WISSELENDE PERSPECTIEVEN

Passende Conferentie Leerlingondersteuning

WISSELENDE PERSPECTIEVEN Woensdag 12 november 2014 - Den Haag

Verslag in tekst en beeld van een onvergetelijke dag

SPPOH-directeur Dick Rensen interviewt onderwijswethouder Ingrid van Engelshoven.

Een (nog) beter plan De titel van de PCL-conferentie was dit jaar ‘Wisselende Perspectieven’. Leerkrachten kijken naar het leerproces van hun leerlingen, ouders kijken naar het leerproces van hun kinderen en leerlingen vinden, zeker als ze wat ouder worden, ook iets van hun eigen leerproces. Leerkrachten, ouders en leerlingen kijken ieder vanuit hun eigen perspectief.

Deze brochure is een uitgave van:

SPPOH | Stichting Passend Primair Onderwijs Haaglanden Het team van SPPOH is bereikbaar op:

Binckhorstlaan 145 2516 BA Den Haag. telefoon: 070-3156349 e-mail: [email protected] website: www.sppoh.nl

2

PCL-conferentie krijgt nieuwe betekenis Dezelfde locatie, dezelfde afkorting (uit respect en vertrouwd) en toch een nieuwe naam: Passende Conferentie Leerlingondersteuning. De jaarlijkse PCL-conferentie in de François Vatelschool aan de Haagse Granaathorst wordt ook op deze woensdag 12 november 2014 – met als thema ‘Wisselende Perspectieven’ – weer dezelfde leerzame en gezellige bijeenkomst als in vorige jaren. Maar toch is heel veel heel anders. De conferentie werd in 1997 vernoemd naar de Permanente Commissie Leerlingzorg, maar die Commissie is per 1 augustus 2014 opgeheven. Nieuwe organisator is SPPOH, Stichting Passend Primair Onderwijs Haaglanden. De PCL had als wettelijk verplichte taak te beoordelen of een leerling toelaatbaar was tot het speciaal basisonderwijs. In Haaglanden (Den Haag, Leidschendam-Voorburg en Rijswijk) werd de PCL gevormd door de coördinatoren van zeven samenwerkingsverbanden. Niels Kamphuis, al 23 jaar coördinator, nu van SPPOH, weet nog goed hoe het was: “Vroeger was de conferentie verspreid over twee dagen: dinsdagochtend, -middag en -avond, met een diner, en dan ook nog op woensdagochtend. Nu is het alleen woensdag overdag. En we hebben, net als vandaag, altijd goede sprekers gehad.” 3

SPPOH, onder leiding van directeur Dick Rensen, is het nieuwe samenwerkingsverband passend onderwijs van 28 schoolbesturen en werkt met haar expertiseteam, coördinatoren en adviseurs voor ongeveer 55.000 leerlingen en 192 scholen. Sinds 1 augustus geldt de wet Passend Onderwijs, waardoor alle scholen een zorgplicht hebben. Alle kinderen verdienen een zo passend mogelijke plek in het onderwijs. Onderwijs dat leerlingen uitdaagt, dat uitgaat van hun mogelijkheden en dat rekening houdt met hun ondersteuningsbehoeften. Kinderen gaan, als het kan, naar het regulier onderwijs. Zo worden ze zo goed mogelijk voorbereid op een vervolgopleiding en op een plek in de samenleving. Voor elke leerling zo goed mogelijk onderwijs is geen nieuw doel, aldus SPPOH. Maar het onderwijs van vandaag is tot meer in staat dan tien jaar geleden. Bovendien doen zich in het onderwijs en de ondersteuning van leerlingen nieuwe mogelijkheden voor. Die kansen wil SPPOH graag benutten, voor ieder kind! Dat is dan ook het motto van het samenwerkingsverband: ‘Ieder kind een kans!’

