waarin je werkt.

Hulpverleners in de psychiatrie doen zelden aangifte bij bedreiging of mishandeling door een patiënt. Uit het onderzoek dat de Vrije Universiteit Amsterdam in de zomer van 2011 samen met verschillende partijen - waaronder NU’91 - uitvoerde, blijkt dat bijna 70% van de psychiaters en verpleegkundigen de afgelopen vijf jaar te maken kreeg met geweld. Driekwart van hen deed daarvan geen aangifte bij de politie. De enquête werd ingevuld door ruim 1.500 hulpverleners (artsen, groepsleiders, therapeuten en verpleegkundigen), die bij elkaar meer dan 2.600 geweldsincidenten meldden. Slaan en schoppen komen het meest voor, maar er werden ook wurgpogingen en bijtincidenten gemeld. In ongeveer 45% van de gevallen hield het slachtoffer er psychisch of fysiek letsel aan over. Hulpverleners blijken aangifte vaak achterwege te laten omdat: ‘het incident niet ernstig genoeg was’, ‘de zaak intern werd afgehandeld’ of ‘omdat ze het gewoonweg niet nodig vonden’. Hulpverleners die wel aangifte deden, zetten die stap meestal pas nadat een patiënt in meerdere gevallen geweld had gebruikt. Of omdat zij een dossier wilden opbouwen of anderen tegen de desbetreffende persoon wilden beschermen. NU’91 is geschrokken van de ernst van de gemelde incidenten en gaat in overleg met werkgevers en politici krachtig inzetten op het zoeken naar oplossingen om geweldsincidenten binnen de GGz te beperken. En NU’91 bepleit vooral altijd aangifte te doen. Verpleegkundigen hebben recht op een veilige werkplek. De omvang van de bedreigingen en mishandelingen en de noodzaak er iets aan te doen, wordt pas zichtbaar als dit soort incidenten daadwerkelijk gemeld worden. De uitkomsten van het onderzoek vind je op www.nu91.nl.

Tot 1 januari van dit jaar was de opbouw van vakantiedagen bij langdurige ziekte beperkt tot het laatste half jaar.

Aansluiting NBvK

Sinds 1 januari 2012 heeft de NBvK (beroepsvereniging voor de kraamzorg) zich aangesloten bij NU’91. Door deze aansluiting wordt de NBvK aan de cao-tafel door NU’91 vertegenwoordigd. Ook kan de beroepsvereniging gebruik maken van de kennis en capaciteit op beroepsinhoudelijk gebied die bij NU’91 aanwezig is. Het ontwikkelen van richtlijnen en protocollen voor het waarborgen van kwaliteit van zorg door de beroepsgroep zelf, wordt tenslotte steeds belangrijker. De NBvK - actief sinds 2004 - is de enige beroepsvereniging voor en door zorgprofessionals in de kraamzorg. De beroepsvereniging maakt zich sterk voor de kwaliteit van zorg aan pas bevallen vrouwen, hun baby’s en gezinnen en vecht voor het behoud van de bijzondere plaats van de kraamverzorging binnen het unieke verloskundige systeem in Nederland.


Petra Herbschleb en Karin Hoekman

Jongeren en studenten meer betrekken bij NU’91

Verjonging

Jong en vakbonden, dat is tegenwoordig niet zo’n gelukkige combinatie. Vakbonden dreigen te vergrijzen. Dat lot moet NU’91 bespaard blijven. Wij willen - met de input en steun van andere jonge leden - duidelijk maken dat jongeren wel degelijk iets te zoeken hebben bij NU’91.

Ongeveer vijftien procent van alle NU’91 leden is jonger dan 35

ben dan is het vaak parttime of met een tijdelijk contract.

jaar. Zij worden sinds vorig jaar door twee collega’s vertegenwoor-

Maar weinig jongeren zien het nut in van een lidmaatschap van

digd in Europese organisaties, waarin NU’91 van oudsher zeer

een vakbond. Veel vakbonden in Europa, ook die in Nederland,

actief is: European Federation of Public Service Unions (EPSU)

kampen met een imagoprobleem, omdat jongeren zich niet ver-

en European Nursing Students Association (ENSA).

tegenwoordigd voelen. Vanuit deze situatie is het EPSU Youth

EPSU, vertegenwoordiger van 270 vakbonden in Europa met in

Network ontstaan. De eerste bijeenkomst op 12 en 13 december in

totaal acht miljoen leden, heeft in 2011 een jongerennetwerk op-

Brussel, werd bezocht door jongeren vanuit de hele EU; er waren

gezet. Petra Herbschleb (29), verpleegkundige in het UMC Leiden,

zelfs vertegenwoordigers uit landen als Moldavië en Georgië.

vertegenwoordigt NU’91 in dit jongerennetwerk. Karin Hoekman

Een van de belangrijke agendapunten was het Youth on the move

(22) is de NU’91 vertegenwoordiger bij de ENSA, een netwerk dat

initiatief, een van de zeven flagship initiatives uit de Europese

student verpleegkundigen uit alle Europese landen de mogelijk-

visie voor 2020, waarin nieuwe wegen worden aangegeven om

heid biedt met elkaar in contact te komen, met als doel ervaringen

economische groei te stimuleren en nieuwe banen te creëren.

te delen en zo van elkaar te leren.

Youth on the move staat voor het stimuleren van meer mobiliteit

Hieronder een kort verslag van de bijeenkomsten van beide

bij jongeren, van eigen ondernemerschap en van goede, betaalde

organisaties. Met de opgedane kennis en ervaringen is een plan

leertrajecten en traineeships.

opgesteld om de jongere leden vanaf NU nog meer bij NU’91 te

De bijeenkomst was zeer leerzaam, ook al omdat weer eens be-

betrekken.

vestigd werd hoe florissant de situatie in Nederland (nog) is.

EPSU Youth Network

De jeugdwerkloosheid is met 7,5 % laag vergeleken met het Europese gemiddelde van 22,5%. De afspraak is jaarlijks bijeen te komen

In heel Europa krijgen jongeren de gevolgen van de crisis op hun

en ondertussen via skype, email en sociale media contact met el-

bordje, de jeugdwerkloosheid is hoog en als jongeren al werk heb-

kaar te houden.


ENSA De ENSA wordt gevormd door studenten Verpleegkunde die sinds tien jaar vanuit heel Europa tijdens de jaarlijkse generale vergadering (AGM) samenkomen, om problemen die in de uiteenlopende landen spelen met elkaar te bespreken. Naast de studenten die officieel afgevaardigde zijn van een nationale studentenvereniging, komen er ook veel individuele studenten naar deze vergaderingen omdat ze willen weten wat ENSA nu precies doet en hoe deze organisatie van nut kan zijn voor het oplossen van problemen die in hun land spelen. Onderwerp van gesprek op de AGM 2011- waar negen landen waren vertegenwoordigd - was de manier waarop de opleidingen in verschillende landen georganiseerd zijn, en wat de mogelijkheden zijn na het behalen van een bachelor diploma verpleegkunde. Omdat de specifieke kenmerken van de deelnemende landen tijdens de AGM aan bod kwamen, werd al snel duidelijk dat er onderling nogal wat verschillen zijn tussen landen. Denk bijvoorbeeld aan hele simpele dingen als het aanleren van verpleegtechnische vaardigheden. In de Scandinavische landen krijgen studen-

Denk mee, doe mee! NU’91 vertegenwoordigen in Europa is leuk en noodzakelijk. Maar zonder de input van jonge collega’s, zonder hun verhalen van hoe het er in de echte wereld aan toe gaat, blijven organisaties als EPSU en ENSA papieren tijgers! NU’91 wil jongeren meer bij haar activiteiten betrekken. Het is belangrijk te weten wat zij van hun beroepsorganisatie verwachten, wat hen bezig houdt en tegen welke problemen zij in hun werk aanlopen. Daarom is het plan opgevat een jongerenplatform op te zetten. Dit platform zal gaan dienen als klankbord voor de jongeren die NU’91 in overkoepelende organisaties vertegenwoordigen, maar is voor jonge leden ook een manier om elkaar én NU’91 te leren kennen. Monique Kempff schreef in haar weblog van 17 december 2011: NU’91 is Forever Young! Wie helpt mee om dat waar te maken? Ben jonger dan 35 - werkzaam in de zorg of nog studerend - en wil je meedenken over hoe we het jongerenplatform vorm en inhoud gaan geven? Meld je dan vóór 15 maart aan via [email protected] Om alle jongeren van NU’91 een toegankelijke mogelijkheid te bieden met elkaar in contact te komen en allerlei werk en studie gerelateerde zaken met elkaar uit te wisselen, wordt er momenteel ook hard gewerkt aan de ontwikkeling van een online community. Samen gaan we jongeren duidelijker op de kaart van NU’91 en van andere organisaties zetten!

