Programma Studiedag 9.30 – 10.00 Onthaal met koffie 10.00 – 10.30 Verwelkoming door Anja Van Roy (Lasso) en Ivo Janssens (Dēmos) 10.15 – 11.45 Plenair gedeelte Inge Vandewalle (Dēmos) - Armoede en cultuurparticipatie in Vlaanderen en Brussel Dirk Monsma (SKVR Rotterdam/beleidsadviseur Kunsteducatie) - Lokaal stimuleringsbeleid voor cultuurparticipatie Guy Dermul (KVS) - Het opzetten van artistieke projecten met personen in armoede 11.45 – 12.00 Pauze 12.00 – 13.00 Aperitiefgesprekken Bij een hapje en een drankje maak je op een meer persoonlijke manier kennis met deelnemers 13.45 Lunch 14.00 – 15.00 Eerste keuzesessie 1. Vorming: Fonds voor Cultuurparticipatie - Cultuurparticipatie: tips om mensen in armoede te betrekken bij het aanbod 2. Praktijkvoorbeeld: Het Huizeke & Pigment - Een creatieve kijk op kansarmoede in Brussel 3. Praktijkvoorbeeld: Villanella & CC Link - BLOK-BLOC, een creatief buurtfeest 4. Praktijkvoorbeeld: Globe Aroma - Een cultuurlijn voor nieuwkomers 5. Praktijkvoorbeeld: Kunstproeven - Personen in armoede als kunstproevers 15.00 – 15.30 Pauze 15.30 – 16.30 Tweede keuzesessie 6. Vorming: D’Broej - Projectwerking met maatschappelijk kwetsbare jongeren 7. Vorming: Lasso - Het aanbod van de Brusselse kunstinstellingen: maatwerk voor personen in armoede 8. Praktijkvoorbeeld: Art2Work - De kunstensector ingeschakeld in werkervaringsprogramma’s 9. Praktijkvoorbeeld: Middelheimmuseum - Het museum als spil van een uitgebreide buurtwerking 10. Praktijkvoorbeeld: ’t Lampeke - Buurtwerking = culturele werking 16.30 Receptie
Overzicht van de Sprekers Introductie: Inge Vandewalle (Dēmos) - Armoede en cultuurparticipatie in Vlaanderen en Brussel 15% van de Belgen – ongeveer 1 op 7 dus - leeft onder de armoedegrens (cijfers 2009, POD Economie). De Belgische armoede van 15 procent dekt drie verschillende realiteiten: Vlaanderen 11 procent, Wallonië 18 procent en Brussel 27 procent. Bij deze introductie staan we stil bij de cijfers omtrent armoede en de gevolgen voor cultuurparticipatie. Opleiding(sniveau) bepaalt in onze maatschappij steeds meer de positie die iemand kan innemen op de sociale ladder. Laaggeschoolden dreigen in onze kennismaatschappij meer en meer uit de boot te vallen. Een lage opleiding leidt tot een merkelijk hoger armoederisico (22,3% versus 6,5% voor hooggeschoolden). Armoede en bestaansonzekerheid gaan samen met achterstelling op het vlak van maatschappelijke participatie en integratie. Mensen in armoede hebben een kleinere vrienden- en kennissenkring en participeren beduidend minder aan sport, recreatie en cultuur. Uit het VRIND-rapport van 2009 blijkt dat ongeveer een vijfde van de bevolking niet deelneemt aan culturele activiteiten (inclusief bioscoopbezoeken). De vaststelling blijft dat lager opgeleiden minder aan cultuur participeren dan hoog opgeleiden. Het aantal non-participanten bij de laagst opgeleiden is ruim het dubbele van het Vlaamse gemiddelde en er is bij de hoog opgeleiden maar een heel klein percentage dat helemaal niet participeert.
