¼ä flap is 107 mm breed!
WELSTAND EN MONUMENTEN MIDDEN NEDERLAND
,
6 ,-
¼än
VERSLAG VAN DE DIRECTIE Over het geheel gezien was 2008 een goed jaar voor Welstand en Monumenten Midden Nederland. De economische neergang werd pas in de laatste maanden van het jaar voelbaar. Een groot deel van het jaar bivakkeerde ons bureau op een logeeradres op het bedrijventerrein de Rumpst in Bunnik in verband met de renovatie en uitbreiding van het kantoor aan de Dorpsstraat.
flap is 107 mm breed!
Uit een evaluatie bleek dat de Woningwet van 2003 naar tevredenheid is ingevoerd. Desondanks stelde het kabinet met het oog op de gewenste deregulering voor, om de verplichte onafhankelijke welstandstoets uit de woningwet te halen. Dit voornemen staat haaks op de positieve evaluatie en onze eigen ervaringen. Daarom hebben de Federatie Welstand en het Dirov (directeurenoverleg welstandsorganisaties) veel tijd en energie gestoken om de betrokken partijen te overtuigen van de noodzaak van een goed georganiseerd welstandsbeleid. Daarnaast denken we in Dirov- en Federatieverband na over de vraag hoe de welstandsorganisaties kunnen worden omgevormd tot ruimtelijke kwaliteitsteams.
OUDEWATER KIEST VOOR WELMON De gemeente Oudewater maakt sinds 1 januari 2009 gebruik van de diensten van Welmon. Tot vorig jaar liet de gemeente zich door Welstandscommissie Dorp, Stad & Land adviseren over welstand en monumenten. Dorp, Stad & Land is met name actief in Zuid-Holland en Zeeland, terwijl Oudewater al sinds de jaren tachtig onderdeel is van de provincie Utrecht. Dit was volgens Leo Bos van de gemeente Oudewater een van de redenen om te kiezen voor Welmon. ‘We misten een netwerk in Utrecht. Dat kan in je nadeel werken. Bijvoorbeeld als je pas achteraf hoort dat de provincie Utrecht een subsidieregeling hanteert voor gemeentelijke monumenten.’ Met de keuze voor Welmon loopt Oudewater beter in de pas met de overige gemeenten in de provincie, aldus Bos. ‘Welmon overlegt bovendien ook altijd met de provincie en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, voorheen de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten. Het uiteindelijke advies wordt dus breed gedragen.’
Brede school Werkhoven:
Welstandsnota Veel gemeenten denken in dezelfde richting, zij betrekken onze rayonarchitecten steeds vaker in een vroeg stadium bij de planvorming. De relatie tussen onze medewerkers en de medewerkers en bestuurders van de gemeenten in ons werkgebied was ook in het afgelopen jaar goed en open. Diverse welstandsnota’s werden geëvalueerd en waar nodig aangepast aan gewijzigde inzichten, zowel inhoudelijk als functioneel. Monumentenzorg Het in 2007 opgerichte Steunpunt Archeologie en Monumenten Utrecht (STAMU) heeft zich in 2008 verder ontwikkeld. Het werkgebied van de monumentencommissie werd verder uitgebreid met de gemeenten Maarssen en Oudewater. Archeologie In 2008 trokken Welmon en de Milieudienst Zuid-Oost Utrecht gezamenlijk een archeoloog aan om gemeenten te kunnen ondersteunen op het vlak van archeologie en monumentenzorg. Uit een enquête was gebleken dat hier behoefte aan is. De archeoloog, drs. P. de Boer, is met ingang van 1 januari in dienst getreden bij de Milieudienst Zuid-Oost Utrecht. Alle aangesloten gemeenten kunnen op huurbasis gebruik maken van zijn diensten. Bestuur en bureau Het Dagelijks Bestuur is in het verslagjaar ongewijzigd. De personele bezetting van het bureau onderging één wijziging: mevrouw ir. M.E.S. Adriaansen heeft de organisatie verlaten. Haar werkzaamheden worden vanaf oktober 2008 waargenomen door de heren Van Deelen en Tom met steun van de heer ir. L.E.N.M. van Doeveren, architect te Scherpenzeel. Mevrouw drs. M.C.E. Maring te Amersfoort werd per 1 april 2008 voor 8 uur per week en voor een periode van één jaar aangesteld ter ondersteuning van mevrouw Dubelaar.