ten bijna geen les om zich die vaardigheden eigen te maken, omdat de scholen van mening zijn dat dit onderdeel van de stage moet zijn. De studenten uit Engeland en Schotland daarentegen vertelden dat het onder de knie krijgen van verpleegtechnische handelingen ook de eigen verantwoordelijkheid van de student is. Studenten filmen hun handelingen, bekijken die vervolgens op de computer en worden geacht zichzelf aan de hand daarvan te corrigeren. Naast de verschillen tussen de landen worden ook de problemen die zich in de individuele landen voordoen met elkaar besproken, om tot mogelijke oplossingen te komen. Die onderlinge discussies kunnen resulteren in statements. De drie statements die tijdens de laatste AGM zijn opgesteld, hadden betrekking op: • het opzetten van een landelijk studentennetwerk • de overgang van student verpleegkunde naar uitvoerend verpleegkundige • het inzetten van student verpleegkunde als overtallig personeel in plaats van deels uitvoerend personeel. Door dit soort onderwerpen met elkaar te bespreken en uit te werken, heeft elke deelnemer iets om in eigen land mee aan de slag te gaan. Een voorbeeld is het opzetten van een studentennetwerk binnen Nederland waar Karin Hoekman zich als vertegenwoordiger van NU’91 en bestuurslid van de ENSA mee gaat bezighouden. NOOT:

Petra Herbschleb is verpleegkundige in het LUMC Karin Hoekman is student verpleegkunde


Schrijftalent gezocht voor ZORG ANNO NU

Werkzaam in de zorg en vlotte schrijver?

Pak NU je kans! Neem contact op met Yvonne Sturkenboom, hoofdredacteur ZORG ANNO NU E: [email protected] - M: 06 514 02889

BEROEPSORGANISATIE VOOR DE VERPLEGING EN VERZORGING

werkt voor de zorg


www.nu91.nl

Touché concept & copy / Interzorg afd. communicatie

Met passie voor de zorg kun je alle kanten op Inlevingsvermogen is een van de belangrijkste kwaliteiten waar je in de zorg over moet beschikken, vindt Annelies Korf. ‘Dat kun je niet leren, dat moet in je zitten.’

Sinds zeven jaar werkt Annelies (34) in verzorgingshuis De

pectief van de ouderen. Ik ben bang dat het steeds moeilijker

Hoprank in het Drentse Peize, onderdeel van Interzorg Noord-

wordt om als oudere die zorg te krijgen die je nodig hebt - of

Nederland. Zij is contactverzorgende van acht van de tweeën-

in ieder geval - die zorg die ik de oudere gun. Je komt tegen-

dertig cliënten op haar afdeling. De oudste van hen is maar

woordig niet zo maar in een verzorgings- of verpleeghuis; daar

liefst 106 jaar. ‘Het idee dat paard en wagen in zijn jonge jaren

gaat enorm veel aan vooraf. En heeft de zorgbehoevende

nog het straatbeeld bepaalden, dat hij de eerste auto’s zag ko-

oudere dan eindelijk een indicatie, dan is zijn zorgzwaarte-

men en de eerste vliegtuigen de lucht in heeft zien gegaan, vind

pakket bepalend voor het aantal uren zorg en begeleiding dat

ik heel bijzonder. Ik ben er trots op voor zo’n oud iemand te

hij krijgt. Heel zwart-wit, vind ik. Want zodra iemand even

mogen zorgen.’

wat extra zorg nodig heeft, moet al gauw een beroep worden

‘Ouderen zeggen het niet zo snel als ze zich onprettig of ver-

gedaan op mantelzorgers. En die heeft niet iedereen. Ook voor

drietig voelen. Je moet aanvoelen wanneer zij even die arm

verzorgenden zelf is deze situatie moeilijk te accepteren. Zij

om hun schouders willen hebben of behoefte hebben aan een

willen hun cliënten vooral comfort, goede zorg en geborgen-

luisterend oor. Ik vind het fijn om dat te kunnen bieden aan

heid bieden. Zij zijn niet zakelijk ingesteld, maar dat zal in de

mensen die in de laatste fase van hun leven zitten. Alleen al

toekomst wel steeds meer van ze worden verlangd.’

uit respect en dankbaarheid voor wat zij voor onze samenleving hebben betekend.’

Cliënt gaat altijd voor

Ontplooiingsmogelijkheden Hoe denkt Annelies over haar eigen toekomst in de zorg? Is dit een sector waarin je kunt doorgroeien? ‘Als je daar voor

Annelies schat in dat ze zo’n tachtig procent van haar tijd echt

open staat, zeker’, is haar ervaring. ‘Het personeelsbeleid bij

met haar cliënten bezig is. De rest van de tijd gaat op aan over-

mijn werkgever Interzorg is bijvoorbeeld gericht op de juiste

leg en het opstellen en bijhouden van zorgplannen. ‘Dat valt

man/vrouw op de juiste plek. Met alle verzorgenden zijn in dat

inderdaad best mee, hè? Maar het is denk ik ook een kwestie

kader toekomstgesprekken gevoerd. Vervolgens is bekeken hoe

van prioriteiten stellen. Mijn cliënten gaan altijd voor. Veel

intern ruimte kan worden gegeven aan je ambities en kwali-

bewoners van De Hoprank bevinden zich in het beginstadium

teiten. Ik heb aangegeven in de toekomst graag meer verpleeg-

van dementie. Onze zorg en begeleiding zijn erop gericht om

technische handelingen te willen verrichten, bovendien in een

hen zoveel mogelijk te laten doen wat zij zelf nog kunnen.

complexere zorgomgeving waar meer behandeldisciplines aan

Dat vraagt meer tijd en geduld dan wanneer je alles van ze

bod komen. Ik wil dan ook graag de opleiding verpleegkun-

overneemt. Maar het is de moeite meer dan waard.’

dige niveau 4 doen, gericht op een baan in het somatisch ver-

Zorgzaam versus zakelijk

pleeghuis Anholt, ook onderdeel van Interzorg. Ik verwacht daar komend voorjaar mee te starten. Persoonlijk vind ik het

Berichten in de media over het groeiende tekort aan personeel

belangrijk om me te blijven verdiepen en ontwikkelen in de

in de zorg, ontgaan Annelies vanzelfsprekend niet. ‘Daar denk

zorg. Het past niet bij mij om op een plek vast te roesten. Als

ik nog maar niet teveel over na. Wél over het toekomstpers-

je passie hebt voor zorg, kun je alle kanten op.’


Ruth Heiligers

De heilzame werking

van muziek Muziek is van alle tijden en van alle culturen. Afhankelijk van het soort muziek en de situatie kan muziek ontroeren, irriteren of herinneringen oproepen. En er zijn steeds meer aanwijzingen dat muziek ook bepaalde genezingsprocessen kan beïnvloeden.

