Wonen zonder Zorg(en) in Veenendaal: Marktplaats 'Innovaties in de woonzorg De zorg in Nederland is in beweging. Dat creëert niet alleen uitdagingen, maar ook kansen voor bijvoorbeeld gemeenten, woningcorporaties en zorgaanbieders. Na Utrecht, Nieuwegein, Stichtse Vecht en Amersfoort was op 17 maart de gemeente Veenendaal het podium voor een bijeenkomst onder de paraplu van het initiatief ‘Wonen zonder Zorg(en)’. De Gemeente organiseerde een zeer druk bezochte marktplaats “Innovaties in de woon-zorg”, waar de Economic Board Utrecht (EBU) en de Kamer van Koophandel Midden-Nederland (KvK) met het initiatief ‘Wonen zonder Zorg(en)’ te gast waren.
De organisatoren hadden als doel samen met de aanwezigen bewustwording te stimuleren van de opgave die er ligt en samen nieuwe oplossingen te bedenken voor de regionale woon- en zorgmarkt.
Dagvoorzitter Mari Carmen Oudendijk opende de bijeenkomst in de volle raadszaal van het gemeentehuis van Veenendaal. Het is niet verwonderlijk dat deze bijeenkomst in Veenendaal plaatsvond, want Veenendaal is vooruitstrevend op het gebied van ICT en bouw.
Wethouder Economische Zaken Marco Verloop vertelde over de alweer derde marktplaats in Veenendaal. Na ICT en ICT & de maakindustrie nu dus het thema innovatie in woon-zorg centraal. Verloop: “Het idee achter de 1
marktplaatsen is het bij elkaar brengen van partijen die iets met elkaar hebben of iets met elkaar moeten gaan hebben, op actuele thema’s”. De gemeente doet het niet alleen, maar met de ondernemers in Veenendaal. De wethouder: “Draagvlak bij de ondernemers is erg belangrijk. We moeten samen probleemeigenaar zijn, samen dit soort sessies organiseren en samenwerken, dan pas is er kans op succes”.
Een kort vragenrondje liet het pluimage van mensen in de zaal zien: vertegenwoordigers van de bouwsector, installatiebedrijven, zorgaanbieders, bewonerscommissies, woningbouwcorporaties, seniorenplatform Veenendaal, WMO-forum Veenendaal, verzekeraars, Ondernemerskring Veenendaal en uiteraard de gemeente, de KvK en de EBU.
Een behoorlijke opgave Uitdagingen worden door deze gemeente met open armen ontvangen, volgens Oudendijk. En die uitdagingen zijn er op het gebied van de zorg. De zorg gaat namelijk drastisch veranderen. Taken gaan bijvoorbeeld van het rijk naar de gemeentes. De bijeenkomst was er om de mouwen op te stropen, de uitdagingen te zien, maar ook de kansen en om samen oplossingen te bedenken. Verloop: “Het is een enorme klus. 1 januari 2015 blijft staan, terwijl veel nog niet bekend is. Daar kan je om treuren, maar in Veenendaal beschouwen we het als een nieuwe opdracht. We hebben de handschoen opgepakt, we laten het niet willoos over ons heen komen. We moeten gebruik maken van elkaars ideeën”.
2
Vervolgens werd uit de doeken gedaan welke uitdagingen er precies op gemeenten, vastgoedeigenaren en zorgaanbieders afkomen.
Het publiek keek aandachtig naar de eerste video, waarin duidelijk werd dat de zorg in Nederland onder druk staat, doordat de vergrijzing toeneemt en de zorgbehoefte verandert (bijvoorbeeld meer maatwerk).
Voor de meeste aanwezigen kwam dit bekend voor. “techniek is nodig”, werd opgemerkt, “het kan anders, het kan goedkoper”. Ook Jasper Coppes van Leertouwer gaf aan: “De zorg rendabeler maken kan. Nachtzorg kan slimmer worden ingericht met sensoren en video bijvoorbeeld, in plaats van gaan kijken. Er lijken nog wat gevoeligheden met betrekking tot privacy, maar dat hoeft niet. Daarover gaat Leertouwer graag in gesprek met andere partijen”. Ook werd er een demoproject in Woerden genoemd, waar proefwoningen geschikt zijn gemaakt voor mensen die extra hulp nodig hebben.
3
Het bewustzijn bij senioren laat te wensen over, werd opgemerkt door een vertegenwoordiger van het seniorenplatform Veenendaal. En senioren die al iets aan hun woning laten aanpassen zijn op een hand te tellen. Wethouder Wonen Arianne Hollander: “De Gemeente heeft ook de rol partijen bewust te maken van de opgave die er ligt”.
