Euthanasie
Wij willen u informatie geven over euthanasie en vertellen wat het standpunt van VU medisch centrum (VUmc) op dit gebied is. Wij gaan in op de volgende onderwerpen: • Wat is euthanasie? • Aan welke voorwaarden moet worden voldaan? • Hoe wordt euthanasie uitgevoerd? • Wat gebeurt er na het overlijden? • Wat betekent euthanasie voor de arts en andere zorgverleners? Inleiding De laatste tientallen jaren zijn de medische mogelijkheden om een ziekteproces te vertragen en het leven te verlengen sterk toegenomen. Ziekten waaraan mensen in het verleden onherroepelijk binnen korte tijd zouden overlijden zijn nu zodanig te bestrijden dat mensen aanmerkelijk langer kunnen leven. De levensverlenging kan gepaard gaan met een vermindering van de kwaliteit van leven door pijn en ongemak. De artsen en andere hulpverleners zullen in die periode hun best doen om deze levensperiode voor de patiënt zo ‘leefbaar’ mogelijk te houden. Elk mens is uniek. Eenieder gaat op zijn eigen wijze om met ziekte, pijn en ongemak. Iedereen heeft zijn eigen persoonlijke kijk op het leven en op een naderend einde daarvan. Zo zal ook ieder op zijn eigen wijze omgaan met de last die hij aan het eind van het leven te dragen kan krijgen.
Wanneer genezing niet meer te verwachten is en de middelen om pijn te verlichten en ongemakken te bestrijden falen, kan een verlangen naar de dood ontstaan. De dood is dan voor sommigen niet langer een bedreiging maar veeleer een verlossing uit het lijden. Ook is een situatie denkbaar dat − soms vanwege de aangewende medische behandeling − mensen afhankelijk worden van medische zorg en deze afhankelijkheid als lijden ervaren, zo zelfs dat dit lijden voor hen ondraaglijk wordt. De gedachten kunnen dan wellicht uitgaan naar euthanasie. Er kan een moment komen dat het gevoel groeit dat het lijden te zwaar voor u wordt en u naar het einde verlangt. Naar aanleiding van alles wat u al gehoord hebt over euthanasie zult u deze mogelijkheid misschien voor uzelf overwogen hebben en in eigen kring hebben besproken. Ook heeft u het er misschien al over gehad met verpleegkundigen, met een geestelijk verzorger of andere hulpverlener. Om enkele kernbegrippen rond euthanasie duidelijk te maken hebben wij deze folder geschreven. Hij is bedoeld als achtergrondinformatie ten behoeve van uw gesprekken over dit onderwerp met uw arts. In VUmc is een regeling opgesteld die de kaders aangeeft waarbinnen in het ziekenhuis euthanasie kan plaatsvinden. Deze vallen binnen de Euthanasiewet (Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding, 2002). Euthanasie is geen ‘normaal’ medisch handelen en is nog steeds strafbaar. Daarnaast kan het een arts in conflict brengen met het fundamentele principe van zijn beroep, het respecteren van menselijk leven. Dat principe kan in geval van ondraaglijk lijden overschaduwd worden door een ander principe, namelijk het verlenen van hulp aan mensen in nood.
