Wenkend perspectief:
Burgerkracht
1. Inleiding
Zelf de regie hebben en houden! Ouderen in onze samenleving behoren tot een generatie die zelf hun problemen oploste en kent daarbij de waarde van een goede buur. Samen blijven wonen en leven in de wijk of buurt waar je thuis bent en waarnodig een helpende hand bieden aan degene die het nodig heeft.
verhalen en ervaringen gaan gebruiken om ervan te leren en met elkaar verder geïnspireerd en gemotiveerd te raken. Zo ontstaan nieuwe inzichten en kunnen burgers en professionals gezamenlijk bestaande grenzen verleggen. Het doel daarbij is kwetsbare burgers zelf de macht en de middelen te geven daadwerkelijk eigen keuzen te kunnen maken en in staat zijn langer zelfstandig in de eigen woning en buurt te blijven wonen en leven. Participatie, zelfredzaamheid en samenredzaamheid van burgers zijn actuele thema’s die in de praktijk moeten worden waargemaakt. Het creëren van een klimaat waarin lokale gemeenschappen kunnen floreren door zelfbestuur (Big Society) kan daarbij een aanvullende oplossing zijn.
Met dit Wenkend Perspectief wordt ingegaan op de eigen leefwereld en de verhalen en burgerkracht die kwetsbare ouderen zelf hebben. Deze (nog te verzamelen) verhalen geven inzicht en betekenis aan de redenen waarom kwetsbare ouderen, al dan niet noodgedwongen, zijn verhuisd of juist konden blijven wonen. Verhalen waaruit duidelijk wordt welke rol de beleefde (on) geschiktheid van de woning, de woonomgeving en het gevoel van veiligheid spelen. Vertellingen waarin het hebben of ontbreken van sociale interactie in en met de directe woonomgeving zichtbaar wordt. Welke oplossingen hebben mensen zelf bedacht of waar hielden deze oplossingen op? Verhalen over welke kracht kwetsbare ouderen zelf nog blijken te hebben en welke krachten onder de burgers uit de buurt gemobiliseerd kunnen worden. Professionals kunnen deze
De persoonlijke verhalen van ouderen kunnen worden gecombineerd met de bestaande kennis en inzichten van de professional over het ontstaan van kwetsbaarheid. Juist deze combinatie biedt handvatten voor meer regie bij de burgers en partnerschap tussen ouderen, buurtbewoners en professionals. Dit wenkend perspectief Burgerschap besteedt expliciet aandacht aan de eigen woon- en leefwereld van kwetsbare burgers en maakt in de aanpak onderscheid in de eigen woning, de buurt en de te benutten voorzieningen. Het doel is door middel van preventie, partnerschap en een geïntegreerde aanpak de kwetsbaarheid van ouderen te verminderen en de kwaliteit van leven te vergoten. Onnodige verhuizingen uit de eigen omgeving zijn dan niet meer nodig.
Juist deze combinatie biedt handvatten voor meer regie bij de burgers en partnerschap tussen ouderen, buurtbewoners en professionals.
2. Het beïnvloeden van kwetsbaarheid door burgerkracht
Kwetsbaarheid heeft invloed op de zelfredzaamheid en daarmee op de eigen kracht van mensen. De vraag is dan: wanneer is iemand zelfredzaam?