Ir. Anthony Tom, directeur
‘EEN ONTWERP WAAR IEDEREEN ZICH IN KAN VINDEN’ De brede school die in 2010 aan de rand van Werkhoven (gemeente Bunnik) wordt gebouwd, wijkt qua vorm nogal af van de standaard. Architectenbureau KOW ontwierp een langgerekt boerderijachtig gebouw, passend in de landelijke omgeving. Het idee voor een brede school ontstond in het dorp zelf. Bewoners wilden de toekomst van de voorzieningen (basisschool, kinderopvang, peuterspeelzaal, etc.) waarborgen en zagen in dat daar minstens twee dingen voor nodig waren: nieuwbouw en clustering van het aanbod. In 2010 staat het gebouw er als het goed is. Aan de rand van Werkhoven, in een landschappelijke omgeving die wordt gekenmerkt door herenboerderijen en een kasteeltje. Een van de belangrijkste eisen was dat de nieuw te bouwen brede school in het landschap zou passen. De architect werd met zorg geselecteerd. Welmon was aanwezig bij de presentaties van de verschillende architecten. ‘Door welstand in een vroeg stadium bij de plannen te betrekken, voorkom je dat een plan waar gebruikers gelukkig mee zijn, in de eindfase alsnog wordt afgekeurd’, verklaart Kees van den Heuvel, adviseur van de gemeente Bunnik. Burgers, bestuur en gebruikers zijn ook lovend over het ontwerp van KOW. Wethouder Jan van Geest, gemeente Bunnik: ‘Architect, welstand, gebruikers en andere betrokkenen werkten tijdens het proces intensief met elkaar samen. Dat heeft zonder slag of stoot geleid tot een ontwerp waar iedereen zich in kan vinden.’
Nieuw landgoed De Mare te IJsselstein
Waterrijk Woerden
‘NATUUR EN CULTUUR MODERN VERENIGD’
‘EEN WOONOMGEVING DIE ZINGT VAN AFWISSELING’
Hans Been Architecten ontwierp voor een particuliere opdrachtgever een nieuw landgoed in de uiterwaarden van IJsselstein. Het landschap aan de Hollandse IJssel is ontworpen alsof er jaren geleden een dijkdoorbraak heeft plaatsgevonden en de woning is komen aandrijven. Het woonhuis is aan de twee openbare zijden nagenoeg volledig gesloten, de andere twee zijden zijn volledig van glas. ‘Het strenge, rechthoekige volume contrasteert mooi met de natuurlijke, levendige omgeving rondom de woning’, zegt architect Sander de Bruin. Het cortenstaal is nu oranje-rood, maar zal onder invloed van de natuur langzaam corroderen tot verschillende diepbruine nuances. Het water rondom de woning biedt de bewoners een levendig uitzicht én de nodige privacy op het gedeeltelijk openbare landgoed.
Waterrijk Woerden is een nieuw stadsdeel in ontwikkeling. De wijk bestaat uit twee woongebieden: een villapark en vier wooneilanden. In het villapark komen ongeveer 175 vrijstaande villa’s, een handjevol twee-onder-een-kapwoningen en een paar appartementengebouwen. De wooneilanden hebben een meer stedelijk karakter. Hier worden 900 woningen en appartementen gebouwd. ‘Het nieuwe stadsdeel is op de naastgelegen plassen georiënteerd’, zegt Edzo Bindels van West 8, het bureau dat verantwoordelijk is voor het stedebouwkundig plan. ‘De grachtjes in de wijk staan straks in directe verbinding met het open water.’ Het stedenbouwkundig plan biedt verder veel vrijheid aan projectontwikkelaars en particulieren bij de ontwikkeling van een kavel. ‘We streven naar een woonomgeving die zingt van afwisseling’, zegt Bindels. Samen met Welmon bekijkt hij alle plannen en ontwerpen. ‘Dat doen we steeds in een workshopachtige setting. We reageren meteen op de voorstellen. Soms is een ontwerp op zichzelf hoogstaand maar vinden we het niet passen in het ruimtelijk idee van de wijk. Onze opvattingen onderbouwen we zonodig met behulp van een maquette van de wijk. ’Het doel, een afwisselende wijk, maakt wel dat Bindels af en toe over zijn eigen smaak heen moet stappen. Je ziet van alles voorbijkomen. Retro, jaren-30, dozen, torens. Het een vind je mooier dan het andere. Het gaat erom dat het in het totaalplaatje past. En het zijn juist de contrasten tussen de verschillende soorten woningen die de wijk straks levendig maken en leuk om in te wonen.’