4

Luisteren, lachen en leren Wie kennis overdraagt, moet zelf ook blijven groeien. Een onderwijscursus hier, een workshop daar, het is allemaal leuk en aardig, maar handiger is het om op je eigen vakgebied alles en iedereen tegelijkertijd op één plek tegen te komen. Liefst met een boeiend thema en voldoende adempauzes. De jaarlijkse PCL-conferentie in de François Vatelschool, de Haagse vmboschool met de opleidingen sport, toerisme & recreatie, ICT-route, bakkerij en horeca, is nu voor het eerst georganiseerd door het nieuwe samenwerkingsverband SPPOH, met financiële steun van de gemeente Den Haag. Namens Vatel leggen Jesper Broeren, Wim Teunissen, Marije van Gennip (directeur sinds 2003) en 75 vierdejaarsstudenten de circa driehonderd deelnemers van half negen tot vier uur in de watten. ‘Geef uw jas maar’, ‘wilt u koffie of thee met iets erbij?’ De sfeer zit er goed in. De groep wacht een dag waarin wordt gehamerd op denken in kansen en mogelijkheden in plaats van tekortkomingen, in oplossingen in plaats van problemen, en in lekker alles sámen doen: leerkrachten, ouders én leerlingen, actief en gemotiveerd.

5

Marije van Gennip (François Vatelschool).

Jesper Broeren en Wim Teunissen (François Vatelschool). 6

Dick Rensen met vertegenwoordigers van de gemeente Den Haag.

‘Goed uit de grond gestampt’ SPPOH-directeur Dick Rensen heet alle aanwezigen welkom, staat stil bij het mooie verleden van de PCL-conferentie en de verdiende doorstart van de naam PCL en licht het dagprogramma toe. Over de Stichting Passend Primair Onderwijs Haaglanden kan hij kort zijn: “De organisatie is uit de grond gestámpt. Veel tijd was er niet. Maar we hebben hartstikke goede mensen en de echte start moet eigenlijk nog komen. We kunnen nu de stap gaan maken van vorm naar inhoud en we gaan dat doen met de collega’s uit de scholen. We zijn immers een samenwerkingsverband!”

7

‘Zoek de Pippi in elk kind’ Rensen toont de zaal een YouTube-filmpje waarin onderwijsdeskundige Marcel van Herpen vertelt dat hij bij een schooldirecteur wordt geroepen voor advies over een aangemeld meisje, de 10-jarige P. Meisje P. heeft een lijvig dossier: ze is ADHD’er, haar moeder is gestorven, haar vader kan niet voor haar zorgen, ze kan niet goed rekenen en ze heeft moeite met naar school gaan. ‘Wat zou jij doen?,’ is de vraag van de schooldirecteur. Marcel richt zich vanaf het scherm tot de zaal: ‘Wat zou jij zeggen? O ja, meisje P. heeft ook positieve punten: ze is redelijk zelfstandig, heeft een grote mate van ondernemingszin, is over het algemeen vrolijk en is heel sterk. Kan een paard optillen.’ Marcel laat foto’s zien waarop Pippi Langkous met haar vriendje en vriendinnetje een vliegtuig bouwt waarmee ze haar vader wil bevrijden. De boeken en films over Pippi Langkous zijn wereldberoemd. Zij is een heuse heldin. Maar als meisje P.? Marcel: ‘Dacht je bij deze casus aan een Pippi-achtig meisje of aan een meisje dat zielig was? Denk je vanuit achterstanden en tekortkomingen of ben je geneigd naar de kansen van kinderen te kijken?’ Zijn boodschap is: Zoek naar de Pippi’s in je klas. Of, liever nog, naar de Pippi in elk kind!

8

Van Engelshoven: ‘Alle hens aan dek’ Dick Rensen praat op het podium met Ingrid van Engelshoven, voorheen wethouder Onderwijs en Dienstverlening, nu wethouder Kenniseconomie, Internationaal, Onderwijs en Jeugd.

Rensen: “Op 1 januari 2015 worden gemeenten verantwoordelijk voor alle vormen van jeugdhulp. Het gaat hierbij om preventie, (geestelijke) gezondheidszorg, begeleiding en zorg voor jeugdigen met een beperking, gesloten jeugdhulp, de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen en de jeugdreclassering. Nu ligt de verantwoordelijkheid voor een groot deel nog bij het rijk en de provincie. Om dit goed te organiseren, moet de gemeente contracten afsluiten met aanbieders van deze taken. Met de contractering van de jeugdhulp is de zorgcontinuïteit per 1 januari 2015 verzekerd en worden innovaties in gang gezet. Gaat dit allemaal lukken?”

