Ter kennisname voor
Commissie watersysteem
Vergaderdatum
16 september 2015
Onderwerp
Werkprogramma en Bestuursovereenkomst Zoetwatervoorziening Oost Nederland (ZON).
Agendapunt
3.e
Kenmerk
B2015/u737
Portefeuillehouder
N. Aarnink
Opsteller/indiener
J.H. Kat
J.F.W. Clasie
[email protected] 0646715576 Aard voorstel
Besluit
Vertrouwelijkheid
Routing
Besluit
commissie watersysteem
Ter kennisname.
16 september 2015 I. Besluit Het dagelijks bestuur heeft 18 augustus 2015 besloten de bestuursovereenkomst te accorderen en te ondertekenen, daarmee aangevende: - de inzet van 15,4 M€ voor zoetwatermaatregelen in het beheergebied van Vechtstromen in de periode 2016-2021 te willen realiseren; - aan de slag te gaan met het instrument voorzieningenniveau (pilot in 2016/2017, uitrol in 2018 t/m 2021); - het werkprogramma jaarlijks te monitoren en te actualiseren. II. Inleiding Op 18 februari 2014 heeft het DB ingestemd met een aandeel van Vechtstromen van € 15,4 miljoen in het regionaal bod voor het Deltaprogramma Zoetwater. Het regionaal bod voor Rijn-Oost behelst het aanbod om als regio € 87 miljoen te investeren in de jaren 2016 – 2021 en vraagt van het Rijk een aandeel in cofinanciering van € 44 M€, zodat een totale inzet van € 131 miljoen gerealiseerd kan worden (de ambitie). In de intentieverklaring van juni 2014 is dit regionale bod door de afzonderlijke regionale overheden en maatschappelijke organisaties bekrachtigd. Partijen hebben daarbij uitgesproken de strategie van ZON in de eigen plan- en besluitvorming te verankeren. Daarnaast hebben partijen toegezegd om het eigen aandeel in het regionaal bod te borgen. Tenslotte hebben partijen uitgesproken om toe te werken naar een gezamenlijk Werkprogramma in 2015. Als reactie op het regionaal bod heeft het Rijk cofinanciering vanuit het Deltafonds toegezegd voor de jaren 2016 – 2021 van € 27 M€ voor Oost-Nederland. Deze bijdrage is 17 M€ lager dan de gevraagde M€ 44. De bijdrage vanuit het Deltafonds voor Vechtstromen is op basis van ons aandeel in het regionale bod vastgesteld op totaal € 3,6 M€. Door een geringere bijdrage vanuit het Deltafonds, is er nu geen volledige dekking voor de gezamenlijk afgesproken ambitie (131 M€). Partijen hebben afgesproken om komende jaren nog te zoeken naar aanvullende financiering voor 17 M€.
In het Bestuurlijk Platform Zoetwater, het overleg tussen Rijk en de Zoetwaterregio’s in Nederland over de zoetwatervoorziening, is in oktober 2014 afgesproken om per regio te komen tot een bestuursovereenkomst, die de afspraken tussen Rijk en regio vastlegt en deze te ondertekenen voor Prinsjesdag 2015. In het Regionaal Bestuurlijk Overleg (RBO) is afgesproken dat de besluitvorming hierover door de regionale partijen voor 1 september 2015 zal plaatsvinden. Bestuursovereenkomst Zoetwatervoorziening Oost-Nederland Doel van deze bestuursovereenkomst is om afspraken vast te leggen tussen regio en Rijk. Deze afspraken hebben betrekking op de uitvoering van het werkprogramma Hoge Zandgronden / regio Oost-Nederland 2016 – 2021 voor wat betreft de organisatie van de uitvoering, de financiering, de voortgangsrapportage en de bijstelling. In het RBO Rijn-Oost is besloten om deze bestuursovereenkomst ook te benutten voor het vastleggen van de afspraken tussen de regionale partners onderling. Zo ligt er een gedragen set van afspraken, waarmee de uitvoering in 2016 van start kan gaan. Uitgangspunt daarbij is om het regionaal bod gestand te doen. Ondertekening geeft in de kern de volgende binding: - partijen dragen er zorg voor om het eigen financieel aandeel voor de periode van 6 jaar (20162021) op te nemen in hun begrotingen en meerjarenramingen; - partijen zullen zich inspannen om het meerdere t.o.v. het regionaal bod (in de Bestuursovereenkomst en het Werkprogramma “het pluspakket” genoemd) te realiseren, waarbij alle partijen zich zullen inspannen om aanvullende financiering te vinden; - partijen gaan gezamenlijk op zoek naar de aanvullende financiering om het gat van 17 M€ tussen de bereikte dekking van middelen