De Raad voor Gezondheidsonderzoek heeft kwetsbaarheid omschreven als: ‘een dusdanig verlies van vitaliteit, van geestelijke en lichamelijke spankracht, dat op zichzelf kleine incidenten al snel leiden tot een cascade van klachten en verdere verstoringen van de eigen zelfredzaamheid.’ Om kwetsbaarheid bij ouderen, waar mogelijk, te kunnen voorkomen, verminderen of uit te stellen is aan de hand van onderzoek en metingen naar (de mate van) kwetsbaarheid bepaald welke onderdelen, naast leeftijd, van invloed zijn. In de context van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) heeft zelfredzaamheid betrekking op vier aspecten van het leven: 1. een huishouden kunnen voeren; 2. zich in en om de woning kunnen verplaatsen; 3. zich buiten de woning kunnen verplaatsen per vervoermiddel; 4. medemensen kunnen ontmoeten en op basis daarvan sociale verbanden kunnen aangaan. Bij drie van de vier aspecten spelen de fysiek veilige woning en de buurt een belangrijke rol. Een gebeurtenis kan het leven op deze vier aspecten negatief beïnvloeden en heeft zo ook een negatief effect op de zelfredzaamheid en kwetsbaarheid. Omgekeerd heeft het actief, via preventie, beïnvloeden van de kwetsbaarheid een positief effect op de zelfredzaamheid en daarmee op de eigen kracht van burgers, waarbij een fysiek veilige woning zeker ook bijdraagt aan de kostenbeheersing van zorg. Immers de meeste valincidenten onder ouderen vinden plaats in de eigen woning, vaak met alle gevolgen van dien. Per jaar vinden er meer dan één miljoen valincidenten plaats in en rond het huis. Jaarlijks worden 89.000 ouderen behandeld op de afdeling spoedeisende hulp als gevolg van een val. Ruim een derde van deze ouderen heeft na een val afname van lichamelijk functioneren en 17% is daarna minder actief.
Hierbij wordt onderscheid gemaakt in: Lichamelijke kwetsbaarheid door vermindering van: - goede voeding - mobiliteit - lichamelijk actief zijn - kracht - uithoudingsvermogen - evenwicht - zintuigelijke functies Psychische kwetsbaarheid door vermindering van: - cognitie - evenwichtige stemming - coping: de manier waarop iemand omgaat met gebeurtenissen Sociale kwetsbaarheid door vermindering van: - sociale relaties - sociale steun
In dit Wenkend Perspectief wordt op sociale kwetsbaarheid ingezoomd om de kloof tussen kwetsbare ouderen en buurtbewoners te overbruggen. Voor de vermindering hiervan zijn nabijheid en ontmoeting belangrijke sleutelwoorden. Minstens zo belangrijk is dat ook kwetsbare ouderen zelf de eigen kracht blijven benutten. Kwetsbare ouderen hebben zelf iets te bieden en kunnen wat toevoegen aan de buurt, bijvoorbeeld door hun eigen ervaringen te delen en daarmee anderen te helpen. Om tot nieuwe en sterke sociale verbanden in buurten en wijken te komen, is het benutten van de eigen (burger) kracht hard nodig. De verandering en het succes dat hiervoor nodig is, zit vooral in het actief opzoeken en betrekken van deze (eigen kracht van) burgers zelf.
Voor de vermindering van sociale kwetsbaarheid zijn nabijheid en ontmoeting belangrijke sleutelwoorden.
Big Society en burgerkracht Engeland kent de filosofie van de Big Society. In het kort komt dat neer op het creëren van een klimaat waarin lokale gemeenschappen kunnen floreren door zelfbestuur. Het is zinvol te onderzoeken of vanuit (onderdelen) van de besturingsfilosofie van de Big Society ook kennis en ervaring opgehaald kunnen worden die van betekenis zijn voor het benutten van de eigen kracht van ouderen en hun informele (buurt)netwerk. De Big Society gedachte zoals deze door Philip Blond in zijn boek Red Tory (2010) is beschreven, rust op een aantal waarden die in de Britse samenleving van oudsher belangrijk is, zoals: - Krachtige gemeenschappen waarin mensen op eigen initiatief en via participatie het maatschappelijke en culturele leven zelf (mede) vorm geven en zo de voorzieningen zelf in stand houden of ontwikkelen. - Sterke sociale verbanden die mensen dichter bij elkaar brengt, de tegenstellingen verkleint en hun positie daarmee verbetert.
De ideologie bestaat uit het vernieuwen van de verbindingen tussen de overheid, de burgers en het maatschappelijk middenveld. Bedoeld om de samenwerking te stimuleren, waardoor de betrokken partijen ook hun eigen rol kunnen versterken.
Big Society: ‘Echte verandering komt niet van de overheid alleen. Echte verandering begint als mensen geïnspireerd raken en gemobiliseerd worden.’
