Elke dag wordt er gepeild, redacties van praatprogramma's draaien overuren en er zijn meer kieshulpen dan politieke partijen. Het aantal behandelde onderwerpen is echter beperkt (lees: het H‐woord en coalitievorming). GeenCommentaar dook een stuk dieper in de materie en heeft voor een aantal verschillende onderwerpen de verkiezingsprogramma's naast elkaar gezet. Zorg Onderzoek en onderwijs Cultuur en media Sociale zekerheid en arbeidsmarkt Veiligheid en recht
1 9 13 17 19
Zorg
(door Roy Heijkoop)
Hieronder vindt u een bespreking van de keuzes die de politieke partijen maken, uitgesplitst per thema. Mocht u daarvan al op de hoogte zijn, dan kunt u doorscrollen naar het kopje Varia, waarin de dingen die mij opvielen op een luchtiger manier beschreven zijn. De standpunten van de PVV, PvdD, SGP en Trots zijn niet meegenomen in de thema’s. De programma’s van die partijen worden besproken onder het kopje Varia. Inleiding Toegankelijke, betaalbare en goede gezondheidszorg wordt in het merendeel van de Westerse landen beschouwd als een recht voor iedereen. Dat mag wat kosten en dat doet het dan ook: in de Beleidsagenda VWS 2010 (p.67) worden de premiegefinancierde uitgaven begroot op 60,1 miljard (er wordt verwacht dat de begroting met 1,4 miljard overschreden wordt), ruim 22 procent van de uitgaven van het rijk. 33,3 Miljard kwam terecht in de cure, 22,5 miljard in de care. De uitgaven aan zorg groeien al jaren, zowel in absolute zin als uitgedrukt in deel van het bbp. Volgens het CBS (p.144‐48, .pdf) (dat overigens een ruime definitie van zorg gebruikt) liepen de zorguitgaven op van 8,7% bbp in 1978 tot 13,3% bbp in 2008. Gecorrigeerd voor inflatie en bevolkingsgroei gaven we in 2008 per hoofd van de bevolking bijna 13 keer meer uit aan zorg dan in 1950. De verwachting is dat de uitgaven aan zorg de komende decennia zullen blijven stijgen. Voorspellingen lopen uiteen van 15% bbp (CPB) tot 30% bbp in 2040 (Volksgezondheid Toekomstverkenningen, RIVM, .pdf). Dit heeft onder andere te maken met een lage productiviteitsstijging in de care vergeleken met de rest van de economie (innovatie is schaars en leidt niet tot productiviteitsstijging). In de cure, waar innovatie wel tot productiviteitsstijging heeft geleid, bestaat daarmee juist het risico op een groeiende olievlek aan zorguitgaven (.pdf). Door de zware bezuinigingsoperaties die eraan zullen komen ligt ook bij de gezondheidszorg het zwaartepunt op de financiële kant van het verhaal. De betaalbaarheid van zorg zal afhangen van de manier waarop de kathedraal van zorg is ingericht, wie er op welke manier voor betaalt, en voor welke zorg men nog solidair wil zijn. Innovatie, kwaliteit van zorg en ethische kwesties zijn op die manier determinanten van de gekozen paden.
De thema’s Organisatie en bereikbaarheid Eén van de manieren om de zorgkosten te beheersen is om patiënten meer in de eerstelijnszorg (huisarts, eerstelijnspsycholoog etc.) te helpen, waardoor de druk op de tweede lijn afneemt. CDA, GroenLinks en D66 noemen dit expliciet. De huisarts is volgens de VVD en D66 een poortwachter; alleen in spoedgevallen kan men direct naar het ziekenhuis. Deze partijen stellen flexibele openingstijden (dus ook buiten kantoortijden) voor. De VVD wil daarnaast mobiele huisartsen (SOS‐ artsen). De verschuiving naar de eerste lijn uit zich ook in de breedgedragen wens naar kleinschalige zorg in de wijk en buurt. GroenLinks stelt meer gezondheidscentra voor, D66 wil ‘anderhalfdelijnszorg’ als inloopcentra voor onder andere chronische zorg. Het CDA noemt gezondheidscentra als behoefte in krimpgebieden, maar stelt vast dat streekziekenhuizen basiszorg moeten blijven verlenen. Bepaalde taken kunnen uit de handen van huisartsen en medisch specialisten genomen worden door speciaal hiervoor opgeleide verpleegkundigen (physician assistants en nurse practitioners), vinden CDA, PvdA, VVD, GroenLinks en D66. De numerus fixus voor de studie geneeskunde verdwijnt als het aan de PvdA, SP en D66 ligt. De positie van de medisch specialisten verandert als het aan de PvdA, SP en GroenLinks ligt. De PvdA wil nieuwe specialisten in loondienst nemen met als maximaal bereikbare salaris de premiersnorm. De SP wil werken in loondienst ‘bevorderen’ en GroenLinks wil alle specialisten in loondienst. Fusies van gezondheidsorganisaties zijn niet populair: het CDA wil een “scherpere fusietoets” vooraf, wat de SP en de VVD betreft wordt er niet meer gefuseerd. PvdA, VVD en D66 willen dat patiëntenorganisaties een stuk meer invloed op de gezondheidszorg krijgen. Marktwerking Het onderwerp dat heel veel effect heeft op de organisatie van de zorg, is marktwerking. CDA, VVD en D66 kiezen duidelijk voor meer marktwerking. De VVD en D66 willen privaat kapitaal toelaten tot de zorginstellingen, waarbij D66 wel aantekent dat er een norm moet zijn voor het rendement op investeringen. Wat de PvdA betreft moet er meer ruimte zijn voor zorgketens of coöperaties. Een voorwaarde voor marktwerking is dat de patiënt bepaalt van wie en waar hij zorg ontvangt. CDA, VVD en D66 noemen dit expliciet. Om die keuze te maken willen deze drie partijen ook dat voor de patiënt inzichtelijk is wat de kwaliteit van de zorgaanbieders is. D66 wil dat dit openbaar gemaakt wordt door een ‘onlinekeuzeplatform’. De SP wil de marktwerking terugdraaien, de PvdA wil een pas op de plaats. GroenLinks wil vooral dat organisaties (ook verzekeraars) die bij zorg betrokken zijn geen winstoogmerk hebben. Verzekeraars zonder winstoogmerk mogen van die partij een grotere rol in het zorgproces krijgen. Financiering Zorgverzekeringswet Overheid, verzekeraars en instellingen Over de financiering van de zorg door de overheid en in instellingen zijn de politieke partijen het eigenlijk grotendeels eens. Het B‐segment (het deel van de zorg dat gefinancierd wordt door middel van DBC’s) wordt door CDA, VVD, GroenLinks, ChristenUnie en D66 uitgebreid, waarbij GroenLinks
geen vrije DBC‐ prijzen wil, maar maatstafconcurrentie. De PvdA houdt het B‐segment op het huidige peil en de SP wil de DBC’s afschaffen. Verzekeraars worden als het aan CDA, PvdA, VVD, ChristenUnie en D66 ligt meer risicodragend, door de ex post risicoverevening af te bouwen [deze maatregel brengt wel het nadeel met zich mee dat door zorgverzekeraars gefinancierde preventie afneemt en verzekeraars meer zullen neigen naar aantrekken groepen met laag risico. Het CDA en D66 willen meerjarenpolissen mogelijk maken, die dat effect kunnen tegengaan –RH]. De SP wil dat de functie van zorgverzekeraars overgenomen wordt door gebudgetteerde zorginkoopkantoren. Uit de CPB‐doorberekeningen blijkt dat CDA, PvdA, SP en CU de norminkomens van medisch specialisten en bestuurders wil verlagen. Alle komen uit op een totale besparingen van 0,6 miljard. GroenLinks noemt in het programma dat specialisten in loondienst komen en D66 vindt dat de salarissen van specialisten en bestuurders binnen een beloningsstructuur moeten vallen. Nieuwe medicijnen moeten van CDA, SP en GroenLinks centraal en op prijs en volume worden ingekocht. De SP wil marketing en beïnvloeding van onderzoek door farmaceutische bedrijven aanpakken, D66 wil reclame voor geneesmiddelen beperken. De PvdA wil het aantal spoedeisende eerstehulpposten verminderen. Burgers en verzekeringspakket (premie, eigen risico) GroenLinks en de SP bepleiten een verlaging van de nominale premie (die een burger rechtstreeks aan de verzekeraar betaalt). Het eigen risico gaat omhoog bij het CDA (+20 euro), PvdA (inkomensafhankelijk: 200‐600 euro), VVD (300 euro), GroenLinks (inkomensafhankelijk: 150‐300 euro), CU (inkomensafhankelijk: 200‐600 euro) en D66 (210‐400 euro). D66 wil dat slechts 25% van elke rekening onder het eigen risico valt. Hierdoor is het maximum eigen risico gemiddeld niet meteen na één rekening bereikt en houdt het effect langer aan. De SP schaft het eigen risico af. Bij de VVD valt ook huisartszorg onder het eigen risico. Het basispakket wordt beperkt bij het CDA (geen mondzorg voor 18‐21‐jarigen, geen anticonceptie), PvdA (verbandmiddelen, maagzuurremmers, cholesterol‐ verlagers, lichte vormen van GGZ‐diagnosen uit het pakket), VVD (hetzelfde als PvdA én gebitsprotheses en mondzorg), ChristenUnie (hetzelfde als PvdA) en D66 (gebitsprotheses, mondzorg). Wanneer mensen in het ziekenhuis wordt opgenomen, geldt daar een eigen bijdrage van 5 euro per ligdag voor bij PvdA, GroenLinks en de ChristenUnie. Het CDA vraagt een eigen bijdrage voor de tweedelijns tandheelkundige zorg en fysiotherapie (5 euro per behandeling). D66 wil dat er een duidelijk onderscheid bestaat tussen reguliere zorg en alternatieve geneeswijzen. Wat die partij betreft mogen verzekeraars alternatieve geeswijzen aanbieden, maar buiten de zorgverzekering om. De PvdA wil het aantal spoedeisende eerstehulpcentra beperken. Kwaliteit (controle en organisatie) Alle partijen zijn voor het instellen van een nieuw, centraal kwaliteitsinstituut voor cure en care. Daarnaast willen de partijen wettelijke maatregelen nemen die de positie van de Raden van Bestuur van ziekenhuizen sterker maakt ten opzichte van medisch specialisten, wat de Raden van Bestuur meteen verantwoordelijk maakt voor de kwaliteit. Dit laatste wordt expliciet door het CDA gemeld. De SP wil dat de bevoegdheden van de Inspectie worden uitgebreid.