Van Engelshoven: “Het is alle hens aan dek om dit op tijd in orde te krijgen. Die verschuiving van verantwoordelijkheid van rijk naar gemeente vind ik een goede zaak. Er was onzekerheid vanuit het rijk, maar het echte werk gaat per 1 januari 2015 starten. Sleutelwoorden zijn transformatie en innovatie! We willen de hulp dicht bij huis brengen.” “Ik geef een groot compliment aan passend onderwijs. De opdracht is: de kansen en talenten van ieder kind tot bloei laten komen. Waar begin je dan? Je kijkt naar elk kind afzonderlijk en maakt gebruik van de expertise die er is. Zoek de samenwerking op met ouders, instanties en scholen. Daar kun je profijt van hebben. DTV: durf te vragen!”

Rensen: “Is de verbinding met jeugdhulp een voordeel?” Van Engelshoven: “Ja, de bedoeling is om de jeugdhulp dicht bij het onderwijs te brengen, zodat hulp op het goede moment bij het kind kan komen. De schoolmaatschappelijk werker Plus zal de link vormen naar jeugdhulp. Hij of zij moet het vertrouwde gezicht worden voor zowel de ouders als het 9

kind. Er ligt een brede opdracht voor het onderwijs en daar hoort de schoolmaatschappelijk werker Plus zeker bij.” Ter herinnering: de wethouder zei in haar speech bij de opening van het schooljaar al: ‘Zorg en onderwijs komen dichter bij elkaar en dat is een goede zaak. Als problemen met een kind of jongere zich op school aandienen, dan is voor zorgverleners de gang van een jongere naar het Centrum Jeugd & Gezin logisch. Maar voor kinderen, jongeren en hun ouders is dat lang niet altijd het geval. Wat mij betreft moet de vindplaats van een probleem, meer dan nu, de werkplaats worden. Het geeft de kans om in de samenleving zorg te verlenen aan de samenleving. Het is praktischer en ik ben ervan overtuigd dat het effectiever is. Het organiseren van de samenwerking tussen passend onderwijs en jeugdhulp is de crux.’ Wanneer Ingrid van Engelshoven als dank voor haar komst en inzet de bos bloemen krijgt die Dick Rensen eerder al van François Vatel-directeur Marije van Gennip had teruggenomen om in een emmer water te zetten, zegt ze lachend: “Het is goed te zien dat jullie sober en matig omgaan met de middelen.”

10

‘Pijnlijke contacten’ en ‘geestige woorden’ Zijn lezing heet ‘Pijnlijke contacten’, maar de driehonderd toehoorders zitten vanaf de eerste minuut zonder enige angst op het puntje van hun stoel. Ze willen niets missen van de door Dick Rensen als ‘wervelwind’ aangekondigde hoofdspreker van de studiedag, Ronald Hünneman. Deze filosoof en docent aan de Rijksuniversiteit Groningen stelt niemand teleur. Hij is een boeiende verteller, beweegt veel, shockeert, provoceert (‘je moet tegen je kinderen liegen, daar leren ze van’), verrast, overtuigt, is ook inhoudelijk ijzersterk, gebruikt smeuïge voorbeelden, is een man van duidelijkheid: zo niet, zo wel, maar is vooral heel erg geestig. “Jullie hoeven maar twintig minuten heel goed op te letten, die moet je pakken. Dan snap je de rest ook,” stelt hij iedereen gerust. Zijn onderwerp is serieus: in deze maatschappij moet je in toenemende mate sociaal kunnen leven. Verschillen in sociale intelligentie worden steeds pijnlijker zichtbaar. Hoe werk en communiceer je met mensen die sociaal onhandig/bijziend/ blind zijn en hoe handhaven die mensen zich? Hünneman: “ADHD, ADD en zo zijn geen probleem als je het zo organiseert dat mensen het accepteren. Doen ze dat niet, krijgen ze een hekel aan jou en gaat het mis.”Hij gebruikt als basis voor zijn lezing de studie van Dorothy L. Cheney en Robert M. Seyfarth: ‘How monkeys see the world’. 11

Dit boek gaat in op de sociale intelligentie van vervet-apen (groene meerkatten). “De mannetjes herken je direct aan hun blauwe penis.” Hünneman wijst op de SPPOH-medewerkers, die op deze dag herkenbaar zijn aan een blauwe sjaal. De toon is gezet.