Deze filosofie is door premier David Cameron De Britse premier David Cameron geadopteerd als het grootste en belangrijkste speerpunt in het Engelse beleid. Dat beleid is erop gericht om, door vereenvoudiging in wetgeving (en bezuinigingen), de mensen lokaal zelfbestuur en meer zeggenschap te geven. Zeggenschap over zaken als gezondheid, onderwijs, cultuur, veiligheid, welzijn, informatievoorziening en de publieke diensten. Hierdoor worden de burgers zelf verantwoordelijk gemaakt en biedt het hen de kans zich te ontwikkelen. Het uiteindelijke doel is de lokale gemeenschappen, het land en de economie sterker te maken.
Een belangrijk aspect van Big Society is vrijwilligerswerk en liefdadigheid. Cameron wil, nog meer dan nu al het geval is, dit tot een sociale norm maken en dat te faciliteren via wetgeving. Bijdragen aan de samenleving via participatie en/of donatie omdat sociale vraagstukken om sociale oplossingen vragen. Zo wordt, zonder overheidsbemoeienis, ruimte gegeven aan mensen die een bijdrage willen leveren aan de samenleving vanuit het gevoel van (toegevoegde) waarde te willen zijn, zich nuttig te willen voelen en er zingeving aan ontlenen.
Burgerkracht en wederkerigheid Burgerkracht is zowel de kracht van kwetsbare ouderen om naar vermogen bij te dragen aan de samenleving als de kracht van de gewone burgers om bij te dragen aan het welzijn en welbevinden van kwetsbare ouderen. Wederkerigheid is het dragende principe van burgerkracht. Burgerkracht juist benutten: - Evenwichtige en doordachte combinaties van overheid, markt en burgers. - Maatschappelijke kernen niet overvragen. - Echte samenwerking tussen professionals en burgers tot stand brengen, niet afschuiven. - Actieve burgers ondersteunen, geen burgerkracht verordonneren (opleggen). - Ongelijkheid tussen professionals en burgers erkennen en compenseren. Evelien Tonkens
3. Prakijkvoorbeelden ter inspiratie voor burgerkracht
De voetbalkantine De voetbalkantine in De Uilenwijk is meer dan een voetbalkantine. Zoals gebruikelijk drinken de sporters nog wat met elkaar en op zaterdagen is het er tijdens en na de wedstrijden altijd druk en gezellig. Maar op de voetbalvrije maandag- en woensdagochtend wordt er een cursus fitness en valpreventie gegeven aan de oudere buurtbewoners. Op vrijdagmiddag is er het tafelvoetbaltoernooi voor de oudere voetballeden met een buurtbuffet. Dat houdt in dat iedereen die komt iets te eten meebrengt. Bert is de gehaktballenspecialist, Ko is goed in salades maken en Mia bakt meestal iets voor bij de koffie. En dan zijn er altijd weer de wekelijkse spontane verrassingen.
Jos Jos werd dement, jong, pas 51 jaar. Ongeloof, verdriet en daarna het besef. Maar hoe moet dat nu verder. ‘Geen verpleeghuis’, was de grote wens van zijn vrouw, ‘hij hoort hier, in ons eigen huis, bij mij in zijn eigen omgeving.’ Juist nu Jos ziek is en zijn wereld met de dag schimmiger wordt, heeft hij zijn boeken, muziek en zijn eigen leefgewoonte meer dan ooit nodig als veilige basis in zijn nu zo onzekere bestaan. In het begin kon Jos nog lopen, maar de zorgbehoefte nam toe. Het scheelde wel dat zijn vrouw verpleegkundige was, maar wat vooral hielp was het informele netwerk dat ze rondom henzelf had georganiseerd. Iemand die al haar praktische vragen oploste die voortkwamen uit de ziekte van Jos, iemand die haar hielp met de zorg als ze zelf even niet kon en iemand die een vaste dag met Jos op pad ging. De zorg werd zwaarder en het informele netwerk werd uitgebreid met professionele ondersteuning. Het huis bleek allesbehalve toe- en doorgankelijk toen Jos afhankelijk werd van een rolstoel. Er kwamen praktische oplossingen, veelal met in de bouwmarkt aangeschafte hulpmiddelen. Het bed van Jos kwam in de huiskamer, want een traplift was geen optie. Hun netwerk was er niet alleen voor de zorg; film, theater, bij elkaar uit eten, vakantie, het leven leek gewoon geleefd te worden. Inmiddels is Jos overleden, na zes jaar ziekte, in zijn eigen huis. Op zijn begrafenis zei zijn vrouw: ‘jullie zijn meegegroeid met de ziekte van Jos’, want zij was zo wijs geweest om de mensen die hun informele netwerk vormden er vanaf het begin bij te betrekken.
