19-4-2015
Welkom!
Handvatten voor het verbeteren van de verstaanbaarheid van leerlingen
Ga voor de handout naar: www.nt2spraak.nl/Lowan
LOWAN VO studiedag, 20 april 2015
Marieke Goedegebure, NT2Spraak taaltrainer/ logopedist NT2 NT2Spraak - 2015
Vraag
Programma
Waar ben je vooral benieuwd naar?
• Wat is uitspraak precies?
1. 2. 3. 4.
• Wat maakt de uitspraak van het Nederlands zo moeilijk voor een anderstalige?
De uitspraak van klanken De klemtoon en melodie Verstaanbaar spreken Accentloos Nederlands spreken
NT2Spraak - 2015
• Hoe kan ik mijn leerlingen helpen om verstaanbaarder te spreken?
3
Uitspraak
NT2Spraak - 2015
4
Articulatie
Spreken • Woorden • Zinsbouw • Uitspraak • • • •
2
Klanken • Klinkers: a, ee, uu etc. • Tweeklanken: au/ou, ij/ei, ui
Articulatie Klemtoon en ritme Melodie Woordbinden
NT2Spraak - 2015
• Medeklinkers: g, k, p, s etc. • Medeklinkerclusters: schrijf, dorst
5
NT2Spraak - 2015
6
1
19-4-2015
Vraag
Antwoord
Hoeveel klinkers heeft het Nederlands? a. b. c. d.
5 6-10 11-15 16-20
NT2Spraak - 2015
7
NT2Spraak - 2015
8
Klemtoon
De stomme e
Nadruk op 1 lettergreep in een woord.
De e zónder klemtoon (klinkt als ‘u’)
instappen - interessant gelijk - moeilijk beven – bevel ongeluk - onzeker
Lees de woorden voor en leg de klemtoon steeds op een andere plaats: 1. gegeven 2. regeren 3. verbeteren 4. rekenen 5. beleven
NT2Spraak - 2015
9
NT2Spraak - 2015
Ritme
Melodie
De nadruk op lettergrepen in de zin.
Verschil in toonhoogte in de zin.
Twee soorten ritme: • syllable timed (staccato) • stress timed (morse)
• Ik had hem hier neergezet… • Ja, hier staat mijn fiets. • Heb je een nieuwe fiets gekocht?
Het Nederlands is stress timed: Handvatten voor het verbeteren van de verstaanbaarheid van leerlingen NT2Spraak - 2015
10
• Nee, ik heb een fiets geleend. 11
NT2Spraak - 2015
12
2
19-4-2015
Woordbinden
Verstaanbaarheid
We praten zonder spaties.
Hangt af van:
Zij heeft zijn tassen bij het kastje gezet. [Zuheeftsuntassubijjutkasjuguzet.] • • • •
Alles aan elkaar. Zij> ze, zijn> z’n, het> ‘t t + z= ts Eind –n weglaten NT2Spraak - 2015
• • • 13
NT2Spraak - 2015
14
Van invloed op taalleren
Uitspraak in het ERK A1 - De uitspraak van een beperkt aantal geleerde woorden en uitdrukkingen kunnen met enige inspanning worden verstaan door native speakers die gewend zijn om te spreken met mensen met een andere taalachtergrond. A2 - De uitspraak is duidelijk genoeg om verstaanbaar te zijn, ondanks een hoorbaar accent. Gesprekspartners vragen af en toe om herhaling. B1 - De uitspraak is duidelijk verstaanbaar, alhoewel gekleurd door een accent en af en toe een verkeerd uitgesproken woord. B2 - Duidelijke, natuurlijke uitspraak en intonatie. C1 - De intonatie is gevarieerd en zinsaccent wordt correct gebruikt om betekenisverschillen uit te drukken.
NT2Spraak - 2015
De uitspraak van de spreker De luisteraar De spreeksituatie
• • • • • • • • •
Het systeem van de moedertaal De spelling van de moedertaal Eventuele beperkingen Hoeveel Nederlands iemand dagelijks hoort De feedback die iemand krijgt De ervaring die iemand heeft met taalleren De persoonlijkheid van de taalleerder De leersnelheid/ taalvaardigheid De motivatie voor het leren van de taal
15
NT2Spraak - 2015
16
Het systeem van klanken, klemtoon en ritme
Het systeem van klanken, klemtoon en ritme
Globale vergelijking: Nederlands
Spaans
klinkers
16
5
tweeklanken
3
nee
medeklinkers
18
clusters
ja
klemtoon
ja
ja
ritme
morse
staccato
~18 kortst, schroef
Nee
mK(m)
.