2
Als de mogelijkheden van de arts om het leven van zijn patiënt draaglijk te maken uitgeput raken en deze patiënt hem vraagt om beëindiging van zijn leven en daarmee van zijn lijden, kan de arts een afweging maken tussen de genoemde principes en tot de beslissing komen dat hij de om euthanasie vragende patiënt deze laatste hulp in de stervensbegeleiding wil geven. Als de vraag om euthanasie u bezighoudt, kunt u daarover spreken met de arts die u behandelt. Euthanasie kan namelijk alleen door een arts worden uitgevoerd. Wat is euthanasie? Omdat rond het begrip euthanasie nog steeds veel misverstanden bestaan, is het goed om aan te geven wat wij onder euthanasie verstaan. Ter verduidelijking voegen wij hier aan toe wat wij er niet onder verstaan. Definitie van euthanasie Onder euthanasie wordt verstaan: het handelen van een arts dat tot doel heeft het leven van een patiënt op diens uitdrukkelijk en aanhoudend verzoek te beëindigen. Toelichting Bij euthanasie staat dus voorop dat het handelen de dood als doel en gevolg heeft, dat de patiënt zonder die handeling in leven was gebleven (ook al zou dat slechts korte tijd zijn geweest) en dat de handeling op uitdrukkelijk verzoek van de betrokken patiënt is uitgevoerd. Niet onder euthanasie worden gerekend de handelingen die mogelijk consequenties hebben voor de levensduur van de patiënt, maar die niet bedoeld zijn om het leven te beëindigen, zoals palliatieve sedatie. Deze handelingen behoeven ook niet op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt (maar uiteraard wel in diens belang) te worden uitgevoerd. Ook niet onder euthanasie wordt gerekend: hulp bij zelfdoding. Daaronder wordt verstaan het verlenen van hulp bij een levensbeëindigend handelen door de patiënt zelf, op diens verzoek. De patiënt neemt dan door de arts verstrekte middelen in. Voor deze hulpverlening gelden dezelfde zorgvuldigheidseisen en procedures als voor euthanasie. Hulp bij zelfdoding heeft in VUmc niet de voorkeur vanwege de bijwerkingen van de middelen en het soms onvoldoende effect. 3
Inhoudelijke zorgvuldigheidseisen Sinds 2002 is er in Nederland de Euthanasiewet (Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding). In die wet staat een aantal zorgvuldigheidseisen, waaraan de arts bij euthanasie moet voldoen. Dit wordt achteraf getoetst door de regionale toetsingscommissie euthanasie. Een arts moet euthanasie altijd melden. Van overheidswege zijn er regionale commissies ingesteld die de meldingen toetsen. Bij dit alles moet u bedenken dat euthanasie strafbaar kan zijn en dat geen enkele arts gedwongen kan worden tot het verrichten ervan. Er bestaat geen recht op euthanasie. Daarnaast zult u begrijpen dat de voorbereiding van eventuele euthanasie, met alle zorgvuldigheidseisen, tijd kost. Minderjarigen Voor minderjarigen zijn er verschillende categorieën in de wet. Jongeren tussen zestien en achttien jaar mogen zelf om euthanasie vragen, maar hun ouders worden dan wel in de besluitvorming betrokken. Die hóeven dus geen toestemming te geven voor de euthanasie. Jongeren tussen twaalf en zestien jaar mogen ook zelf om euthanasie vragen, maar bij hen moeten de ouders wel toestemming geven. Bij kinderen onder twaalf jaar kan er geen euthanasie plaatsvinden, want zij zijn te jong om een verzoek te doen. De zorgvuldigheidseisen: Uw arts moet de overtuiging hebben dat • het verzoek om euthanasie vrijwillig en weloverwogen wordt gedaan; • er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden; • u goed bent voorgelicht over de situatie waarin u zich bevindt, en over uw vooruitzichten; • er voor de situatie waarin u zich bevindt geen redelijke andere oplossing is. Verder moet uw arts tenminste één andere, onafhankelijke arts raadplegen. Die zal, na u gezien te hebben, schriftelijk zijn oordeel geven over de vier zorgvuldigheidseisen hierboven. Uw arts moet de levensbeëindiging medisch zorgvuldig uitvoeren. Dat betekent onder andere dat hij het zelf moet doen en het niet aan anderen mag overlaten.
