XXL voor Avans Hogeschool Breda

straategie tegie Dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding

Nr 7 - november 2007

Safaripark Beekse Bergen

Zelfs bestrating ademt Afrika

Interview met Jan Stam, gemeente Bergen

“Er is niet één oplossing tegen wateroverlast”

XXL voor Avans Hogeschool Breda

Beton, oneindig veelzijdig!

straategie 1 www.straategie.nl

inhoud Interview met Hugo Gastkemper, Stichting RIONED

“Op straat liggen goede mogelijkheden voor waterberging”

pag 04

Interview met Jan Stam, gemeente Bergen

“Er is niet één oplossing tegen wateroverlast”

pag 06

pag 08

Column

Willem van Leeuwen, Aedes

pag 12

XXL voor Avans Hogeschool Breda

pag 13

Aanmelden van projecten:

Secretariaat Straategie: Postbus 194 3440 AD Woerden Telefoon: 0348 - 484 484 Fax: 0348 - 484 450 Internet: www.straategie.nl E-mail: [email protected] ISSN 1388 - 3682

Redactie-adres: Straategie Postbus 194 3440 AD Woerden

Hoofdredacteur:

Safaripark Beekse Bergen

Zelfs bestrating ademt Afrika

Straategie, dé informatiebron voor betonnen bestratingsmaterialen en straataankleding, is een periodieke uitgave van de gezamenlijke Nederlandse producenten van betonnen bestratingselementen. Straategie wordt 4 x per jaar (gratis) in een oplage van 7.500 exemplaren in controlled circulation verzonden aan branchegerelateerde bedrijven. U kunt zich aanmelden via www.straategie.nl

U kunt projectsuggesties aanmelden via de website www.straategie.nl. De redactie zal uw project beoordelen voor publicatie op de website of in het magazine.

Interview met Jan Zuidervliet, Arcadis

“Dubbelfunctie van de straat”

straategie

pag 16

Paul Engels, Reeuwijk E-mail: [email protected]

Redactiecommissie: Rubriek

Van formaat

pag 19

Robert Bakker (voorzitter), Job Aalbers, Harold Piet, Mark Swinkels en John van der Wurf (secretaris)

Vormgeving, pre-press: PRACHT reclame, Dongen www.prachtreclame.nl

Plein op parkeerdak

pag 20

Fotografie: Hans Hebbink Picture Productions, VBK Hoorn en anderen

Eigentijds straatbeeld in Balk

pag 22

Productie: Giel Nijssen Grafisch Adviesburo bv, Veldhoven

Rubriek

Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming

Highlights projecten naar kleur, formaat en toepassing

van de uitgever worden gekopieerd en/of gebruikt.

pag 23

©straategie 2007

Beton, oneindig veelzijdig! 2

straategie

www.straategie.nl

Beetje wordt heleboel n deze uitgave van Straategie besteden wij veel aandacht aan wateroverlast op straat. Overigens hoort water op straat als de bui valt. Het regenwater moet echter niet naar woningen en winkels lopen. Dat hoeft ook niet, als de mogelijkheden van het straatprofiel creatief worden benut. Als de straat bijvoorbeeld als dubbelfunctie van verharding en waterbuffer fungeert. Dit vergt helemaal geen ingewikkelde kunstgrepen. Gewoon een verdiepte straat en aan weerszijden trottoirbanden. Zoals we dat al eeuwen gewend zijn. Of een waterpasserende of waterdoorlatende bestrating, waarbij het water wordt gebufferd in het grondpakket onder de bestrating. Uit diverse interviews over dit onderwerp blijkt dat dit serieuze opties zijn. Stichting RIONED, de gemeente Bergen en Arcadis geven in deze uitgave aan dat dergelijke maatregelen een bijdrage aan de beperkring van wateroverlast kunnen leveren. Maar het zijn geen wondermiddelen. Als het water 60 cm hoog staat, zoals in Egmond aan Zee, dan is daar geen betonband tegen opgewassen. Maar alle beetjes helpen. Een scala aan maatregelen geeft het zekerste resultaat. En als die ene trottoirband of die straat met waterregulerende bestrating precies die ene stortbui binnen de perken houdt en wateroverlast in de gebouwen voorkomt, wordt een ‘beetje maatregel’ een heleboel opluchting. De interviews en voorbeeldprojecten geven u een indruk van de mogelijkheden. Er is sprake van een vakgebied waarin thans veel kennis en ervaring wordt verzameld. Er zijn bijvoorbeeld vele methoden van waterregulerende bestratingen die om specifieke knowhow vragen van alle betrokken partijen. Uw producent van betonnen bestratingsmaterialen kan u daarbij op weg helpen. Tot slot wil ik graag wijzen op de beschreven projecten in deze uitgave, die wederom tot inspiratie kunnen leiden. De column van Aedes vereniging van woningcorporaties laat zien dat steeds meer partijen hun stempel op de inrichting van de openbare ruimte zetten. En terecht. De openbare ruimte is tenslotte van ons allemaal. Veel leesplezier.

Paul Engels Hoofdredacteur Straategie

Oproep aan onderwijs

voorwoord

I

Wilt u leerling-straatmakers informatie geven over machinaal straten? Dan is het technisch katern over machinaal straten, dat eerder in Straategie verscheen, in veelvoud op te vragen. Datzelfde geldt voor het technische katern over deklagen, dat studenten stedenbouw, architectuur en civiele techniek van dienst kan zijn. Vraag ze aan en deel ze uit onder uw studenten.

straategie

3

[interview]

Subline Subline Subline Subline

Kop

Hugo Gastkemper, Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro RIONED: Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Stichting Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro Intro

“Op straat liggen goede mogelijkheden voor waterberging” Het slechte nieuws: 90% van de gemeenten heeft last van wateroverlast. Het goede nieuws: ook 90% heeft maatregelen voor bestaand gebied en nieuwbouw gepland, waarbij 70% van de gemeenten al maatregelen heeft genomen. Daartoe behoort het waterbewust inrichten van het maaiveld, inclusief het straatprofiel. “Maak bijvoorbeeld van de straat een bakje: Verdiep het profiel met aan weerszijden trottoirbanden. Het geeft hinder als de straat volloopt, maar kan de schade helpen beperken.”