Welmon was van meet af aan enthousiast, maar miste de ultieme scherpte in het eerste ontwerp. Als je zoiets ontwerpt, dan moet het van uitzonderlijke kwaliteit zijn, was de boodschap. De Bruin: ‘Welmon daagde ons uit om tot het uiterste te gaan in de architectonische uitwerking van het concept. Mede door hun kritisch meedenken zijn we tot een uitzonderlijk niveau gekomen met maximale zeggingskracht.’
Nieuwe binnenstad Nieuwegein
Veenendaal-oost
‘KWALITATIEF HOOGWAARDIGE BINNENSTAD’
‘TIJDIG GEWIKT EN GEWOGEN’
Nieuwegein bouwt aan een nieuwe binnenstad waar het prettig wonen, werken, winkelen en uitgaan is. ‘Het wordt een gezellige ontmoetingsplek voor jong en oud in het stadscentrum met een multifunctioneel nieuw stadshuis en theatercomplex’, zegt communicatieadviseur Monique Elbers. Een onafhankelijk kwaliteitsteam (Q-team) bewaakt de kwaliteit van de nieuwe binnenstad en adviseert het college. Welstand is ook vertegenwoordigd in het Q-team. Tot en met het definitieve ontwerp ziet het team alle ontwerpen en beoordeelt de ruimtelijke, stedenbouwkundige en architectonische kwaliteit ervan. Daarnaast houdt het Q-team zicht op het totaal, zodat het een samenhangend, consistent en kwalitatief hoogwaardige binnenstad wordt. In de bouwplanfase neemt de welstandscommissie de kwaliteitsbewakende rol van het Q-team over. ‘Welmon zoemt dan meer in op detailniveau’, aldus Elbers. Inmiddels is gestart met de bouw van het nieuwe stadshuis en de woningen en winkels in het stadskwartier. In de loop van 2009 volgt het theatercomplex. In 2011 worden de eerste onderdelen van de nieuwe binnenstad opgeleverd.
Aan de oostkant van Veenendaal komt een nieuwe wijk met ongeveer 3.200 nieuwbouwwoningen en voorzieningen: Veenendaal-oost. De wijk bestaat uit drie deelgebieden met elk een eigen sfeer en karakter: Groenpoort, Buurtstede en Veenderij. Buurtstede, de meest stedelijke wijk, is het meest ver in ontwikkeling. Projectontwikkelaars hebben de eerste aanvragen inmiddels ingediend. Eerder zijn de voorontwerpen al gewikt en gewogen door supervisor SVP Architecten uit Amersfoort. Welstand en Monumenten Midden Nederland was ook betrokken bij deze eerste beoordeling. Dit om te voorkomen dat vergevorderde plannen in een laat stadium alsnog een negatief advies krijgen. Toetssteen voor de ontwerpen van architecten en projectontwikkelaars is het beeldkwaliteitsplan dat is opgesteld voor de wijk. ‘Welmon beoordeelt per plan of het past binnen de uitstraling die wordt nagestreefd’, zegt inspecteur bouw- en woningtoezicht Carolien van Doorn van de gemeente Veenendaal. ‘Belangrijk omdat ontwerp, materiaalkeuze en kleurgebruik de uitstraling kunnen maken of breken.’ De voorontwerpen zijn over het algemeen goed ontvangen door welstand en SVP Architecten, aldus Van Doorn.