NT2Spraak - 2015
17
NT2Spraak - 2015
18
3
19-4-2015
De spelling
Vraag
Klank- tekenkoppeling
Wat lees jij?
• Hoe wordt een klank in de eigen taal geschreven? • Hoe wordt een letter in de nieuwe taal uitgesproken?
NT2Spraak - 2015
• • • • •
19
Beperkingen
1. Hardop voorlezen 2. Voorzeggen en nazeggen 3. Rijtjes oefenen
21
NT2Spraak - 2015
Tekst hardop voorlezen
Schrijven vs. spreken
Voordeel: - visuele ondersteuning - grammaticaal correcte output
Schrijven letters … leestekens …
Nadeel: - uitspraakfouten op basis van schrift - verklanken belemmert woordbinden - klemtoon en stomme e zijn onzichtbaar
NT2Spraak - 2015
20
Veel gebruikt:
Taalachterstand in de moedertaal Slechthorendheid Leerproblemen Dyslexie …
NT2Spraak - 2015
NT2Spraak - 2015
Oefenen van uitspraak
Extra ondersteuning nodig bij o.a.: • • • • •
Buch Ruiz goal beamen pijpetuitje
23
22
Spreken -------------
klanken klemtoon melodie woordbinden
NT2Spraak - 2015
24
4
19-4-2015
Voorzeggen en nazeggen
Rijtjes oefenen op klank
Voordeel: - interactie - auditief voorbeeld
Voordeel: - inslijpen van motoriek en coördinatie Nadeel: - oefenen van onbekende woorden - geen voorbeeld van hoe het klinkt
Nadeel: - goed nazeggen lukt soms niet - de leerling lijkt het verschil niet te horen
NT2Spraak - 2015
25
Didactische uitgangspunten bij uitspraak • Subtiele verschillen worden niet vanzelf gehoord. > betekenis • Goed horen is een voorwaarde voor goed uitspreken. • Wat goed gehoord wordt, wordt niet automatisch goed uitgesproken. > motoriek • Wat goed uitgesproken wordt in een oefening, wordt niet vanzelf gebruikt in spontane taal. > transfer NT2Spraak - 2015
NT2Spraak - 2015
Stappenplan uitspraak Snappen Wat moet anders en waarom?
Horen
Toepassen Gesprekken met gerichte feedback
Uitspraak NT2
Hoe klinkt het in het Nederlands?
Oefenen Inslijpen in frequente woorden en zinnen
27
Snappen
26
NT2Spraak - 2015
28
NT2Spraak - 2015
30
Horen
Uitleg en betekenis van klemtoon • Bij de klemtoon maak je de lettergreep iets harder, hoger en langer. • Het klinkt raar als je de klemtoon op de verkeerde plek legt. Vergelijk maar: • Is het Amar of Amar? Halina of Halina? • Als je de klemtoon goed legt, verstaan mensen je beter. NT2Spraak - 2015
29
5
19-4-2015
Oefenen
Toepassen
• Klemtoon in nieuwe woorden opzoeken en onderstrepen • Woorden uitspreken met de juiste klemtoon, los en in een zin • Opnemen en terugluisteren • Aandacht voor plaats én kwaliteit van de klemtoon
NT2Spraak - 2015
taalaanbod
feedback
31
Feedback geven
interactie
NT2Spraak - 2015
32
Samengevat • Wat is uitspraak precies?
• ‘Hij wilde dat afpakken’
•
Klanken, klemtoon, ritme, melodie van een taal.
• Wat maakt de uitspraak van het Nederlands zo moeilijk voor een anderstalige?
• Impliciete feedback: ‘Oh, wilde hij dat afpakken?’
•
Invloed van de eigen taal, invloed van het schrift
• Hoe kan ik mijn leerlingen helpen om verstaanbaarder te spreken?
• Expliciete feedback: ‘Het is afpakken, net als afspreken.’
NT2Spraak - 2015
• dialogen • monologen
•
33
Vragen?
Geef aandacht aan betekenis en horen van klemtoon, ritme, woordbinden en intonatie, ondersteun dit visueel en laat losse klanken online oefenen.
NT2Spraak - 2015
34
Meer weten? Kom gezellig langs bij onze informatiestand!
NT2Spraak - 2015
35
NT2Spraak - 2015
36
6