Elsendorp ‘Ik verzorg voor drie personen het tuinonderhoud. Voor deze mensen was het bijhouden van de tuin een hele opgave. Nu ik ze daarbij help, kunnen ze in hun huis blijven wonen en hoeven ze niet te verhuizen naar een appartementje zonder tuin. Deze personen bellen zelf naar de dorpsondersteuner wanneer het weer eens tijd wordt om de tuin op orde te maken. De dorpsondersteuner belt dan naar mij en ik ga aan de slag. Ik vind het een eer dat ze me vragen of ik kan helpen. En zo heb ik ook wat te doen. Ik kan niet stil zitten, ik wil altijd wat te doen hebben. Het mes snijdt dus aan twee kanten’, aldus een vrijwilliger in Elsendorp.
In het Brabantse dorp Elsendorp waren hervormingen in zorg en welzijn nodig vanwege de houdbaarheid op lange termijn. Alle partijen hadden als gezamenlijk doel de zorg kleinschaliger en dichter bij mensen te organiseren en uit te gaan van het welzijnsmodel in plaats van het medisch model. Op deze manier wordt niet teveel gedacht vanuit de huidige wettelijke kaders van de eerstelijns ketenzorg en de zorgverlening door professionals. De gedachte is dat degene die een ondersteunings- of zorgvraag heeft centraal staat en dat zelfmanagement, met de inzet van relaties uit directe of indirecte omgeving, daar vaak al een antwoord op geeft. Op deze manier kan in het hele dorp nu ondersteuning en zorg op maat worden geboden. Elsendorp heeft laten zien dat ze durven aan te pakken. Ze hebben zich ondernemend opgesteld en ze zijn het gewoon gaan doen. Om het voorzieningenaanbod te verhogen en te zorgen dat Elsendorp leefbaar blijft, is het Dorpsoverleg Elsendorp geïnitieerd. Het Dorpsoverleg organiseert overleg tussen alle Elsendorpers en vertegenwoordigt de belangen van Elsendorp bij de gemeente en andere instanties. Het Dorpsoverleg zet zich in voor het dorp als geheel, niet voor individuele vragen. Een andere belangrijke succesfactor van de constructie in Elsendorp is dat er een dorpsondersteuner is aangesteld die afkomstig is uit het dorp. De rol van de dorpsondersteuner is het optimaliseren van de zelfredzaamheid en de onderlinge hulp van de inwoners van het dorp. De dorpsondersteuner beantwoordt hulpvragen op het gebied van zorg, WMO en informele zorg en zorgt waar nodig voor afstemming met de professionele instanties. De dorpsondersteuner is de probleemeigenaar van elke vraag omtrent de informele ondersteuning. Hij of zij is verantwoordelijk voor het totale traject; van signaal tot de invulling. Een belangrijke taak van de dorpsondersteuner is het bespreken van de eigen verantwoordelijkheid van mensen. Door mensen te wijzen op hun eigen verantwoordelijkheid en door het (h)erkennen van de vraag achter de zorgvraag wordt een sociaal netwerk gecreëerd, waarbij mensen elkaar ondersteunen. De taken van de dorpsondersteuner zijn onder andere: - Signaleren, inventariseren, verbinding maken, organiseren en ondersteunen. - Zorg dragen voor het leggen van nieuwe contacten, zodat de informele ondersteuning op gang komt. - Informele ondersteuning stimuleren en mee organiseren daar waar het zelf niet tot stand komt. - Professionals attenderen op situaties waarin zij in actie moeten komen. - Alert zijn op signalen van overbelasting van de informele zorg.
4. Het ophalen van verhalen bij kwetsbare burgers
Welke verhalen vertellen de kwetsbare burgers ons zelf? Welke betekenis en waarde(n) hebben deze verhalen voor ons eigen werken en het beter benutten van de eigen (burger) kracht?
