Financiering. Wat zijn de ontwikkelingen op dit gebied en wat betekent dit voor u als ondernemer?

“Financiering” Wat zijn de ontwikkelingen op dit gebied en wat betekent dit voor u als ondernemer?

De heer drs. ing. M.M.J. Bosch De heer ing. M.C.M. Stals

Mark Bosch [email protected]

     

Van 1978 VWO HAS Universiteit 9 jaar Accountantskantoor/Adviesbureau 2012 Remie fiscaal, juridisch en bedrijfseconomisch adviesbureau  Bedrijfsadviseur

Programma  Remie  Ontwikkelingen in de financiële wereld  Gevolgen voor banken  Beoordelingscriteria voor een financiering  Voorbeeldcasus melkveebedrijf  Alternatieve financiering  Financieringsvoorwaarden  Rente ontwikkelingen  Samenvatting

Remie staat ondernemer bij in vinden van de juiste weg Remie: 20-tal adviseurs: Fiscaal Juridisch Bedrijfseconomisch Integrale interdisciplinaire aanpak Onafhankelijk

Fiscaal Inkomstenbelasting, Vennootschapsbelasting, BTW, BPM, Loonbelasting, MRB, Overdrachtsbelasting, Kansspelbelasting, Rioolbelasting, Grondbelasting, Wegenbelasting, Assurantiebelasting, Dividendbelasting, Erfbelasting, Afvalstoffenheffing , Schenkbelasting , Verhuurdersbelasting , Energiebelasting, Vermakelijkheidsbelasting, OZB, Toeristenbelasting, Parkeerbelasting, Precariobelasting, Forensenbelasting, Reclamebelasting, Baatbelasting, Tabaksaccijns, Benzineaccijns, Gedistilleerdaccijns, Invoerrecht, gemeentelijke heffingen, provinciale heffingen etc.

Juridisch        

Meststoffenwet Toeslagrechten / GLB Pachtwetgeving Ruimtelijke ordening Rechtsvormen (maatschap, VOF, B.V. à flex-BV) Juridische aspecten van bedrijfsoverdracht en herstructurering Subsidies (aanvraag en bezwaarprocedures) Arbeidsrechtelijke vraagstukken (waaronder o.a. keten- en inlenersaansprakelijkheid, huisvesting arbeidsmigranten e.d.), Ruilverkaveling, Onteigening, Productierechten, Bestemmingsplannen, Vergunningen, Productaansprakelijkheid

Bedrijfseconomisch  Financieringsaanvragen  Periodieke analyse / rendementsbegeleiding (Farm Intelligence Tool)  Waarderingsrapportages  Schaderapportages  Recovery  Samenwerkingsverbanden / alternatieve financieringen  Internationaal  20 februari lezing voor ondernemers die actief zijn in Duitsland

Marc Stals [email protected]

    

Van 1971 HAS 5 jaar werkzaam in veevoederbranche 11 jaar werkzaam bij een bank 2012 Remie fiscaal, juridisch en bedrijfseconomisch adviesbureau  Bedrijfsadviseur

Ontwikkelingen in de financiële wereld Bankencrisis Economische crisis Euro crisis

Banken crisis 2007 Amerikaanse woning enhypotheekmarkt

Banken crisis 2007 overschot aan liquiditeit Zoektocht naar rendement Hypotheken aan derden doorverkocht “ Credit crunch”

Banken crisis Escalatie in 2008 Faillisement Lehman Brothers Kettingreactie In Nederland overname / deelname in:  Fortis / ABN – Amro (€16,8 miljard)

 ING groep (€ 10 miljard)  Aegon (€ 3 miljard)  SNS Reaal (€ 750 miljoen)

Economische crisis Recessie vanaf november 2008

Economische crisis

Economische crisis Overheid en centrale banken hebben miljarden geïnvesteerd Door daling economische groei daling inkomsten overheden bezuinigen

Euro crisis GRIEKENLAND

Euro crisis Totale overheidsschuld Land België Bulgarije Cyprus Denemarken Duitsland Estland Finland Frankrijk Ierland Italië Griekenland Hongarije Letland Litouwen Luxemburg Malta Nederland Oostenrijk Polen Portugal Roemenië Slovenië Slowakije Spanje Tsjechië Verenigd Koninkrijk Zweden Eurozone (17 landen) Europese Unie (27 landen)