Inzicht Even in schema: sociaal cognitief inzicht is: inzicht hebben in het denken en voelen van anderen: Orde 1: van intentionaliteit is: een gedachte over de wereld. Orde 2: een gedachte over de gedachte van anderen. Orde 3: jij wilt dat anderen jouw gedachte begrijpen. Orde 4: de ander heeft door wat jij wilt dat hij of zij begrijpt. En zo door tot orde 7, wat waarschijnlijk het maximum is.

Kinderen Orde 1 zijn kinderen tussen 0 en 2 jaar. Orde 2 zijn kinderen tussen 2 en 8 jaar. Orde 3 is een stap die vaak wordt gemaakt tussen 8 en 12 jaar en is afhankelijk van aanleg en omgeving. Om die stap te kunnen maken, is het vaak nodig dat de ouders ten minste orde 3 of hoger zijn. De orde van intentionaliteit is nooit een diagnose maar is een beschrijving. Mensen zitten over het algemeen rond de derde orde. Kinderen en volwassenen met sociaalemotionele problematiek zitten op orde 2. Maar om iemand door te hebben, moet je een orde hoger zijn.

Relatietip Hünneman: “Een voorbeeld, tevens relatietip: je trouwt met de directeur en doet het met de tennisleraar. Als je man een orde lager is dan jij, krijgt hij niets door.” En: “De meeste apen en huisdieren zijn van de eerste orde, niet hoger. Wij schatten onze katten en honden te hoog in. Honden compenseren hun gebrek aan sociale cognitie door goed waar te nemen.” Weer over kinderen: “Wij zien onwil waar onkunde is. Dit vraagt om een bepaalde manier van omgang met leerlingen en hun ouders van een lagere orde. Lessen spelen vaak in op de derde orde of hoger. Vaak staat in proefwerken: ‘Stel je voor dat je een bakker bent.’ Leerlingen van orde 2 kunnen hier niets mee; ze zíjn geen bakker. Daarnaast lopen leerlingen van orde 2 ook vast op school omdat ze niet kunnen liegen en bedriegen. Om goed te kunnen liegen, moet je orde 3 of hoger zijn. Een leugen moet tenslotte niet uitkomen. Hierbij moet je de gedachten van anderen kunnen inschatten. 12

Kinderen met orde twee snappen niet dat iemand plaagt of pest zonder hun een rotgevoel te willen geven. Deze kinderen reageren dan agressief en vallen buiten de groep. Ook begrijpen ze humor van anderen niet en hebben ze moeite met autoriteit. Om autoriteit aan te kunnen, moet je ten minste orde 3 hebben.”

Aanpassen Kortom, leerlingen die niet verder komen dan orde 2, hebben een duidelijke, directe aansturing nodig zodat ze precies weten wat er van hen wordt verwacht. “Stel geen open vragen maar hou deze vragen altijd gesloten. Pas de lesstof aan, maak er een voor hen begrijpelijk geheel van. We moeten ook oppassen met het gebruik van ‘geestige termen’, de doelgroep met orde 2 vindt die het moeilijkst. Geestige termen zijn bijvoorbeeld doorhebben dat, hopen dat, denken dat, willen dat, verlangen dat, zien dat, beseffen dat.” Ronald Hünneman sluit af met een mop waarvan de monden openvallen en krijgt een schaterend applaus. De gevoelswaarde van de blauwe SPPOHsjaaltjes blijkt dankzij het vervet-apenverhaal vele malen in waarde gestegen. Bekijk hier de Presentatie Ronald Hünneman Pijnlijke contacten

13

Pauze en informatiemarkt Er volgt een halfuur pauze, waarna de sprekers Sonja de Lange en Arjan Clijsen ieder tweemaal een groep van 150 mensen een uur bezighouden. Tussendoor is er een lopend buffet en bieden bijna twintig kramen informatie.