Welke verhalen vertellen de kwetsbare burgers ons zelf? Welke betekenis en waarde(n) hebben deze verhalen voor ons eigen werken en het beter benutten van de eigen (burger)kracht? Door verhalen op te halen in de drie werkgebieden van ZZG zorggroep bij en met de ouderen zelf, ontstaan er kennis, nieuwe inzichten en inspiratie om burgerkracht te onderkennen. Hiermee kunnen antwoorden worden gevonden waarom kwetsbare burgers wel of juist niet (noodgedwongen) verhuizen. De onderstaande vragen kunnen behulpzaam zijn om burgerkracht te onderkennen. Om van daaruit nieuwe arrangementen en oplossingen tot stand te brengen waarmee kwetsbare burgers zelfstandig in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen.
- Welke verhalen vertellen kwetsbare ouderen ons over een fysiek veilige en geschikte woning? - Welke contacten en relaties hebben mensen waardoor ze niet hoeven te verhuizen? - Welke voorzieningen in de buurt dragen bij aan het behoud van hun eigen zelfstandigheid? - Welke contacten ontbraken of zijn ze niet aangegaan waardoor verhuizen noodzakelijk werd? - Welke voorzieningen in de buurt ontbraken waardoor ze zijn verhuisd? - Welke andere hulpbronnen zijn er al dan niet aanwezig in het eigen sociale en buurtnetwerk? - Welke kracht en macht moeten betrokken buurtbewoners en partijen bezitten om voldoende vertrouwen te hebben in het eigen kunnen in combinatie met professionele ondersteuning? - Wat betekent dit voor de gezamenlijke aanpak op een bestaand of nog te realiseren buurtnetwerk? - Wat zijn de mogelijkheden van het buurtnetwerk en voor de professionals van ZZG om het behoud van zelfstandigheid van burgers te verstevigen en onnodige zorg te voorkomen?
Door verhalen op te halen in de drie werkgebieden van ZZG zorggroep bij en met de ouderen zelf, ontstaan er kennis, nieuwe inzichten en inspiratie om burgerkracht te onderkennen.
Met de verhalen uit de gebieden wordt dit wenkend perspectief afgerond en wordt er een bijdrage gegeven aan de missie van ZZG: ‘Wij dragen duurzaam bij aan de gezondheid van mensen zodat zij een goede kwaliteit van leven ervaren. We werken samen met cliënten en anderen, vanuit het idee dat wij mensen helpen het vertrouwen in eigen kunnen te behouden of terug te winnen zodat zij de kracht en de macht hebben zelf richting te geven aan het leven.’
5. Achtergrondinformatie voor het ophalen van verhalen en het tot stand brengen van burgerkracht
In de actieve periode van ons leven maken we in het algemeen onderdeel uit van verschillende netwerken: vrienden, familie, werk, verenigingen, politiek, religie of andere levensovertuigingen en andere vormen van netwerken. De eigen woon- en leefomgeving vormt ook zo’n netwerk, vaak geduid als ‘de buurt’.
In de actieve periode van ons leven maken we in het algemeen onderdeel uit van verschillende netwerken: vrienden, familie, werk, verenigingen, politiek, religie of andere levensovertuigingen en andere vormen van netwerken. De eigen woon- en leefomgeving vormt ook zo’n netwerk, vaak geduid als ‘de buurt.’ Anders dan de wijk (een formele indeling van een deel van een stad of dorp) gaat de buurt vooral over de menselijke maat. Niet de geografische en functionele kenmerken bepalen de persoonlijke verbondenheid met de woonomgeving; het zijn juist de sociale kenmerken waarmee bewoners zich sterk identificeren. Wanneer onder de bewoners van een stratencluster bepaalde ongeschreven regels gelden, wordt zo’n cluster vaak aangeduid als een buurt. De wijze waarop mensen zich in hun woningomgeving sociaal verbinden, kan per buurt sterk verschillen. De omvang en schaalgrootte beperken zich echter meestal tot een redelijk afgebakend gebied. Binnen een dergelijk gebied worden meestal de informele activiteiten georganiseerd zoals de buurtbarbecue, sporttoernooien en de gezamenlijke straatversiering bij festiviteiten. Ook op het niveau van een woongebouw kan er een buurtcultuur bestaan. Zoals gezegd is het voor (kwetsbare) ouderen, naast het hebben van een geschikte woning, belangrijk de interactie in en met de eigen buurt in stand te houden om zodoende zelfredzaam te zijn en te blijven.