Het Elektronisch Patiëntendossier (EPD) wordt door het CDA zonder omhaal ingevoerd. GroenLinks wil het EPD niet invoeren zolang de privacy niet is gewaarborgd, CU wil nader onderzoek doen in verband met privacy en D66 wil een proef met het EPD eerst evalueren. Als het EPD er komt, wil D66 dat alleen de patiënt bepaalt wie er inzage in krijgt. SP en maken VVD geen melding van het EPD in hun verkiezingsprogramma’s. Het CDA wil net als de PvdA meer openbaarheid over kwaliteit van instellingen. De eerste partij wil per instelling een patiëntveiligheidssysteem. Medisch‐ethische kwesties Het valt op dat ChristenUnie en D66 het meest melden over medisch‐ethische kwesties; het zijn niet toevallig de partijen die lijnrecht tegenover elkaar staan. De ChristenUnie zegt in de inleiding dat abortus en euthanasie een verkeerde weg zijn en wil die praktijken het liefst afschaffen. Maar waar dat wettelijk niet mogelijk is, proberen ze alternatieven te creëren. De PvdA, VVD en SP zijn erg summier. Naast embryoselectie, zegt de VVD slechts dat de overheid uiterst terughoudend moet zijn als het privézaken betreft. Zelfbeschikking is een belangrijk recht. Embryoselectie moet wat D66 en VVD betreft mogelijk zijn bij het risico op ‘doorgeven’ van ernstige genetische afwijkingen. D66 voegt daaraan toe dat niet de overheid bepaalt wat ernstige genetische afwijkingen zijn. Onderzoek met embryo’s is toegestaan als het aan D66 ligt. Dat mag wel alleen als het nut groot is en er geen alternatief mogelijk is. De ChristenUnie wil onderzoek met niet‐ embryonale stamcellen stimuleren. CDA en CU willen meer voorlichting over ongewenste zwangerschappen. Daar hoort volgens CU ook schoolvoorlichting op seksuele moraal bij. Elke school is wat die partij betreft vrij om dat zelf in te vullen. D66 wil dat er een speciaal preconceptiespreekuur komt. De anticonceptiepil hoort tot het 18e levensjaar in het basispakket. Waar toch ongewenste zwangerschappen optreden, moet volgens CDA, CU en D66 voorlichting gegeven worden. CDA en ChristenUnie zien adoptie als alternatief voor abortus. Overtijdbehandeling moet wat het CDA betreft in de abortuswetgeving, wat D66 betreft moet die er juist uit. Het CDA pleit voor een handhaving van de wettelijke bedenktijd van vijf dagen (dus ook voor overtijdbehandeling), D66 wil die bedenktijd juist afschaffen. Huisartsen mogen abortuspil voorschrijven als het aan deze partij ligt. De ChristenUnie wil de zwangerschapsduur waarbinnen abortus mag verlagen van 24 naar 18 weken. Euthanasie bij pasgeborenen is verboden als het aan CU ligt, maar wordt onder strikte voorwaarden toegestaan door D66. Het CDA handhaaft het status quo van de euthanasie‐praktijk. GroenLinks wil euthanasie (en abortus) uit het strafrecht. CDA en CU wijzen op palliatieve sedatie als alternatief voor euthanasie, waar D66 juist meldt dat euthanasie en palliatieve sedatie twee verschillende praktijken zijn. D66 wil euthanasie ook toestaan voor niet‐lichamelijke aandoeningen. PvdA, GroenLinks en D66 pleiten voor een maatschappelijke discussie over kwaliteit van leven in de laatste levensfase (‘levensmoeheid’). Preventie Het CDA wijst op meer verantwoordelijkheid voor burgers. Op zorgprofessionals wordt een appel gedaan om patiënten aan te spreken op hun leefgedrag. De bestrijding van overgewicht heeft prioriteit en initiatieven om zoveel mogelijk mensen aan een EHBO‐diploma te helpen worden gesteund.
De PvdA wil meer voorlichting over leefgewoonten. Daarnaast moeten sport en beweging gestimuleerd worden en sluipende eenzaamheid van ouderen worden bestreden. Wat alcoholmisbruik betreft wil de PvdA de leeftijdsgrens die nu bestaat strikter handhaven. De PvdA ziet dat er gezondheidsverschillen bestaan die te maken hebben met sociaal‐economische factoren. Een groot deel van de genoemde ideeën die hierboven staan moet worden uitgevoerd door gemeenten. Taken uit AWBZ en jeugdzorg worden overgeheveld naar de gemeenten die preventie in samenhang met onderwijs, werk en welzijn kunnen organiseren. De SP wil verkleiningen van gezondheidsverschillen vastleggen als doel van beleid. De socialisten willen meer investeren in gezondheidsverschillen die samenhangen met sociaal‐economische status. Verder wordt gezond gedrag bevorderd en moeten omgevingsfactoren worden veranderd [? –RH]. Er komen maatregelen tegen alcoholgebruik. De VVD vindt paternalistisch overheidstoezicht op het priveleven ongepast en verwerpelijk. Mensen die er een ongezonde leefstijl op nahouden worden dan ook niet gestraft door hogere premies. De liberalen willen meer voorlichting. GroenLinks is van alle partijen het meest concreet. Genoemd worden onder andere een btw‐ vrijstelling voor fruit, de verplichting voor scholen om gezonde schoolkantines en sportmogelijkheden te organiseren en een reclameverbod op snoep voor kinderen. ChristenUnie kiest ervoor “de besluitvormingsprocedure rondom de toelating van nieuwe vaccins te verbeteren”. Daarnaast wil de partij deelname aan preventief bevolkingsonderzoek (borstkanker, baarmoederhalskanker) bevorderen door een premiekorting voor deelnemers in het vooruitzicht te stellen. Zorgprogramma’s die gezond gedrag bevorderen moeten in het basispakket komen. D66 wil gezond gedrag belonen. Ik neem aan dat dit leidt tot een premierkorting. Verder is D66 voor het rookverbod en verdere ontmoediging van roken. De sociaal‐liberalen willen gezondheidsschade door alcohol en drugs beperken, zeker bij jongeren. Daarvoor moet meer voorlichting komen aan jongeren en komen er specifieke programma’s voor ouders en docenten voor herkenning van alcohol‐ en drugsgerelateerde problemen. D66 wil dat de leeftijdsgrens van 16 jaar strenger wordt gehandhaafd. Wat de borstkankerscreening betreft moet er onderzocht worden of de leeftijd moet worden aangepast. Langdurige zorg (AWBZ, WMO) De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) zal ongeacht de verkiezingsuitslag een grote gedaantewisseling ondergaan. In de AWBZ gaat rond de 25 miljard euro om, waarvan voor een groot deel geldt dat niet inzichtelijk te maken is waar dat geld aan uitgegeven wordt. Het CDA, de PvdA, VVD, GL en D66 willen bepaalde functies van de AWBZ overhevelen naar andere domeinen, zoals de Zorgverzekeringswet (Zvw) en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo). Het CDA plaatst kortdurige zorg in de Zvw en andere onderdelen in de door gemeenten uitgevoerde Wmo. De PvdA zet taken om naar Wmo, de VVD en GroenLinks willen langdurige zorg naar de Zvw en D66 hevelt functies over naar Wmo en Zvw. Zorg en wonen worden wat CDA, PvdA, VVD, CU, GL en D66 gescheiden. Hierdoor moet een bewoner van een zorginstelling zelf huur aan de zorginstelling betalen. Dit wordt gecompenseerd door een verlaging van de eigen bijdrage en huurtoeslag. NB: Ook vier jaar geleden was er brede consensus over het scheiden van zorg en wonen!