14

15

De 3G’s van Sonja de Lange Onderwijsadviseur Sonja de Lange spreekt over handelingsgericht werken (HGW) vanuit het perspectief van ouders. “Wat wensen ouders van hun kind? De 3G’s: geluk, gezondheid en een goede toekomst. De meeste ouders kiezen een school via de poort en op gevoel, niet via webinformatie. Contact vóór het contract. Ze willen zich er welkom voelen, gewaardeerd en betrokken. Wat mogen ouders en hun kind verwachten? Wat verwacht men van hen?” Die toenemende ouderbetrokkenheid blijkt op veel scholen uit onder meer een ouderportaal, (moeder)inloop, een vaderdenktank, een VIA-groep (vader in actie), door bezuinigingen nu zelf veel organiseren, een kookploeg, een oudercafé en supporting. De Lange vraagt de onderwijsmensen in de zaal die zelf ouder zijn: hoe zie jij je kind, waar kijk je naar, wat is belangrijk, waar ben je trots op, wat vind je normaal? Ze prikkelt de zaal nog meer: “Jouw kind heeft het moeilijk op school: wat heb jij nu nodig van de professionals op die school?” Antwoorden volgen. “Erkenning van het probleem.” “De juiste persoon of doorverwijzing naar de juiste persoon.” “Een luisterend oor.” Begrijpen om begrepen te worden. Sonja de Lange: “Maak er nooit welles-nietesspelletjes van. Wij zijn de professionals. Buig mee, erken. Het moet wel tweerichtingsverkeer zijn. Ouders willen serieus genomen worden. Ze willen weten hoe hun kind ervoor staat, wat de volgende stap is, wat de koers zal zijn.” Tot slot haar tip voor elke school: samen met het kind een plan maken en afspraken op papier zetten. Bekijk hier de Presentatie Sonja de Lange HGW

16

Clijsen: ‘OPP is een echt werkdocument’ Arjan Clijsen van het landelijke onderwijsadviesbureau KPC Groep neemt zijn toehoorders mee in de wereld van het werken met een ontwikkelingsperspectief (OPP, voorheen handelingsplan). Het OPP is een werkdocument dat de school na overleg met de ouders vaststelt over leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben. In een OPP komen de perspectieven van de leerkracht, de ouders en de leerling samen. Clijsen gaat nu vooral in op het perspectief vanuit de leerkracht. Een grote rol in een OPP spelen achtereenvolgens begrippen als leerrendementsverwachting, stimulerende en belemmerende factoren, interesses en talenten, uitstroomniveau, bestemmingsniveau en uiteindelijk de leerroute. “Maar de ontwikkeling van een kind is grillig, dus die moet je regelmatig bekijken en bijstellen. Maar niet te vlug, we willen geen jojo-effect,” zegt Clijsen. En: “Het OPP mag geen papieren tijger worden die ligt te verstoffen. Het moet een echt werkdocument zijn, dus ook niet met veel pagina’s. Het hoeft er ook helemaal niet mooi of chic uit te zien.” Zo’n OPP geeft de leerling en de leerkracht wat lucht. “Je moet de ontwikkeling van het kind niet vólgen maar de ontwikkeling van het kind plánnen, op basis van realistische verwachtingen. Dat doe je samen met de ouders én het kind.” Interessant is dat onderzoek uitwijst dat hogere verwachtingen leiden tot hogere prestaties. Arjan Clijsen haalt daarom ook de beroemde woorden van Michelangelo (1475-1564) aan: ‘Het grootste gevaar voor menigeen is niet dat de lat te hoog ligt en we daardoor ons doel niet halen, maar juist dat de lat te laag ligt en we ons doel halen.’ Bekijk hier de Presentatie Arjan Clijsen Ontwikkelingsperspectief

17

Er zijn ook bloemen voor SPPOHadviseur Evelyne Wijers, een van de organisatoren.