en de ambitie te dichten. - partijen voegen zich in een “lichte” coördinatie- en rapportagestructuur onder regie van het RBO Rijn-Oost, waarbij jaarlijks de voortgang van de investeringen wordt gemeld en de gehele voortgang van het programma aan het Rijk wordt gerapporteerd. De Bestuursovereenkomst bevat de regeling dat de cofinanciering van het Rijk via het Provinciefonds aan de regio toegekend wordt. De provincie verdeelt vervolgens deze gelden via een subsidieregeling over de regionale partijen. In 2018 wordt geëvalueerd hoe deze afspraken lopen (‘mid-term review’). Ook wordt dan bekeken of er vrijval van Deltafondsmiddelen is dan wel extra middelen beschikbaar zijn gekomen, bijvoorbeeld doordat partijen hun aandeel niet weten te realiseren. Deze extra middelen worden dan herverdeeld over de partijen die hun zogenoemde pluspakket willen inzetten en mogelijke nieuwkomers. Deze midterm review in 2018 is een belangrijk moment om alle afspraken op zijn merites te beoordelen. Werkprogramma 2016-2021 Het werkprogramma beschrijft de geplande en voorgenomen activiteiten en maatregelen van de regionale partijen om daadwerkelijk de zoetwatervoorziening in Oost-Nederland te verbeteren en klimaatbestendig te maken. Het Werkprogramma informeert daarmee de regionale partners en het Rijk over de te behalen prestaties en de aanpak en financiering daarvan. Het Werkprogramma is een nadere uitwerking van de Bestuursovereenkomst, maar is geen integraal onderdeel ervan. Het Werkprogramma is een instrument om de samenhang van de uitvoering te beschrijven en te bewaken. Het is dynamisch en leent zich voor nadere uitwerking van zaken, die in de Bestuursovereenkomst op hoofdlijnen zijn opgenomen. Het Werkprogramma kan daarmee gezien worden als een afspraak aan het begin van de uitvoering. Jaarlijks kan het programma geactualiseerd worden. De bijdrage van Vechtstromen voor zoetwatermaatregelen in het werkprogramma voor de programmaperiode 2016-2021 is in de intentieovereenkomst bepaald op € 15,4 miljoen. Om te komen tot een werkprogramma voor Vechtstromen heeft intern een nadere inventarisatie plaatsgevonden. Per (voorgenomen) investeringsproject is samen met de projectleiders gekeken naar het verwachte aandeel ‘zoetwater’. De (concept) meerjarenraming 2016-2019 is hiervoor als uitgangspunt genomen. Een vergelijkbare exercitie is ook uitgevoerd voor vervangingsinvesteringen door beheer (kunstwerken).
De geselecteerde investeringen voor zoetwater tot en met 2019 passen binnen de investeringsruimte van onze programmabegroting 2016-2019. Investeringen voor 2020 en 2021 zijn gekoppeld aan de afgesproken KRW-maatregelen (t/m 2021). In bijlage 3 is een voorlopige lijst van projecten opgesteld uit de programmabegroting die in aanmerking kunnen komen voor ZON financiering. De totale omvang aan projecten bedraagt circa € 30 miljoen, waarvan het aandeel voor zoetwater (ZON) circa 18 M€ bedraagt. Met deze groslijst van projecten kunnen we op dit moment ruim voldoen aan het uitgebrachte bod (€ 15,4 M€). Deze lijst wordt continu bijgesteld en vormt het vertrekpunt voor ons werkprogramma. Met de provincie Drenthe is een aanvullende afspraak gemaakt over inzet van de middelen uit het Deltafonds, POP3 en extra cofinanciering. In het Drentse deel van het waterschap Vechtstromen zal getracht worden een gedeelte van de beheeropgave (aanpassen kunstwerken) onder het ZONprogramma te krijgen. Hiervoor is het wel noodzakelijk dat er integrale gebiedsplannen worden opgesteld in samenwerking met LTO en met de provincie Drenthe. In onderstaand overzicht (tabel 1) is het aandeel ZON van Vechtstromen per provincie weergeven: Overijssel (miljoen €) Drenthe (miljoen €) Totaal Bruto investering 6,9 4,9 11,6 Vechtstromen (aandeel zoetwater!) 