Vanuit de verhalen uit de gebieden kunnen de betrokken professionals samen met ouderen laagdrempelig en in klein verband ervaring en inspiratie opdoen. Die ervaring en inspiratie zijn ondersteunend om los te komen van het aanbod denken vanuit de eigen organisatie en om een betere verbinding te maken met de individuele leefwereld van ouderen. Zo ontstaan nieuwe beelden en op basis daarvan een nieuwe geïntegreerde aanpak met als basis het inzetten van de eigen kracht van de ouderen zelf. Om bovenstaande te bereiken zijn de volgende stappen van belang: 1. Bewustwording creëren bij betrokkenen professionals. 2. Nieuwe arrangementen tot stand brengen die de zelfredzaamheid versterken. 3. Nieuwe verbindingen tot stand brengen die de samenredzaamheid versterken.
Bewustwording creëren bij betrokkenen professionals Zoals gezegd is er al veel gaande omtrent burgerinitiatieven en rondom het versterken van de zelfstandigheid van kwetsbare ouderen. Deze ontwikkeling is voor een deel ontstaan door de financiële druk op de huidige verzorgingsstaat. Het is geïnitieerd door de overheid en betrokken maatschappelijke organisaties, omdat het terugdringen van de huidige kosten een belangrijk aspect is. Deze financiële benadering alleen zal niet of onvoldoende leiden tot de noodzakelijke sociale vernieuwing die mede door het maatschappelijk vraagstuk van de vergrijzing wordt opgeroepen. ZZG ziet dat de eigen kracht van ouderen meer en beter kan worden ingezet. Dit kan mede worden bereikt door de betekenis van de verhalen van de ouderen zelf en de oplossingen die daaruit zijn ontstaan als nieuwe leidraad te nemen. De leefwereld (de woning en de sociale interactie in de buurt) van de oudere is daarbij het ‘nieuwe’ vertrekpunt. Het benutten van de informele ondersteuning en het inzetten van wederkerigheid, waardoor ouderen ook zelf actief blijven, draagt zeker ook bij aan de beheersing van zorgkosten. Naast de opbrengsten vanuit de ruileconomie, het uitwisselen van diensten, wordt de economische houdbaarheid ook vergroot. Onder andere door minder verhuiskosten voor de burger, minder mutatieonderhoud voor corporaties en geen onnodig gebruik van duurdere woonzorgvormen.
Nieuwe arrangementen tot stand brengen die de zelfredzaamheid versterken Om te kunnen blijven wonen in de eigen woning dienen welzijn, zingeving, burgerondersteuning en dienstverlening beter afgestemd te zijn op elkaar en op de diverse behoeften van kwetsbare burgers. Individuele arrangementen komen voort uit een samenspel van afspraken over de afstemming tussen eigen kracht van kwetsbare burgers en professionals. Om deze arrangementen tot stand te brengen vanuit een gezamenlijke bewustwording en visie is het noodzakelijk dat ouderen en professionals samen van elkaar en met elkaar leren.