Keynote-sprekers: Dirk Monsma (SKVR Rotterdam/beleidsadviseur Kunsteducatie) Dirk Monsma vindt dat ieder kind recht heeft op kunsteducatie. Helaas is dat nog niet voor elk kind de realiteit. Dirk Monsma is adviseur Kunsteducatie. Voordien werkte hij o.m. als directeur van de Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam. Onder Monsma ontwikkelde de SKVR zich tot absolute koploper op het gebied van cultuureducatie in Rotterdam. Deze stad worstelt met heel wat problemen: de hoge werkloosheid, het lage opleidingsniveau en de grote groep mensen zonder startkwalificaties zoals een afgeronde (beroeps)opleiding. Het was een bittere noodzaak om bij deze groep met een andere dan de traditionele aanpak te komen en dit ook via een andere weg namelijk het onderwijs: daar zijn alle kinderen. De stad Rotterdam heeft hier echt in geïnvesteerd. Bij het verlaten van de basisschool hebben de leerlingen kennisgemaakt met alle kunstdisciplines en met talloze kunstinstellingen in de stad. Een derde van de scholen voor het voortgezet onderwijs, bijna altijd scholen van het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs, doet mee aan een vervolg op dit cultuurtraject. Voor deze leerlingen gaan actieve en receptieve componenten hand in hand. Door zelf mee te
doen worden ze onderdeel van cultuur, in plaats van alleen beschouwer. Jaarlijks doen veertig Rotterdamse kunstinstellingen aan dit vervolgtraject mee. Guy Dermul (KVS) Guy Dermul is acteur en lid van de artistieke ploeg van de Brusselse KVS. KVS draagt de naam ‘stadstheater’ in het hart en wil een plek zijn die niet toebehoort aan één milieu, aan één cultuur, aan één expressie, maar waarmee verschillende individuen en groepen zich kunnen identificeren. Guy Dermul bereidt momenteel in de KVS een project rond ‘armoede’ voor. Hij maakte vroeger deel uit van Dito’Dito, een het theatergezelschap waarvan het artistieke parcours doorkruist werd met sociale onderwerpen en ontmoetingen die men toen niet direct in theaterhuizen verwachtte. Zo creëerde hij samen met Willy Thomas o.a. ‘Stoemp’, een voorstelling met kansarme jongeren uit de verschillende Brusselse WMKJ’s. Het project kende veel succes in vele aspecten. Nochtans verliep het project niet altijd over een leien dakje en deed het achteraf de makers twijfelen over de zin van dergelijke projecten. Over die zin, noodzaak, doelstellingen en nevenwerkingen bij dergelijke grootschalige artistieke projecten en over het op stapel staande ‘armoedeproject’ wil Guy Dermul graag zijn verlangens en twijfels met u delen.
Keuzesessies 1 (van 14u00-15u00): 1. Cultuurparticipatie: tips om mensen in armoede te betrekken bij het aanbod Door: Marja Hermans (Fonds voor Vrijetijdsparticipatie) Wat? Vorming Onderzoek wijst uit dat de graad van participatie van mensen in armoede, onlosmakelijk verbonden is met de inspanningen om actieve toeleiding te organiseren. Mensen die nooit eerder de kans kregen te proeven van cultuur stappen bijvoorbeeld niet zomaar een cultureel centrum binnen. In deze workshop gaat Marja Hermans dieper in op de begrippen ‘armoede’ en ‘participatie’ en op de mogelijkheden om mensen in armoede actiever te betrekken bij een cultuurinstelling of culturele organisatie. De drempels die personen in armoede ervaren worden gedefinieerd en aan de hand van heel wat tips krijg je handvaten aangereikt om met deze drempels om te gaan.
2. Een creatieve kijk op kansarmoede in Brussel Door: Wout Muyldermans (stafmedewerker vzw Vrienden van het Huizeke) samen met één of meerdere van de gidsen & Filip Keymeulen (basiswerker Pigment vzw) Wat? Een praktijkverhaal Vrienden van het Huizeke is een buurthuis in het hart van de Brusselse volkswijk de Marollen. Mensen kunnen bij het Huizeke terecht voor verschillende activiteiten. Het Huizeke
organiseert ook gegidste rondleidingen in de Marollen voor groepen en ontvangt scholen (leerlingen, maar ook groepen leerkrachten), socio-culturele verenigingen en iedereen die werkt rond of info wenst over het brede begrip van (kans)armoede in Brussel. Hiervoor doet het Huizeke een beroep op vier gidsen. Mensen mét en zonder armoede-ervaring. Er wordt stilgestaan bij generatiearmoede, bij het wederzijds wantrouwen tussen beide werelden (arm en niet-arm) en bij het feit dat armoede de sociale achtergrond van een wijk letterlijk vorm geeft. Pigment is een Brusselse Vereniging waar armen het woord nemen. Via het theaterproject ‘Arm en arm in arm’ (2009) wenste Pigment haar leden de mogelijkheid te geven zich uit te drukken omtrent de problemen die mensen in armoede ervaren en over de sociale uitsluiting op het gebied van gezondheid(szorg). Via dit project werden de 11 acteurs, waarvan 9 personen met armoede-ervaring (psychiatrische patiënten, mensen zonder papieren, ex-straatbewoners) uit de anonimiteit van de grootstad gehaald. Het was een intensief proces waar mensen letterlijk en figuurlijk leerden met hun lichaam en ziel naar buiten treden, waar mensen aangesproken werden op hun creativiteit. 