2006 2007 2008 2009 2010 88,10% 84,20% 89,60% 96,20% 96,80% 22,70% 18,20% 13,70% 14,60% 16,20% 64,60% 58,30% 48,30% 58,00% 69,80% 32,10% 27,40% 34,20% 41,80% 43,60% 67,60% 65,00% 66,30% 73,50% 83,20% 4,50% 3,80% 4,60% 7,20% 6,60% 39,70% 35,20% 34,10% 43,80% 48,40% 63,70% 63,80% 67,50% 78,30% 81,70% 24,90% 25,00% 44,30% 65,50% 96,20% 106,50% 103,60% 106,30% 116,10% 119,00% 106,10% 105,40% 110,70% 127,10% 142,80% 65,70% 66,10% 72,30% 78,40% 80,20% 10,70% 9,00% 19,70% 36,70% 44,70% 18,00% 16,90% 15,60% 29,50% 38,20% 6,70% 6,70% 13,60% 14,60% 18,40% 63,40% 61,70% 63,10% 67,60% 68,00% 47,40% 45,30% 58,20% 60,80% 62,70% 62,10% 59,30% 62,50% 69,60% 72,30% 47,70% 45,00% 47,10% 50,90% 55,00% 63,90% 68,30% 71,60% 83,00% 93,00% 12,40% 12,60% 13,40% 23,60% 30,80% 26,70% 23,40% 22,50% 35,20% 38,00% 30,50% 29,60% 27,80% 35,40% 41,00% 39,60% 36,10% 39,80% 53,30% 60,10% 29,40% 29,00% 30,00% 35,30% 38,50% 42,90% 44,50% 54,40% 69,50% 80,00% 45,00% 40,20% 38,80% 42,80% 39,80% 68,50% 66,20% 69,90% 79,30% 85,10% 61,50% 59,00% 62,30% 74,00% 80,00%

Euro crisis GRIEKENLAND

Gevolgen voor banken Maatregelen n.a.v. banken crisis Hogere kapitaaleisen voor banken Invoering Basel III

Gevolgen voor banken Basel III vereisten

Solvabiliteit &

1. Verhogen en versterken kapitaalbuffer Tier 1 kapitaal

Hefboomwerking 2. Maximeren balans totaal (incl. off balance) Introductie leverage ratio

Funding &

3. Beschikken over voldoende liquiditeit Introductie Liquidity Coverage Ratio (LCR)

Liquiditeit

4. Besch. over vold. lange termijn funding Introductie Net Stable Funding Ratio (NFSR)

Gevolgen voor banken Door crisis stijging “probleemleningen” Faillissementen van bedrijven en instellingen (excl. eenmanszaken)

Gevolgen voor banken Inkomsten model bank is veranderd Cost / income ratio Funding in Nederland

Gevolgen voor banken

Gevolgen voor banken Conclusie: • Balans optimalisatie • “Ouderwetse” bankieren is terug • Cash is king!

Beoordelingscriteria voor banken Algemeen: Ondernemer Onderneming Rentabiliteit Solvabiliteit Dekking

Beoordelingscriteria voor banken Ondernemer: Duidelijk verhaal

Heldere visie Goede voorbereiding

Beoordelingscriteria voor banken Onderneming: Tak van sport Uitstraling bedrijf

Beoordelingscriteria voor banken Rentabiliteit:  Hoe zien de (financiële) resultaten eruit  Vergelijking met branche cijfers

 Voldoen rente- en aflossingsverplichtingen  Inzichtelijkheid en actuele cijfers

Beoordelingscriteria voor banken Solvabiliteit: Voldoende buffer Ontwikkeling zichtbaar vermogen Actuele taxatie of waardering

Beoordelingscriteria voor banken Dekking: Verhouding zekerheden tot financiering Alles onderzetten? Actuele taxatie of waardering

Uitgangspunten voorbeeldcasus Melkveebedrijf 140 melkkoeien, 1,1 mln. kg melk 70 ha grond in gebruik (52 ha eigendom) Huidige financiering € 800.000 Stal versleten Nieuwe stal voor 300 melkkoeien en op termijn groeien naar 2,55 mln. kg melk

Investeringsplan Bedrag

Nieuwe stal 2013 Sleufsilo Veestapel (eigen opfok) Onvoorzien Bedrijfskapitaal Huidige lening Totaal

1.500.000 67.500 270.000 100.000 62.500 800.000 2.800.000

Geen probleem! Toch? Goede ondernemer Nieuwe gebouwen en klaar voor de toekomst Aflossingscapaciteit van 7 ct. Financiering van € 1,1 per kg melk Voldoende zekerheid

Voldoende zekerheid Bedragen x € 1000

V.V.W.

E.W.