2016-2021 Aandeel Deltafonds 2,1 1,5 3,6 (obv 23%) Totaal 9,0 6,4 15,4 % 58% 42% 100% III. Beoogd effect - Met het Werkprogramma en bijbehorende Bestuursovereenkomst wordt een flinke impuls gegeven aan de zoetwatervoorziening in droge perioden. Door een verbeterde zoetwatervoorziening kunnen we onze kerntaak – functiebediening – beter uitvoeren. - De verbeterde zoetwatervoorziening zorgt er ook voor dat we een robuuster watersysteem creëren, waarmee we ook bij veranderende klimatologische omstandigheden de functies goed kunnen blijven bedienen. - We geven invulling aan het instrument ‘voorzieningenniveau’. Dit in de Deltabeslissing geïntroduceerde instrument is bedoeld om gebruikers te informeren over de watersysteemeigenschappen (range droog – normaal – nat) en met die gebruikers te bepalen welke verbeteringen (maatregelen) daar op termijn voor nodig zijn. - Door de koppeling van maatregelen voor het verbeteren zoetwatervoorziening en beheeropgave (aanpassen stuwen e.d.) in het noordelijk deel van Vechtstromen, kunnen we de komende jaren een behoorlijke slag maken om de infrastructuur hier op orde te krijgen. IV. Argumenten - Met de ondertekening van deze Bestuursovereenkomst geven we een vervolg aan de Intentieverklaring Zoetwatervoorziening Oost Nederland en zetten we een belangrijke stap richting de eerste periode van daadwerkelijke uitvoering van maatregelen om de zoetwatervoorziening in onze regio klimaatbestendig te maken. - Met zoetwater-maatregelen dragen we bij aan onze primaire taak: functiebediening natuurlandbouw-stad onder droge omstandigheden. - Het bedienen van de functie natuur bij veranderende klimatologische omstandigheden is een belangrijke voorwaarde om onze doelen op het gebied van de Kader Richtlijn Water te kunnen halen. - De zoetwatervoorziening is niet alleen iets dat onze aandacht behoeft in het licht van verwachte klimaatverandering. Oost-Nederland kampt de laatste decennia al overduidelijk met periodieke droogteproblemen: van droogvallende beken, blauwalgen in de stad tot beregeningsverboden (en andere gewasproductiebeperkingen) voor de landbouw. Droogte is nu al een aandachtspunt van betekenis in ons waterbeheer en de manier waarop we het systeem (en de keten) inrichten. - In het bestuursakkoord “Door water verbonden” onderkent Vechtstromen het belang om de zoetwatervoorziening te verbeteren.
Vechtstromen heeft dan ook van meet af aan actief deelgenomen aan het project ‘klimaat & droogte’ dat later overging in ‘Zoetwatervoorziening Oost-Nederland’ (ZON). V. Risico’s en kanttekeningen - Het bod van 15,4 M€ kan gestand gedaan worden met de projecten zoals die nu in de investeringsplanning staan. Als gevolg van de doorgevoerde taakstelling op het programma watersysteem (-30%) kan het bod, aangevuld met projecten vanuit beheer, nog steeds gestand gedaan worden, maar bij eventuele verdere bezuinigingen in de nabije toekomst kan de toegezegde zoetwater-inspanning onder druk komen te staan. Het is dan ook belangrijk om bij eventuele heroverwegen van projecten in de nabije toekomst hiervoor oog te hebben. - Kentallen: Het regionale werkprogramma is in 2015 beoordeeld door het Expertise Centrum Kosten en Baten (ECKB) i.o.v. het ministerie van I&M. Daaruit kwam naar voren dat het werkprogramma niet volgens ECKB-richtlijnen is opgebouwd en dat de door de regio opgevoerde kentallen onvoldoende onderbouwd zijn. Vanuit de regio is duidelijk gemaakt, dat het nu om een bestuurlijke afspraak (op hoofdlijnen) gaat en dat pas lopende de rit de gewenste kentallen ontwikkeld zullen worden. Onze uitvoeringsorganisatie (programmeren, beheer en projecten) zal de komende jaren de gevraagde informatie alsnog volgens deze richtlijn aan moeten leveren. - Doordat het Deltafonds decentraal doorgeleid wordt (via het Provinciefonds), is de aanvankelijk zware verantwoordingslijn van regio richting Rijk (ministerie I&M) komen te vervallen. Het ministerie van BZK heeft duidelijk gemaakt dat in het kader van decentralisatie hooguit sprake kan / mag zijn van elkaar goed informeren. - Het subsidiebureau zal in samenwerking met het programmabureau de komende jaren de uitvoering van de verdeling van de ZON-gelden over de verschillende projecten voor zijn rekening nemen. Een zorgvuldige afstemming dient plaats te vinden met de beschikbare Europese