Auditieve stimulatie Voor de hersenen is muziek een van de krachtigste bronnen van auditieve stimulatie. Naar muziek luisteren is een complex proces, waaraan zowel leer-, geheugen- als emotionele componenten te pas komen. Dat muziek ook in de geneeskunde effectief kan worden ingezet, blijkt bijvoorbeeld uit Fins onderzoek uit 2008 onder mensen die kort daarvoor een beroerte hadden gehad. Eén groep moest elke dag een paar uur naar zijn favoriete muziek luisteren, een andere groep naar verhalen. Een derde groep kreeg geen van deze opdrachten en bracht veel tijd door met nietsdoen. Na drie maanden was de eerste groep veel verder in het herstel. Het verbale geheugen, verantwoordelijk voor het onthouden van zinnen, en de gefocuste aandacht die nodig is voor de uitvoer van mentale opdrachten, functioneerden beter dan bij de literatuurgroep en de controlegroep. Ook bleken de patiënten die dagelijks naar muziek luisterden minder vaak last te hebben van depressie of verwardheid. Het is nog niet duidelijk waarom muziek zo goed lijkt te werken. Het kan zijn dat muziek de beschadigde hersencircuits stimuleert, maar het kan ook zijn dat het een onbeschadigd deel van de hersenen activeert om taken van de beschadigde delen over te nemen.


Muziek activeert een groot aantal hersenzones tegelijkertijd

Muziek activeert een groot aantal hersenzones tegelijkertijd.

gefilterd. Langzamerhand bleek het fantoomgeluid af te nemen.

Volgens de onderzoekers is bewezen dat dit belangrijk is voor het

Hoe het precies werkt, wordt nog verder onderzocht. Men denkt

herstel na beroerte. Gedurende de eerste weken en maanden na

dat door stimulatie van de zenuwcellen rond de plek waar het

een beroerte vinden in de hersenen belangrijke veranderingen

fantoomgeluid ontstaat, dat specifieke gebied wordt geremd in

plaats. Bekend is dat deze veranderingen kunnen worden bevor-

zijn activiteit.

derd door prikkels vanuit de omgeving. Motorische en zintuiglijke prikkels van het lichaam hebben allemaal hun nut bewezen

En verder….

bij revalidatie na beroerte, waarbij meervoudige stimulering, met

Naast de bovengenoemde toepassingen zijn er nog tal van voor-

auditieve, visuele en reukprikkels, een gunstiger invloed heeft op

beelden te noemen waarbij muziek een gunstig effect lijkt te heb-

de lichamelijke en geestelijke revalidatie dan een intensieve licha-

ben zoals op het verloop van aandoeningen als dementie, autisme,

melijke stimulering alleen.

multiple sclerose, epilepsie, depressies en hartaandoeningen.

Bij sommige mensen met afasie - als gevolg van hersenletsel ver-

Parkinsonpatiënten lijken met behulp van muziek beter te kunnen

lies van het vermogen om te spreken en het gesproken of geschre-

lopen en zelfs zonder haperen te kunnen dansen.

ven woord te begrijpen - kan door zingen het spraakvermogen

Ook lijkt muziek een gunstig effect te hebben op bloeddruk en

worden geactiveerd; na-zingen blijkt voor hen gemakkelijker dan

hart- en ademfrequentie, en vóór en na een operatie blijkt het ter

na-spreken. Ook Alzheimerpatiënten zijn vaak niet meer in staat

vermindering van angst en pijn zelfs even goed te werken als kal-

om samenhangende zinnen te maken. Je hoeft echter maar een

merende middelen.

kinderliedje uit hun jeugd in te zetten en zij kunnen het moeiteloos en zonder fouten verder zingen. Het zou dus heel goed moge-

Psychiatrische patiënten met slaapproblemen slapen beter als zij

lijk zijn dat muziek die verbonden is met belangrijke gebeurtenis-

voor het slapen naar rustgevende muziek luisteren. Dat blijkt uit

sen in het leven, niet alleen de woorden maar ook herinneringen

het promotieonderzoek Between dream and sleep. Towards eviden-

en emoties kan terughalen.

ce based nursing care for sleep problems (Radboud Universiteit Nij-

Tinnitus-therapie

megen, mei 2011) van psychiatrisch verpleegkundige Gerrit de Niet. Verpleegkundigen worden vaak geconfronteerd met de negatie-

Muziek wordt ook toegepast bij de behandeling van tinnitus, of-

ve gevolgen van slaapproblemen bij patiënten. De Niet: ‘Doel van

wel oorsuizingen. Tinnitus manifesteert zich in de vorm van een

het onderzoek was om de gereedschapskist van verpleegkundigen

brom, piep, fluit, ruis of soortgelijk geluid in het oor. Eigenlijk zijn

uit te breiden, zodat slaapproblemen bij psychiatrische patiënten

dit fantoomgeluiden. Door beschadiging van de haarcellen in het

beter kunnen worden verholpen. Met het bewezen effect van de

binnenoor kunnen bepaalde geluidsfrequenties niet meer gehoord

muziekinterventie lijkt dat gelukt. Maar het onderzoek laat ook

worden. Deze beschadiging kan ontstaan door langdurige bloot-

zien dat dergelijke non-farmaceutische interventies moeizaam

stelling aan te hard geluid, maar ook gewoon door ouderdom.

worden opgepakt. Dat vraagt om een omslag in denken bij ver-

Na een avondje harde muziek kun je bijvoorbeeld tijdelijk een

pleegkundigen.’ Volgens De Niet moeten verpleegkundigen niet

dergelijke irritante piep hebben. Mensen met tinnitus ervaren dit

alleen waarde hechten aan de eigen klinische expertise en de er-

continu en het geluidsvolume kan enorm zijn.

varingen van de beroepsgroep, maar moeten zij vooral ook leren

Deze fantoomgeluiden ontstaan doordat de hersenen geen infor-

resultaten van wetenschappelijk onderzoek te integreren in de

matie meer krijgen vanuit het defecte deel van het oor. Hersenen

behandelpraktijk.

houden niet van een gebrek aan informatie, dus gaan die zelf creëren. Een effectieve oplossing voor dit probleem is er nog niet.

Hoewel de onderzoeken met betrekking tot de heilzame werking

Maar onderzoekers van de universiteit van Münster hebben een

van muziek nog in de kinderschoenen staan, lijken de resultaten

therapie ontwikkeld die vooralsnog beter lijkt te werken dan alle

tot nu toe veelbelovend. En als inderdaad een deel van de pijn-

voorgaande therapieën. Bij patiënten uit de testgroep werden door

stillers en slaapmiddelen vervangen kan worden door gebruik-

middel van ijktonen de frequentie van het fantoomgeluid en het

making van muziek, zou dat een aardige bezuiniging opleveren

volume ervan vastgesteld. Daarna luisterden deze personen ge-

in de gezondheidszorg. Klinkt dat niet als muziek in de oren?

durende langere tijd meerdere uren per week naar muziek waar al het geluid met dezelfde frequentie als het fantoomgeluid werd uit-

Bronnen: Labyrint VPRO radio/tv, 2011; www.wetenschap24.nl www.kennislink.nl


Elke Lautenbag

Zorg om ouderen in het ziekenhuis

Veel ouderen komen slechter het ziekenhuis uit dan ze erin gaan. Dit is vaak te voorkomen als je weet welke risico’s ouderen lopen en daar preventief naar handelt. Een schone taak voor zorgverleners, in het bijzonder verpleegkundigen. Maar die staan niet altijd te springen om meer aandacht te besteden aan de oudere patiënt.


Meneer Gerritsen is zeventig. Tot voor kort was hij dagelijks in zijn

Seniorgerichte anamnese

tuin in de weer en maakte hij meerdere keren per week een fiets-

Ouderen hebben een verhoogd risico op vallen, ondervoeding,

tocht met zijn vrouw. Vorige zomer bedwong hij nog de Franse

doorligwonden, een delier of functieverlies. Allemaal complica-

Alpen met zijn kleinkinderen. Een half jaar geleden ging het mis.

ties die tot een langere opname kunnen leiden, tot een heropname

Toen belandde hij voor een plotselinge operatie in het ziekenhuis.

of die een opname in een verpleeghuis vervroegen. Allemaal com-

De operatie ging goed, na tien dagen kon hij weer naar huis. Maar

plicaties ook die vrij eenvoudig te voorkomen zijn, veelal met

sindsdien is hij niet meer de oude. Hij is constant moe en komt

goede verpleegkundige zorg. Klinisch geriater Mariëlle Emmelot

nauwelijks nog de deur uit.

ontwikkelde samen met anderen een gerichte aanpak. ‘Alle ge-

Aandacht

noemde risico’s zijn voor een belangrijk deel te voorkomen door preventief net op een andere manier met patiënten om te gaan.