Op de SP na, zijn alle partijen voor het persoonsgebonden budget (PGB). Het CDA wil dat verder uitrollen in de vorm van vrij uit te geven ‘vouchers’, die 90% van de kosten dekken. De overige 10% is eigen bijdrage. Het CDA pleit wel voor objectieve kwaliteitseisen. Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) blijft wat het CDA betreft verantwoordelijk voor de indicaties. Het centrum moet dan wel transparanter, efficiënter en beter controleerbaar worden. De PvdA wil bezuinigen op indicatiebureaus, de SP wil dat verpleegkundigen in de wijk de indicaties afhandelen in plaats van het CIZ. De ChristenUnie wil één indicatie en de AWBZ laten uitvoeren door een zelfstandig bestuursorgaan. GroenLinks kiest voor één indicatiecentrum voor zorg, onderwijs, werk en inkomen. D66 wil het CIZ sterk afslanken en de indicaties achteraf toetsen. Op de functie begeleiding wordt door de PvdA 20% bezuinigd, D66 rekent een eigen bijdrage en de VVD schrapt de functie als geheel. Omdat deze partij verwacht dat de kosten in een ander domein terecht komen, wordt uitgegaan van een kostenreductie van 50%. De VVD wil ook gehandicaptenzorg voor mensen met een IQ hoger dan 70 schrappen en de uitkering aan mantelzorgers moet worden opgeschort. Het CDA, GL en D66 willen juist meer uitgeven aan mantelzorgers: het CDA stelt mantelzorgwoningen voor en een vrijstelling van de sollicitatieplicht voor werklozen die ouder dan 60 zijn en mantelzorger zijn. GroenLinks en D66 willen dat mantelzorgers worden ondersteund door professionals. ChristenUnie en D66 willen “zorgsparen”, zodat door de burger kan worden geanticipeerd op voorspelbare zorgkosten. Financiële gevolgen Het resultaat van alle beleidsvoorstellen, zoals uitgedrukt in ombuigingen en intensiveringen is in de grafiek hieronder te zien. Het meetmoment is 2015, naar miljarden euro’s van 2010.
Bijgevoegd als pdf een drietal tabellen uit de CPB‐berekeningen. De eerste tabel laat de budgettaire aanpassingen van Zorgverzekeringswet (en overige aanpassingen) zien. De tweede tabel geeft weer hoe de partijen de AWBZ willen inrichten. De derde tabel is misschien wel de interessantste: weergegeven het effect op het EMU‐saldo, de werkgelegenheid en de gemiddelde groei van de zorguitgaven tussen 2011 en 2015.
Varia CDA Een goed verkiezingsprogramma heeft naar mijn mening een balans tussen het wat, waarom en hoe. Deze balans ontbreekt in de zorgparagraaf van het CDA, waarin vooral het ‘wat’ beschreven wordt. Het resultaat is een weinig inspirerende lap (regelmatig onbegrijpelijke) technocratenlingo, waarin vaak wordt gesteld dat er iets moet gebeuren, zonder dat aangegeven wordt waarom en hoe. Voorbeeld: “Om resultaten van wetenschappelijke inspanningen meer te verzilveren in termen van zorginnovatie en economisch renderende activiteiten, de zogenaamde kennisvalorisatie, zijn stappen nodig.” Hoogtepunt: iedereen die het woord taakverdelingsconcentratieafspraken gebruikt zonder daarbij in de lach te schieten, verdient een lintje of is CDA’er. Sesquipedalofobie kan worden uitgesloten. PvdA In verkiezingsprogramma’s worden vaak zinsconstructies gebruikt als: “er wordt ruimte gemaakt voor...”, “wetgeving hierover wordt voorbereid” en “er komen meer...”. Een tip voor de programmacommissie van de PvdA: hou er rekening mee dat lezers deze constructies zien als plannen die je partij wil verwezenlijken. Halverwege de zorgparagraaf neerzetten: “er komen meer ouderen” is dan wat onhandig. Hoewel het demografisch gezien een makkelijke verkiezingsbelofte is (breekpunt iemand?), waarbij je eens niet je standpunt hoeft aan te passen, is dat vast niet wat team‐Cohen bedoeld heeft. SP De Socialistische Partij heeft een lijst met actiepunten geformuleerd. De analyse mist nogal, waardoor het stuk alleen mensen die toch al SP gingen stemmen overtuigt. Ik had meer verwacht van een partij waarin een intelligente, bevlogen epidemioloog als Agnes Kant een grote invloed had. Zorg was misschien wel hét thema waarmee de SP wist te scoren door een breed gedragen ongenoegen zichtbaar te maken, waardoor het onbegrijpelijk is dat de SP‐zorgparagraaf nu niet veel langer is dan die van de PVV en Rita. VVD Het is de VVD gelukt om een tekst te schrijven waarin ‘waarom’, ‘wat’ en ‘hoe’ in evenwicht zijn, wat nogal in tegenspraak lijkt met de tamelijk snauwerige posters die de VVD het afgelopen jaar in abri’s heeft laten ophangen. De aandacht voor markt en ondernemen in de zorg was evenwel een aanwijzing dat het om de VVD ging. Ook wordt er – uiteraard – veel gerept over eigen verantwoordelijkheid van patiënten (of consumenten). Maar dan lees ik “kwakzalverij moet harder worden aangepakt”. Is het opzoeken van kwakzalverij niet de eigen verantwoordelijkheid van de patiënt? Zo nee, moeten zorgverzekeraars er niet toe worden aangezet alternatieve geneeswijzen uit hun vergoedingen te schrappen? Daar lees ik helaas niets over. Ik zou zeggen: maak er een poster van. PVV Al in de eerste alinea (er zijn er toch nog zes) staat een zin waar je flink je hoofd over kunt breken: “Iedereen heeft recht op de beste zorg die hij kan krijgen”. Dat betekent toch niet dat als de zorg in Nederland niet zo best is, iedereen dáár recht op heeft? Dat ‘iedereen’ slaat overigens niet op criminelen (daar moeten rechten van worden ‘afgepakt’) en – daar zijn ze dan – allochtonen en illegalen. De islamisering in de zorg moet immers worden tegengegaan. Dit standpunt staat haaks op het actiepunt “geef zorgverleners de ruimte”, maar dat zal Wilders waarschijnlijk niet zo zien. Hippocrates was ook links. Verder hebben Wilders en de zijnen het niet op ‘zorgbobo’s’. Er moet zelfs een einde komen aan de bobocultuur. Een oplossing is te vinden in een “pilot managementvrije zorginstellingen”. Het wordt lastig om een centraal aanspreekpunt te vinden als het een keer
misgaat in zo’n instelling, maar daarvoor hebben we de Inspectie voor de Gezondheidszorg, die “gezag moet krijgen”. EN VOORAL: 10.000 EXTRA ZORGMEDEWERKERS GroenLinks GroenLinks geeft verdere invulling aan het libertair paternalisme door te pleiten voor een reclameverbod op snoep voor kinderen onder de 12 jaar. Nooit meer Peter Jan Rens dus. Onder de titel “voorkomen is beter dan genezen” wil GL dat gemeenten en bedrijfsleven afspraken maken over advisering aan mensen met een laag inkomen. Accountancybedrijven die armlastige wijken adopteren en de inwoners ervan van advies voorzien is een voorbeeld. Maar gratis is niet goedkoop, zoals Dagblad De Pers wel weet. D66 Het is natuurlijk al jaren bekend dat D66 geïnfiltreerd is door de homolobby. D66‐hotemetoten hoeven zich daarom, in tegenstelling tot ex‐PvdA‐bewindslieden, niet te profileren op de Gay Pride: de sociaal‐liberale partij wil een keurmerk voor homovriendelijke zorginstellingen invoeren. En omdat de partij vertrouwt op de eigen kracht van mensen, zullen hobbyisten die een mooie augmented reality‐toepassing voor smartphones in elkaar knutselen (waar is de dichtstbijzijnde homovriendelijke zorginstelling) bejubeld worden. SGP De partij van de mannenbroeders lijkt moeilijk te associëren met (top)sport. De SGP geeft hier verdere invulling aan door topsport niet meer te subsidiëren. Ook liederlijk vertoon door alcohol moet ingeperkt worden. Alcohol hoort in een kelkje dat wankel op een gehaakt