POP3gelden. Momenteel vindt hierover intensief overleg plaats met de subsidiedeskundigen van de provincie Overijssel en Drenthe. - Het werkprogramma is flexibel en kan jaarlijks worden bijgesteld. De verdeling van de Deltafondsgelden over Drenthe en Overijssel (zie tabel) is hard. Budgeten kunnen tussen provincies niet uitgewisseld worden. Gelet op de extra cofinanciering van Drenthe ligt hier een behoorlijke opgave, met name op het gebied van beheermaatregelen. Hiervoor zal de benodigde capaciteit moeten worden vrijgemaakt om deze opgave tijdig te kunnen realiseren (gereed 2021). VI. Financiën - Het bod van 15,4 M€ aan zoetwateraandeel kan gestand gedaan worden met de projecten, zoals die nu in de investeringsplanning staan. In bijlage 3 zijn 24 projecten vermeld voor de periode 2016-2021 met een totale investeringsomvang van circa € 30 miljoen waarvan het zoetwateraandeel circa 18 M€ is. Met deze groslijst van projecten kunnen we op dit moment ruim voldoen aan het uitgebrachte bod (€ 15,4 M€). - Voor de totale investering zoetwater staat een bijdrage van 3,6 M€ Deltafondsmiddelen. - Aanvullend op de Deltafondsmiddelen kunnen andere bijdragen/subsidies ingezet worden, waaronder POP3 (afspraken met provincie Drenthe zijn hierover al gemaakt). VII. Communicatie - De communicatie over de Zoetwatervoorziening Oost-Nederland heeft tot nu toe via de projectgroep ZON en de nieuwsbrief ZON plaatsgevonden. - Na vaststelling van het werkprogramma volgt de uitrol naar de organisatie. Betrokken medewerkers worden op de hoogte gebracht over de keuze om de zoetwatervoorzieningen in ons beheersgebied te verbeteren en worden gevraagd om hierover mee te denken. De beoogde verbetering van de zoetwatersysteem komt met name tot stand als we ons watersysteem op een juiste manier aanpassen en beheren. Kernboodschap Waterschap Vechtstromen gaat deelnemen aan een bestuursovereenkomst die tot doel heeft de zoetwatervoorziening in Oost-Nederland te verbeteren. Droogte is een aandachtspunt in het waterbeheer van Vechtstromen. De klimaatverandering, maar ook de ligging van het werkgebied van Vechtstromen (hoge zandgronden) spelen daarin een belangrijke rol. Landbouw, natuur en stedelijk gebied hebben er groot belang bij dat er voldoende zoetwater van goede kwaliteit is in droge periodes. Vechtstromen doet dit samen met andere overheden en maatschappelijke organisaties.
Dit vergroot de slagkracht en de effectiviteit van maatregelen. Om die reden vindt Vechtstromen het dan ook van groot belang om deel te nemen aan de bestuursovereenkomst. Door deelname aan de overeenkomst kan Vechtstromen nog beter bijdragen aan een van haar primaire taken: zorgen dat er voldoende zoetwater is in droge periodes. Waterschap Vechtstromen investeert in de periode 2016-2021 15,4 miljoen euro in projecten om de zoetwatervoorziening te verbeteren en ontvangt hiervoor van het Rijk een bijdrage van 3,6 miljoen euro. De samenwerking die via de bestuursovereenkomst Zoetwatervoorziening Oost-Nederland tot stand komt, sluit naadloos aan bij de strategische doelen van Vechtstromen om samen met zijn omgeving vorm te geven aan de uitvoering van zijn taken. Maatregelen van het waterschap richten zich met name op het langer vasthouden van water, bijvoorbeeld door aan dit aspect aandacht te besteden bij de renovatie van stuwen en door de herinrichting van beekdalen waardoor meer water langer kan worden vastgehouden. VIII. Uitvoering - Met het vaststellen van het werkprogramma is het project ZON afgerond. De coördinatie van en rapportages over de uitvoering van het werkprogramma moet nu worden geborgd in de lijnorganisatie. - Bijstelling en borging van het werkprogramma voor Vechtstromen maakt onderdeel uit van het jaarlijkse programmerings- en begrotingsproces. - Nadere uitwerking van een pilot Voorzieningenniveau in 2016-2017 en verdere uitrol van het Voorzieningenniveau over het hele beheergebied in de daaropvolgende jaren t/m 2021. IX. Bijlage(n) 1. Bestuursovereenkomst. 2. Werkprogramma 2016-2021. 3. Overzicht opbouw inzet Vechtstromen.