D

rs. Hugo Gastkemper, directeur van Stichting RIONED, gaat in op zowel het onderzoek onder gemeenten na de wateroverlast in 2006 als de visie ‘Klimaatverandering, hevige buien en riolering’. Hierin is de aanpak van regenwateroverlast beschreven. “We laten een reeks van maatregelen zien, variërend van extra waterberging tot afkoppelen op particulier terrein en van meer open water tot grotere rioleringen. Daar zitten kostbare ingrepen tussen. Dan is het aanleggen van een andere mogelijkheid, namelijk de straat als verdiepte bak met stoepranden, een handige optie. Op die manier kun je bij hevige buien regenwater even bovengronds bergen en afvoeren. Gemeenten moeten de openbare ruimte zo inrichten dat er meer water

4

straategie

gedurende korte tijd en op een veilige manier bovengronds kan worden geborgen. Praktisch en relatief goedkoop.” Water op straat hoort bij zware regenval, maar moet wel zo veel mogelijk in goede banen worden geleid. De samenleving zal volgens Hugo Gastkemper moeten wennen aan vaker en meer water op straat. “Zolang het hinderlijk is en geen schade oplevert, kan water best op straat worden gebufferd. Vergelijk het met sneeuw. Even een vervelend probleem, maar men weet dat door strooien, vegen en smelten het probleem afneemt. Als we water op straat kunnen bergen, is dat hinderlijk, maar daarmee scheppen wij ruimte om het goed af te voeren. Want dat is dan wel aan de orde. Je zult water wel ergens naartoe moeten leiden. Met alleen dat andere straatprofiel ben je er nog niet. Bovengronds afvoeren, ondergronds afvoeren, infilteren via waterdoorlatende en waterpasserende bestratingen. Zoek de meest praktische oplossingen.”

Waterpasserende en waterdoorlatende bestrating Durf te kiezen Het uitgangspunt moet volgens RIONED zijn dat men een goede analyse van de overlast moet maken, moet kijken naar beheer en beheersbaarheid en ook de kosten moet afwegen. Een duur systeem met ook nog stroomvretende pompen kan het antwoord zijn op het zwartste scenario, maar vergt veel offers. “Neem niet teveel of onnodige maatregelen, maar durf keuzes te maken. We polderen al zoveel. Voorwaarde is wel dat de branche dan ook gevoel voor deze materie moet krijgen. We kunnen nog niet zo goed rekenen aan waterstromen over straat. De knowhow staat nog in de kinderschoenen. Er zal specifieke vakkennis moeten worden vergaard. Dat is een taak voor de hele sector.” Technisch zullen oplossingen vaak geen probleem zijn, maar het vergt wel een andere manier van denken en benaderen. De stoep

Ontwikkeling profiel winkelstraat door de jaren heen: steeds minder ruimte voor regenwater.

komt. “Als er thans geen knelpunten zijn, moet je je afvragen of je acuut iets moet doen. Wij hebben liever dat gemeenten goed nadenken over hoe men water van verschillende kwaliteit naar de geëigende plekken wil brengen. Dat is beter dan meteen in te zoomen op de vraag welke middelen daarbij nodig zijn. De riolering? Het bergbezinkbassin?

“Zolang het hinderlijk is en geen schade oplevert, kan water best op straat worden gebufferd” was ooit een civieltechnische oplossing, maar is onder invloed van toegankelijkheid van stedelijke centra uit het straatbeeld verdwenen. “We kunnen de stoep op een goede manier terugbrengen. Ik was laatst in Milaan waar waterbarrières op een prachtige manier in de stoeprand waren geïntegreerd. Juist omdat het om lokale plaatsen gaat, zijn dergelijke maatregelen mijns inziens aantrekkelijk.”

Acceptatie Goede analyses, goede keuzes en praktische maatregelen, waarbij je vooral schade voor-

Waterinfiltrerende rioolbuizen en bestratingen? De inrichting van het straatprofiel? Het merendeel van de gemeenten heeft na de wateroverlast van 2006 maatregelen genomen. Prima. Hopelijk die maatregelen die effect sorteren tegen beheersbare kosten. En af en toe hinder van water op straat willen accepteren. Mits we de bevolking maar het hoe en waarom duidelijk maken, want hun acceptatie van water op straat lijkt juist af te nemen. Dat is tenminste een bui die wij zelf kunnen wegnemen door voorlichting en adequate maatregelen.” •

In steeds meer gemeenten worden waterpasserende en waterdoorlatende betonnen bestratingsproducten toegepast, zoals in Zutphen (foto links) en Duiven (foto rechts).

straategie

5

[interview]

Wethouder Jan Stam, gemeente Bergen:

“Er is niet één oplossing tegen wateroverlast”

De aanleg van waterremmende verkeersdrempels, waterpasserende bestratingen, de mogelijke inzet van stoepen bij wegreconstructies, verschillende maatregelen moeten Egmond aan Zee vrijwaren van wateroverlast in het centrum. Dit zijn met name ingrepen in de trant van ‘alle beetjes helpen’, want grootscheepse, structurele maatregelen zoals een afvoerpijp naar het buitengebied moeten echt soulaas bieden. Tot het zover is, zijn aanpassingen van de bestrating meer dan welkom. “Juist omdat er niet één oplossing tegen wateroverlast bestaat en je daarom meer ijzers in het vuur moet hebben,” stelt wethouder Jan Stam.

Z

ijn gemeente Bergen is toch echt door schade en schande wijs geworden. Toen in de jaren ’70, ‘80 sprake was van wateroverlast in Egmond aan Zee, is fors geïnvesteerd in een hoogwaardige, ruim bemeten riolering. Dan is het extra wrang dat de natuur met z’n steeds intensievere regenbuien nieuwe maatregelen vraagt. Maar als het centrum middenin een duinkom ligt en al het water van zo’n bui stroomt naar dat ‘putje’, dan

6

straategie

ondermijnt 60 cm waterpeil zelfs de krachtigste maatregel. “Daarom zetten wij na de wateroverlast van 2006 en bijna-wateroverlast van 2007 in op een reeks van directe, korte en lange termijnmaatregelen. Daarmee wapenen wij ons zo goed mogelijk tegen dit nieuwe natuurgeweld.” Hij is helder over wat de gemeente te doen staat: “Mensen hebben recht op droge voeten. Daar betalen zij ook voor. Winkels en woningen mogen niet onderlopen. Een keer hard regenen is niet het probleem, maar zoveel water in zo’n korte tijd als de laatste jaren het geval is, dat vraagt om meer dan we gewend

Waterpasserende en waterdoorlatende bestrating waren te doen. Het gevoel van urgentie is alom aanwezig. Wij hebben na de wateroverlast geprobeerd de bevolking inzicht te verschaffen door te praten en hen bij maatregelen te betrekken. Het zijn weliswaar geen deskundigen, maar er zit veel kennis. Bijvoorbeeld hoe het water precies stroomt. Wel moet je ervoor waken dat het oplossen van het ene probleem niet een ander probleem creëert. Water bij de buurman wegleiden, kan een ander tot last zijn.”