Iedereen kent ze wel; de voorbeelden van vitale 70-plussers, die

Bij mensen met het risico op vallen, kun je bijvoorbeeld het bed

na een ziekenhuisopname ineens écht oud zijn geworden. In veel

laag zetten als ze gaan slapen. En als iemand een hoog risico loopt

gevallen had dit niet gehoeven. Door anders met oudere patiën-

ondervoed te raken, moet je er extra op letten of de geserveerde

ten om te gaan en specifieke aandacht te hebben voor hun indivi-

maaltijden ook echt worden opgegeten.’

duele behoeften, kunnen veel meer ouderen zonder functieverlies het ziekenhuis verlaten. Het gevolg: een kortere opnameduur, minder zorgvraag en vooral behoud van kwaliteit van leven. Ruim vijfentwintig procent van de patiënten die in een ziekenhuis wordt opgenomen, is zeventig jaar of ouder en dit percentage gaat de komende twintig jaar alleen nog maar toenemen. Voor dertig

Zorgverleners hebben niet altijd affiniteit met ouderen

tot zestig procent van deze ouderen geldt dat ze door een ziekenhuisopname met name fysiek achteruit gaan. Zij kunnen zich bijvoorbeeld minder goed aankleden of ze kunnen niet meer zelfstandig de trap oplopen. Kortom ze kunnen minder goed voor

Echter niet alle ouderen lopen in gelijke mate risico op het ont-

zichzelf zorgen en zijn meer aangewezen op hulp van anderen.

staan van complicaties gedurende de opname en als gevolg daar-

Stimuleren

van op het ontstaan van functieverlies. Het heeft daarom niet veel zin om al dat soort maatregelen bij iedere oudere patiënt toe te

Hoe het komt dat een ziekenhuisopname zo ingrijpend kan zijn

passen. Daarom zit er nu in het elektronisch patiëntendossier een

voor ouderen is niet helemaal duidelijk. Evenmin is bekend hoe-

seniorgerichte anamnese: een vragenlijst waaruit naar voren komt

veel van dit leed te voorkomen is. Hoogleraar Verplegingsweten-

of de betreffende oudere een verhoogd risico loopt en zo ja, waar-

schap Marieke Schuurmans legt uit dat bedrust bij ouderen al flinke

op dan wel. Emmelot: ‘Voor iedere risicogroep hebben we een

gevolgen kan hebben. ‘Ik ken een experiment waarbij gezonde

lijst met preventieve handelingen. Als verpleegkundigen deze

zeventigplussers tien dagen en nachten in hun bed moesten blij-

toepassen neemt het risico aanzienlijk af. Het is vaak net een

ven liggen. Dit had wat betreft spierkracht en longinhoud een

andere handelswijze, het lijkt wat meer tijd te kosten, maar dat

veroudering van vijftien jaar tot gevolg.’ De fysieke gesteldheid

staat niet in verhouding tot de voordelen ervan, zoals het voor-

van ouderen holt dus achteruit als ze door ziekte gedwongen

komen van een val.’

worden niks te doen. Zij moeten dus gestimuleerd worden te be-

Ook Schuurmans zegt dat zorgverleners ouderen te veel als een

wegen en waar mogelijk dingen zelf te doen. Bijvoorbeeld zo nu

homogene groep zien. ‘Terwijl er eigenlijk geen groep denkbaar

en dan een rondje lopen, kan al helpen. Zelfs even rechtop zitten

is die heterogener is. Er is geen enkele leeftijdsgroep waarin de

in de stoel naast het bed, is al beter dan de hele dag liggen. In de

gezondheid, vitaliteit en behoeften zo sterk uiteenlopen als bij

verpleging van ouderen moet dus waar nodig afgeweken worden

zeventigplussers. Sommigen hebben nog de gezondheid van een

van ingesleten gewoontes. Schuurmans stelt dat het bijvoorbeeld

vijftigjarige, anderen zijn echt aan het eind van hun leven.

de gewoonte is om ouderen een blaaskatheter te geven, terwijl het

Hun behoeften, verwachtingen en capaciteiten verschillen nogal.

medisch gezien niet nodig is. ‘Dat is makkelijker voor de patiënt,

De zorg in Nederland heeft wat dat betreft nog een slag te maken’,

is de redenering. Dan hoeven ze niet zelf naar het toilet te gaan.

vindt Schuurmans.

Terwijl dat nou juist een van die kleine dingen is die een grote fysieke achteruitgang kan voorkomen.’

Lees verder op pagina 14


Vervolg van pagina 13

Meer inzicht met HELP-project

Niet populair Voor artsen en verpleegkundigen is het de kunst om risico’s bij ouderen te signaleren en daarnaar te handelen. Maar het probleem is dat zorgverleners in een ziekenhuis vaak meer op de aandoening zijn gericht dan op de patiënt zelf. Door sturing op bijdragen aan diagnostiek en behandeling - vaak in combinatie met een hoge werkdruk - zijn ook de meeste verpleegkundige handelingen bedoeld om de aandoening van de patiënt te genezen en niet per se om de patiënt zo goed mogelijk het ziekenhuis te laten verlaten. Juist ouderen hebben er heel veel aan als wordt gezien wat zij als persoon nodig hebben. Schuurmans: ‘Een aanzienlijk deel van de professionals in de gezondheidszorg heeft niet alleen een negatieve kijk op ouderen maar denkt in stereotype beelden. Het lijkt er soms op dat het beeld van de levenstrap uit vervlogen tijd, waarbij na het zestigste levensjaar de weg voor iedereen alleen nog maar naar beneden loopt, nog leidend is bij de beroepsgroep’ (17de Mebius Kramer Lezing in de Verplegingswetenschap 2009). Zorgverleners hebben dus lang niet altijd affiniteit met ouderen. Op de opleiding leren ze weinig over omgaan met oude-

ZonMW heeft een projectsubsidie toegewezen aan prof. dr. Marieke Schuurmans, hoogleraar

ren, en de lessen die er wel over gaan zijn niet populair.

Verplegingswetenschap. Daarmee kan zij het

In een onderzoek uit 2007 werd aan ruim honderd eerste-

zogenaamde HELP-project (Hospital Elder Life

jaars studenten verpleegkunde de vraag gesteld of ze na hun afstuderen zouden willen werken met overwegend mensen van 65 jaar of ouder. Iets meer dan één procent antwoordde bevestigend, bijna 30 procent maakte het niet uit, maar de overgrote meerderheid antwoordde met nee. Omgaan met ouderen blijkt maar zelden de aanleiding om voor een zorgopleiding te kiezen, terwijl het wel een steeds groter deel van

Program) starten. Meer aandacht voor de zorg en het welzijn van kwetsbare ouderen tijdens een ziekenhuisopname staat hierbij centraal. Het project is gericht op het voorkómen van een

de dagelijkse praktijk wordt.

delier en te bekijken wat de kosteneffectiviteit

Maar niet alleen zorgverleners spelen hierin een rol, vindt

daarvan is. In het eerste kwartaal van 2012 start

Schuurmans. ‘Bestuurders moeten hier veel meer op sturen. Zij moeten benoemen wat kwaliteit van zorg is, dus ook wat betreft de zorg voor de oudere patiënt.’ Zelf adviseert ze vrienden van wie een ouder in het ziekenhuis komt te liggen, een recente foto van de patiënt op het nachtkastje te zetten. ‘Niet voor de patiënt, maar voor de hulpverleners. Een vitale zeventiger op de fiets, geeft een heel ander beeld dan die zieke oude man in bed. Dit kan zorgverleners helpen realiseren dat

het onderzoek bij de Gelderse Vallei in Ede en het Diakonessenhuis in Utrecht en Zeist. Er is gekozen voor de perifere ziekenhuizen, omdat zij een grote grijze populatie hebben. Het is de bedoeling om ruim negenhonderd patiënten te

het hier om een patiënt gaat, die nog volop in het leven staat.’

vinden die willen meewerken aan het onderzoek.

NOOT: Dit artikel verscheen eerder in Uniek, tijdschrift van UMC Utrecht (januari 2012).

