LOGEERHUIS
Fiets/wandeltocht(en) over de westpunt van Wieringen. Start bij Het Logeerhuis Poelweg 23A Westerland
www.bedandbreakfast-wieringen.com
B&B APPARTEMENT 0227 595594
De fiets/wandeltocht is 17,5 km lang. Voor liefhebbers van een wat kortere wandeling is de tocht in tweeën gesplitst. Op het punt dat u weer terug bent bij de Haukes, kunt u de tocht onderbreken.
Het oude Wieringen heeft veel meegemaakt, de Wieringermeer is veel jonger. Dat is, voor wie het herkent, af te lezen aan het landschap, de bebouwing en de begroeiing. Aan de hand van deze landschapselementen maakt u tijdens deze fiets-wandeltocht kennis met de geologie, de geografie, de geschiedenis, de natuur en de cultuur van westelijk Wieringen en de Wieringermeer.
DEEL 1 (8,6 km)
Het Logeerhuis Poelweg 23A Westerland Eindpunt deel 1, start deel 2
De Haukes
Poelweg 23A
Ga met de rug naar het Logeerhuis staan, ga linksaf de Poelweg uit, de Haukes in. Als u goed kijkt, ziet u dat de huizen van de Haukes hier op een natuurlijke hoogte staan. Verderop, rechts om de hoek, sluit de dijk aan op deze keileembult. De huizen staan daar een stuk lager, u ziet ze achter de dijk verdwijnen. Foto: vóór de inpoldering van de Wieringermeer.
Hoelmerdijk
De Haukes Poelweg
Ga na de benzinepomp linksaf de Hoelmerdijk op (Schelpenpad). Het Schelpenpad houdt op bij De Hoelm. Deze dijk stamt uit de tijd dat Wieringen een eiland was (na de Allerheiligenvloed in 1170). Het water is het Wieringerrandkanaal, aan de overzijde is de Wieringermeer(polder). Vroeger keek je hier uit op de Zuiderzee. In 1924 kwam aan het eilandbestaan een einde, doordat op 31 juli het Amsteldiep samen met het Ulkediep werd afgesloten. Links van de dijk, in de Hoelmerkoog, verzamelen zich vaak water- en weidevogels en verschillende soorten ganzen: de echte “Wieringer” Rotgans (hier ook bekend als achternaam, tooit ook het wapen en de vlag van Wieringen), Rietgans, Canadese gans, Brandgans, Grauwe gans, en de z.g. soepganzen: kruisingen met de verwilderde witte boerenganzen, die op Westerland vroeger als erfganzen gehouden werden.
rotgans
Aan de rechterzijkant van de Wierdijk, komt hier en daar het Wier (eigenlijk zeegras) aan de oppervlakte waarmee de dijk vanaf 1319 versterkt is. Hier en daar zijn de schelpen nog te zien. Het is de enige met wier versterkte dijk die in zijn oorspronkelijke vorm bewaard is gebleven. De dijk, een provinciaal monument, is van hoge archeologische en cultuurhistorische waarde en een markant landschapselement. De steile dijk uit de periode 1300 en 1600 bood niet altijd voldoende bescherming: achter de bomen bij het eerste huis (na het veerooster) ligt een z.g. “wiel”. Dat is een kolkgat ontstaan bij een dijkdoorbraak. Dat is erg diep. De nieuwe dijk werd dan om het diepe gat heen gelegd. Vandaar dat de dijk hier rond loopt. Varkensgrasdwarsweg
de Hoelm Hoelmerdijk Varkensgrasweg
Varkensgrasdwarsweg Westerklief Varkensgrasweg
Ga aan het eind van het schelpenpad, tussen de huizen door, linksaf de Varkensgrasdwarsweg op. Ga aan het eind van de Varkensgrasdwarsweg (T-splitsing) rechtsaf, de Varkensgrasweg op. U gaat van de Varkensgrasweg linksaf het Westerklief op. In het weitje in de bocht 20 meter naar rechts, is een particuliere picknickplaats gemaakt. Iedere passant mag er gebruik van maken. Zwerfkeien geven de vorm van een Vikingschip aan. Als u hout mee heeft, kunt u de kachel aanmaken. Op tafel staat een 3-dimensionale puzzel , in de brievenbus zit toeristische informatie.
Hollebalgweg
Westerklief
Westerklief
Voor de Y-splitsing naar links kijkend, ziet midden in het landschap bosschages. Dit is het Kooibos, en er in ligt een eendenkooi. Er worden nu vogels gevangen voor onderzoek, en is niet toegankelijk. Eromheen is het een stiltegebied. Even verder op uw tocht komt u nòg een eendenkooi tegen, die als wandelparkje is ingericht. Bij de splitsing neemt u de rechterweg, dit is ook nog het Westerklief.