4
Secundaire voorwaarde • Het verzoek moet bij voorkeur schriftelijk worden gedaan, voorzien van een handtekening. In de volgende paragraaf gaan we verder op deze zorgvuldigheidseisen in. Zorgvuldigheidseisen Een kernwoord bij euthanasie is ‘zorgvuldigheid’. Hieronder geven wij een korte toelichting op de zorgvuldigheidseisen. Vrijwilligheid U moet in volle vrijheid tot uw besluit zijn gekomen en het verzoek handhaven. Hiervoor is meer dan één gesprek met uw arts nodig. Het nemen van een besluit in volle vrijheid betekent dat u zich niet mag laten leiden door wat anderen denken. Het moet uw eigen vrije beslissing zijn. Weloverwogen U moet goed hebben nagedacht over uw verzoek. Het mag niet een besluit in een opwelling zijn of een reactie op een voorbijgaande verergering van uw ziekte. Dit houdt in dat u door uw arts volledig op de hoogte moet zijn gebracht van wat er in uw geval nog mogelijk is om op andere wijze verlichting te brengen in uw lijden. Ondraaglijk en uitzichtloos lijden Een arts zal pas op uw verzoek in kunnen gaan als er sprake is van een ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Wanneer lijden als ondraaglijk of uitzichtloos moet worden beschouwd, is niet altijd duidelijk. De arts kan vinden dat er nog behandelingen voor uw klachten zijn maar u kunt zelf vinden dat het genoeg is geweest. Over dit onderwerp zult u uitgebreid met uw arts moeten spreken om tot overeenstemming te komen. De uiteindelijke beslissing of de arts uw verzoek wil inwilligen, ligt bij de arts. Het ondraaglijk en uitzichtloos lijden hoeft niet alleen betrekking te hebben op lichamelijke klachten zoals pijn of benauwdheid, maar kan ook psychisch zijn. Onafhankelijk arts Ook een tweede arts die niet betrokken is bij uw behandeling, moet er door een gesprek met u en eigen onderzoek van overtuigd zijn dat het lijden ondraaglijk en uitzichtloos is, dat u vrijwillig tot uw verzoek bent gekomen en dat er geen manieren over het hoofd zijn gezien die op 5
andere wijze verlichting kunnen brengen. Deze eis wordt gesteld om zekerheid te krijgen dat u werkelijk tot de slotsom bent gekomen dat euthanasie nodig is en dat er geen andere manieren zijn om u te helpen. Schriftelijk verzoek U zal gevraagd worden uw verzoek, liefst in uw eigen woorden, op schrift te zetten en te ondertekenen. Hoe wordt euthanasie uitgevoerd De voorbereiding U zult zelf met uw partner, uw familie of met anderen over uw besluit willen praten. Ook voor hen zal uw beslissing vaak ingrijpend en moeilijk zijn. Hierbij kan u hulp geboden worden door verpleegkundigen of andere hulpverleners. De zorgvuldigheid rond het besluit tot euthanasie kost tijd. Eerst moet aan de zorgvuldigheidseisen worden voldaan en moet bijvoorbeeld een voor u onbekende arts met u gesproken hebben. Ook nadat de beslissing is genomen en u uw verzoek heeft ondertekend kost de voorbereiding nog enige tijd. Een dergelijke beslissing wordt besproken met het team hulpverleners dat bij de euthanasie − soms indirect − betrokken is. Dit zal ook enige tijd vergen. De uitvoering van de euthanasie zelf moet in alle rust plaatsvinden. Daarom wordt hiervoor met u een geschikt tijdstip gezocht. Een plaats wordt afgesproken en met u wordt overlegd wie van uw naaststaanden aanwezig zullen zijn. Om praktische redenen zal de euthanasie gewoonlijk overdag plaatsvinden. De uitvoering van euthanasie De uitvoering van euthanasie zal voor iedere patiënt anders zijn. De middelen daarvoor worden via een infuus toegediend. U kunt dit met uw arts bespreken. Verpleegkundigen kunnen u daarbij van dienst zijn. U kunt met hen over de euthanasie praten en zij kunnen u informeren over het een en ander wordt geregeld en uitgevoerd. Na het overlijden Het is belangrijk te weten dat euthanasie geen ‘natuurlijk overlijden’ is. Dit betekent dat na de euthanasie een officiële procedure moet worden afgewikkeld. Een arts in dienst van de gemeentelijke overheid (de lijkschouwer) moet het lichaam zien en een standaardformulier invullen 6