kleedje op een betegelde tafel staat. Daarom wordt er “een landelijk logo ontwikkeld voor FRIZZZ‐feesten (Zonder alcohol, Zonder drugs, Zonder roken)”. PvdD Het deel van de politiek dat over mensen gaat is bij de PvdD op zijn minst overzichtelijk te noemen: het maakt 10 van de 50 pagina’s in het verkiezingsprogramma uit. De zorgparagraaf is bondiger dan een gemiddelde Quote van de Dag op GeenCommentaar. Verder is de partij van mening dat er een einde moet komen aan de bioindustrie. Trots op Nederland Naast de tekst van de zorgparagraaf staat een foto van een vlieger. Het doet me denken aan een VVN‐spotje van jaren terug. De zorgparagraaf is als het onoplettende meisje dat omineus omvergestiefeld wordt door een hond. Laten wij toch vooral niet het vliegerende jongetje zijn dat vervolgens zegt: “wil jij ‘m even hebben? Het mag wel!” Serieus mensen: die spot is niet voor niets de langslopende reclame op tv geweest. Terug naar de inhoud: Wat Verdonk betreft kunnen we zorg ook internationaal inkopen, het is immers niet nodig alles zelf te moeten hebben. Dat staat helaas haaks op de marktgedachte van Verdonk: waar ziekenhuizen met elkaar concurreren, zal hoogtechnologische zorg op meer plekken ingezet worden. Tenzij Rita innovatie verbiedt natuurlijk. Arthur, de financiële man van Trots was ongetwijfeld in zijn nopjes met de ongeveer 30 miljard euro die er per jaar op de zorgverzekeringswet kan worden bezuinigd: “Alleen eerste hulp, noodhulp en ambulancedienst zal worden betaald uit algemene middelen.” Tip aan alle mensen die te maken hebben met liesbreuk, MS, reuma, bloedarmoede, Graves en kanker: maak op 9 juni het vakje bij Trots op Nederland maar niet rood. Je vraagt je af waar Carel, de arts, was bij het samenstellen van dit stuk onbedoelde hilariteit.
Onderzoek en onderwijs (door Mark)
In deze aflevering is gekeken naar de programma's betreffende onderzoek en onderwijs. De kleinere partijen (CU, SGP, TON, PvdD) zijn hierbij niet meegenomen om te voorkomen dat dit een al te taaie opsomming wordt. Als eerste moet me van het hart dat de meeste programma's niet uitblinken in helderheid, wellicht bewust. In deze beschouwing ga ik dan ook niet in op obligate beloften als 'ieder kind de kans geven die het verdient' en doelen waar niemand tegen kan zijn als 'het verbeteren van de efficiency'. Misschien gaan ze daar echt wat aan doen, maar uit het programma wordt het niet duidelijk. Investeringen in onderwijs Onderwijs is een van de weinige beleidsterreinen waarbij weinig wordt bezuinigd of zelfs extra geïnvesteerd. Hoeveel? Dat hangt er vanaf hoe je het bekijkt. Drie partijen noemen een concreet bedrag: VVD (2,5 mld), PvdA (2 mld) en SP (1,5 mld). Is de VVD dan ook 'onderwijskampioen'?
Als we de cijfers van het CPB bekijken tekent zich een geheel ander beeld af. VVD en D66 investeren het meest, maar bij de VVD valt dit weg tegen de enorme bezuinigingen. Bovendien is de VVD de partij ‐ samen met de SP ‐ waarbij het meest onzeker is waar die investering dan vandaan gehaald moet worden. Wie in dit opzicht een betrouwbaarder partij zoekt komt bij GroenLinks, PvdA of PVV uit. Basisonderwijs De PVV luidt de noodklok over het basisonderwijs: bijna 1 op de 10 basisscholen zou onvoldoende scoren. Veel partijen willen daarom kleinschaliger onderwijs en extra onderwijs bij achterstanden. De SP zoekt het in 'begeleiding', GroenLinks PvdA en D66 in kop‐, schakel‐, en voet‐klassen. De PVV wil een verplichte 'peutertoets', bijscholing is voor rekening van de ouders. Ook het CDA wil dat extra taalonderwijs een verplichtend karakter krijgt. Stoer ook zijn de plannen van de VVD om
kinderbijslag in te houden bij teveel spijbelen. D66 en GroenLinks willen tevens het onderwijs vroeger laten beginnen. Om zwarte scholen te voorkomen wordt nogal eens geopperd om aan verplichte spreiding te doen. CDA en PVV zijn daar tegen, de SP wil er juist op 'inzetten'. GroenLinks en D66 willen een vast aanmeldmoment. PvdA, GroenLinks en D66 willen graag brede scholen, waar kinderen naast onderwijs meer opvang, sport en cultuur. Ook de PVV wil meer aandacht voor lichamelijke opvoeding. D66 wil het makkelijker maken een nieuwe school te stichten. Zwakke scholen De partijen zijn het eens over een strengere aanpak van 'zwakke scholen'. Zij moeten na een jaar van slechte resultaten al gesloten kunnen worden. Het bestuur van zulke scholen moet verhinderd worden nieuwe scholen te stichten, zo vindt de PvdA. Geen van de partijen denkt na over de consequenties in het geval er dan vele scholen gesloten zouden moeten worden. Zwakke scholen verzetten zich ook tegen de systematiek; de inspectie zou geen rekening houden met achterstandswijken en toetst alleen op taal en rekenen. Middelbaar‐ en Beroepsonderwijs Alle partijen ruimen veel plek in voor beroepsopleidingen. Eenieder is het eens dat daar behoorlijk wat mis is, onder andere de grote uitval. GroenLinks wil dat bedrijven per 50 werknemers verplicht een leerplek aanbrengen. De VVD gooit het over een andere boeg: een leerwerkplicht voor jongeren tot 27 jaar (een plan dat andere partijen ook koesteren). D66 wil het financieel onaantrekkelijk maken voortijdig te stoppen, de VVD trekt 100 miljoen uit om uitvallers weer bij de les te krijgen. Voorts wil D66 scholen een 'doorstroombonus' geven als hun leerlingen vervolgdiploma's halen. Er is veel gezegd en geschreven over de kwaliteit van docenten en de docenten‐ opleiding. Vreemd genoeg wordt de PABO maar zijdelings genoemd (GroenLinks, CDA, VDD) of zelfs helemaal niet. Wel worden salarisverhoging en het Actieplan Leerkracht genoemd. De VVD wil het aktensysteem (deelcertificaten) invoeren. Onderwijsvernieuwingen en scholenfusies hebben bij iedereen afgedaan, wat vooral voor de PvdA een nederlaag genoemd mag worden. Ik ben benieuwd wat het mislukken van de fusies ons zegt over andere geplande fusies in het overheidsapparaat (provincies, departementen), maar partijprogramma's bevatten nu eenmaal bullet points in plaats van analyses. Organisatie De SP en D66 wil geld oormerken voor docenten, GroenLinks spreekt van een maximum norm voor overhead. Elke andere vorm van oormerking moeten worden afgeschaft, vindt D66. De PVV komt niet veel verder dan 'terugdringen van managementlagen'. Alle partijen willen ook de flexibiliteit van opleidingen vergroten. Stapelen moet weer mogelijk worden. Fusies zijn uit de gratie, maar de programma's komen niet verder dan termen als 'leerfabrieken' om dat te verantwoorden. In tijden van efficientieslagen zou je verwachten dat fusies op tafel blijven. Hoger onderwijs De grote inzet op dit terrein is het invoeren van een leenstelsel, ofwel het opheffen van de studiebeurs. Dat dit een verkapte bezuinigingsmaatregel is vegen de voorstanders meestal onder het tapijt, met het argument dat een studie toegang geeft tot betere banen, en dus een investering in de eigen toekomst is. Tegen een leenstelsel zijn GroenLinks, SP, CDA en PVV. De SP wil de aanvullende beurs zelfs verhogen. GroenLinks wil de studiekosten verhalen op afgestudeerden