Drempels Binnen de gemeente is op grond van dat overleg en de inbreng van ingenieursbureau Tauw nu duidelijk wat er te doen staat. Als eerste zijn op strategische punten drempels aangelegd om het water te blokkeren en in elk geval te vertragen. Verder is een pomp met een grote capaciteit in het centrum van het dorp (‘het putje’) geplaatst. “Dat zijn de directe maatregelen. Ze worden door korte

zou zijn om het water naar zee te leiden, maar daarmee komt de blauwe vlag in gevaar en die is voor een kustgemeente van eminent belang. De optie van afvoer naar een lager gelegen duingebied stuit op weerstand van PWN, omdat het een drinkwatergebied betreft. Ook de optie van een pijp landinwaarts de polder in loopt vast op bezwaren van het waterschap dat beducht is voor grotere belasting van de gemalen. Jan Stam: “Het is jammer dat we er als gemeente - voor ons gevoel - vrijwel alleen voor staan. Er is natuurlijk overleg en discussie met provincie, waterschap en waterleidingbedrijf, maar de belangen liggen vaak ver uit elkaar. Ik vind eigenlijk dat de rijksoverheid meer de regie zou moeten voeren. Wateroverlast is immers een nationaal vraagstuk. Wij kunnen voor nieuwe rioleringsprogramma’s de rekening wel bij de bewoners leggen, maar waarom is er wel overheidsgeld voor de zee- en rivierdijken en niet voor wateroverlast in gemeenten?”

“Ik vind eigenlijk dat de rijksoverheid meer de regie zou moeten voeren. Wateroverlast is immers een nationaal vraagstuk.” termijnmaatregelen opgevolgd, zoals het als experiment aanleggen van een waterpasserende bestrating op de Zeeweg, waarbij ook de stoep aandacht krijgt. In het centrum is een stoep niet wenselijk, gelet op het smalle straatprofiel en de toegankelijkheid van de winkels. Bovendien helpt dit niet tegen 60 cm water in de straat. Maar bij andere wegconstructies krijgt de stoep zeker meer aandacht.” De lange termijnmaatregelen omvatten een structurele afvoer van regenwater. Logisch

Niettemin is de lijn uitgezet om wateroverlast in Egmond aan Zee te beperken. “Wij hebben zaken aangepast en zullen dat blijven doen. Misschien zelfs op plekken die nog niet zo lang geleden zijn opgeknapt. Met de kennis van nu hadden wij destijds wellicht andere maatregelen kunnen treffen. Zoals waterdoorlatende bestrating bij de herinrichting van de Boulevard. Al het mogelijke is en wordt nu gedaan, hoewel de kans bestaat dat we ooit weer worden ingehaald door de natuur.” •

Foto links: Toepassing in Papendrecht. Foto rechts: Toepassing in Oss.

straategie

7

[interview]

Jan Zuidervliet, Arcadis:

“Dubbelfunctie van de straat” Met lede ogen ziet hij aan hoe gemeenten ambitieus afkoppelen, mede omdat de rijksoverheid dat aangeeft. “Maar het is een denkfout om regenwater per se uit het gemengde riool te moeten halen. Dat levert soms meer nadelen op dan voordelen. Zoals een toename van emissies in stedelijk gebied door dat afkoppelen. Als men toch afkoppelt dan via de zuiverende bodem. Een waterregulerende bestrating past prima in zo’n systeem. Maak bewuste keuzes in plaats van je als gemeente in slaap te laten sussen door modieuze maatregelen,” waarschuwt Jan Zuidervliet, Landelijk Coördinator Afvalwaterketen van Arcadis.

8

straategie

O

p het moment dat er in een aantal minuten net zoveel regenwater valt als in een gemiddelde maand, dan mag duidelijk zijn dat het rioolstelsel dat niet aankan. “De rek is uit ons rioolstelsel. Dit is namelijk gebaseerd op achterhaalde ontwerpnormen met een vaste neerslagcapaciteit en een constant stroombeeld. Aangezien stelsels een levensduur van zo’n 50 jaar hebben, duurt het minstens 25 jaar voordat wij de slag naar de hedendaagse eisen hebben gemaakt. Het voorkomen van wateroverlast via rioleringen is gewoon niet te doen. Het noodzaakt ons een aantal zaken serieus te beschouwen, waaronder afkoppelen, mogelijke verruiming van het gemengde stelsel en de vanzelfsprekendheid van een straatprofiel met trottoirbanden.” Het afkoppelen wordt enthousiast opgepakt, maar recente metingen van emissies van afvalwater blijken dan negatief uit te pakken. Weliswaar gaat bij de zuiveringsinstallatie de

emissie een factor anderhalf omlaag, maar in stedelijk gebied gaat de emissie van sommige stoffen met een factor 5 tot 20 omhoog. “Afkoppelen zou wel eens strijdig met alle doelstellingen kunnen zijn. Lopende onderzoeken moeten daarover uitsluitsel geven. Misschien is het handhaven van het robuuste gemengde rioolstelsel wel veiliger en beter. De vuilgehalten in het overstortwater zijn weliswaar hoog, maar daartegenover staan uiterst geringe overstortvolumen, zodat de vuilvracht op jaarbasis niet groter is dan van afgekoppelde rioolstelsels. Afkoppelen is bovendien duur. Maar overal zitten voor- en nadelen aan. We zullen de kennis daarover moeten verzamelen. Alle maatregelen die wij nu nemen, moeten wij monitoren en coördineren. Dan weten wij over een aantal jaren hoe wij ervoor staan.”

Via de bodem Afkoppelen vraagt net als de totale rioleringsopgave om een doordachte analyse en

Waterpasserende en waterdoorlatende bestrating aanpak. “Je moet goed nadenken welk doel je nastreeft met afkoppelen en als je ertoe overgaat hoe je met regenwater wilt omgaan. Dé goede manier bij afkoppelen lijkt door de bodem, omdat daarmee veel vuile deeltjes uit het regenwater worden gefilterd en gezuiverd. Bovendien vindt de afvoer vertraagd plaats, zodat er voldaan wordt aan de voorkeursvolgorde ‘vasthouden-bergen-afvoeren’ uit Waterbeheer 21ste eeuw. Als je dat weet, kun je regenwater perfect door de bestrating laten lopen, bufferen in het funderingspakket en laten infiltreren in de bodem. Maar besef wel dat het een onomkeerbaar proces is. Als het systeem faalt, is een terugkeer naar bewezen systemen vrijwel onmogelijk. Als zich problemen voordoen, dan is een verstopt filterdoek rondom het funderingspakket het belangrijkste risico. Maar ook verstopping van de waterpasserende naden in de bestratingslaag vormt een bedreiging. Toch verdient deze methode absoluut de voorkeur ten opzichte van methoden waarbij regenwater snel naar open water wordt geleid. En we moeten natuurlijk ook wat doen, gezien de problemen die op ons