De uitvoering duurt zo’n twee jaar.


Yvonne Sturkenboom

Verwardheid is niet normaal Nachtelijke onrust is vaak een van de eerste symptomen van een delier

Elke patiënt loopt diverse risico’s tijdens een ziekenhuisopname, maar ouderen lopen extra veel risico. Een op de drie zeventigplussers die een operatie ondergaat, krijgt een delier. De gevolgen kunnen op termijn aanzienlijk zijn. Een delier - ook wel acute verwardheid genoemd - ontstaat

vreemde omgeving extra gevoelig voor het krijgen van een

vrij plotseling, binnen enkele dagen of soms zelfs binnen

delier. Daarom is het essentieel dat alle 70-plussers bij opname

enkele uren. De oorzaak is een onderliggend lichamelijk pro-

in het ziekenhuis gescreend worden.

bleem, waardoor er een ontregeling van de hersenen ontstaat. De patiënt kan daardoor alle prikkels - van binnenuit en van

Herkenning schiet te kort

buitenaf - niet meer tot een logisch en samenhangend geheel

Voor zover bekend wordt een delier in zo’n vijftig procent van

vormen. Een delirante patiënt heeft een verminderd besef van

de gevallen niet herkend door artsen en verpleegkundigen.

de omgeving en leeft in een andere werkelijkheid.

Men gaat er te gemakkelijk vanuit dat verwardheid bij oudere

Een delier kan op elke leeftijd voorkomen. Maar ouderen

mensen heel gewoon is. In het Nederlands Tijdschrift voor

lopen een verhoogde kans op het ontwikkelen van een delier.

Psychiatrie (2007) werd gesteld dat bij veel somatische zorg-

Zo’n periode van acute verwardheid kan bijzonder angstaan-

verleners een mentaliteitsverandering moet plaatsvinden.

jagend zijn voor de patiënt. Het leidt bovendien vaak tot extra

Het delier kan niet afgedaan worden met de dooddoener dat

complicaties en maakt dus een langer verblijf in het zieken-

het normaal is dat iemand na een operatie een bepaalde periode

huis noodzakelijk. Ook na de ziekenhuisopname is er nog

verward is. Omdat het delier wisselende symptomen heeft en

regelmatig sprake van een verminderd functioneel herstel en

fluctueert over de dag, lijken verpleegkundigen in de beste

dan kan opname in een verpleeghuis onontkoombaar zijn.

positie om vroegtijdig signalen op te vangen. Nachtelijke on-

Het voorkomen van een delier bij ouderen verdient dus veel

rust is vaak een van eerste symptomen van een delier.

aandacht.

Het slaap/waakpatroon van een delirante patiënt is altijd ver-

Risicofactoren

stoord en soms zelfs volledig omgedraaid.

Mensen bij wie de hersenen zijn beschadigd - door overmatig

Een delier kent verschillende verschijningsvormen. Er kan

alcoholgebruik, hersenbloedingen of infarcten en vroegere

sprake zijn van een stil of van een onrustig delier. Een stil of

hersenverwondingen - lopen een verhoogd risico op het ont-

hypoactief delier is de apathische vorm, waarbij de patiënt in

wikkelen van een delier. Mensen die slecht horen of zien zijn

zichzelf gekeerd is. Er is duidelijk sprake van bewustzijnsda-

gevoeliger, evenals mensen met dementie, geheugenstoornis-

ling. Bij de actieve vorm - onrustig of hyperactief delier - is de

sen, of mensen die al eerder verward zijn geweest of sombere

patiënt geagiteerd en gedesoriënteerd. Beide vormen kunnen

periodes hebben doorgemaakt. Interventies kunnen de kwets-

ook afwisselend voorkomen.

baarheid nog beïnvloeden: als er heel veel met deze mensen

Een delier is tijdelijk en duurt enkele dagen tot weken.

gebeurt tijdens een ziekenhuisopname, vergroot dat de kans

Wanneer de onderliggende oorzaak is verholpen, is het delier

op een delier. Observatie van deze patiënten blijft dus tijdens

meestal ook voorbij. Helaas treedt er niet altijd volledig her-

de gehele opnameperiode belangrijk. Vooral oudere mensen

stel op. Vooral oudere patiënten kunnen gevolgen blijven on-

zijn door de combinatie van hun ziekte, de narcose en de

dervinden.


Sinanda Benjamins

Zelfbeschadiging helpt jongeren om te gaan met overstelpende emoties

Onbegrepen uitlaatklep Zo’n vier op de honderd jongeren beschadigt zichzelf. De omgeving heeft meestal geen idee hoe om te gaan met deze extreme noodkreet. Ook veel hulpverleners hebben moeite met zelfbeschadiging, waardoor hulp aan deze jongeren vaak tekort schiet.

Zelfbeschadiging is een miskend maatschappelijk probleem, waar-

schadiging zijn seksueel en fysiek geweld, emotionele verwaar-

over nog veel onbegrip bestaat. De term zelfbeschadiging - klini-

lozing, verlies van belangrijke personen en gebrek aan steun uit

sche term: automutilatie - omvat alle gedragingen die verwondin-

de omgeving. Het is een manier om zichzelf te straffen, boosheid

gen aan het eigen lichaam toebrengen, zoals snijden, branden,

te uiten, innerlijke pijn te overschreeuwen of juist weg te laten

krassen, krabben, haartrekken, hoofdbonken, voorwerpen in het

vloeien. Zelfbeschadigend gedrag manifesteert zich meestal voor

lichaam brengen of schadelijke stoffen innemen.

het eerst in de puberteit en komt vooral voor bij meisjes en vrouwen.

Gevoelens van angst en schaamte leiden er vaak toe dat mensen hun verwondingen verbergen. Onbegrip bij familie, vrienden en

Zelfbeschadiging is een complex thema binnen de hulpverlening.

bij hulpverleners wanneer de zelfverwonding toch bekend wordt,

Net als bij naastbetrokkenen roept het gedrag ook bij hulpverle-

versterkt deze gevoelens vaak nog.

Erkenning Op de vraag waarom jongeren zichzelf verwonden is geen eenduidig antwoord te geven. Zelfbeschadiging is functioneel gedrag. Het helpt om te gaan met overstelpende en ondraaglijke emoties. Meestal is er sprake van een negatief zelfbeeld en een verstoord lichaamsbeeld, veroorzaakt door een traumatisch verleden. Belangrijke oorzaken van zelfbe-


Vooroordelen maken het moeilijk de motieven achter het gedrag te herkennen

ners vaak weerstand en onbegrip op. Tot nog niet zo heel lang geleden werd zelfbeschadiging vooral gezien als een roep om aan-

Groter zal ik zijn

dacht. Het algemene beleid binnen de hulpverlenende instanties was dan ook: geen aandacht geven, het gedrag negeren en alleen de wonden verzorgen. Het gedrag zou zo ‘uitgedoofd’ worden. Geven van aandacht op de momenten dat iemand zichzelf had beschadigd, zou het destructieve gedrag juist in stand houden. Er is inmiddels veel kritiek op de visie dat zelfbeschadiging een bewuste poging is om aandacht te vragen, maar nog steeds wordt dit misverstand niet overal ter discussie gesteld. Dit heeft vooral te maken met een gebrek aan kennis over de achtergrond, de motieven en precieze functies van zelfbeschadigend gedrag. Ook beschikken hulpverleners vaak niet over de benodigde vaardigheden om op een goede manier met zelfbeschadiging om te gaan en zijn er geen eenduidige behandelrichtlijnen. Langzamerhand neemt echter bij hulpverleners en hulpverlenende instanties het besef toe dat zelfbeschadiging niet genegeerd mag worden, maar dat er gekeken moet worden naar de oorzaken die leiden tot dit gedrag en naar de functie die het heeft voor de cliënt. Door op een niet-oordelende manier het gedrag te bespreken, lijkt de kans op herhaling te worden verkleind.