NIEUW APPARTEMENTENCOMPLEX IN ZEIST
Ruimtelijke kwaliteit is modieus, dereguleren ook
TEGENSTRIJDIGE trends
Op de hoek van de Kromme Rijnlaan en de Utrechtseweg, waar nu nog een leeg kantoorgebouw staat, komt straks een modern appartementencomplex met 206 koop- en huurwoningen in het middeldure en dure segment. Het complex bestaat uit drie gebouwen van vijf tot zeven lagen die samen een vloeiende slinger vormen. Erin komt een parkeerkelder en een welness center met zwembad voor bewoners. Het gebouw biedt straks ook onderdak aan een openbaar gezondheidscentrum. Het plan kreeg een negatief advies van Welmon. De welstandscommissie vindt het te massaal en niet passen in het beeld van de Stichtse Lustwarande. Dit is een langgerekt gebied van Utrecht tot Rhenen. Hier liggen meer dan honderd landgoederen en buitenplaatsen met omvangrijke tuinen en imposante parkbossen. Het college van B&W van Zeist en de gemeenteraad schoven het advies van Welmon gemotiveerd terzijde. ‘De discussie gaat over de maatvoering. Over de architectonische kwaliteit en de originele vormgeving bestaan binnen Zeist geen meningsverschillen. Voor het gemeentebestuur heeft het plan zoveel kwaliteit, dat het alleszins acceptabel is’, zegt wethouder Dirk Gudde. Over het advies van Welmon: ‘Het is een degelijk en professioneel advies waarover wij goed gesproken hebben. Onze taak is om een ruimtelijke afweging te maken. Kijkend naar het ongebruikte kantoorpand dat er nu staat, kwamen wij tot de conclusie dat de nieuwbouwplannen een verbetering zijn. ’Nu is het alleen nog wachten op de verklaring van geen bezwaar van de provincie Utrecht. Zodra deze verklaring is ontvangen zal de gemeente de bouwvergunning verlenen.
Wat is de grote beweging op het gebied van ruimtelijke kwaliteit? Wat zijn de trends? Directeur Anthony Tom van Welstand en Monumenten Midden Nederland stelt vast dat ruimtelijke kwaliteit hoog op de maatschappelijke agenda staat. Minister Cramer van Vrom begon onmiddellijk na haar aantreden met het programma ‘Mooi Nederland’ tegen de verrommeling van het landschap en de openbare ruimte. De minister wil meer grip op de ruimtelijke ordening. Maar tegelijkertijd heeft het kabinet een koers van ‘loslaten’ ingezet om tegemoet te komen aan de roep om deregulering. ‘Het zijn twee tegenstrijdige stromingen, het kabinetsbeleid is wat dat betreft niet erg consistent’, zegt Tom. De zoekterm ‘welstandsvrij bouwen’ levert op Google een kleine 7000 hits op. Veel gemeenten experimenteren met welstandsvrije gebieden. Daarnaast kwam het kabinet onlangs met een voorstel om het vergunningvrije bouwen te verruimen. Eigenaren mogen nu - zonder vergunning - hun woningen aan de achterzijde met 100 m2 uitbreiden. ‘Het is momenteel modieus om stelling te nemen tegen de regelzucht van de overheid. Maar we moeten oppassen dat we het kind niet weg-gooien met het badwater’, waarschuwt Tom. ‘Uit onderzoek is gebleken dat burgers veel waarde hechten aan ruim-telijke kwaliteit. Mensen willen zich thuis voelen in hun woonomgeving, de kwaliteit van de bebouwing is daarvoor medebepalend.’