middels een belasting. De facto verschilt zij dan weinig van de PvdA, die wel voor een leenstelsel is maar dat naderhand naar draagkracht terug laat betalen. Het CDA laat alleen langzame studenten extra betalen. Over de OV‐kaart laat menigeen zich niet uit. SP en PvdA willen in elk geval een kaart voor MBO‐ers invoeren. Differentiatie (specialistische masters met een hoger collegegeld) wordt door CDA, VVD, D66 en in mindere mate PvdA gepresenteerd als middel om meer uit het Nederlandse talent te halen. SP is voorspelbaar tegen, GroenLinks en PVV zeggen er niets over. Een schijnbare tegenstelling in het PVV programma is de toegankelijkheid van hoger onderwijs voor lagere inkomens willen behouden, maar tegelijkertijd meer 'selectie aan de poort' willen toestaan. Onderzoek Op dit terrein gebeurt er weinig. Geen van de partijen passen de budgetten voor onderzoek echt noemenswaardig aan volgens het CPB. Hierdoor is de Lissabon‐doelstelling (3% van het BBP in onderzoek en ontwikkeling investeren in navolging van de VS) na tien jaar definitief mislukt. Nederland blijft binnen de EU een gemiddelde leerling met ongeveer 2%, alleen de Scandinavische landen halen de 3%. Religieuze hangijzers Onderwijs en religie, het blijft een vreemde combinatie. Heet hangijzer is natuurlijk de acceptatieplicht van leerlingen op bijzondere (religieuze) scholen. CDA is tegen, de andere partijen voor. De toon is enigszins verzoenend; de ouders moeten de grondslag van de school wel onderschrijven. De VVD valt wel weer op door haar stoere toon: leerlingvervoer op godsdienst‐ gronden moet verdwijnen. Ook D66 doet een duit in het zakje: subsidie voor godsdienstles moet worden beperkt. De PVV laat slechts weten dat de vrijheid van onderwijs een grondrecht is, maar wel alle islamitische scholen te willen sluiten. Rond homorechten van leraren gaat het er steviger aan toe: de PvdA en D66 bijvoorbeeld willen het wettelijk onmogelijk maken homoseksuele leraren te weigeren of ontslaan. Gezien de aandacht van de PVV voor homobelangen is het vreemd dat men er niets over te melden heeft. D66 probeert tegen wat religieuze schenen te schoppen door te roepen dat onder andere de evolutieleer verplicht moet worden in het lesmateriaal. Varia Verschillende partijen komen met het interessante idee om meer landelijke examens in te voeren. Een goed middel om achterstanden snel te signaleren. Het CDA stelt meedoen aan die toetsen als een voorwaarde aan de subsidies voor achterstandsonderwijs. Vooral de paragraaf van de PVV schiet ernstig tekort in zowel lengte als inhoud. Van de erflaten van Fortuyn, die onderwijs tot een van zijn speerpunten maakte, krijgen we slechts een slap verhaal met veel krachttermen maar weinig ideeën. De partij wil het onderwijs wat amerikaniseren door elke dag het volkslied te zingen. De Canon van Nederland ‐ met daarin uiteraard Wilders' held Michiel de Ruijter ‐ wordt verplicht. We zullen hem maar niet vertellen dat De Ruijter best goed met de Marokkanen op kon schieten. D66 wil graag talentvolle beginnende docenten inzetten in achterstandsscholen, maar of Dangerous Minds buiten de filmstudio's mogelijk is valt te bezien. D66 beweert dat het in de VS een succes is, en als ze het over de film hadden klopt het (het was de surprise hit van 1995).
De PvdA komt met het lumineuze en ontzettend haalbare idee om studenten het collegegeld terug te laten vorderen als het onderwijs onvoldoende is. GroenLinks zet zich in om de resultaten publiek gefinancierd onderzoek gratis toegankelijk te maken. Een belangrijk en sympathiek streven, waar nog wel wat kleine haken en ogen aan zitten. Het CDA wil het Innovatieplatform ‐ nota bene het paradepaardje van Balkenende ‐ vervangen. Daarvoor in de plaats komt een verder niet nader gespecificeerde Innovatieraad.
Cultuur en media (door Martijn) De campagne zou gaan over integratie, maar hij gaat over de economische crisis. Bij het eerste onderwerp wordt er nog wel eens lippendienst bewezen aan de cultuur en dan specifiek de Nederlandse, maar bij het tweede is cultuur hoogstens een extra bezuinigingspost. In de campagne speelt het cultuurbeleid daarom tot nu toe geen enkele rol. Dat is ook te zien in de paragrafen over cultuur van de verkiezings‐ programma's: die zijn in de meeste gevallen kort tot zeer kort. De televisie‐ en zang‐haters van de SGP hebben zelfs geen cultuurparagraaf, alleen een stukje over media. De Partij voor de Dieren en Trots op Nederland hebben ook niet bepaald veel aandacht besteed aan dit onderdeel van het programma en komen elk met drie korte punten. Financieel is er niet veel interessants te melden, omdat de bedragen die de rijksoverheid in cultuur stopt zo laag zijn dat ze vallen onder de post 'overig'. Dit is alles wat het CPB te melden heeft: "Zeven partijen bezuinigen op de publieke omroep. Alleen PvdA en SP doen dat niet. De SP en GroenLinks trekken per saldo extra geld uit voor cultuur, D66 houdt de cultuuruitgaven constant, terwijl de overige partijen allemaal bezuinigen op cultuurbeleid en/of subsidies." Verder zijn de Rembrandts en Van Goghs en de windmolens en grachtenpanden bij alle partijen in goede handen, dus daar valt ook niet veel te kiezen. Kenniseconomie Die geringe aandacht voor cultuur is absoluut niet terecht, want juist de crisis zou moeten leiden tot reflectie op de rol van cultuur in de nabije toekomst. Nederland wordt steeds meer een post‐ industriële kenniseconomie. De creatieve sector speelt daarin een belangrijke rol, met belangrijke kruisbestuivingen tussen de 'harde' kunst en toegepaste vormen, zoals industrieel ontwerp en mode. Het succes van TomTom is bijvoorbeeld voor een belangrijk deel te danken aan de kwaliteit van het ontwerp van de digitale kaarten. En Rem Koolhaas is wereldwijd één van de bekendste Nederlanders. De enige partij die hier echt over heeft nagedacht is D66. Het cultuurgedeelte van de progressief‐ liberalen steekt met kop en schouders boven dat van de andere partijen uit, zeker op dit punt. GroenLinks volgt op grote afstand op de tweede plaats met de ene zin: "De overheid stimuleert de ontwikkeling van de creatieve industrie, onder meer d.m.v. garantstellingen bij investeringen." De andere partijen doen eigenlijk niet mee. Zelfs de PvdA, met traditioneel een grote achterban in de culturele sector, en de PVV, die in de persoon van Fleur Agema hét gezicht van de kunst in de politiek in huis hebben, hebben heel weinig te melden. D66 heeft daarentegen twee pagina's in het programma uitgetrokken voor dit punt. De liberalen zetten zeer hoog in: "D66 wil dat de Nederlandse creatieve industrie in 2020 tot de meest vooraanstaande van Europa behoort." Ze zetten daarbij specifiek in op mode en design, film en computerspellen (die ze helaas wel met de steeds verder oprukkende lelijk term 'games' aanduiden). Dit moet gestimuleerd worden met zowel fondsen als door fiscale maatregelen en vooral beter gepromoot worden in het buitenland. Dat laatste vind D66 zo belangrijk dat ze zowel een blokje 'Culturele aanwezigheid in buitenland sterker' als een blokje 'Kunstexport versterken' hebben. Gezien de ambities van D66 is het ook logisch dat ze heel veel willen verbeteren in het kunstonderwijs, zowel op de echte kunstopleidingen als in het algemene onderwijs. Ook de PvdA wil meer aandacht voor cultuur op de basisschool. Een punt dat veel lezers hier waarschijnlijk zal aanspreken, is dat D66 vindt dat de culturele sector gebaat is bij een bruisend nachtleven en dat daarom niet te streng moet worden omgegaan met sluitings‐ tijden.