pelhoogten van woningen verdwenen uit onze bouwvoorschriften. Maar zulke zaken waren er niet voor niets. Ook in het verleden was er wateroverlast. We moeten enerzijds een levenscyclus van riolering vooruitkijken met maatregelen, maar anderzijds ook zaken die hun waarde in het verleden hebben bewezen niet overboord gooien. Bovendien zijn er op straatniveau veel meer oplossingen te bedenken. Het dubbele gebruik van straten en pleinen als verharding en als tijdelijke waterberging zou nog meer uitgewerkt kunnen worden. Niet alleen de woonstraat tussen de trottoirbanden als buffer, maar ook dat laaggelegen terras, speelplein, parkeerterrein, die parallelweg et cetera. De inrichting van het maaiveld kan ook door de bril van waterberging worden bekeken. Een mooi voorbeeld van zo’n bewuste retentievoorziening vormt de verlaagde parkeerplaats van het Ibizaplein in Nesselande, een Vinexwijk in Rotterdam.” Jan Zuidervliet besluit: “Definieer een raamwerk voordat je maatregelen neemt. Kies voor robuuste en flexibele systemen die je nog

“Dé goede manier bij afkoppelen lijkt door de bodem, omdat daarmee veel vuile deeltjes uit het regenwater worden gefilterd en gezuiverd.” afkomen. Over tien jaar weten we wat de mislukkingen zijn en wat goed uitpakt.” Er zijn maatregelen die zonder risico’s kunnen worden uitgevoerd. “Vroeger was het vanzelfsprekend om trottoirbanden langs de straat te hebben. Die moesten er met de intrede van de platvloerse woonerven en winkelstraten allemaal uit. Ook de voorgeschreven drem-

tijdens de rit kunt aanpassen. Ik besef dat gemeenten nu hun stinkende best doen met afkoppelen, maar besef wel dat het geen heilig middel is. Kijk naar dubbele functies van de straat. Verharding hebben we toch nodig en waterberging kan daarbij. Het zijn voorzieningen die goed in het straatbeeld zijn in te passen. Temeer daar wateroverlast zeer lokaal is. Daar hoeven wij geen 25 jaar over te doen.” •

Foto links: Toepassing in Deurne. Foto rechts: Toepassing in Uden.

straategie

9

Waterpasserende en waterdoorlatende bestratingen Er is inmiddels een keur aan producten en systemen op de markt beschikbaar om het regenwater door de bestrating af te voeren voor buffering en/of infiltratie. Er zijn diverse beproefde typen betonstraatstenen, betontegels, goottegels, infiltratiebuizen en andere betonproducten. Informeer bij uw fabrikant naar de mogelijkheden en systemen. Want het gaat niet alleen om die bestrating, maar juist ook om het onderliggende pakket. Het gaat tevens om goede aanleg en goed onderhoud. Op die manier beschikt een gemeente over een doeltreffende oplossing voor stedelijk waterbeheer. Steeds meer gemeenten passen dergelijke systemen toe, getuige de beeldvoorbeelden.

Nijmegen

Amsterdam 10

straategie

Den Bosch

Heiloo

Zwolle

Rotterdam

Antwerpen straategie 11

Woningcorporaties actief in openbare ruimte

column

Willem van Leeuwen is voorzitter van Aedes vereniging van woningcorporaties. De circa 500 leden van Aedes werken, vanuit ongeveer 1.000 vestigingen en werkmaatschappijen, aan duurzaam en betaalbaar wonen in leefbare buurten en woonkernen. In totaal zorgen de woningcorporaties dat ruim 2,4 miljoen huishoudens goed wonen.

12

straategie

Wonen is de core business van corporaties. En dat wonen niet ophoudt bij de voordeur, weten we allemaal. Een goed verzorgde openbare ruimte draagt bij aan een veiliger en fijner gevoel bij de buurtbewoners en andere gebruikers. En dat komt de leefbaarheid in de buurt enorm ten goede. Bij sommigen roept dit de vraag op of corporaties ook gaan over inrichting en onderhoud van de openbare ruimte. Deze vraag is wat ons betreft niet echt interessant. Het gaat erom dat het werk gebeurt en dat de openbare ruimte goed wordt ingericht en beheerd. In navolging van het ‘Antwoord aan de Samenleving’, waarin de corporaties verenigd in Aedes begin dit jaar de ambities voor de toekomst hebben geformuleerd, maken we ons daar dan ook in toenemende mate hard voor. Dat de aandacht voor de openbare ruimte bij woningcorporaties toeneemt, is ook een gevolg van de groeiende belangstelling voor de gebiedsgerichte wijkaanpak. De focus van corporaties richt zich niet langer alleen op hun vastgoed, maar ook op de omgeving daarvan. De kwaliteit van beiden heeft namelijk een wederzijdse invloed. Deze aanpak vraagt om afstemming tussen verschillende partijen over zowel de woningvoorraad als over de openbare ruimte. Ook bij corporaties die investeren in maatschappelijk vastgoed, zoals scholen en ziekenhuizen, zien we steeds vaker dat ze betrokken zijn bij het beheer van het (semi-)openbare gebied rondom deze gebouwen. De aloude onderverdeling, waarbij corporaties verantwoordelijk zijn voor het onderhoud van de woningen en de gemeenten voor het bijhouden van het groen, wordt steeds vaker losgelaten. Zo maar een kleine greep uit de vele voorbeelden waar corporaties samen met hun partners zich inzetten om de openbare ruimte weer te maken tot wat het moet zijn; een leefgebied. Neem de Zwolse woningstichtingen Delta Wonen en SWZ. Samen met de gemeente investeerden ze fors in de wijk Holtenbroek, zowel in de herstructurering van de woningvoorraad als in de herinrichting van de openbare ruimte. Of neem de Westelijke Tuinsteden in Amsterdam. Ook daar is de inrichting en het beheer van de openbare ruimte gezamenlijk opgepakt door corporaties en de gemeente. De corporaties zijn financieel verantwoordelijk voor de openbare ruimte en hebben via het opgestelde Uitwerkingsplan invloed op de inrichting daarvan. Het stadsdeel zorgt voor ontwerp, realisatie en beheer van de openbare ruimte. Ondanks deze voorbeelden kunnen we nog een flinke slag maken bij de inrichting en het beheer van het openbare gebied, en daarmee met de leefbaarheid in onze buurten. Allereerst door in de samenwerking tussen corporaties, gemeenten, andere lokale belanghebbenden én bewoners meer te focussen op het gezamenlijke belang. Daarnaast is het zaak het werk gewoon op te pakken als anderen dat niet doen. Daarmee maken we onze beloften waar. Corporaties zijn namelijk altijd in de buurt. Willem van Leeuwen Kijk voor meer informatie op www.aedesnet.nl.