PRODUCTEN EN DIENSTEN Gesprekspartner en klankbord Welstand en Monumenten Midden Nederland zet zich in voor de ruimtelijke kwaliteit in Midden Nederland. Dit doen wij uiteraard door welstandsoordelen te formuleren op grond van de wettelijke adviestaak voor de woningwet. Maar we kunnen en willen graag meer betekenen voor gemeenten. De welstandscommissie kan al in een vroeg stadium van planontwikkeling fungeren als professioneel gesprekspartner en klankbord. Wij kunnen signalen afgeven, algemene adviezen uitbrengen, discussies aanzwengelen of op andere manieren ondersteuning bieden. Hoe werken wij? De gemeenschappelijke regeling van de 24 deelnemende gemeenten in Midden Nederland wordt uitgevoerd door een klein, slagvaardig bureau in Bunnik. Eén keer per veertien dagen bezoekt de rayonarchitect de gemeente om aanvragen voor bouwvergunningen en bouwplannen op te halen. Dit bezoek kan ook worden gebruikt om plannen voor te bespreken of om overleg te voeren naar aanleiding van een reeds uitgebracht advies. Voor kleine bouwplannen of bouwplannen die vermoedelijk een positief advies krijgen van de commissie, heeft de rayonarchitect een mandaat om een positief advies uit te brengen. Als het gaat om ‘kleine’ aanpassingen worden deze op het bureau besproken en vervolgens van advies voorzien. Meer ingrijpende bouwplannen worden besproken in de rayoncommissie die een keer in de veertien dagen bij elkaar komt, centraal in het rayon.
Retro
Monumenten Naast welstandsadvisering geeft Welstand en Monumenten Midden Nederland ook advies en ondersteuning aan onderstaande gemeenten in het kader van de monumentenzorg. Dit advies heeft bijvoorbeeld betrekking op: bouwkundige aanpassingen, restauratieplannen en subsidies. De monumentencommissie komt een keer in de vier weken bijeen. De volgende gemeenten hebben hun monumentenadvisering bij ons ondergebracht: • Oudewater (per 1 januari 2009) • Utrechtse Heuvelrug • Veenendaal • Woudenberg • Wijk bij Duurstede • IJsselstein • Baarn • Bunschoten • De Bilt • De Ronde Venen • Eemnes • Maarssen
Historiserend bouwen is onmiskenbaar een trend. Overal verrijzen nieuwe, knusse vestingstadjes en jaren 30-wijken. In de krappe markt van voor de eeuwwisseling vond eigentijdse, strakke nieuwbouw nog aftrek. De stagnerende markt van nu is meer gericht op de vraag, en retro is in. Vanuit de optiek van welstand is daar op zichzelf geen bezwaar tegen. ‘Welstand is geen smaakpolitie, maar het moet stedenbouwkundig wel kloppen’, zegt Tom. ‘Steden en dorpen hebben een bepaalde karakteristiek. We willen voorkomen dat alle plaatsen op elkaar gaan lijken met dezelfde bedrijventerreintjes en met dezelfde retrowoningen. Een plan met jaren dertigwoningen past niet goed in een moderne, kubistische wijk. Welstand toetst of een nieuwbouwplan in overeenstemming is met de eigen kenmerken van de omgeving. Anders gezegd: we willen verrommeling voorkomen.’ De ontwikkeling van Op Buuren is een opmerkelijk voorbeeld van retroarchitectuur. Dit nieuwe Vechtdorp in de gemeente Maarssen wordt gebouwd in de stijl van een historisch landgoed. Welstand en Monumenten Midden Nederland gaf een positief advies. ‘Tegenstanders zeggen: het is fake, maar het plan zit wel deugdelijk in elkaar. Stedenbouwkundig is er goed over nagedacht: de locatie ligt aan de Vecht, het plan heeft een verdichte kern en een buitenplaats.’
Expertise Ruimtelijke kwaliteit vereist consistentie. De meeste gemeenten hadden vroeger een eigen stedenbouwkundige in dienst. Nu is het in veel plaatsen gebruikelijk om op ad hoc basis stedenbouwkundige bureaus in te huren. Het nadeel van die aanpak is dat wisselende bureaus minder gevoel hebben voor de karakteristiek van een stad of een dorp. ‘Ruimtelijke kwaliteit gaat erom, optimaal aan te sluiten bij de sterke punten van een plaats. Net als bij mensen: die accentueren ook hun individuele sterke punten met kleding die voordelig afkleedt. Het is in het algemeen een voordeel als stedenbouwkundigen een beetje gevoel hebben voor de geschiedenis, voor de eigenheid van een stad.’ In sommige plaatsen in het verzorgingsgebied van Welstand en Monumenten Midden Nederland zijn er nog wel vaste stedenbouwkundigen, bijvoorbeeld in Houten en in Nieuwegein. ‘Het zijn plezierige gesprekspartners voor welstand, zij voelen zich verantwoordelijk voor het geheel van de stad, niet louter voor een ontwikkeling als zodanig. Het gemeentebestuur is daardoor een betere tegenspeler voor ontwikkelaars. De eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat er ook nadelige aspecten zijn aan vaste stedenbouwkundigen, bijvoorbeeld het risico van verkokering.’