Publieke omroep Waar wel alle politieke partijen een uitgesproken mening over hebben, is de publieke omroep. Een aantal partijen wil af van het huidige systeem en dan meteen flink snoeien in het aantal zenders. De SGP, PVV en ToN willen terug naar één televisiezender, de VVD en GroenLinks naar twee. Voor de radio gaat de PVV veruit het verst: die willen publieke radio helemaal afschaffen. Het argument dat daarvoor gebruikt wordt: "Elk format kan ook commercieel geëxploiteerd worden" is niet erg overtuigend. Radiodocumentaires, een integrale uitvoering van onze componeertrots Louis Andriessen of aandacht voor popmuziek links van Pinkpop lijken toch echt een publieke taak. Er zit nog een erg rare kronkel in het PVV‐ programma: "Uitgangspunt op het gebied van de staatsomroep is dat publieke omroep een aanvulling moet zijn op het commerciële aanbod. Het bestaansrecht is marktfalen." Dat klinkt redelijk, maar betekent wel dat de publieke omroep die overblijft juist een nog veel hoger aandeel programma's krijgt waartegen de PVV altijd ageert. Juist Buitenhof, opera's en de moslimomroep zijn commercieel onmogelijk te exploiteren. De andere partijen gaan minder ver. D66 wil het aantal omroepen terugbrengen tot maximaal tien, terwijl CU en CDA de kleine kerkelijke zendgemachtigden willen laten opgaan in de normale omroepen. De PvdA en SP zeggen niets over het aantal omroepen. Gezien de huidige stand in de peilingen lijken veranderingen bij de publieke omroep, zoals het verdwijnen van zenders of het omzetten van het bestel voor de hand te liggen. Maar dat is is iets dat elke vier jaar lijkt te gaan gebeuren. Internet en auteursrecht Bij mensen die zich veel met internet bezighouden heerst een beetje vreemde cultuur, waarvan de vaste GeenCommentaar‐lezer weet dat ik er graag tegenaan mag schoppen. Dit betekent overigens niet dat ik mij in het kamp van de CU begeef, waar de zoekterm 'internet' loslaten op het programma alleen maar resultaten oplevert in samenstellingen 'intercriminaliteit', 'internetverslaving' en 'internetporno'. Ook de online mens is zondig en geneigd tot alle kwaad. De PVV heeft niet veel te melden over internet, ondanks dat de achterban zeer actief is op het medium. Een verbod op het modereren van reacties op sites als deze (in PVV‐termen 'Stalinistische censuur van de linkse kerk') had een voor de hand liggend programmapunt geweest. Om nou net zo ver te gaan als GroenLinks is weer het andere uiterste: "Er komt een wet die bepaalt dat niemand van internet mag worden afgesloten als onderdeel van een straf of sanctie." (Dat komt dus neer op gratis internet voor iedereen, want ook als sanctie voor niet betalen van je aansluiting mag je niet worden afgesloten.) Ook D66 en PvdA vinden dat iedereen recht heeft op een goede en snelle internetverbinding. Als je de elektriciteitsrekening niet wordt betaalt of knoeit met de meterkast kan natuurlijk nog wel je stroom worden afgesloten. Voor wie in de bijstand zit garanderen deze drie partijen bij mijn weten ook geen computer. Daar zit je dan met je gegarandeerde internetaansluiting... Het lijkt mij logischer het internet voor iedereen toegankelijk te houden met computers in bibliotheken of andere openbare plaatsen en de privéaansluiting gewoon een kwestie van contractrecht als elk ander contract te laten zijn. D66, GroenLinks en CDA willen ook het auteursrecht beperken in duur en reikwijdte, hoewel de CDA het zo vaag formuleert dat je er alle kanten mee op kunt. Bij het uitkomen van het GroenLinks
conceptverkiezingsprogramma heb ik al uitgebreid geschreven waarom ik vind dat dat een slecht idee is. Blijkbaar heeft mijn artikel (en een klein beetje de storm van kritiek vanuit de uitgebreide GroenLinksachterban in de culturele sector) succes gehad, want de uiteindelijke tekst is gematigder van toon. Waar weinig op aan te merken is, is de inzet van vele partijen om de afhandeling van de auteursrechten eenvoudiger en efficiënter te maken, zowel op Nederlands als Europees niveau, zodat er een einde komt aan de beruchte BUMA‐praktijken. Zinniger is het ageren tegen een downloadverbod door GL en D66. Het huidige uploadverbod voldoet prima om auteursrechtenschendingen mee aan te pakken zonder de aanslag op de privacy die een downloadverbod meebrengt. Overigens is geen enkele partij hier expliciet voor. Fred Teeven zou uitspraken hebben gedaan die daar op wijzen, maar hij zegt zelf dat het niet zo is en er staat ook niets over in het VVD‐programma. Een ander punt waar vrijwel alle partijen het over eens zijn is de plicht van internetproviders alle data door te geven. Weer zijn D66, PvdA en GL het meest expliciet door het gebruik van de term 'netwerkneutraliteit' of 'netneutraliteit', die inhoudt dat providers geen enkele onderscheid mogen maken. Het is een elegant en eenvoudig te controleren systeem. Providers zelf zijn mordicus tegen, want die willen graag voor extra geld diensten als films streamen en internet‐ telefonie met gegarandeerde hoge snelheden aanbieden, waarvoor ze bepaalde data voorrang moeten verlenen. Daar valt ook wel wat voor te zeggen, maar het vereist wel toezicht van een OPTA‐achtige instantie. Geen enkele partij kiest hier echter expliciet voor. De pers Het zal niemand ontgaan zijn: de kranten hebben het moeilijk. Nu hebben ze het voordeel dat politici bij hun meest trouwe lezers horen. PvdA, D66 en CDA zetten in op het toestaan van samenwerking tussen kranten en omroepen, die nu nog wettelijk verboden is. PvdA, D66 en GL willen via de overheid innovatie in de journalistiek bevorderen, zowel voor oude als nieuwe media. De ChristenUnie wil daarvoor een potje gebruiken dat wordt gevuld als de STER meer oplevert dan begroot. De SP zet vooral in op ondersteuning van lokale pers. Dat gaat overigens tegen alle voorspellingen van mediagoeroes in, die zeggen dat juist in lokaal nieuws dat niet via grote organisaties voor lage kosten verzameld en verspreid kan worden het geld zit. Metro en Reuters hebben geen correspondent in Wijchen, terwijl de Wijchenaren wel wil weten wat er in hun stad gebeurt. De VVD kiest onomwonden voor marktwerking en de PVV gebruikt het verkiezingsprogramma om eens lekker te sneren naar onwelgevallige kranten: "Het niveau van veel kranten is de afgelopen jaren danig gedaald. Trouw verwerd van een eerbiedwaardige protestantse krant tot een benoemen‐en‐ bouw‐krantje en het eens gezaghebbende NRC Handelsblad is tegenwoordig in handen van de financier van de SP." Toch wil ook de PVV de kranten steunen door de nog meer gehate 'staatsomroep' te verbieden er nog nieuwssites op na te houden. Varia • • •
De PvdA en de PVV wil in de Grondwet vastleggen dat de talen van Nederland Nederlands en Fries zijn. D66 wil meer specifieke uitgaansgelegenheden voor jongeren tussen 12 en 16 met name op het platteland. De SP wil dat het Nationaal Historisch Museum gratis toegankelijk wordt.