[project]

XXL

voor Avans Hogeschool Breda Het voorplein van de Avans Hogeschool Breda biedt een voorproefje van wat nog komen gaat. Na de uitbreiding van de school is als eerste het nieuwe voorplein ingericht, maar op de rol staan nog een buitenplaza, een parkgedeelte en een groene parkeerplaats. Het totale project belooft veel als je de kwaliteit van het voorplein in ogenschouw neemt. Een majestueus voorplein van forse betonplaten met een veegstructuur, waarbij een sterrenverlichting in de betonplaten, enkele bomen en een wigvormige ‘scherf’ van natuursteen een verwijzing naar de teruggelegde entree maken.

straategie 13

D

Led-verlichting in de betonplaten zorgt ’s avonds voor een omgekeerde sterrenhemel.

Het plan voor de inrichting rond de hogeschool omvat verschillende elementen, zoals een voorplein, parkzone, binnenplaza met terras en parkeerterrein. Elk met een eigen karakter, maar onderling verbonden door een loopzone.

e nieuwbouw voor de Hogeschool heeft twee gezichten: een strak en zakelijk bouwvolume en een organisch gevormd paviljoengebouw dat zich brutaal tegen het strakke deel nestelt. De buiteninrichting doet daar feitelijk nog een schepje verscheidenheid bovenop. Behalve het robuuste voorplein komt er een parkruimte, een patio als aangename binnentuin en een vriendelijk ogend parkeerterrein. Vier elementen met elk hun eigen karakter en functie. “Het voorplein bezit vooral een rationeel karakter,” stelt Jan Bruyn, landschaparchitect bnt en directielid van Pouderoyen Compagnons. “De dominante gevel en forse entree vragen om een stoere inrichting. Bij de forse oppervlakte past qua schaal tevens een groter verhardingsproduct. Een zakelijke inrichting, waarbij je met bepaalde elementen verfijning en contrast inbrengt om die zakelijkheid toch warmte mee te geven of te compenseren. Zo zijn de antracietkleurige betonplaten voorzien van een veegstructuur, zodat je een verfijning van het beeld krijgt. Ook is met bomen in een frisse groene tint contrast aangebracht met de dominante terracottakleurige gevel. Bovendien wordt de fietsenstalling met groen afgezet.” Collega landschaparchitect Femke Brouwer is op zoek gegaan naar een bestratingsmateriaal dat zou passen bij het robuuste, bijna monumentale karakter van de nieuwbouw. “We wilden in elk geval een grootformaat betontegel, het liefst in een XXL formaat. Dat werden esthetische betonplaten van 1 x 2 meter. Het klinkt misschien raar, maar juist bij dergelijke forse betonplaten kun je een mooie

detaillering bereiken. Behalve de veegstructuur hebben wij in de platen led-lampjes laten aanbrengen. Steeds meer lampjes naarmate men de entree van het gebouw nadert. In feite een omkeerde sterrenhemel. Ook de zone van natuurstenen die als een scherf naar de entree loopt, geleidt de route. Langs één gevel zijn in de betonplaten stalen noppen aangebracht, waar enkele ‘bevoorrechte’ parkeerplaatsen zijn aangeven. Voor het overige is sprake van een mooie, vlakke ruimte waar studenten goed moeten kunnen lopen en fietsen. Er zijn ontzettend veel verkeersstromen, mede omdat de school ook voor veel andere dag- en avondopleidingen wordt gebruikt. Verpozen kan hier natuurlijk ook, maar daar zullen de andere ruimtes rondom de school een grotere rol in spelen.”

Betonnen synapsen Met name het parkdeel, dat in feite een voortzetting vormt van het organisch gevormde paviljoen, biedt straks alle aantrekkingskracht om lekker in het gras met je laptop te werken. Een grote waterpartij zal niet ontbreken in dit park, dat mede het gezicht van de school bepaalt vanaf de verkeersweg. Voorts is daar waar het bestaande gedeelte en de nieuwbouw op elkaar aansluiten een buitenplaza met grand café en terras ontworpen. “Een gebied om eveneens lekker te verpozen,” aldus Femke Brouwer. “Op dit schoolplein komen betonnen synapsen, kunstzinnige zitelementen. Ook hier zal het groen niet ontbreken om te zorgen voor een spannende dialoog tussen hard en zacht. In het ontwerp is ervan uitgegaan dat ook deze buitenplaza (deels) met dezelfde betonplaten wordt bestraat. Een 5 meter brede loopstrip verbindt het entreeplein via de centrale hal met de buitenplaza en het daarachter gelegen parkeerterrein. Deze loopstrip, die volgens plan moet gaan worden uitgevoerd in een afwijkend grootformaat betontegel (smalformaat) vormt de ruggengraat van het totale terreinplan. Het parkeergedeelte krijgt eveneens een groen karakter. Strakke, 1,20 meter brede hagen in combinatie met de nodige bomen zorgen voor een vriendelijke parkeerzone.” Deze ruimtes zullen als volgende fasen na het voorplein worden aangepakt. Het voorplein is als eerste aangepakt omdat hier de nieuwe centrale entree van het (onlangs feestelijk heropende) gebouw kwam. Het voorplein moest toch helemaal op de kop omdat er een ondergrondse waterberging is gekomen. Jan Bruyn: “Het voorplein vormt samen met de markante nieuwbouw het aangezicht van

14

straategie

de school. Voorheen lag het gebouw behoorlijk verscholen, maar het toont zich nu volop. Er is echt een beeldmerk naar buiten toe ontstaan.” Femke Brouwer: “Het voorplein vormt een knooppunt van activiteiten. Het is functioneel en zakelijk, maar door de verlichting, de detaillering van de betonplaten en de scherf van gebouchardeerd natuursteen is sprake van een chique uitstraling. Straks krijgt het nog meer cachet als het plein de omslag laat zien van zakelijkheid naar de organische vormen van het park. Het wordt naar onze mening een geslaagde mix van hard en zacht, van zakelijk en informeel, van strakke en organische vormen. We hopen dat het ambitieniveau van de eerste fase een vervolg krijgt

bij de uitwerking van de overige fasen. Het ontwerp ligt er. Ambitie betekent niet dat per se het duurste materiaal nodig is. We hebben hier in feite behalve een aantal zeer bijzondere, hoogwaardige elementen gekozen voor standaardmaterialen, maar dan op een eigen manier toegepast. Dat kan met het asfalt met split voor de paden in het park of voor de betonplaten met de speciale oppervlaktestructuur, led-verlichting en stalen noppen voor het voorplein. Zo’n ontwerpproces is uitdagend en het leuke is ook dat opdrachtgevers enthousiast worden en er dan ook vergaand in mee kunnen gaan. Wat dat betreft is het voorplein écht een belofte voor wat nog gaat komen.” • De studenten worden door de schegvorm van de betonplaten op het voorplein en ’s avonds bovendien door het toenemende aantal led’s naar de entree van het gebouw geleid.