Overzicht opbouw inzet Vechtstromen Kansen & innovatie
Geen-spijt maatregelen Maatregelen ZON A3
A2
Overige maatregelen
Robuust watersysteem
A5
A1b
A4
A6
N5
N4
N4a
N4b
NF2
Projecten Drenthe GGOR Bargerveen € Nieuw Drostendiep / Aalderstroom
270.000,00
€
100.000,00 €
€ 3.000.000,00
Loodiep Optimalisatie peilbeheer, Noord 1 Optimalisatie peilbeheer, Noord 2 Totale investering Drenthe Totaal Drenthe ZON Totaal Drenthe DF middelen
€ 1.400.000,00 € 3.500.000,00 € 3.500.000,00 € 12.040.000,00 € 6.932.000,00 € 1.594.360,00
Projecten Overijssel 2016 - 2018 Landinrichting Enschede Noord Collendoornerveen Water Collectief Twente
€
270.000,00
€
321.000,00
€
300.000,00
200.000,00 €
50.000,00
Regge Mozaiek Enter
€ €
600.000,00 €
50.000,00 €
75.000,00 €
75.000,00 €
50.000,00
700.000,00
Doorbraak
€
Midden Regge
€ 1.500.000,00
Dalsmholte
€ 1.000.000,00
Vechtoevers Ommen Vechtpark centrum Uiterwaard
€ 2.000.000,00
Oude Bornsebeek
€
400.000,00
Ruenbergerbeek
€
240.000,00
50.000,00
€ 1.600.000,00
Elsbeek
€
50.000,00
€
150.000,00 €
200.000,00
€
Glanerbeek Totale investering Overijssel 2016 - 2018 Totaal Overijssel 2016 - 2018 ZON Totaal Overijssel 2016 - 2018 DF middelen
€
100.000,00
€
150.000,00 €
300.000,00
€
200.000,00 € 100.000,00 € 10.561.000,00 € 6.593.500,00 € 1.516.505,00
€
200.000,00 € 150.000,00 € 7.670.000,00 € 4.620.000,00 € 1.062.600,00
Projecten Overijssel 2019 - 2021 Vecht: Hardenberg Junne € 300.000,00 € Bruninksbeek / Hegebeek
200.000,00
€ 3.000.000,00 € €
€ 1.500.000,00
Boven Dinkel
€
500.000,00
€
100.000,00
€
300.000,00
Midden Dinkel € 300.000,00 € Totaal investering Overijssel 2019 - 2021 Totaal Overijssel 2019 - 2021 ZON Totaal Overijssel 2019 - 2021 DF middelen
20.000,00
Totale investering Drenthe & Overijssel Totaal aandeel Zoet Water Totaal aandeel Deltafonds Middelen
€
50.000,00
300.000,00
300.000,00
Beneden Regge
Beneden Dinkel
500.000,00
50.000,00 €
€ 30.271.000,00 € 18.145.500,00 € 4.173.465,00
Legenda A3 A2 A5 A1b A4 A6 N5 N4 N4a N4b NF2
Peil optimaliseren: dynamisch peilbeheer door slimmer ontwerp/sturing watersysteem (niet beekdalen) Seizoensberging in wateraanvoergebieden: in detailwaterlopen (niet beekdalen) door middel van stuwtjes Conservering: vergroten grondwatervoeding op perceel niveau Optimaliseren wateraanvoer (capaciteitsuitbreiding 5%) Conservering in vrij-afwaterende gebieden: drainagebasis verhogen in detailwatergangen (niet beekdalen) Beekdalen robuust herinrichten Waterberging in oppervlaktewater in gebieden met minder kritische natuurdoelen Water vasthouden in grondwater in gebieden met minder kritische natuurdoelen Water vasthouden in natuurgebieden (vochtige bossen) Water vasthouden in natuurgebieden (natuurgraslanden) Onderzoek
