Workshop Slim en Snel, 26 november 2010, Nyenrode De deelnemers aan de tweede workshop van het Netwerk Slim&Snel hebben hard gewerkt. In een korte elevator pitch gaven de partijen aan wat de verwachtingen zijn rondom het netwerk, wat voor onderzoeksvragen van belang zijn in het kader van het onderzoek naar de duurzame renovatie van seriematig gebouwde woningvoorraad in bewoonde staat en welke acties daaruit voort moeten vloeien. De thema’s uit de verschillende elevator pitches werden samengevat in een beperkt aantal thema’s die in groepen werden uitgewerkt tot een overzicht van concrete onderzoeksvragen en acties. Hieronder de acties die door de deelnemers aan de workshop als het meest belangrijk en het minst belangrijk werden onderscheiden. Iedere deelnemer kreeg 5 groene stickers en 2 rode om respectievelijk een actie te kenmerken als belangrijk of als onbelangrijk. Verderop in het verslag een uitgebreidere weergave van de workshop.
Thema’s, geclusterd naar onderzoeksvragen vanuit de deelnemers 1. Thema en tijd overstijgend 2. Techniek 3. Financieel 4. Ketensamenwerking 5. Bewoners
Top 5 meest belangrijke acties 1. Onderzoek verdienmodellen in andere branches gebaseerd op netwerken en vertaal die naar onze branche (9 stemmen) 2. Woonomgeving (7 stemmen) Onderzoek wijst uit dat bewoners hun woonomgeving vaak belangrijker vinden dan hun woning zelf. Het gaat om de beleving van het wonen. Het gaat hierbij om aspecten als prettig, veilig, comfort, (economische) waarde, nabijheid en bereikbaarheid 3. Algemeen duurzaamheidsbewustzijn in de bewoonde omgeving.(7 stemmen) Zowel voor‐ als achteraan enthousiasmeren 4. Formuleer prestatie indicatoren voor het meetbaar maken van de toegevoegde waarde van ketenintegratie (6 stemmen) 5. Pleidooi voor een serie van 1 (5 stemmen) Pak het niet te grootschalig aan, adviseert de groep. Ga uit van seriematig, maar pas het druppelsgewijs toe: een serie van 1. Er zijn succesverhalen van verduurzaming bij mutatie. Hierbij kan een sneeuwbaleffect optreden. Mensen zien bij de buurman wat een succesvolle renovatie betekent en willen het vervolgens ook zelf. Voorbeeld is de rugzakbadkamer.
Top 3 minst belangrijke acties: 1. Woningtype en bouwjaar vaststellen (4 stemmen) Om de woningvoorraad goed in beeld zijn is een inventarisatie van woningtype en bouwjaar belangrijk. 2. Kansen voor krimp (3 stemmen) Bijvoorbeeld door het samenvoegen van woningen 3. Bepaal het verdienmodel van de keten (3 stemmen)
Presentielijst Kennisinstanties: SEV
Jan Willem van de Groep
Squarewise
Noor Huitema-Hellemans
CfS Nyenrode
Anke van Hal
Inbo
Rutger Oolbekkink
OTB-TU Delft Hogeschool Utrecht, lectoraat Vernieuwend Vastgoedbeheer
Henk Visscher
TUDelft
Eefje van der Werf
TUDelft/INBO
Laura Talsma
Henk Brinksma
Participanten: Ymere
Dirk Jacobs
Alliander
Wilfred Smith
Alliander
Albert Jan Bor
Bouwmaatschappij Ufkes Apeldoorn BV
Johan Wessels
Heijmans
Bas Groothelm
Fareno - van Wijk Vastgoed Onderhoud
Ellert Janssen
Fareno - Schildersbedrijf de Vries
Roelof de Vries
INBO architecten
Trude de Vroomen
INBO bouwkunde
Kees Brons
Dura Vermeer Bouw Rotterdam BV
W. de Ridder
uitgenodigd via Leonie Vastbouw
Remond Molenkamp
Elevator pitches Problemen/redenen om mee te doen: Ymere Er zijn steeds meer VVE’s omdat veel bezit verkocht wordt, dit is een probleem voor de samenwerking en renovatie Meergezinswoningen zijn energetisch beter dan eengezinswoningen; ze zijn al geïsoleerd. Nu stagneert het proces. Er zijn veel hobbels in de keten, vooral in de staart van een renovatieproject. Alle voorbereidingen voor een energie renovatie traject in een wijk kosten erg veel tijd en geld‐ bewoners trekken er vaak op het laatste moment de stekker uit, wat veel geld kost. De betrokkenheid met bewoners zit pas in de staart van een traject. Drijfveer om mee te doen met S&S: kansrijke woningvoorraad creëren. Kennisdeling en kenniskracht uitstralen. Wat zijn de needs en benefits van huurder en aanbieder? Wat speelt er aan de vraagzijde en wat aan de antwoordzijde. Waar liggen