Meer foto’s en specifieke ontwerptekeningen zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Avans Hogeschool Breda Ontwerp: Pouderoyen Compagnons vormgeving van stad en land bv, Nijmegen

www. straategie.nl straategie 15

[project]

Safaripark Beekse Bergen:

Zelfs bestrating ademt Afrika

16

straategie

E

en stukje Afrika van 120 hectare, tjokvol met wilde dieren. Daar komen steeds meer bezoekers op af. Op jaarbasis zo’n driekwart miljoen thans tegenover een half miljoen in 2004. Safaripark Beekse Bergen slaagt erin om steeds beter de ambiance van Afrika te weerspiegelen. Niet alleen door de dierenwereld in de natuurlijke omgeving te laten zien, maar ook door investeringen in gebouwen en bestrating die dezelfde tropische sfeer ademen. Zo ook het nieuwe entreeplein dat de bezoeker verwelkomt alsof het een Afrikaans dorpsplein met z’n kenmerkende rode grond betreft. Uitgevoerd in terracottakleurige betonstraatstenen met een patroon van gele looproutes. Zoals verschillende dierenparken maakt ook Safaripark Beekse Bergen een thematisering- en kwaliteitsslag om bezoekers te trakteren op een boeiend dagje uit. Dat betekent onder andere de introductie van nieuwe diersoorten, het aanleggen van natuurlijk ingerichte verblijfsgebieden en een opzet waarbij men het uitgebreide park in vijf zones per voet kan

bezoeken en zo de tijd heeft om intensiever kennis te maken met de dieren. Wie is er niet ooit met de eigen auto vrij vluchtig doorheen gereden? “Die autosafari maakt plaats voor het wandelen,” aldus vestigingsmanager Matthieu de Sevaux. “Was het vroeger 65% autosafari voor de bezoekers, nu nog 27%, terwijl wij over veel meer bezoekers praten. We motiveren onze bezoekers ook om te gaan wandelen. Er is sprake van een doordachte routing met voldoende rustpunten, horecaplekken en speeltuinen. Tot die motivatie behoort ook het verbeteren van de kwaliteit van de wandelpaden. Geen oude uitstralingsloze asfaltpaden meer, maar comfortabele paden met betonstraatstenen die qua uitstraling veel beter zijn af te stemmen op die Afrikaanse ambiance.” Met meer dan 6 kilometer paden en 8 kilometer rijweg is niet van vandaag op morgen het wegennet opgeknapt. “Dat is een kwestie van de nodige jaren. Bovendien zal een groot deel van de wegen halfverharding of asfalt behouden. Neem alleen al de route van de safari, waar ook de bezoekersbussen gebruik van maken. Maar zeker voor de wandelpaden en pleinen kiezen wij voortaan voor mooi straatwerk. Dat zorgt met z’n fraaie roodachtige tinten voor die Afrikaanse uitstraling. We hebben ook aan gekleurd asfalt gedacht, maar we zitten met enorm veel boomwortels. Dan is een bestrating die je eenvoudig kunt herstellen veel aantrekkelijker.”

Met kleurtinten betonstraatstenen die refereren aan Afrika is het entreeplein bestraat. Het plein heet de bezoekers een warm welkom.

Entreeplein Nadat vorig jaar al een bescheiden deel van de wandelpaden is vernieuwd, is dit voorjaar het entreeplein onder handen genomen. Voorheen liepen de bezoekers tegen een soort muur aan, gevormd door de nachtverblijven van de leeuwen. “Deze zijn allemaal gesloopt

straategie 17

In plaats van een allegaartje aan verhardingen dat er nu veelal ligt, wil Safaripark Beekse Bergen de komende jaren consequent kiezen voor kleurrijke betonstraatstenen voor wandelpleinen en -paden.

Meer foto’s van beide parken zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Libéma / Safaripark Beekse Bergen Ontwerp: Erik van Vliet / Safaripark Beekse bergen

www. straategie.nl

18

straategie

om plaats te bieden aan een nieuw apenverblijf met chimpansees. Vanaf het entreeplein heb je meteen de apen in het zicht. Je loopt nu letterlijk meteen tegen de dieren aan. Ook vanaf de terrassen van het restaurant is de nieuwe groep chimpansees te bekijken. We bezitten inmiddels 50 chimpansees, 4 gorilla’s en 8 colobusapen, verspreid over het park. Het plein vormt een vriendelijke entree, maar is tevens te gebruiken voor activiteiten zoals Afrikaanse percussie, dans et cetera. Men kan er door de omvang van 1600 m2 ook gaan zitten eten, even rusten of verzamelen voor de busof bootsafari. Architect Erik van Vliet heeft als ervaren dierentuinarchitect het nieuwe apenverblijf en plein vormgegeven, waarbij wij zelf de detailinvulling hebben bepaald. Het was onze wens om voor betonstraatstenen te kiezen, vanwege de beoogde uitstraling tegen een beheerst kostenniveau. Uitgangspunt was de terracottatint, waarbij met gele stenen wandelroutes zijn aangeduid. Zo krijg je ook nog een speels plein. Rond het apenverblijf is een breed wandelpad in dezelfde rode betonstraatstenen aangelegd. Het is een fraai begin van een dagje Beekse Bergen.” Op deze manier verandert het recreatieoord, dat als werkgelegenheidsproject door de gemeenten Tilburg en Hilvarenbeek in de jaren ’60 is aangelegd, in een hoogwaardig, sfeervol dierenpark. Dat heeft letterlijk en figuurlijk soms de nodige voeten in de aarde, omdat er heel veel kabels en leidingen liggen. “Zomaar even iets slopen en een nieuwe bestrating aanleggen, is er niet bij. Het wemelde van de stroomkabels naar de vele gebouwtjes als dierenverblijven. Nu werken wij veel meer met elektra en gas via respectievelijk oplaadbare units en flessen propaangas. Maar ga je graven, dan kom je het nodige aan kabels tegen. Onder het entreeplein hebben wij de zaken opnieuw geordend en er een goede, gestabiliseerde fundering onder aangelegd. Het gaat om forse ingrepen. Wij zullen de komende jaren steevast de wandelpaden opwaarderen, maar stuk voor stuk. Wél zullen wij de eenheid bewaren en voor het-