Inclusie: netwerkstrategie ‘Vroeger dachten we dat mensen zorg nodig hadden en vroegen ons af hoe de samenleving daarbij kon helpen. Nu weten we dat mensen de samenleving nodig hebben en vragen ons af hoe de zorg daarbij kan helpen.’ Pluryn
en zodanig met elkaar verbonden dat er nieuwe, gezamenlijk ontwikkelde initiatieven vanuit dit partnerschap ontstaan. Deze gezamenlijke initiatieven kunnen bijvoorbeeld gericht zijn op een beter gevoel van veiligheid en sociale omgang in de buurt of gericht zijn op het voorkomen van eenzaamheid. De inzet van (nieuwe) technologie zal de komende jaren een steeds belangrijker bestandsdeel leveren om de zelfredzaamheid te ondersteunen en mensen met elkaar te verbinden; van een directe beeldverbinding met de professionals tot Wordfeud met vrienden op afstand. Daarnaast is het inzetten van nieuwe technologie een belangrijk onderdeel de ondersteuning, informeel of door professionals, ook op de langere termijn haalbaar en economische volhoudbaar te laten zijn. Het onderzoek ‘Sociale verbanden en de zelfredzaamheid van ouderen’ van het College van Zorgverzekeringen geeft hier zowel mooie praktijkvoorbeelden als een inhoudelijke onderbouwing van. Nieuwe verbindingen tot stand brengen die de samenredzaamheid versterken De verhalen van de ouderen in de pilots kunnen de eerste inzichten opleveren die nodig zijn daadwerkelijke vernieuwing tot stand te brengen. Deze vernieuwing start met het opsporen, benoemen, stimuleren, benutten en ondersteunen van de eigen kracht per wijk of buurt. Zo zijn ouderen zelf in staat hun zelfstandigheid te behouden en te vergroten. Door het samenbrengen van deze krachten kunnen er weer nieuwe mogelijkheden ontstaan. Bijvoorbeeld een buurteettafel voor en door ouderen, meer sport en beweging in de directe woonomgeving, het inrichten van een (virtueel) buurtnetwerk door ouderen zelf of initiatieven in combinatie met scholen of met culturele organisaties in de buurt. Buurtbewoners dragen op deze wijze bij aan de leefbaarheid van de buurt voor ouderen, waarbij de ouderen zelf actief participeren. In onderlinge samenwerking (burgers met elkaar en met de betrokken maatschappelijke organisaties) worden buurtnetwerken ingericht
Bronvermelding - Studie senioren op de woningmarkt – WoonOnderzoek Nederland [WoOn], 2006 - O uderen van nu en van de toekomst, hun financiële spankracht, zorgbehoefte en woonwensen; werkdocument 113- SCP, maart 2005 - Grijswaarden; monitor ouderenbeleid - SCP, C. van Campen, 2008 - Actieplan beter t(h)uis in de buurt - Ministerie van BiZa & KR, maart 2010 - L eidraad opplussen, aan de slag - provincie Gelderland, november 2011 - Handreiking opplussen woningen van oudere eigenaar-bewoners – VROM/VNG, 2006 - Piramidemodel – SEV i.s.m. Aedes, januari 2012 - Geschikt wonen, het aanpassen nu aanpakken – VNG i.s.m. Aedes, 2010 - Kwetsbare ouderen, Cretien van Campen, Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, februari 2011 - Vertrouwen in burgers, Wetenschappelijke Raad van het Regeringsbeleid, mei 2012 - Bouwen met burgers en professionals aan maatschappelijke systemen, Dr. Martha van Biene et al, RUN Nijmegen/HAN Arnhem/UMC Groningen, juni 2012 - Empowerment en Technologie, themadocument masterthese, Esther Jacobs, 2012 - Big Society, het begrip wat Phillip Blond in zijn boek Red Tory uitlegt, april 2010 - L okale kracht: Nieuwe energie in wonen, welzijn en zorg, congres Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen en Zorg, september 2012 - Vertrouwen in eigen kunnen (concept) koersdocument 2013 -2017, ZZG Zorggroep - Elsendorp: small village, great people, Myrtille Timmers, Mariet Paes, Hannie Penninx-Donkers, Provinciale Raad voor de volksgezondheid en maatschappelijke zorg in Noord-Brabant, december 2010 - Burgerkracht; bezuiniging of nieuwe visie?, Evelien Tonkens, bijzonder hoogleraar Actief Burgerschap, 2012 - De betekenis van nabijheid, Lilian Linders, 2010 - Sociale verbanden en zelfredzaamheid van ouderen, uitgevoerd door Regioplan, 2011 in opdracht van College van Zorgverzekeringen - Richtlijnen preventie valincidenten bij ouderen, Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie, 2010
Dit boekje is gemaakt in opdracht van het Programmateam Innovatie Wonen en Zorg, ZZG zorggroep, programmadirecteur Hans Vos februari 2013