Sanne Janssen (1987) levert dagelijks een gevecht om zich niet te snijden, een strijd die ze vaak verliest. Zij

Open dialoog Op zelfbeschadiging rustte lang een taboe. En ondanks dat er is de laatste jaren meer aandacht is voor de problematiek en er goede initiatieven zijn genomen de kennis over zelfbeschadiging te vergroten, hoort de Landelijke Stichting Zelfbeschadiging (LSZ) nog steeds schrijnende verhalen vanuit de psychiatrie. Negeren en

groeit op in een gezin waar ze van kleins af aan wordt geconfronteerd met angst, onzekerheid en vertwijfeling. Dit eist natuurlijk zijn tol en Sanne gaat de strijd met zichzelf aan. Haar verdriet, onmacht en woede uit zich in zelfbeschadiging. Als de zelfbeschadiging ontdekt wordt,

bagatelliseren van de problematiek komt nog te vaak voor en de

komt Sanne in het hulpverleningscircuit terecht. Steeds

vooroordelen maken het moeilijk om de daadwerkelijke motie-

weer wordt ze van het kastje naar de muur gestuurd.

ven die achter het gedrag schuilgaan, te herkennen.

Vanaf haar zestiende verblijft ze in verschillende instel-

De kans dat hulpverleners in aanraking komen met mensen die

lingen, maar hulpverleners en cliënt lijken ieder een

zichzelf beschadigen, is erg groot. De confrontatie met deze cliën-

eigen taal te spreken.

ten roept uiteenlopende reacties en emoties op bij hulpverleners.

Wanneer ze dan eindelijk haar grote geheim naar buiten

Negatieve emoties en reacties maken het moeilijk een goede rela-

durft te brengen, wordt dit sterk gebagatelliseerd. Ze be-

tie op te bouwen met de cliënt en dat belemmert de hulpverlener

schrijft hoe ze weer op zichzelf is aangewezen. Totdat ze

haar of hem de juiste steun te geven. Er is geen behandeling die

eindelijk een hulpverlener treft die wel naar haar luistert en

‘standaard’ wordt ingezet bij cliënten met zelfbeschadigend gedrag.

haar doet beseffen dat ze er wel degelijk toe doet.

Soms maken hulpverleners gebruik van een non-zelfbeschadigings-

In een nuchtere, gevoelige stijl, zonder veel drama, beschrijft

contract. Het is nooit bewezen dat deze contracten zelfbeschadi-

Sanne haar ongelooflijke geschiedenis. Van het misbruik

ging voorkomen; mogelijk belemmeren ze tijdens de behandeling

door haar vader, over de falende zorginstellingen, tot hoe

zelfs een open dialoog over het gedrag.

zij haar lichaam op allerlei manieren pijnigt als gevolg van

Verschillende organisaties hebben het initiatief genomen tot het

haar emotionele wonden.

organiseren van symposia en kunst- en trainingsprojecten, waarbij regelmatig ervaringsdeskundigen worden ingezet. De meeste ant-

Janssen S., Groter zal ik zijn, Reality Bites Publishing B.V. 2011



Vervolg van pagina 17 woorden op vragen rondom zelfbeschadiging moeten tenslot-

De nadruk daarbij moet niet worden gelegd op het direct stop-

te van de mensen zelf komen. In de verhalen, de ontmoetingen

pen, maar op het inzichtelijk maken van oorzaken en aanlei-

tussen hulpverleners en cliënten ontstaat herkenning en er-

dingen, stap voor stap werken aan controle en het vinden van

kenning en die dialoog moet worden voortgezet. Dat stelt

alternatieven. Zelfbeschadiging moet altijd bespreekbaar ge-

hulpverleners in staat om mensen die zichzelf beschadigen open

maakt worden: negeren, straffen, veroordelen of verbieden,

en met respect te behandelen, in plaats van normerend en

werkt niet. Om vanuit het cliëntenperspectief een nieuwe

sanctionerend. ‘Er is pas kans op een succesvolle behandeling

benadering te helpen ontwikkelen - gericht op een construc-

als hulpverlener en patiënt elkaar beter begrijpen’ aldus de LSZ.

tieve bejegening van mensen in de psychiatrie die zichzelf beschadigen - reisde het LSZ project Met mij alles goed vanaf

LSZ

juni 2009 tot oktober 2011 langs tien psychiatrische instel-

De LSZ werd in maart 2005 opgericht als voortzetting van de

lingen. Door middel van kunst, gecombineerd met een meer-

Steungroep Zelfbeschadiging die actief was sinds 1998.

daags trainingsprogramma, werd aandacht gevraagd voor de

Volgens de LSZ moet zelfbeschadiging in de eerste plaats als

complexe positie van verpleegkundigen en hulpverleners in

een overlevingsstrategie erkend worden. De stichting zet zich

de intramurale GGz. Het uiteindelijke doel was een werken

in om de kennis over zelfbeschadiging te vergroten, het taboe

omgangsklimaat te stimuleren waarin zowel patiënten als

te doorbreken en vooroordelen en misstanden aan de kaak te

hulpverleners zich begrepen en ondersteund voelen.

stellen. Daarnaast biedt de LSZ lotgenoten een plek voor (h)erkenning en reikt ze praktische handvatten aan om in het

Meer informatie:

dagelijks leven met zelfverwonding om te gaan. Door voor-

www.metmijallesgoed.nl

lichting te geven, actief de media te benaderen en projecten

www.zelfbeschadiging.nl

op te starten voor diverse doelgroepen, heeft de stichting een

www.psy.nl

belangrijke rol gespeeld in de toename van de bekendheid met zelfbeschadiging, en in het op een goede manier bespreekbaar maken van de problematiek.

Winnaars puzzel De juiste oplossing van de puzzel uit het decembernummer van Zorg anno NU:

W I N T E R SE TEM P ER ATUR EN Uit de ruim 225 goede inzendingen hebben we tien winnaars getrokken. Zij hebben inmiddels een ResQMe toegestuurd gekregen.

Dethmer Kielman Dorothé Kampschreur Herman Wilgenhof Jenny Hagenaars-Ruiz Liesbeth van Hellemondt


Groningen Nijmegen Laren Goes Amsterdam

Marjo van Minnen Mirja Bos Nejla Canel Pauline Bouwer Susanne van Dam

Alkmaar Vriezenveen Apeldoorn Hilversum Enschede

&

Erik Elferink

Ach, wat heet benauwd... Het is nu een uur of drie ’s nachts. En hoewel ik ze alweer een hele tijd niet meer gehoord had, klinken de geluiden om me heen toch vertrouwd. Vertrouwd?.... Nee, meer herkenbaar. Ik wil pertinent niet dat het vertrouwde geluiden zijn of worden. Ik ben weer terug. Niet gelukt dus. Alles om me heen is nog hetzelfde en toch is alles anders. Hetzelfde stuk, een andere bezetting.

Tegenover me zijn ze alle vier wakker geworden, de vier per-

Het geluid van borrelend water achter mijn hoofd valt precies

soonlijkheden van een van mijn kamergenoten. Hij woont in

samen met het gesnurk van iemand aan de overkant. Dat twee

het Psychiatrisch Centrum Amsterdam en heeft stemmen

geluiden tot zo’n perfecte harmonie kunnen komen, is won-

in zijn hoofd. Natuurlijk niet de reden waarom hij hier nu

derbaarlijk.

ligt… hij is gewoon ziek.

Vanmorgen kwam ik binnen en ik was allang blij dat ik het

Twee van zijn persoonlijkheden krijgen ruzie: ‘Hé, je moet

gehaald had.

niet zo schreeuwen, eikel. Ik ben wel ziek hoor. De aange-

‘Bent u benauwd, meneer?’

sproken persoonlijkheid stelt vast dat hij eigenlijk helemaal

‘Ach, wat heet benauwd…’ wil ik mijn antwoord beginnen,

niet ziek is en dus geen enkele reden ziet nog langer te blijven.

maar omdat ik te benauwd ben om überhaupt iets uit te bren-

Hij klautert over het hek van zijn bed, trekt het infuus uit zijn

gen, laat ik een cynische reactie op de messcherpe diagnose

arm en wankelt half slapend naar de deur, op weg naar….?

van de arts-assistent maar achterwege.