Hoe staat het ervoor in de regio? De ‘zorgbestendigheid’ van de huidige woningvoorraad laat te wensen over, woningen moeten worden opgeplust. Daarover vertelde Irene Houkes, die enkele resultaten presenteerde van een onderzoek door Estea. De provincie Utrecht is een van de regio’s met de grootste opgave als het gaat om zorg en geschikte woningen. “De piek in de vergrijzing moet nog komen. Als we niks doen, hebben we zo meteen een groot probleem”, liet Houkes weten. Estea heeft gekeken naar waar en wanneer er knelpunten ontstaan en investeringen (wat betreft bouw en domotica) nodig zijn.
4
Uit het onderzoek blijkt dat, omdat er voor ‘intramuraal licht’ geen indicaties meer komen, daar het overschot snel oploopt, maar voor intramuraal zwaar, verzorgd wonen (aanleunwoningen) en geschikt wonen (0tredenwoning) ontstaan tekorten. Domotica voor een woning kost tussen 8.000 en 20.000 euro. Bouwkundige aanpassingen tussen 10.000 en 65.000 euro. Per woning is dat dus al snel 18.000 tot 85.000 euro. Dat in ogenschouw genomen, blijkt dat in de Gemeente Veenendaal 71% groei nodig is ten opzichte van het huidige woonaanbod. En er is een investering nodig in de regio Heuvelrug en Vallei van tussen 71 miljoen en 750 miljoen.
Voor gemeenten hebben de ontwikkelingen consequenties: zij zullen moeten zorgen voor passende woningen en ze moeten de capaciteit in kaart brengen, afspraken maken met woningcorporaties en de bewustwording bij burgers vergroten. Ook zorgaanbieders moeten bekijken hoe woningen voor ‘intramuraal licht’ geschikt te maken zijn voor ‘intramuraal zwaar’ en hoe vastgoed voor ‘intramuraal licht’ geschikt gemaakt kan worden voor verzorgd wonen. Voor ondernemers in de bouw, installatiewerken, zakelijke dienstverlening en domotica leveren de ontwikkelingen kansen op, gaf Houkes aan.
Houkes liet ten slotte ook nog weten dat men niet op zoek is naar producten, maar naar oplossingen. Alle producten samen moeten een oplossing gaan vormen. Het rapport met alle cijfers is via deze link te vinden.
5
Hollander reageerde op de presentatie door aan te geven dat de piek van de vergrijzing misschien nog wel even op zich laat wachten, maar dat de opgave voor Veenendaal daardoor niet kleiner is. Veenendaal is daarom in Foodvalley-verband ook betrokken bij het initiatief Woon Bewust. Ook zit de gemeente met de zorgverlener Charim om tafel om te zien hoe de verschuivingen in het woonzorgaanbod op te vangen zijn. “We organiseren deze bijeenkomst niet voor niets!”
Uitdagingen en kansen voor ondernemers en gemeenten Er volgde een tweede video waarin Aad Koster, directeur van ActiZ aan het woord kwam. Langer thuis wonen, of langer zelfstandig wonen, is wat mensen willen, volgens Koster. Voldoende geschikte woningen vormen daarbij een uitdaging, net als veranderingen in wet- en regelgeving. Voor ondernemers zijn er volop kansen. Kijk voor onder andere de ‘drie bekende B’s’ en hoe een woninginrichter kan bijdragen aan langer zelfstandig wonen de video.
6
Koster gaf in de video ook aan dat de meeste mensen niet bezig zijn met ouder worden en de gevolgen daarvan. De zaal beaamde dit; zelf waren de aanwezigen ook niet echt bezig met de gedachte hoe zij willen en kunnen wonen in de toekomst. De uitdagingen zijn er niet alleen voor gemeentes, zorgverleners en ondernemers: de investeringen zullen voor een groot deel ook bij de burgers komen te liggen. Hollander: De opgave zal vooral bij de inwoners zelf terecht komen. Als je daar als bewoner tijdig over nadenkt, is dat ook heel goed mogelijk”. Verloop: “Het is een uiterst complex verhaal, maar het is belangrijk om bij onszelf te beginnen. De overheid regelde het allemaal voor ons, maar we moeten nu zelf zaken in het dagelijks leven aanpassen, drempels vervangen, ook als het nu nog prima gaat.”
De opgave creëert ook economische kansen De opgave is zeker niet per definitie negatief. Deze investeringen brengen ook bedrijvigheid en economische kansen voorde regio met zich mee. Verloop: “Zorgen voor elkaar is belangrijk, maar ook gevoel voor ondernemerschap, business. Er zit heel nadrukkelijk ook een economische component aan. Ik wil met dit thema ook verder om te bekijken hoe we Veenendaal aantrekkelijk kunnen maken voor bedrijven, die zich met dit soort ontwikkelingen bezighouden”.