Koud en warm in Dierenrijk Europa Net als Safaripark Beekse Bergen behoort Dierenrijk Europa in Nuenen tot de Libéma Groep. Ook in Dierenrijk Europa zijn de wandelpaden en pleinen onder handen genomen. Ook hier is gekozen voor sfeervol straatwerk met betonstraatstenen, waarbij per verblijfsgebied is ingezoomd op een eigen sfeer. Zo hebben de dieren uit het hoge noorden een bestrating gekregen die iets van die kou weergeeft in de vorm van blauwgrijze betonstraatstenen. Bij de mediterrane diersoorten zijn juist warmere tinten betonstraatstenen toegepast. “Dat is heel leuk gedaan. Op die manier sluit je aan op de ambiance die je voor een dierenthema wilt. Zonder die eenheid in bestratingen uit het oog te verliezen.”

zelfde bestratingsmateriaal kiezen. De grootste fout die je kunt maken als dierenpark is een allegaartje aan voorzieningen, bovenop de toch al drukke variatie aan dieren en verblijfsgebieden. Je moet de nodige eenheid en rust aanbrengen in de uitstraling, qua type afscheiding, bewegwijzering en bestrating. Dat komt de natuurlijke sfeer van dit stukje Afrika ten goede.” •

[van formaat]

De stelling

De resultaten van het stemmen op de maandelijkse Stelling op de website www.straategie.nl: Ik heb inmiddels extra maatregelen genomen om wateroverlast op straat te voorkomen c.q. te verminderen. Eens 22% Oneens 78% Ik heb belangstelling voor het thema bestratingen en lichtreflectie, waarmee mogelijk te besparen valt op het aantal lichtmasten. Eens 87% Oneens 13% Nieuwe stelling maand december 2007 op www.straategie.nl: Het aanleggen van bestrating in de (natte) wintermaanden vergt extra aandacht, maar is prima mogelijk.

Straategie hoog gewaardeerd De uitslag van het onafhankelijk lezersonderzoek onder de Straategie-lezers is bekend: het magazine wordt hogelijk gewaardeerd met een gemiddeld rapportcijfer van ruim 7,8. De helft van de ondervraagden vindt het magazine bovendien de laatste jaren kwalitatief verbeterd. Er zijn ook punten voor verbetering genoemd: zo zou men wat meer variatie en diepgang van artikelen willen zien. Zonder overigens de projectbeschrijvingen te verminderen, want daarvoor is veel interesse en waardering. De website www.straategie.nl wordt door 1 op de 5 lezers geraadpleegd. Om dat bezoek aanzienlijk te vergroten, zou meer interessante informatie moeten worden opgenomen. Vanzelfsprekend zal de redactie de verbeterpunten ter harte nemen. Opvallend is ook dat 28% van de lezers het magazine doorgeeft aan collega’s en dat 27% alle exemplaren bewaart als naslagwerk. Maar liefst 92% wil Straategie graag blijven ontvangen, het liefst eenmaal per kwartaal. Eenderde van de lezers geeft de voorkeur aan een maandelijkse uitgave. Belangrijk is tevens dat 63% van de lezers de eigen projecten wil aanmelden voor een projectreportage in het magazine. Op die manier wordt het niet alleen een magazine vóór u, maar ook dóór u. Dat zou de rol van vakinformatie en inspiratiebron - die ook nu al door de lezers worden gewaardeerd - verder kunnen versterken. Straategie dankt namens het onderzoeksbureau Integron alle respondenten die hebben meegewerkt aan het telefonische onderzoek. U helpt ons én uzelf vooruit met een goed vakmagazine.

Positief over machinaal straten Arbeidsrisico’s bestratingsbranche Op de Dag van de Straatmaker werd de brochure ‘Arbeidsrisico’s in de bestratingsbranche’ uitgereikt door de heer F. Leerkes, landelijk projectleider GWW van de Arbeidsinspectie. De brochure beschrijft de belangrijkste arborisico’s in de bestratingsbranche. Betrokken partijen kunnen lezen waar men op moet letten, wat men moet regelen en waar de Arbeidsinspectie bij inspecties op zal letten. Er wordt ingegaan op: fysieke belasting, trillingen, geluid, blootstelling aan kwartsstof en aanrijdgevaar. Investeren in goede arbeidsomstandigheden draagt bij aan het gezond houden van werknemers, bedrijven en toekomst van bestratingen. De brochure is te downloaden via www.obn.nl

Succesvolle Dag van de Openbare Ruimte De Dag van de Openbare Ruimte 2007 was een succes. De dag werd bezocht door ruim 1.600 bezoekers die de vakbeurs gemiddeld waardeerden met een 7,5. Vooral het eendaagse concept valt in goede aarde, alsook de verscheidenheid aan stands. Deze editie waren er 200 exposanten. Ook Straategie was aanwezig om de bezoekers te stimuleren om hun (fraaie) bestratingsprojecten aan te melden voor publicatie. De Dag van de Openbare Ruimte krijgt in 2008 een vervolg met de 5e editie.

Via een mini-enquête werd de straatmakers op de Dag van de Straatmaker gevraagd naar hun houding ten opzichte van machinaal straten. De overgrote meerderheid wil de methode, als de situatie zich daartoe leent, toepassen. Ook de richtlijn van de Arbeidsinspectie en de groeiende belangstelling bij gemeenten worden gewaardeerd. Wel ligt er nog een schone taak voor de techniek om de methodes te verbeteren. ja nee De richtlijn van de Arbeidsinspectie is goed voor de toekomst van het vak straatmaker 76% 24% Ik zal zélf waar mogelijk machinaal straten toepassen 79% 21% Ik ervaar bij gemeenten meer belangstelling voor machinaal straten 61% 39% De technieken en machines zijn voldoende ontwikkeld voor een kwalitatief verantwoord resultaat 49% 51% Betonnen bestratingsmaterialen zijn zeer geschikt voor machinaal straten 92% 8% Gebakken materiaal en natuursteen zouden ook waar mogelijk machinaal moeten worden verwerkt 34% 66%

straategie 19

[project]

Plein op parkeerdak

Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift Bijschrift

20

straategie

Betonnen daktegels in twee vrolijke kleuren zorgen voor een aangenaam tweede maaiveld op het parkeerdek. De antracietkleurige betontegels