Ik heb ondertussen een verpleegkundige gebeld, die hem

Ja, ik ben stervensbenauwd en ik zou het niet erg vinden als

liefdevol zijn (hun?) bed weer inhelpt.

we daar nu samen iets aan doen.

De rust keert weer. Iedereen lijkt in slaap te vallen, maar het

Nou zijn ze daar in mijn ziekenhuis - hé wacht, niks míjn

geluid van mijn snurkende en super benauwde buurman -

ziekenhuis, ik ben genoodzaakt er af en toe gebruik van te

‘mijn man heb longeczeem, ziet u’ had zijn vrouw me die

maken - erg goed in. Al snel heb ik zuurstof in mijn neus, een

middag nog ten overvloede toevertrouwd - valt nét niet meer

vernevelmondstuk tussen mijn tanden en een infuus in m’n

samen met het geborrel van mijn zuurstoftoevoer. En dan

arm. Of de APK een certificaat van goedkeuring voor het

wordt geluid irritant, heel irritant. Met nog zo’n drie uur te

komende jaar oplevert, is allerminst zeker. Mijn borst doet

gaan tot de wake-up call.

vlammend pijn van het wanhopig en krampachtig ademhalen,

Ik ben weliswaar even terug, maar ik wil vooral weer heel snel

mijn spieren doen hetzelfde door de verschillende Prednison-

weg. Ik ambieer geen enkele rol in dit bizarre toneelstuk.

kuren en ik ben bang….en moe…zo moe. ‘We gaan nog even uw bloedgassen prikken hoor, dat kan even vervelend zijn.’ Dat kán niet vervelend zijn, dat ís

NOOT: Deze column verscheen eerdere in de verzamelbundel Ach, wat heet benauwd (Astma & COPD Nieuws)

vervelend.


Susan Konst

Streven naar geluk is een universeel kenmerk van de mens. Iedereen wil gelukkig worden op zijn of haar eigen manier. De vraag of de GGz gelukkig maakt stond centraal tijdens het symposium dat op 9 november 2011 werd gehouden, ter gelegenheid van het 550-jarig bestaan van Altrecht GGz.

Maakt

de GGz

gelukkig? ‘O ik zou zo gelukkig zijn, als ik gelukkig was’ Woody Allen Op weg naar de trein heb ik geluk. Ik kan mijn auto kwijt op de vaak volle P&R parkeerplaats. Dit goede gevoel bekoelt wat als ik het perron opstap. Bij de kaartjesautomaat staat een jongeman te schelden en op het vertrekbord lees ik dat de trein vertraging heeft. Ik ga te laat komen, maar die gedachte maakt me niet ongelukkig. Ik ben veel te nieuwsgierig naar de ongetwijfeld uiteenlopende antwoorden op de vraag waar het tijdens het symposium Maakt de GGz gelukkig? om draait.

Vanuit wetenschap en ervaring De dagelijkse GGz-praktijk lijkt vooral in het teken te staan van psychopathologie, gedragsproblemen en het sociaal beperkte functioneren van cliënten. Een reeks van therapieën worden ingezet om deze problemen te verminderen of zelfs op te heffen. Maar hoe verhouden al deze inspanningen zich nu tot het geluk van de cliënten? Draagt deze zorg wel bij aan hun geluk? En is het wel de taak van de GGz om gelukkig te maken?


Het eerste antwoord op de vraag of de GGz gelukkig maakt,

Maarten van Buuren, hoogleraar moderne Franse literatuur, ver-

begint met een definitie.

telt in een persoonlijk verhaal hoe zijn ervaring met depressie hem

Joep van Dohmen, hoogleraar wijsgerige en praktijkgerichte ethiek,

sterkt in de filosofische overtuiging dat de mens voortdurend in

doet dit aan de hand van de ideeëngeschiedenis van het westerse

het nauw wordt gebracht door de betekenisloosheid van het be-

geluk. Beginnend bij de geluksopvattingen van klassieke Griekse

staan. ‘Geluk is voor mij het tegenovergestelde van depressie.

filosofen als Plato en Aristoteles neemt hij zijn toehoorders mee

Ik moet iedere dag vechten voor mijn geluk. Maar zolang ik dat met

op een reis door de tijd waarbij denkers uit de middeleeuwen, de

uw hulp kan doen, ben ik tevreden’, aldus Van Buuren.

renaissance en de moderniteit de revue passeren. In de huidige tijd ligt de nadruk op de maakbaarheid van geluk.

Frits Milders is psychiater. Hij trekt flink van leer tegen het idee

Geluk is een marktproduct. Mensen menen recht te hebben op

dat wij mensen alleen ons brein zouden zijn, zoals schrijver en

geluk en claimen het als de consument die zij zijn. Ze gaan ervan

hersenonderzoeker Dick Swaab in zijn boek Wij zijn ons brein be-

uit dat je het leven niet hoeft te aanvaarden zoals het is, dat je het

weert. Hij bepleit een narratieve benadering, uitgaande dus van

naar je hand kunt zetten.

verhalen. Maar veel psychiaters zijn gefascineerd door het idee dat

De medische wetenschap voedt deze maakbaarheid en bevestigt

ze in het brein kunnen kijken. Voor hen zijn de hersenen van hun

het idee dat het belangrijk is om vitaal te zijn. Van deze maakbaar-

patiënten de bron van geluk waarin alle antwoorden te vinden zijn.

heid gaat een zachte geluksdwang uit waarbij het min of meer

Hoe iemand is, verklaren ze als een eigenschap van de hersenen.

onacceptabel is als mensen ongelukkig zijn. Van Dohmen noemt

‘Dat is gevaarlijk,’ aldus Milders. ‘Het brein is vooral te begrijpen

dit de terreur van het geluk, waarbij geluk gelijk lijkt te staan aan

vanuit filosofie, psychologie en literaire perspectieven.’ Hersen-

het nastreven van genot en het vermijden van pijn. Maar geluk is

onderzoek voegt daar volgens hem niets aan toe.

niet beheersbaar en maakbaar. Geluk is leren omgaan met lijden en ongeluk. Paul Schnabel, socioloog en directeur van Sociaal Cultureel Planbureau, vertelt hoe psychologische, sociale en economische factoren bijdragen aan geluk en geluksbelevingen. Door de jaren heen verzamelde gegevens tonen aan dat het door de Nederlander beleefde geluk al jaren stabiel is. Ons gemiddeld rapportcijfer voor geluk schommelt tussen een ruime zeven en een acht. Daar-

Tegenwoordig ligt de nadruk op de maakbaarheid van geluk

mee zijn wij een van de gelukkigste volken in Europa. Het idee dat vroeger alles beter was, komt niet overeen met de resultaten uit onderzoek. Objectief gezien gaat het dus goed, maar geluks-

Rien Ritskes is zenmeester. Voor hem is zen - letterlijke betekenis:

beleving is subjectief en mensen gelukkig maken is moeilijk. Het

concentratie - hét antwoord in de zoektocht naar geluk.

vraagt om persoonlijke groei en het is zeker geen taak van de GGz.