•
De VVD wil dat het aantrekkelijker wordt gemaakt geld te schenken aan kunst en cultuur. In combinatie met de korting op subsidies komt het erop neer dat de partij weer terug wil naar het 'kunst als hobby van rijke mensen' model.
Sociale zekerheid en arbeidsmarkt (door Arnoud) Ontzettend veel gepraat over cijfers: Dat kenmerkt deze verkiezingscampagne. Wiens cijfers kloppen? Wie zal het zeggen? GC geeft voor de zekerheid maar even het woord aan het CPB voor de hoofdlijn: "Over de sociale zekerheid verschillen de partijen van mening. De VVD en D66 zijn beide voorstander van netto ombuigingen op de sociale zekerheid (van achtereenvolgens 1 en 2 mld euro), terwijl de overige partijen juist meer middelen voor de sociale zekerheid ter beschikking willen stellen. De extra bepleite middelen liggen tussen 1,25 mld euro (ChristenUnie, SGP) en 3,75 mld euro (SP, GroenLinks)." In deze quote van het CPB ontbreken de PvdA en CDA die extra middelen van respectievelijk 2 en 2,25 miljard euro ter beschikking stellen voor sociale zekerheid. Er is dus genoeg te kiezen als je alleen al naar de cijfers kijkt. Wil je bezuinigen op sociale zekerheid, dan kies je VVD of D66. Wil je er als kiezer meer geld in stoppen, dan heb je een aanzienlijk ruimere keuze. Maar er is veel meer dan alleen een macro‐financieel verhaal. Er is ook het verhaal achter de cijfers: de concrete voorstellen die partijen doen voor de sociale zekerheid en arbeidsmarkt. 65 of 67 Er is vrij grote consensus over het optrekken van de pensioensgerechtigde leeftijd van 65 naar 67 jaar, met een paar uitzonderingen. CDA, PvdA, VVD, D66, ChristenUnie, PvdD en SGP stellen een verhoging van de AOW‐leeftijd voor naar 67 jaar. PVV en SP willen de AOW‐leeftijd handhaven op 65 jaar. GroenLinks pleit voor een flexibelere invulling, waarbij iedereen na 45 jaar werken een AOW uitkering krijgt. Nu de sociale partners al een principe‐akkoord hebben over het verhogen van de AOW‐leeftijd naar 67, lijkt het nauwelijks nog een vraag of de pensioensleeftijd omhoog gaat: De leeftijd waarop de AOW ingaat, gaat volgens het akkoord met ingang van 2020 naar 66 jaar en in 2025 naar 67. WW Mensen die vanuit een baan werkloos worden krijgen een uitkering vanuit de Werkloosheidswet (WW). Voorstellen om de WW aan te passen staan op de lijstjes van vele politieke partijen. De partijen die dit voorstellen koppelen deze wijziging vaak aan activerend arbeidsmarktbeleid, waarover later meer. CDA, VVD, D66 en GroenLinks willen de duur van de WW verkorten, maar de uitkering in die periode verhogen. De SP wil de WW niet veranderen, de PvdA vindt het bespreekbaar. De ChristenUnie gaat het verst in de hervorming van de WW: afhankelijk van het arbeidsverleden maximaal zes maanden. Arbeidsmarktbeleid algemeen Er is groeiende consensus onder politieke partijen waar de verantwoordelijkheid voor de arbeidsmarkt moet komen te liggen: bij de gemeenten. Daarbij is het uitgangspunt voor veel van de partijen dat de overheid bij het bieden van sociale zekerheid uitgaat van wat mensen nog wél kunnen in plaats van wat zij níet meer kunnen. In vakjargon noemen we dit 'activerend arbeidsmarktbeleid'. Dit betekent onder andere mensen die niet of zelfs nooit gewerkt hebben activeren. Er is hierbij echter veel kritiek op de effectiviteit van reïntegratie(bedrijven), vanuit alle politieke windrichtingen. De oplossingen hiervoor liggen uiteen. De twee uitersten: de SP wil de marktwerking afschaffen, terwijl de VVD reïntegratie helemaal wil afschaffen door het budget van gemeenten weg te bezuinigen.
Onderkant arbeidsmarkt Meest vergaand in de activering op de arbeidsmarkt zijn de VVD (zij wil de Wet Werk en Bijstand (WWB), de Wet Sociale Werkvoorziening (WSW) en de Wet Werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong) gaan samenvoegen) en GroenLinks (Wet investeren in mensen). Belangrijk verschil tussen beide partijen is met name de inkomensondersteuning: GroenLinks wil hierbij het minimumloon garanderen, de VVD niet. Aan de andere kant van het spectrum staat de SP, die weinig ziet in hervorming van de arbeidsmarkt. CDA en PvdA staan in het midden: bestaande regelingen willen ze pas op termijn hervormen. Slotsom De VVD en D66 willen veruit het meest hervormen in de sociale zekerheid. Dit gaat gepaard met zeer grote bezuinigingen. Het CDA wil hervormen, maar zonder bezuinigingen. GroenLinks en ChristenUnie willen ook hervormen, maar investeren juist extra. De SP en de PvdA hervormen nauwelijks, maar investeren wel extra euro's. Alle partijen, behalve PVV en SP, komen aan de pensioensleeftijd van 65. Om mensen te stimuleren om aan het werk te gaan via activerend arbeidsmarkt‐ beleid, gaan de VVD en GroenLinks het verst. Qua inkomensbeleid blijft GL daarbij echter in de buurt van andere linkse partijen, zoals SP en PvdA. De VVD bezuinigt wel flink op de uitkeringen. De klassieke rechts‐links tegenstellingen over de sociale zekerheid brokkelen misschien wat af, als het puur gaat om inkomens‐ beleid blijft deze tegenstelling recht overeind.
Veiligheid en recht (door Joost) Als laatste kijken we naar veiligheid en recht, gelardeerd met wat privacy. Wat vooral opvalt in de programma's is de vaagheid. Er worden punten genoemd die de partijen willen aanpakken, maar lang niet altijd is duidelijk hoe en waarom ze dat dan willen. Beweringen zoals bijvoorbeeld dat criminaliteit toe‐ of juist afneemt worden niet onderbouwd, wat het lastig maakt de waarde van de punten in te schatten. Hieronder een uiteenzetting van de punten van de verschillende partijen, uitgezonderd de SGP, PvdD en ToN. En meteen alvast een disclaimer: gezien het feit dat in veel van de programma's de voor mij relevante onderdelen niet netjes bij elkaar stonden is het waarschijnlijk dat ik punten heb gemist. Daarnaast is het van belang om, naast wat er in de programma's staat, te bekijken wat er niet in staat. Dat laatste komt helaas een stukje minder uit de verf in dit samenvattende stuk. Politie Als het aan de politiek ligt gaat er de komende tijd veel veranderen. Alle partijen vinden dat het anders, maar toch vooral beter moet met de politie. Door niemand wordt er bezuinigd, en de SP en PVV hebben zelfs extra geld gereserveerd. De SP wil er 1.500 agenten bij, de PVV zelfs 10.000. De overige partijen gaan voor een efficiënter korps, meer doen met hetzelfde geld. Bureaucratie bestrijden en een betere inzet van personeel moeten meer blauw op straat brengen zonder meer blauw aan te nemen. Ideeën zijn onder andere korpsen samenvoegen (CDA, PvdA, PVV), een vrijwillige politie (VVD, CU). Vermeldenswaardig is verder de ChristenUnie, die traditionele irritatietaken ‐ zoals verkeersboetes uitschrijven ‐ bij een andere organisatie wil onderbrengen, zodat de politie meer tijd heeft voor echte opsporings‐ en handhavingstaken. Ook D66 roept zoiets, 'focus op kerntaken', maar maakt nergens duidelijk wat volgens de partij niet tot de kerntaken behoort. Het CDA wil meer verantwoorde‐ lijkheden voor de buitengewone opsporingsambtenaar. Als enige partij voegt GroenLinks zelfs dingen toe aan het takenpalet van de politie. De organisatie moet 'waar mogelijk' taken overnemen van de AIVD. Alle partijen zijn het erover eens dat het bonnenquotum niks is, er meer en vooral veel sneller wat moet worden gedaan met aangiftes en dat geweld tegen politieagenten, brandweerlieden en andere hulpverleners zwaar moet worden bestraft. Straf en recht Alle partijen zijn het erover eens: wie straf verdient, moet straf krijgen. Waar de partijen het minder over eens zijn is het hoe en hoeveel. Het CDA en de PVV willen de maximum celstraf ophogen van 30 naar 40 jaar (aantekening: vier jaar geleden is de maximum straf al verhoogd van 20 naar 30 jaar). De VVD en de PVV willen een three strikes you're out‐principe. De VVD wil dan dat de maximale straf horende bij dat vergrijp wordt opgelegd, de PVV gaat direct voor levenslang. Als enige partij wil de PVV ook aan de minimumstraffen. TBS en taakstraffen moeten worden afgeschaft en er komt niemand meer vervroegd vrij. De ChristenUnie en GroenLinks willen aan de levenslange gevangenisstraf ‐ die in Nederland écht levenslang is ‐ na dertig jaar een evaluatiepunt toevoegen, waarna tot vrijlating kan worden besloten. PvdA, VVD en CDA gaan voor een patser‐aanpak, waarbij criminelen hun spullen moeten inleveren. Gek genoeg zegt de PVV hier dan weer niets over, maar is wel bezig met een proefballonnetje in Den Haag, waarbij de partij aangeeft dat het, bij succes, ook landelijk kan worden ingevoerd.