7
Samenwerken is essentieel Er was tijdens de bijeenkomst consensus als het gaat om samenwerken als sleutel tot succes om het vraagstuk aan te pakken. Het gaat daarbij om samenwerking tussen bijvoorbeeld bouw- en installatiebedrijven, domotica-aanbieders, zorginstellingen, woningcorporatie en gemeentes.
Maarten van der Boon, Leertouwer: “Ontwikkelingen in de zorg maakt dat we langer thuis moeten blijven wonen. Maar veel woningen zijn nog niet aangepast aan die situatie. Er is eigenlijk geen partij in Nederland die dat alleen kan oplossen. Daarom is samenwerking juist in het beantwoorden van dit vraagstuk heel belangrijk”. Doret Brandjes van de Economic Board Utrecht vult aan: “Samenwerken in de keten maakt het opplussen van de woning efficiënter, goedkoper en duurzamer. Dat is belangrijk om het voor de burger betaalbaar te maken. En dat opplussen van de woning kan ook vaak veel efficiënter dan tot nu toe gebeurt. Daarbij kan er ook een verbinding worden gemaakt met het energiezuinig maken van de woning, waardoor de maandelijkse kosten worden teruggebracht”.
8
Vier pitches: petjes op! Naar aanleiding van 4 pitches werden al de nodige voorstellen voor samenwerking gedaan. Na iedere pitch was er een stelling. Het publiek maakte met petjes kenbaar of ze het eens of oneens waren met de stelling (petje op is eens, petje af oneens). Ook was er een concrete hulpvraag aan het publiek. Doel van de marktplaats was immers om te komen tot concrete samenwerkingsconstructies voor oplossingen van uitdagingen. Dit bleek uitstekend uit te pakken, diverse (soms voorheen onbekende) partijen gaven te kennen met elkaar op te willen trekken en zaken te willen doen.
De eerste pitch was voor Hans Goorhuis van Patrimonium. Goorhuis stelde dat woningcorporaties moeten stoppen met het bouwen van bijzondere woonvormen, omdat het onder andere achterhaald is, het te kleine projecten zijn, de exploitatie ervan lastig is en het draagt maar beperkt bij aan het oplossen van het probleem.
Ketensamenwerking ziet Goorhuis als sleutel: “Er dreigt veel leegstand als we niet samen om tafel gaan zitten. Veel kleinschalige woonvormen vallen dan om”. De welzijnskant is volgens Goorhuis ook belangrijk; veel aan de zorgkant kan voorkomen worden door gezond leven etc. Acceptatie gaf Goorhuis verder mee als belangrijk punt: veel ouderen accepteren niet dat ze hulp nodig hebben, denk dat ze gebrekkig zijn. Marketingtechnisch is daar nog een hele markt te winnen, volgens Goorhuis.
9
Dat woningcorporaties moeten stoppen met bouwen van bijzondere woonvormen, vond niet iedereen. Er is veel expertise bij de corporaties, die door de jaren heen is opgebouwd. Juist in bijzondere woonvormen kunnen zij veel bijdragen, was een mening uit de zaal. Nieuwbouw zorgt daarbij ook nog eens voor doorstroming, die zo nodig is. Aan de andere kant werd ook gepleit voor de corporatie die meer informeert, adviseert en ondersteunt in plaats van voor veel geld vastgoed bouwt. Goorhuis vond na zijn pitch in ieder geval een gesprekspartner in de woon- en zorgvoorziening Dennenhorst uit Veenendaal.
De tweede pitch was van Maurice Knecht van Zorggroep Charim. Knecht observeerde eerst. Nederland vergrijst langs twee lijnen: er komen meer ouderen en mensen worden steeds ouder. Zo komt er steeds meer behoefte aan begeleiding, verpleging en zorg. Er is ook ontgroening in Nederland. Er zijn zo te weinig mensen om al die zorg te kunnen bieden aan en te kunnen betalen voor de ouderen. Er moet een systeemwijziging komen, zoals door de overheid ingezet. Taken gaan van de AWBZ naar de WMO, ZZP 1 tot en met 4 vallen weg etc. Mensen moeten dus langer thuis wonen. Het informele en formele netwerk en daarbij ook domotica en technologie moeten een geïntegreerde plek hebben in de ouderenzorg.