Dick Rensen: ‘Buitengewoon geslaagde dag’ En dan is het klaar. Tijd voor woorden van dank en ontspanning. Wie thuis kinderen heeft wachten op deze schoolvrije woensdagmiddag, gaat direct naar huis. Anderen drinken nog wat en praten verhit na over alles wat ze hebben gehoord, geleerd en gemist. SPPOH-directeur Dick Rensen spreekt van een ‘buitengewoon geslaagde conferentiedag’ en een ‘goed niveau’. “Iedereen heeft overal zijn licht opgestoken en bij een hoop mensen is de grote lezing ‘Pijnlijke contacten’ van eerste spreker Ronald Hünneman echt aangekomen. De beide andere sprekers, Sonja de Lange en Arjan Clijsen, hebben de andere perspectieven, vanuit de ouders en vanuit de leraar, goed belicht.” Rensen is ook blij met het optreden ’s ochtends van Ingrid van Engelshoven. “Daar hebben we in Den Haag een goede wethouder aan. Ook de informatiemarkt vandaag is geslaagd en de standhouders klonken tevreden over de aanloop. Zelf heb ik ook veel plezier gehad, het liep allemaal goed. Het hele team van SPPOH heeft zich erg goed gepresenteerd.”

18

Elly van der Kraan van SBO De Vliethorst uit Leidschendam was er voor het eerst bij. “Het was heel erg leuk. De lezing van Ronald Hünneman was zeer interessant en geestig en ik vond Ronald ook inhoudelijk heel sterk. De workshop van Sonja de Lange vond ik erg inspirerend, maar de laatste lezing was wat droog voor me. Dat ging over mijn vakgebied, daar wist ik al veel meer van.” Babette Lucas van De Gelderlandschool uit Den Haag snapt dat laatste: “Een overlap met een ander vakgebied is beter. Dan leer je een nieuwe manier van denken. Ronald was boeiend, het was bijna cabaret.” Tanja Pedroz van VierTaal noemt de lezing van Sonja de Lange een gemiste kans: “Zij had ons als publiek uit het onderwijs, onder wie veel ouders, veel te laag ingeschat.” Liesbeth Remmers van JGZ-GGD Haaglanden karakteriseert de conferentie als ‘ontzettend leuk en leerzaam’. 19

Sharon Schouwenaar van de Professor Casimirschool uit Voorburg vindt Ronald Hünneman zo’n ‘fantastische spreker’ dat ze op haar school gaat voorstellen deze filosoof en docent van de Rijksuniversiteit Groningen ook een keer uit te nodigen. “De hele dag was inspirerend. En het fijne van de informatiemarkt was dat je zoveel kon uitwisselen. En ik zag daar de persoon die ik al dagen probeerde telefonisch te bereiken.”

20

Informatiekramen Sonja de Lange Onderwijsadvies. E: [email protected] Arjan Clijsen van KPC Groep, landelijk onderwijsadviesbureau. W: www.kpcgroep.nl OnderwijsAdvies. E: [email protected] HCO, Adviesbureau voor onderwijs en kindcentra in de regio Den Haag. E: [email protected] BOVO Haaglanden, voor de overstap van primair naar voortgezet onderwijs. E: [email protected] Jeugdformaat, Jeugd & Opvoedhulp. E: [email protected] CJG, Centrum Jeugd & Gezin. W: www.cjgdenhaag.nl W: www.cjgrijswijk.nl W: www.cjg-lv.nl Leerplichtambtenaren. E: [email protected] JGZ-GGD Haaglanden. E: [email protected] Kinderthuiszorg Florence. W: www.florence.nl Net Even Anders, Speciaal Onderwijs in de regio Den Haag. E: [email protected] Onder meer Inspecteur S. de Vriesschool, Eerste Nederlandse Buitenschool, De Strandwacht en Koetsveldschool. 21

Kentalis: specialist in onderzoek, zorg en onderwijs voor mensen met beperkingen in horen en communiceren (cluster 2). E: [email protected] (Effatha). VierTaal, Openbaar (Voortgezet) Speciaal Onderwijs (cluster 2). E: [email protected] (Cor Emousschool). LWOE, Landelijke Werkverband Onderwijs en epilepsie. E: [email protected] Steunpunt Autisme. E: [email protected] Wijzer Onderwijs. E: [email protected] SPPOH, Stichting Passend Primair Onderwijs Haaglanden. E: [email protected]

22

23

24

25

26

27

28