%

Dekk.waarde

175 110 175 1.668 2.040 150

158 99 158 1.501 1.836 135

70% 70% 70% 70% 70% 70% 80%

110 69 110 1.051 1.285 95

4.318

3.886

BOEKWAARDE 426 30

BOEKWAARDE 426 30

456

456

137

4.774

4.342

2.857

Soort

1 2 3 4 5 6

Woning Gebouw en Woning Investeringen Landbouw gronden Ondergrond

Totale waarde

2.720

Secundaire zekerheden (c ) Soort

1 2

Vee Machines

Totale waarde bedrijf (a+b+c)

30% 30%

128 9

Financiering / kg melk 2013

Koeien Productie Fin. max/kg

2014

2015

2016

2017

140 1.080.000

140 1.090.000

180 1.460.000

300 2.475.000

300 2.550.000

2.6

2,6

1,9

1,1

1.1

• Bank kijkt naar het jaar na investering

Aflossingscapaciteit Opbrengsten / omzet Melkgeld Omzet en Aanwas Totaal opbrengsten (A)

Gemiddelde 384 32 482

2013

2014

2017

362 25 455

365 59 488

854 55 961

153 59 212

138 58 196

168 71 238

333 164 497

270

259

250

465

Toegerekende kosten Voerkosten melkvee Overige directe kosten melkvee Totaal toegerekende kosten (B)

Saldo (A-B) Niet-toegerekende kosten Kosten onroerende zaken Kosten machines/ werktuigen Lease melkquotum Overige bedrijfskosten Personeelkosten Rente Afschrijvingen totaal Totaal niet-toegerek. kosten (C)

Bedrijfsresultaat (A-B-C)

Gemiddelde 24 14 2 28 26 47 76 217 53

2013

2014

2017

21 12 0 29 30 98 139 328

21 12 0 29 30 135 139 365

21 12 0 30 60 123 126 372

-70

-116

93

Aflossingscapaciteit Gemiddelde Bedrijfsresultaat (A-B-C) AF: Privé-uitgaven

Besparing (verm ogensgroei) BIJ: Afschrijvingen

Aflossingscapaciteit AF: Vervangingsinvesteringen AF: Aflossingen

Liquiditeitsmarge

2013

2014

2017

53

-70

-116

93

30 23 76 99 18 50 31

30 -100 139 39 20 0 19

30 -146 139 -7 20 0 -27

30 63 126 189 20 100 69

De aflossingscapaciteit wordt pas in 2016 behaald. Tot die tijd is er geen ruimte voor aflossingen

Resultaat

Niet financierbaar uitgangspunt Oplossingen  Later investeren

 Lagere investeringen per dierplaats  Alternatieve financieringsvormen

Resultaat • Deze situatie Gemiddelde Bedrijfsresultaat (A-B-C) AF: Privé-uitgaven

Besparing (verm ogensgroei) BIJ: Afschrijvingen

Aflossingscapaciteit AF: Vervangingsinvesteringen AF: Aflossingen

Liquiditeitsmarge

2013

2014

2017

53

44

0

98

30 23 76 99 18 50 99

30 14 76 90 20 50 20

30 -30 107 76 20 50 6

30 42 94 136 20 75 41

 In 2014 bouw nieuwe stal voor 220 melkkoeien  Investering van € 1,2 mln. i.p.v. € 2,0 mln.  Goedkeuring bank voor het plan

Alternatieve financiering  Erfpachtfinanciering  Private investeerders  Verstrekken van lening  Samenwerking / participatie  Fiscaal gestuurde samenwerking (VAMIL/MIA)

 Crowd-funding  Krediet-unie  Leverancierskrediet  Investeringsfonds

Financieringsvoorwaarden  Voldoen aan R+ A verplichtingen

 Voldoen aan overige voorwaarden  Bestaande leningvoorwaarden  Gecommitteerd of niet gecommitteerd

 Repricing

Rente ontwikkelingen Marge Operationele kosten Kapitaalkosten

Risicokosten Inkooptarief geld

Rente tarief

Rente ontwikkelingen Rente inkomstenmodel op basis van Euribor was: Spaarrente Marge bank sparen Euribor 3-maanden Marge bank lenen Debet rente

3,50% 0,50% -/4,00% 1,00% +/+ 5,00%

Rente ontwikkelingen Rente inkomstenmodel op basis van Euribor is: Funding is hoofdzakelijk spaargeld Spaarrente huidig: Euribor 3-maanden: Inkoop voor bank:

1,80% 0,20% -/1,60%

Rente ontwikkelingen Praktisch: Beïnvloeding tarief  Kredietstructuur (zekerheden)  Actuele taxatie  Onderzetting extra zekerheden

 Kredietwaardigheid (klantrating)    

Tijdige aanlevering cijfers en actuele cijfers Balanstotaal Herwaardering Stabiliteit (omzet en mutaties)

Rente ontwikkelingen Vooruitzichten: Crisis (in Europa) is nog niet voorbij

Rente blijft voorlopig laag

Samenvattend  Regelgeving banken → minder focus op debet  Banken financieren wel → kritische houding  Cash is king  Presenteren ondernemer en onderneming  Goed en realistisch bedrijfsplan  Alternatieve financieringsvormen  Spaarrente is in hoofdzaak funding  Actuele informatievoorziening

Ten slotte

Zijn er nog vragen?

Bedankt voor de aandacht

Postbus 779, 5400 AT Uden Liessentstraat 3, 5405 AH Uden Tel. 0413 24 10 60 Fax. 0413 24 10 70 