kansen voor energierenovaties? Hoe ziet een ketenproces eruit? Nu is het sterk tussen marktpartijen en komen bewoners er niet bij kijken, wat verkeerd is. Zij zijn de uiteindelijke markt. Welke duurzame concepten (technisch) zijn nu al voorhanden? Hogeschool Utrecht: Wil studenten in het vierde jaar onderzoek laten doen voor netwerk De meeste opleidingen zijn vinex‐gericht. Focus gaat nu ook naar oudere woningen Wil een promotieonderzoek starten binnen het thema Studenten kunnen aan het thema werken, en hopelijk worden collega’s meer geïnteresseerd erin. Volker Wessels Innovatieve leider zijn Kennis bundelen/verspreiden/marktonderzoek Wat is de aanleiding van een projectleider om een ambitieus project te starten? Liander Inzicht in energie geven door E‐atlas. Deze geeft inzicht aan corporaties, waar te besparen is en wat het voordeel is. Slimme meter maakt inzichtelijk. Klantbehoefte moet duidelijk aanwezig zijn Zoekt naar optimale samenwerkingsvormen/kennis bewonersgedrag INBO Wanneer investeren om grootschalig hoog te renoveren? Het is moeilijk om particulieren mee te krijgen, hoe krijgen we dat voor elkaar Opdrachtgeverschap: corporaties, er is een muur tussen opdrachtgever en –nemer Fareno Stimuleert een betere leefomgeving Hoe betaalbaar is het vraagstuk (bijv. voor corporaties). Het moet renderend zijn voor alle partijen, door een integrale aanpak
Samenwerkingsvorm binnen bouwkolom‐ een nieuw proces in plaats van aannemer en onderaannemer. Onderhoudsscenarios
Heijmans Heeft veel succes geboekt met het inzetten van 3d bouwmodellen. Wat is de haalbaarheid van nieuwbouw? Er zijn enorme kansen voor het seriematig verbeteren van de bestaande bouw, in ketens.
Thema/tijd overstijgend Woonomgeving Onderzoek wijst uit dat bewoners hun woonomgeving vaak belangrijker vinden dan hun woning zelf. Het gaat om de beleving van het wonen. Het gaat hierbij om aspecten als prettig, veilig, comfort, (economische) waarde, nabijheid en bereikbaarheid Integrale benadering sociaal, economisch, technisch en ruimtelijk Inventariseer inspirerende voorbeelden Leren van ervaringen uit het verleden. Inventariseer inspirerende voorbeelden waar de woonomgeving centraal heeft gestaan ‐ Focus op de rijwoning (?) Verhouding levensduur – kosten. De gemiddelde leeftijd van woningen is 120 jaar. Hou hiermee rekening bij het bepalen van de woningen waarin je investeringen doet. Pak niet het laaghangend fruit, maar bepaal van te voren de meest waardevolle woningen Pleidooi voor een serie van 1 Pak het niet te grootschalig aan, adviseert de groep. Ga uit van seriematig, maar pas het druppelsgewijs toe: een serie van 1. Er zijn succesverhalen van verduurzaming bij mutatie. Hierbij kan een sneeuwbaleffect optreden. Mensen zien bij de buurman wat een succesvolle renovatie betekent en willen het vervolgens ook zelf. Voorbeeld is de rugzakbadkamer. Kansen voor krimp Bijvoorbeeld door het samenvoegen van woningen Woning Aanpasbaar, toegankelijk, comfort ruimte
Techniek – acties en onderzoeksvragen Woningtype en bouwjaar vaststellen Om de woningvoorraad goed in beeld zijn is een inventarisatie van woningtype en bouwjaar belangrijk. Inventarisatie prefab bouwsystemen ‐ Welke prefab bouwsystemen zijn er al voor de renovatie? ‐ Wat zijn de voor‐ en nadelen (kosten, energiebesparing, etc.) Bemetering Welke metingen zijn noodzakelijk voor de prioritering van de aanpak Toekomstige technologien faciliteren In de renovatie ook rekening houden met toekomstige ontwikkelingen. Hiervoor alvast “stekkers” opnemen. Duurzaam gedrag meetbaar maken
Een duurzame renovatie valt in het niet bij niet‐duurzaam gedrag van bewoners. Vaak hebben mensen geen idee hoeveel energie ze verbruiken. Gebruik technologie om het zichtbaar te maken en om het leuk te maken. Bijvoorbeeld een ijsberg op je laptop die krimpt als je meer gaat douchen of energie gebruikt: het gadget‐element dus. Er is al de nodige ervaring opgedaan met dergelijke Home Energy Management Systems. Nadeel is dat er op den duur gewenning optreedt.