10
Zorgaanbieders, zoals Charim moeten de wijk in en samenwerken met kerken, verenigingen, gemeenten en het netwerk om de klant heen. Charim ziet zichzelf als sociaal knooppunt in de wijk en door samenwerken ontstaat een kenniscentrum langdurige zorg. Alleen als er een netwerkorganisatie om de klant heen ontstaat, kan er goede, veilige zorg en zorg op maat geboden worden, stelde Knecht De zaal was het daarmee roerend eens: samenwerken is uiterst belangrijk. Voor ondernemers geldt ook dat partijen elkaar business moeten gunnen. Uit de zaal klonk “Wie gaat dat betalen?” Maar ook kwamen er geluiden naar voren, zoals: “We moeten niet meer denken in de trant van wie dat gaat betalen, maar hoe kunnen we eraan verdienen? De zorgmarkt is ook een markt, waarin geld het ruilmiddel is.” Een eerste aanzet tot samenwerking was gelijk gemaakt. Goorhuis van Patrimonium wilde graag in gesprek met Charim om te zien hoe een dergelijke netwerkorganisatie kan ontstaan. Ook anderen, zoals de Bedrijvenkring Veenendaal wilden in gesprek hierover.
11
Als derde mocht Esther Marskamp van Beweging 3.0 haar product Samzo (samen zorgen) pitchen. Samzo maakt het mogelijk dat de cliënt, het netwerk (mantelzorger, partner, familie, buren etc.) en zorgprofessionals via internet samenwerken en communiceren. Marskamp liet het volgende filmpje zien:
http://www.beweging3.nl/nl/samzo/2202/
De visie die zij presenteerde was: techniek is geen redmiddel, maar een hulpmiddel. In de bewustwording en het gedrag van betrokkenen is nog een hele weg te gaan. Centraal staat voor Marskamp vanuit de cliënt kijken wat er nodig is en bekijken wie vanuit het netwerk wat kan doen. Er ontstaat een samenwerkingsdriehoek tussen zorgbehoevende, mantelzorgers en thuiszorg. Samzo is ook met gebruikers samen ontwikkeld, benadrukte Marskamp. De vraag die zij had aan het publiek was: Welke zorgaanbieder wil de uitdaging aangaan om met Samzo te gaan experimenteren, in een pilot bijvoorbeeld?
12
Dat was niet tegen dovemansoren gezegd, veel petjes gingen op. Vitras Thuiszorg stak een vinger op, Charim gaat graag in gesprek en ook de gemeente Veenendaal wilde erover doorpraten. Dat gebeurde ook tijdens de marktplaats, waarmee de middag afsloot.
Voordat de aanwezigen zich naar de marktplaats konden begeven, was er nog een vlammend betoog voor het vormen van duurzame coalities in de zorg van Michiel van Well van Vita Valley. Zorginnovatie ontstaat nooit alleen, maar in een netwerk, volgens Van Well: “Vreemde combinaties zijn vaak nodig om innovatie voor elkaar te krijgen”. Vita Valley brengt daarom ook actief partijen bij elkaar, van zorginstellingen tot bedrijven. Een gedeelde vraag of gedeeld probleem is belangrijk voor coalitievorming, net als een gevoel van urgentie (en dat voelt iedereen op het thema Wonen zonder Zorg(en) wel). Dan volgen er een aantal fases, zoals de verkenningsfase en de fase van dingen samen gaan doen, waarbij je ‘sleurcapaciteiten’ moet ontwikkelen. Weten wanneer je moet stoppen is ook belangrijk, volgens Van Well.
13
Bij de stelling van Van Well gingen alle petjes gingen op. Samenwerken is nodig om tot innovatie te komen. De vraag van Van Well aan de zaal was: Wie wil mee-investeren in de zorg? Wie wil winst behalen in de zorg, zowel sociale winst als financiële winst? Beweging 3.0 en Leertouwer bleken graag met Vita Valley samenwerking te verkennen.
Aan het eind van de middag waren verschillende voornemens ontstaan om samen te werken aan concrete oplossingen. Wethouder Verloop riep iedereen op om samen te werken en om samenwerking te zoeken die duurzaam is. Verder zei Verloop: “Geld is een ingewikkeld ding, ook voor de gemeente. Als we vanuit geld blijven redeneren, dan komen we er niet. De uitdaging is met creativiteit en samenwerking dingen van de grond krijgen. En wees welkom bij de gemeente voor bijvoorbeeld informatie”
De middag eindigde in een goedbezochte innovatie‘marktplaats’, waar de gepresenteerde en gedemonstreerde innovaties konden worden bekeken en waar de samenwerkingsideeën en – voornemens werden bekrachtigd.
14
15
16