3. BLOK-BLOC, een creatief buurtfeest Door: Amelie Aernaudts (projectleider Villanella), Ken Veerman en Kim Rombauts (CC Link) Wat? Praktijkverhaal Van 15 tot en met 25 april 2009 streek BLOK-BLOC neer in het Europark op AntwerpenLinkeroever, een wijk gekenmerkt door torenhoge sociale woonblokken en even hoge sociale spanningen. Villanella, Laika en CC Link organiseerden een creatief buurtfeest op, rond en in de befaamde woonblokken. Uitgangspunt was de theatertekst ‘Tot in de woestijn’, een grappige en ontroerende voorstelling over jongeren in de voorstad. Het theatergezelschap Laika wou dit stuk graag spelen in een verlaten parkeergarage op Antwerpen-Linkeroever. De buurt betrekken bij deze artistieke invasie was echter een belangrijke voorwaarde. Samen met Villanella, het Antwerpse kunsthuis voor kinderen en CC Link, het gloednieuwe cultuurcentrum op Linkeroever organiseerden ze een creatief buurtfeest. 4. Een cultuurlijn voor nieuwkomers Door: Els Rochette (coördinator Globe Aroma) Wat? Praktijkverhaal Globe Aroma is een sociaal-artistieke organisatie die in Brussel actief werkt met nieuwkomers en oud-komers. In deze sessie maak je kennis met het cultuurparticipatieproject ‘de Cultuurlijn’. Aan dit project namen tientallen bewoners uit het Klein Kasteeltje deel. Gedurende 2 maanden ontdekten ze het culturele en artistieke aanbod op loopafstand van het Klein Kasteeltje in het centrum van Brussel. Wat waren de succesfactoren van dit project? En waar is het ook wel misgelopen? Maar belangrijker is de vraag hoe we dergelijke initiatieven op zichzelf kunnen laten bestaan, zonder dat deze afhankelijk zijn van projectsubsidies.
5. Personen in armoede als kunstproevers Door: Jenne Meyvis (educatief medewerker Kunstproeven) Wat? Praktijkverhaal 'Ons Gedacht' is een vereniging waar armen het woord nemen. Met het project Kunstproeven laat ze kansarmen kennismaken met de kunstwereld. Vaak leven personen in armoede met het idee dat cultuur ver van hun bed staat en blijken de psychologische en financiële drempels te hoog om alleen te overwinnen. Maar mits de nodige begeleiding kan iedereen leren genieten van een voorstelling, concert of een tentoonstelling. Eén van de concrete realisaties van de kunstproevers is een permanent en laagdrempelig proefatelier waar personen in armoede dagelijks terecht kunnen. Het atelier is een uitvalsbasis om vandaar een weg te vinden naar het bestaande culturele aanbod maar het is ook een plek waar mensen opnieuw beginnen te geloven in hun eigen kunnen. ‘Kunstproeven in Lier’ was een samenwerking van Samenlevingsopbouw, Ons Gedacht, de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten, Dagcentrum De Oever, Dienst Welzijn, Jeugdcentrum Moevement, Stad Lier, OCMW Lier en sociaal restaurant ‘KomeNete’.
Keuzesessies 2 (van 15u30-16u30): 6. Projectwerking met maatschappelijk kwetsbare jongeren Door: Marie De Leener (stafmedewerkster Vorming D'BROEJ vzw) Wat? Vorming D'BROEJ vzw (De Brusselse Organisatie voor de Emancipatie van Jongeren of Bruxelles s’ organise pour l'émancipation des jeunes) telt zeven Werkingen Maatschappelijk Kwetsbare Jeugd (WMKJ), verspreid over het Brussels Gewest. Vanuit enkele praktijkvoorbeelden bekijken we hoe we participatieve en emancipatorische projecten kunnen opzetten met kinderen en jongeren uit de WMKJ's. Wie zijn ze? Wat typeert hen? Wat maakt het werken met hen anders? Wat werkt er en wat 'marcheert' helemaal niet? Welke principes moet je voor ogen te houden, wil men aan de slag gaan met deze kinderen en jongeren? Welke uitdagingen liggen er? En wat zijn mogelijke valkuilen? Jullie mogen een heleboel tips en trics verwachten! 7. Het aanbod van de Brusselse kunstinstellingen: maatwerk voor personen in armoede Door: Frederika Van Wing (stafmedewerker Lasso) Wat? vorming Brussel telt het grootste aantal kunsthuizen en musea van ons land. Heel wat federale instellingen zijn hier gevestigd en ook een groot aantal Vlaamse en Franstalige artistieke huizen. De grote diversiteit van de Brusselse bevolking, zowel qua sociale mogelijkheden en kansen als qua cultureel referentiekader, vraagt een specifieke aanpak bij het ontwikkelen van