H

et langgerekte dak van de parkeergarage tussen de flat aan De Brink in Den Haag was altijd een wandeldak geweest, met toegang tot woningen en garage. Maar dan saai en grauw qua uitstraling. Anderhalf voetbalveld zwart gietasfalt. En kwalijker: technisch onvoldoende omdat door de instraling van de zon het dak bijzonder heet kon worden (tot 60 graden Celsius), dan ging werken en lekkages opleverde. Eigenaar Vesteda Groep koos voor een grondige renovatie, waarbij A3 architecten het dak meteen tot gebruiksplein omdoopte. Met twee vrolijke kleuren dakbetontegels is een vriendelijke bestrating aangebracht. Inclusief twee sportvelden om te basketballen en badmintonnen. Een hardhouten loper schakelt over een lengte van 153 meter alle elementen aaneen. Behalve de speelvelden zijn er overdekte toegangen naar de parkeergarage aangelegd, die tevens voor meer daglicht in de garage zorgen. Precies op het stramien van de betontegels zijn banken, boombakken, lantaarnpalen, steenkorven en kunstobjecten aangebracht, om de door de architect beoogde strakke ritmiek te verkrijgen. Technisch is de dakbestrating uitgewerkt door aannemer BetonRestore, dakdekker Consolidated en Engelsman Hoveniers. Daartoe behoorde ook

voor de speelvelden zijn extra vlak qua oppervlak.

de eis van de geordende maatvoering conform de gebruikte tegelmaat, mede om het zaagwerk te minimaliseren. Als bestrating zijn speciale, extra stevige dakbetontegels gebruikt. Voor de speelvelden in een uitvoering met extra vlakheid. Het wooncomplex beschikt nu over een aangenaam plein, ver boven maaiveld. Een voorportaal dat in niets meer doet denken aan het voormalige asfalt parkeerdak. Letterlijk en figuurlijk is het nu beton op hoog niveau. •

Meer foto’s van dit tweede maaiveld zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Vesteda Groep Ontwerp: A3 architecten, Rotterdam

www. straategie.nl

straategie 21

[project]

Eigentijds straatbeeld in Balk

D

Meer foto’s zijn te vinden op www.straategie.nl Opdrachtgever: Gemeente Gaasterlân-Sleat Ontwerp: Gemeente Gaasterlân-Sleat

www. straategie.nl

22

straategie

e Friese gemeente Gaasterlân-Sleat is druk in de weer om in de verschillende dorpskernen de riolering en/of bestrating op te knappen naar de hedendaagse maatstaven wat kwaliteit en uitstraling betreft. Zo is in de dorpskern Balk het centrum opnieuw bestraat, waarbij de toegangen fraaie kruisingen met kleurvaste betonstraatstenen hebben gekregen. “Het gaat om nauwe, drukke kruispunten die visueel eruit moeten springen, mede om de attentie voor de verkeersdeelnemers te vergroten,“ aldus Johan van der Ploeg van de gemeente, die de civiele projecten coördineert. “Het centrum zelf is met een klinker in een egale kleur rood uitgevoerd, maar die verkeersknooppunten zijn met felrode betonstraatstenen, gele banen en zwart-witte drempelaanduidingen extra opvallend. Je ziet écht dat je hier moet opletten. En het ziet er ook nog eens fraai uit.” Voorts worden her en der woonstraten voorzien van een nieuwe bestrating, op het moment dat er een nieuwe riolering wordt aangelegd. “Wij proberen thans zoveel mogelijk af te koppelen en hemelwater gescheiden af te voeren. Verschillende woonstraten zijn inmiddels van een nieuwe riolering voorzien, waarbij er meteen een nieuwe bestrating in komt. Nieuwe betonstraatstenen, deels kleurvast voor de goten en kruisingen. Weer dat visuele aspect. De straten ogen netjes en eigentijds.” Een derde toepassing van betonnen bestratingsmaterialen betreft waterdoorlatende betonstraatstenen die voor de centrumstraat De

Warren zijn toegepast. “Het afkoppelen van de riolering doen wij op verschillende manieren. Soms met rioolbuizen, maar sinds kort ook met waterdoorlatende betonstraatstenen. We hebben voor 70 tot 80% een geschikte zandondergrond binnen de gemeente GaasterlânSleat, waarbij dit systeem toepasbaar is. Wel moeten we opletten voor de leemkoppen in de ondergrond. De straat die recent is aangelegd functioneert goed, op één punt na waar we met zo’n specifieke ondergrond te maken hebben. Daar zoeken wij nog een oplossing voor. Het regenwater wordt nadat het is geinfiltreerd en gebufferd naar het riviertje de Luts geleid. Dit boezemwater loopt door ons centrum. Het is voor ons de eerste keer dat we een dergelijk systeem toepassen. Theoretisch werkt het. We zullen in de praktijk zien hoe het uitpakt. Maar als je niets doet, niets uitprobeert, kom je ook niet vooruit. Je wilt tenslotte voortdurend zaken als verkeersveiligheid, wateroverlast en kwaliteit en sfeer van bestratingen verbeteren.” •

[project]

Blauw Vredespad tussen kerk en moskee N

adat de bewoners van de Goudse wijk Oosterwei ter gelegenheid van een wijkfeest een verbindend pad hadden geschilderd tussen de Vredeskerk en Assalam Moskee, hebben de kunstenaars Kamiel Verschuren en Ties ten Bosch er een blauw Vredespad van gemaakt, in opdracht van culturele instelling Het Kunstgebouw. Deze verbinding symboliseert de wil tot samenwerking en onderling contact. Het pad is niet kaarsrecht, maar losjes van structuur om de open verbinding tussen bewoners te karakteriseren. Door de aanwezige betontegels en betonstraatstenen van drie blauwtinten thermoplast te voorzien, is het Vredespad benadrukt en bestendigd. De weg van de vrede moet men immers blijven bewandelen. •

[highlights]

Highlights projecten naar kleur, formaat en toepassing Avans Hogeschool, Breda Kleur: Formaat: Toepassing:

grijs, met schaduweffect door veegstructuur betonplaten 100 x 200 cm een XXL formaat betonplaat passend bij een rationeel voorplein, waarbij led-verlichting in de betonplaten voor een omgekeerde sterrenhemel zorgt

Safaripark Beekse Bergen, Hilvarenbeek Kleur: Formaat: Toepassing:

terracotta plein met gele looproutes betonstraatstenen 10 x 21 cm een sfeervolle bestrating in safaritinten, passend bij de ambiance van Afrika met zijn roodgetinte grondsoort

Parkeerdak, Den Haag Kleur: Formaat: Toepassing:

vrolijke kleuren geel en rood, met extra gladde zwarte tegels voor de speelvelden betonnen daktegels 60 x 60 cm in plaats van een troosteloos bitumen dak een aangenaam tweede maaiveld op een parkeerdek, om lekker te spelen en te verpozen

Centrum Balk, Gaasterlân-Sleat Kleur: Formaat: Toepassing:

felrood met felgele accenten, zwart-witte drempelaanduidingen betonstraatstenen 10 x 21 cm accentuering van kruispunten, opwaardering van woonstraten en waterdoorlatende betonstraatstenen

straategie 23