Nieuwe koers In 2008 wierp de roep om deregulering zijn schaduw al vooruit, het kabinet bereidde een voorstel voor om de verplichte onafhankelijke welstandstoets af te schaffen. Inmiddels is duidelijk dat een meerderheid van de Tweede Kamer zover niet wil gaan. Minister Van der Laan (WWI) werkt nu aan een nieuw voorstel. Tom stelt vast dat het belang van welstand is vergroot. ‘Juist omdat wij langdurige relaties hebben met de gemeenten. We willen de koers daarom verleggen: nu ligt de nadruk nog op onze toetsende rol, in de toekomst willen we in een eerder stadium adviseren over (de steden-bouwkundige) aspecten van nieuwe ontwikkelingen. Welstand ontwikkelt zich steeds meer als een team ruimtelijke kwaliteit, een gesprekspartner voor gemeenten bij alle aspecten van ruimtelijk beleid.’
JAARREKENING
Toelichting balans en maandomzet 2008 De omzet ontwikkelde zich boven verwachting in het jaar 2008. Maar in het laatste kwartaal wierp de financiële en economische crisis zijn schaduw vooruit. Voor de zomer werd het voor bouwers aanzienlijk moeilijker om projecten te financieren. De banken scherpten de voorwaarden voor kredietverstrekking aan. Veel projecten kwamen niet van de grond. In het najaar werd dit zichtbaar in de omzetontwikkeling van Welstand en Monumenten Midden Nederland. Het aantal adviesaanvragen daalde.
BALANS PER 31 DECEMBER 2008 (NA RESULTAATBESTEMMING)
Activa
31 december 2008
31 december 2007
Vaste activa
Passiva
31 december 2008
31 december 2007
Algemene reserve
257.115
307.877
Nog te bestemmen saldo
104.806
153.021
Bestemmingsreserve vervanging bedrijfsmiddelen
118.845
125.503
78.743
77.796
61.707
229.630
Eigen vermogen
Gebouwen
169.192
Verbouw kantoorgebouw 2008
80.000
Bedrijfsmiddelen
99.077
177.994
62.639
Bestemmingsreserve vervanging bij ziekte Vlottende activa Vorderingen
169.921
186.538
Voorzieningen
Liquide middelen
512.577
704.950
Voorziening onderhoud kantoor Voorziening ww-gelden
Totaal activa
1.030.767
170.000
1.132.120 Langlopende schulden Geldlening
120.000
Maandomzet
110.000
Werkelijk ‘07
169.192
177.994
Schulden aan leveranciers
43.740
13.227
Belastingen en premies sociale verzekeringen
21.573
43.517
5.046
3.555
1.030.767
1.132.120
Kortlopende schulden 100.000
Geraamd ‘08
90.000
Werkelijk ‘08
80.000
Overige schulden en overlopende passiva
70.000 60.000
Totaal passiva
50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 Jan
Feb
Mrt
Apr
Mei
Jun
Jul
Aug
Sep
Okt
Nov
Dec
COLOFON Uitgave Welstand en Monumenten Midden Nederland | Adviescommissie voor ruimtelijke kwaliteit | Dorpsstraat 1b | Postbus 115 | 3980 CC Bunnik telefoon 030 656 90 00 | fax 030 656 24 34 | e-mail
[email protected] www.welmon.nl | Grafisch ontwerp twee PK, Utrecht | www.tweepk.nl Tekst Parma Communicatie, Oudewater | Fotografie HLP images, Zeist | TasT, Hollandse Rading | Welstand en Monumenten Midden Nederland Brede School Werkhoven: KOW Architectuur | IJsselstein: Hans Been Architecten | Nieuwegein: 3XN Architects, Architekten Cie | Woerden: West 8 urban design & landscape architecture b.v | Veenendaal: MIXArchitectuur | Zeist: WK Architecten