kunsteducatieve en publieksbemiddelende activiteiten. Het vereist een aanpak op maat van zeer diverse doelgroepen waaronder personen in armoede. Tijdens deze vorming krijg je een overzicht van wat de Brusselse federale en Vlaamse instellingen zoal te bieden hebben aan organisaties die werken met personen in armoede. Naast de traditionele rondleidingen op maat zijn er nog tal van andere samenwerkingsmogelijkheden. Een overzicht… 8. De kunstensector ingeschakeld in werkervaringsprogramma’s Door: Wim Embrechts (directeur Art2Work) Wat? Praktijkverhaal Art2Work is ervan overtuigd dat een creatieve, proactieve en verantwoordelijke mentaliteit de garantie is op een duurzame inschakeling in een steeds meer eisende arbeidsmarkt. Daarom start ART2WORK begin 2010 met een werkervaringsprogramma voor jonge, laaggeschoolde werkzoekenden in samenwerking met zes grote Brusselse kunstinstellingen (De Munt, Théâtre National, KVS, Les Halles, Kaaitheater en Wiels). Het gaat om een beroepsopleiding technical assistance en in de toekomst ook frontdesk & stewarding. Kandidaten hebben hiervoor nood aan bepaalde kwaliteiten die ook op de actuele reguliere arbeidsmarkt onontbeerlijk zijn: flexibiliteit, polyvalentie, klantgerichtheid en oplossingsgerichte attitudes. Naast het aanleren van deze professionele attitudes gaat er veel aandacht naar het verwerven van een “kunnen werken” en een “willen werken”. De kunstensector biedt een aantal jobs die de mogelijkheid bieden om te proeven van de arbeidsmarkt en tegelijkertijd te werken aan een positief zelfbeeld en een persoonlijke fierheid. Art2Work hoopt op deze manier ook bepaalde drempels voor moeilijk bereikbare doelgroepen binnen de kunstensector te verlagen. 9.
Het museum als spil van een uitgebreide buurtwerking Door: Greet Stappaerts (publiekswerking Middelheimmuseum) Wat? Praktijkverhaal
Het Middelheimmuseum en het Kiel in Antwerpen zijn twee verschillende werelden maar ook buren. Onder de noemer ‘Bij-buurten op het Kiel’ organiseerde het museum verschillende projecten zodat 'Middelheimers' op het Kiel zouden komen en Kielenaars in het Middelheimmuseum. Hiervoor werd samengewerkt met de kunsteducatieve organisatie De Veerman en het Cultureel Ontmoetingscentrum Nova. Het museum startte met een wandelgids voor kinderen over de beelden en de architectuur op het Kiel. Vervolgens gingen ze de uitdaging aan om met de leerlingen van het Stedelijk Polytechnisch Instituut Antwerpen (SPIA) een groots kunstproject op te zetten in het Middelheimmuseum. Tenslotte bouwde het museum met heel veel Kielenaars een Nest op het Kiel.
10.
Buurtwerking = culturele werking Door: Wouter Cox (buurtwerker buurtwerk ’t Lampeke vzw) en Johan Moonens (artistiek verantwoordelijke Compagnie Tartaren vzw) Wat? Praktijkverhaal
Buurtwerk ’t Lampeke vzw ontstond in de jaren ‘70 in de Leuvense Ridderbuurt. De vzw werkt rechtstreeks met de kansarme doelgroep. De werking is expliciet afgestemd op mensen binnen én buiten de buurt die, om welke reden ook, maatschappelijk kwetsbaar zijn of dat dreigen te worden. ’t Lampeke wil kansarmoede opmerken en doorbreken en ondersteunt mensen door samen met hen de problemen aan te pakken en door samen met hen op weg te gaan. Ze kiest ervoor om binnen de verschillende levensdomeinen te werken om kansarmoede en sociale uitsluiting aan te pakken. Ze streeft ook naar een sociale mix en maakt zo verbindingen tussen (groepen) mensen. Binnen de werking wordt er uitdrukkelijk aandacht besteed aan het thema ‘cultuur’ in de brede zin van het woord. Zowel het actieve als het passieve luik komt aan bod: theaterbezoeken, cultuuruitstappen, zangnamiddagen, creatieve ateliers, een circus- en percussiegroep, literaire projecten,... Daarnaast besteedt de organisatie veel tijd aan overleg rond cultuur op de verschillende beleidsniveau’s. Een belangrijke exponent hiervan is het doorgroeien van de eigen theatergroep (binnen de buurthuiswerking) naar Compagnie Tartaren als zelfstandige sociaal-artistieke werking. De compagnie heeft deelnemers en medewerkers uit diverse groepen van de samenleving en werkt actief aan cultuurparticipatie. Met een professionele omkadering brengt Cie Tartaren producties met een eigen artistieke kwaliteit.
***