In de zenfilosofie is er geen hemel, geen verleden, geen morgen, geen medicijn, geen verdeeldheid. Er is alleen maar hier en nu en

Antoine Bodar, priester en bijzonder hoogleraar christendom,

in dit eeuwigdurende en samenhangende hier en nu is geluk te

cultuur en media, is ervaringsdeskundige. Hij heeft depressieve

vinden en te ervaren. Geluk is niet iets willekeurigs maar een

periodes doorgemaakt. Geluk is voor hem evenwicht tussen stof-

reactie die bewust kan worden gestimuleerd. Endorfinen - de ge-

felijke en geestelijke waarden en het koesteren van idealen.

lukshormonen in ons lichaam - maken we zelf aan en we kunnen

Alleen zo is te ontkomen aan de leegheid van het bestaan.

op deze aanmaak invloed uitoefenen. Wat velen van deze geluks-

Het geloof is een factor van belang in de psychiatrie. Iedere mens

ervaring scheidt, is het onvermogen om met aandacht in het mo-

is op zoek naar de zin van zijn leven. Zinloosheid maakt ongelukkig.

ment te blijven. Kennis en medicijnen zijn niet de oplossing, wel

Ook gerichtheid op de ander is belangrijk. Zonder gerichtheid op

het trainen van aandacht en leren denken wat je wilt denken.

de ander is het leven vlakker dan vlak. Volgens Bodar gaat het in

Ritskes: ‘Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat meditatie

het leven om het zijn en niet om het hebben. Onderlinge dienst-

effectief is als therapie voor gelukkige én ongelukkige mensen.’

baarheid in de vorm van liefde waarbij de ene mens de andere als evenwaardig ziet, is voor hem een centrale waarde.



w

Vervolg van pagina 21 Bauke Koekoek, verpleegkundige en opleider, stelt dat geluk en GGz niet met elkaar matchen: ‘GGz is geen gelukszorg’. Wie ‘Nog los van het feit dat veel professionals liever over proble-

BIG BOEK

verwacht gelukkig te worden in de GGz komt bedrogen uit. men praten dan over geluk, is geluk een erg individueel en zich zelfs af of de GGz (per ongeluk) niet eerder ongelukkig maakt en dus iatrogene schade - oftewel schade aan de gezondheid als gevolg van behandeling door zorgverleners - veroorzaakt. Zo hebben pillen nare bijwerkingen en vindt het hoogste percentage zelfmoorden in psychiatrische klinieken plaats. Bovendien leidt langdurige zorg tot afhankelijkheid en verlies van rollen in onder meer werk en gezin. Koekoek adviseert zorgverlener en cliënt zich vooral te richen is dat haalbaar binnen de GGz? En verwacht van de GGz vooral niet meer dan gezondheidszorg.

2011

ten op doelen: wat wil iemand bereiken met de behandeling

De betekenis van de wet voor gezondheidszorgers

uniek gevoel dat zich niet leent voor systematisering.’ Hij vraagt

BIG B O E K 2 0 11 De betekenis van de wet voor gezondheidszorgers

Dit is een uitgave van Nieuwe Unie ‘91, beroepsorganisatie van de verpleging en de zorg

mr. M.C.I.H.Biesaar t

Het geluk kroop over straat

werkt voor de zorg

werkt voor de zorg

door composterend herfstblad Omslag BIG BOEK def 14-7-2011.indd 1

en de modder in de goot, overal mensen aanklampend. ‘Wees mij. Gelukkig,’ smeekte het, ‘ik weet dat ik me lang heb verstopt,

14-07-2011 06:29:39

BIG Boek vernieuwd De Wet Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg

te lang, giechelend, treiterig haast.

wordt steeds verder ingevuld. Dus heeft NU’91 een

Dat is nu allemaal voorbij.

update gemaakt van het BIG Boek.

Wees mij toch weer. Het spijt me zo.’

Als professional wordt je geacht op de hoogte te zijn van je rechten en plichten. Dit boek is daarvoor een

‘Nee,’ zeiden de mensen, die allen een goedkope, grijze gier van wanhoop op hun schouder droegen tegen de stromende regen,

laagdrempelig hulpmiddel.

prijs leden:

€12,95 (excl. verzendkosten)

prijs niet-leden: €15,95 (excl. verzendkosten)

‘nee, nu hoeft het niet meer.’ Ingmar Heytze, dichter


Het BIG Boek is te bestellen via: www.nu91.nl

? webwinkel ? brochures

w

Zorg anno NU is het verenigingsblad van Nieuwe Unie ‘91, beroepsorganisatie van de verpleging en verzorging Hoofdredactie en eindredactie Yvonne Sturkenboom Redactie Cees van Schilt Sinanda Benjamins Marga Verbrugge Ruth Heiligers

Lize Schellevis Simone Schade Susan Konst

Redactieadres Bernadottelaan 11 Postbus 6001, 3503 PA Utrecht Tel. 030 - 296 41 44 Fax. 030 - 296 39 04 [email protected] Bladmanager Yvonne Sturkenboom Vormgeving / concept Crossings Communications - Utrecht Vormgeving en productie Meneer E. / illustratie & vormgeving - Amsterdam www.meneer-e.nl Printmanagement MPR Services - De Meern [email protected] Advertentie-exploitatie NU’91, Utrecht T 030-2964144 [email protected]. Uitgever NU’91, Utrecht ISSN 0927 - 4774 De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden brieven en artikelen in te korten en te redigeren. De in Zorg anno NU verkondigde standpunten of meningen zijn niet noodzakelijk de standpunten en menigen van NU’91. Hoofdkantoor NU’91 en regio’s Postbus 6001 3503 PA Utrecht T 030-296 41 44 F 030-2963904 Groningen, Friesland, Drenthe Richard Wisman Overijssel, Gelderland Gorrit Smit Utrecht, Flevoland Ymke Hylkema Noord-Holland Esther Tibbe Limburg, Noord-Brabant Peer Meesters Zeeland, Zuid-Holland Mark Froklage Telefonische spreekuren Serviceloket NU’91 Maandag t/m woensdag van 9.00 - 17.00 uur donderdag van 9.00 - 15.00 uur en vrijdag van 9.00 - 13.00 uur. Tel. 030 - 296 41 44 of [email protected]. Graag lidmaatschapnummer vermelden. Zowel voor beroepsinhoudelijke als juridische zaken NU’91 online www.nu91.nl Opzegging van het NU’91 lidmaatschap kan halfjaarlijks. Dit dient schriftelijk, graag met reden te geschieden vóór 1 mei of vóór 1 november. Uw opzegging gaat respectievelijk per 1 juli of 1 januari in. U ontvangt een schriftelijke bevestiging van uw opzegging. NU’91 ledenadministratie, Postbus 6001 3503 PA Utrecht

Stuur de bon, zonder postzegel, aan NU’91 / antwoordnummer 9331 / 3500 ZC Utrecht

Workshop 44-enw -

Handreiking Parkinsonzorg verpleeghuis

Omdat zij in de loop der tijd steeds afhankelijker worden van hulp, is voor 40% van de parkinsonpatiënten opname in een verpleeghuis uiteindelijk onontkoombaar.

Voor zorg aan de thuiswonende patiënt was er sinds 2010 de Multidisciplinaire richtlijn Ziekte van Parkinson , een compleet naslagwerk met adviezen over diagnostiek, therapie en netwerkzorg. Als belangrijke aanvulling op deze richtlijn is er nu een Multidisciplinaire handreiking Parkinsonzorg voor alle profesHandreiking

sionals - specialisten ouderengeneeskunde,

multidisciplinaire parkinsonzorg in het verpleeghuis voor

paramedici, psychosociale hulpverleners, verpleegkundigen en verzorgenden -, die betrokken zijn bij de zorg voor en behandeling van parkinsonpatiënten.

De handreiking is een product van het VIP-project (Verpleeghuizen op weg naar Integrale Parkinsonzorg) en onderdeel van een breder onderzoek dat op initiatief van de Parkinson Vereniging is gestart naar de kwaliteit van zorg voor parkinsonpatiënten in verpleeghuizen. Meer informatie: www.verenso.nl ? actueel ? nieuwsberichten

Ik ben NU lid Wijzigingen in adres en / of werkgever? Geef ze bijtijds door! Vul hier je wijzigingen in en stuur de bon retour aan de ledenadministratie van NU’91, antwoordnummer 9331, 3500 ZC Utrecht naam lidnr.

oude postcode

nieuw adres postcode

woonplaats

tel.

bank / giro

Ik ben geen OR/MR lid meer per Ik ben per

OR/MR lid geworden. Mijn werkgever is

Bij verandering werkgever: naam instelling adres instelling postcode / plaats

ingangsdatum ZORGANNO NU Februari 2012 23

HOEVER MOET HET KOMEN?

Ruim 160.000 mensen hebben hun stem al laten horen. Zij ondertekenden op www.sire.nl de Conventie van Nederland.

HANDEN AF VAN ONZE HULPVERLENERS 24 ZORGANNO NU Februari 2012

ZORGANNO. Verjonging NU. Zorg om ouderen in het ziekenhuis Zelfbeschadiging: onbegrepen uitlaatklep Maakt de GGz gelukkig? werkt voor de zorg

Recommend Documents