en bespreken. Een vertrouwelijk verslag van de euthanasie, opgesteld door de verantwoordelijke arts, wordt na afloop beoordeeld door de regionale toetsingscommissie euthanasie, die nagaat of alle zorgvuldigheidseisen in acht zijn genomen. Deze rapportage en de behandeling ervan is vertrouwelijk. De commissie laat het Openbaar Ministerie en de regionale inspecteur voor de volksgezondheid weten of er zorgvuldig gehandeld is. Wat betekent euthanasie voor de arts en de overige betrokken hulpverleners Het verzoek van een patiënt om euthanasie toe te passen is voor de arts moeilijk. Hem wordt gevraagd een emotioneel zwaarbeladen handeling te verrichten die niet behoort tot de gangbare beroepsuitoefening en die strafbaar kan zijn. In het algemeen zal een arts tot inwilliging van het verzoek om euthanasie over kunnen gaan als hij van mening is dat geen behandeling meer mogelijk is en aan alle zorgvuldigheidseisen is voldaan. Voor wat betreft de beoordeling van de ondraaglijkheid van het lijden voelt de arts uiteraard niet wat u voelt, maar in gesprekken over dit onderwerp zal hij toch voor zichzelf de overtuiging moeten hebben dat uw lijden zodanig is dat euthanasie te rechtvaardigen is. Er zijn globaal twee redenen waarom artsen soms niet aan een verzoek om euthanasie kunnen voldoen. In de eerste plaats kan de arts met u van mening verschillen. Dat zal hij aantekenen in uw dossier. In dat geval kunt u zelf een andere arts zoeken. In de tweede plaats kan de arts gewetensbezwaren hebben. In dat geval zal hij dit met u bespreken en u in contact brengen met een andere arts die dergelijke bezwaren niet heeft. Behalve uw behandelend arts zijn nog andere medewerkers bij uw verzorging en behandeling betrokken. Ook voor hen geldt dat euthanasie niet tot hun normale taakuitoefening behoort en gevoelsmatige problemen kan meebrengen.
7
Tot slot Ter verduidelijking geven wij hieronder de verschillen tussen palliatieve sedatie en euthanasie: Voor euthanasie geldt: • Het doel van euthanasie en hulp bij zelfdoding is het spoedig intreden van de dood. • Euthanasie is in plotselinge noodsituaties niet mogelijk. • Euthanasie en hulp bij zelfdoding behoren niet tot de gebruikelijke medische zorg en zijn slechts mogelijk onder streng geregelde zorgvuldigheidsmaatregelen. • Euthanasie en hulp bij zelfdoding zijn − ook in Nederland − in principe strafbaar. De arts heeft in Nederland wel garantie dat er geen vervolging wordt ingesteld als hij zich aan alle zorgvuldigheidsregels houdt. • Het verzoek om euthanasie of hulp bij zelfdoding, en de afspraak hiertoe, moeten schriftelijk worden vastgelegd en liefst door de patiënt ondertekend • Het verzoek om euthanasie kan niet namens een ander worden gedaan; de patiënt zelf is de enige die hierom kan vragen. • Over de dood door euthanasie of zelfdoding moeten overheidinstanties worden geïnformeerd.
706025
Voor Palliatieve sedatie geldt: • Het doel is het bewust ervaren van ernstig lijden weg te nemen door de patiënt in diepe slaap te brengen. • Palliatieve sedatie wordt toegepast wanneer het overlijden op korte termijn (binnen twee weken) te verwachten valt. • De hierbij gebruikte middelen bekorten het leven niet. • Palliatieve sedatie behoort tot de normale medische zorg en gebeurt binnen wettelijke regels. • Afspraken over palliatieve sedatie behoeven niet schriftelijk te worden bevestigd. • Voor palliatieve sedatie kan een wettelijk vertegenwoordiger in geval van wilsonbekwaamheid van de patiënt toestemming geven. Ook de arts alleen kan er in zo’n geval toe besluiten. • Na palliatieve sedatie is er altijd sprake van ‘natuurlijke dood’.
VU medisch centrum© september 2013 www.VUmc.nl
8