De meeste partijen gaan voor een intensievere en strengere overlastbestrijding, waarbij D66 stelt dat wel moet worden uitgekeken dat 'eenvoudig' kattenkwaad niet gecriminaliseerd wordt. Bij de SP en de ChristenUnie worden boetes inkomensafhankelijk. Over het algemeen kan je zeggen dat er aan linker en confessionele kant van het politieke spectrum zoals verwacht meer aandacht is voor de veroordeelde en zijn of haar resocialisatie. De ChristenUnie gaat daarin het verst. De partij stelt straf‐ vermindering voor als er berouw wordt getoond, en meer strafvermindering als de verdachte zich verzoent met zijn of haar slachtoffers. Verder wil het CDA dat niet schoolgaande, werkeloze jongeren die dreigen af te glijden in de criminaliteit een (gedwongen) 'laatste kans' geven in een campus, waar met discipline wordt gewerkt aan een terugkeer naar school of werk. De partij zegt niets over wat de consequenties zijn als niet aan deze eis wordt voldaan. Als laatste opvallende constatering: De eerste zin onder het kopje 'Criminaliteits‐ bestrijding' is bij de VVD "Naast arbeidsparticipatie en onderwijs draagt ook het tegengaan van criminaliteit bij aan goede integratie." Drugs en alcohol Het CDA en de ChristenUnie willen de alcoholgrens naar 18 jaar optrekken. Het CDA geeft gemeenten alleen de mogelijkheid, de ChristenUnie gaat voor een strikte leeftijdsgrens ‐ ook gebruikers worden strafbaar ‐ en geeft gemeenten de mogelijkheid zelf te bepalen wanneer kroegen moeten sluiten. De PVV wil een totaalverbod op alcohol in het verkeer. Er is geen enkele partij die pleit voor het vrijgeven of reguleren van harddrugs. Op het gebied van softdrugs zijn de verschillen aanzienlijk. De SP en GroenLinks willen softdrugs uit de illegaliteit, de PvdA en D66 gaan voor complete regulering, waarbij ook de teelt legaal wordt. Het CDA is tegen gereguleerde teelt en wil terug naar kleinschalige coffeeshops voor lokaal gebruik, met uiteindelijk een totaal verbod. De ChristenUnie wil direct totaal af van het gedoogbeleid. De partij vindt het slecht dat drugs 'gewoon' zijn geworden en realiseert zich dat 'winsten in de onderwereld de bovenwereld corrumperen'. De VVD neemt een vreemd standpunt in. Aan de ene kant zegt de partij: "Gedoogbeleid tast de vanzelfsprekendheid van rechtshandhaving aan [...] In de strijd tegen criminaliteit en overlastgevend gedrag dient de overheid de vastgestelde wet‐ en regelgeving strikt te handhaven. Dat betekent dat iedere overtreding wordt gevolgd door een sanctie." Een paar regels later in het programma spreekt de partij doodleuk over hoe de regulatie van softdrugs moet worden aangepakt. Strenger, maar het gedoogbeleid verdwijnt niet. De PVV heeft niets in haar programma opgenomen over (soft)drugs. Privacy Op het gebied van privacy lijkt het wel of er de afgelopen periode geen enkele partij geregeerd heeft. Bijna alle partijen zeggen privacy een warm hart toe te dragen. Echter, het wel of niet respecteren van privacy blijft in veel programma's vaag. Bijvoorbeeld, voor het CDA "is privacy een belangrijk aandachtspunt, maar nooit op voorhand een belemmering."
Het CBP, de privacywaakhond, krijgt van de SP en D66 meer klauwen, en de PvdA laat haar advies op privacygebied 'zwaar meewegen'. De SP en D66 halen de vingerafdruk uit het paspoort. GroenLinks laat hem erin staan, maar slaat hem niet op. De SP wil 'terughoudend' zijn met het uitruilen van vrijheid voor veiligheid. Zowel D66 als de CU willen dat privacygevoelige wetgeving periodiek opnieuw in stemming gebracht wordt, zodat het onderwerp op de agenda blijft staan. De VVD en het CDA pleiten voor meer camera's. De VVD staat inbreuk op privacy voor criminaliteitsbestrijding en terrorisme nadrukkelijk toe, zonder daar direct mitsen en maren aan toe te voegen. De partij wil wel 'heldere regels' voor het gebruik door de overheid en waarborgen tegen onjuist gebruik. Qua opslag van gegevens pleiten zowel GroenLinks en de ChristenUnie voor het verkorten van de opslagtermijn. De ChristenUnie noemt geen vaste termijn, GroenLinks zegt de termijn naar het wettelijke minimum te willen beperken (zes maanden), daarnaast pleit de partij voor het minimaliseren van de te bewaren data, als het kan anoniem. De PvdA wil alleen privégegevens opslaan als het direct aantoonbaar effect heeft op bijvoorbeeld terrorismebestrijding en de voordelen opwegen tegen de nadelen. Het CDA pleit voor het uitgebreider koppelen van databases, D66 wil dit juist beperken. Zo mag informatie van deze partij alleen maar na toestemming van de burger in databases zoals het Elektronisch Patiëntendossier worden opgeslagen. Het blijft onduidelijk welke informatie de partij nou werkelijk bedoelt en hoe uitgebreid deze bescherming zal zijn. Het EPD zal, als het aan GroenLinks en de ChristenUnie ligt, worden uitgesteld. De privacy is niet voldoende gewaarborgd. De CU wil de identificatieplicht versoepelen. In het geval van overtredingen hoef je je identiteit alleen 'aannemelijk' te maken. De id‐plicht voor mensen boven de 70 vervalt. GroenLinks wil meer openheid over ACTA. De PVV wil dat de politie overal preventief kan fouilleren, en staat een etnische registratie voor. Verder heeft de PVV heeft geen expliciete mening over privacy. Het woord komt niet voor in haar programma. Vrijheid van meningsuiting Als afsluiter nog wat verstrooiing. Het mag duidelijk zijn dat alle hier besproken partijen de vrijheid van meningsuiting een warm hart (zeggen) toe te dragen. Een passage uit het CDA‐programma wil ik jullie echter niet onthouden: "Het recht om een eigen mening te uiten, is niet alleen van toepassing wanneer ideeën en visies aansluiten bij de opinies van de meerderheid van de bevolking. Voor afwijkende meningen is ruimte, zelfs als deze als schokkend en door velen als offensief of storend worden ervaren." Om daarna direct door te gaan met de volgende zin: "Wel geldt dat algemene regels van fatsoen daarbij in acht genomen horen te worden."