Financieel ‐ onderzoeksvragen 1. Bepaal de optimale mix van kwaliteit‐kosten en proceskosten 2. Welke rol kunnen beleggers en pensioenfondsen spelen in het netwerk? 3. Andere verdienmodellen Bijvoorbeeld het stimuleren van duurzaamheid, rendement op termijn, overlastreductie Win‐win‐win van makers, vragers en bewoners. 4. Wat is de meest kansrijke woningvoorraad Is het beter om te gaan voor het “laaghangende fruit” of kies je voor een kwaliteitsimpuls van de beste woningen? 5. Welke financiële prikkels kan de overheid bieden? Denk aan versnelde procedures of positieve communicatie. 6. Wat zijn aantrekkelijke financieringsconstructies voor bewoners?
Financieel ‐ acties 6. Onderzoek succesvolle financieringsmodellen in het buitenland 7. Organiseer een studiemiddag om kennis in Nederland ten aanzien van de onderzoeksvragen te bundelen 8. Benader financiële instellingen met vragen over duurzame producten (“keuringsdienst van waarde”) 9. Onderzoek verdienmodellen in andere branches gebaseerd op netwerken en vertaal die naar onze branche Bijvoorbeeld Ideal (betalingssysteem waar alle banken aan meewerken) en Fleurop (virtuele bloemenbezorging waar veel bloemisten bij zijn aangesloten) 10. Overleg met overheid over financiële prikkels die geen geld kosten
Bewoners – onderzoeksvragen en acties 1. Algemeen duurzaamheidsbewustzijn in de bewoonde omgeving. Zowel voor‐ als achteraan enthousiasmeren 2. Wat levert een renovatie op (people, planet, profit)? Dit moet meetbaar en zichtbaar gemaakt worden 3. Good en bad practices in kaart brengen ‐ Best en worse practices vooraf ‐ Best en worse practices achteraf 4. Wat zijn positieve en negatieve triggers voor bewoners om mee te doen met een renovatietraject? 5. Hoe richt je de communicatie optimaal in? Acties inventariseren in de ma
Ketensamenwerking – onderzoeksvragen 1. Hoe kunnen we de keten optimaal organiseren? 2. Wie zijn daarbij betrokken? 3. Hoe specifiek is ketenintegratie voor een woningbouwcorporatie in de relatie tot particulier opdrachtgeverschap? 4. Hoe maak je de toegevoegde waarde van de keten meetbaar? 5. Welke belemmingeringen liggen er vanuit de overheid? Bijvoorbeeld EU aanbestedingsregels.
Ketensamenwerking – acties 1. Zorg dat alle partijen vertegenwoordigd zijn in het netwerk 2. Formuleer prestatie indicatoren voor het meetbaar maken van de toegevoegde waarde van ketenintegratie 3. Bepaal welke belemmeringen er liggen vanuit huidige aanbestedingsregels voor ketenintegratie 4. Geef handvatten voor opdrachtgevers voor innovatie aanbestedingen 5. Bepaal het verdienmodel van de keten