De zogenaamde ‘Vikingschat uit Wieringen’ (ca. 850 na Chr.) werd in 1996 op Wieringen bij het Westerklief opgegraven. De schat bestaat onder meer uit zilveren munten, sieraden en zilverbaren. Het was de eerste Vikingschat die ooit in Nederland werd gevonden. Een topstuk dat het RijksMuseum voor Oudheden in de nieuwe afdeling tentoonstelt . Aan uw linkerhand: de steen van Westerklief, een zeer grote zwerfkei, hier gebracht door het landijs. Er werd gezegd dat ie zich zou omkeren als hij de kerkklok hoorde slaan. Tegen de kinderen werd vroeger gezegd dat ze geen gekke bekken mochten trekken want als "de hond blaft, de klok slaat en de steen een slag in het rond draait, blijft je mond zo staan!" De steen van Westerklief is rechtop gezet. Wie dat heeft gedaan en wanneer dat is gebeurd is onduidelijk. Of er een verband is met de megalietenbouwers die ook verantwoordelijk zijn voor de hunebedden in Drenthe en onder andere de menhirs in Bretagne is onbekend. Het lijkt onwaarschijnlijk. Er zijn in ieder geval geen aanwijzingen voor en de steen van Westerklief is de enige staande steen van de wijde omtrek.
Het golvende karakter van Wieringen is goed te zien vanaf dit hoge punt. N99 (parellelweg) Westerklief
Koningin Julianalaan N99 (Parellelweg)
Aan het eind van het Westerklief gaat u rechtsaf de Parellelweg van de N99 op. U laat de afslag Oosterklief rechts liggen, en neemt de volgende zijweg: de Koningin Julianalaan (vóór restaurant “Miekes eten en drinken”). Bij het kooibos kunt u eventueel een bospaadje nemen. Aan de Koningin Julianalaan ligt aan uw linkerhand een voormalige eendenkooi, stammend uit de 17e eeuw. Het is nu een wandelparkje. In het voorjaar kunt u hier z.g. Stinzeflora vinden, in de zomer jagen vleermuizen boven de plas. Voor de eendekooien in de Hoelmerkoog en op Stroe geldt nog het 'kooirecht'. Dit houdt onder andere in dat in de buurt van een eendenkooi geen lawaai mag worden gemaakt. De Harmonie uit Hippolytushoef mag niet musiceren ten oosten van de Slingerweg!
Zuiderkoogweg Hippolytushoever-
kruisweg
Na het Kooibos steekt U bij de kruising de Hippolytushoeverkruisweg over . Nu gaat u de Zuiderkoogweg in.
Koningin Julianalaan
Op het witte bruggetje staat u boven het Wieringerrandkanaal. Het is de grens tussen het oude land van Wieringen en de jonge Wieringermeer (verderop). Wieringerrandweg Zuiderkoogweg
Ga na het bruggetje over en het bosje door. Sla dan rechtsaf de Wieringerrandweg in. In 1930 kwam de oostelijke Wieringermeerdijk in de Zuiderzee tot stand, en daarmee de aangrenzende polder de Wieringermeer. De boerderijen in de Wieringermeer zijn efficiënt, sober en degelijk. Ze hebben hele grote schuren. Er is een beperkt aantal modellen gebouwd na het in cultuur brengen van de polder. Het landschap is veel grootschaliger dan dat van het eeuwenoude Wieringen; rechte lijnen, grote oppervlaktes. Bomen zijn er, behalve op slechte grond, alleen op erven en langs wegen (windkering). In tegenstelling tot de percelen zijn de wegen tegenwoordig niet meer breed genoeg voor de moderne landbouwwerktuigen. Veel bermen zijn stuk gereden om elkaar de kunnen passeren
Slootweg Wieringerrandweg
Na enige kilometers bereikt u de Slootweg. Hier slaat u rechtsaf en na de brug bent u weer in de Haukes, op de Poelweg. (200 meter verder is het Logeerhuis.)
Deel 1 van uw tocht zit er nu op. U bent weer op de Poelweg. Hier kunt u uw tocht beëindigen of onderbreken. Voor deel 2 zie volgende blad.
Deel 2 (8,8 km)
Het Logeerhuis Poelweg 23A Westerland Poelweg ; Startpunt deel 2
Poelweg De Haukes
Hoelmerdijk
U gaat rechtdoor de Poelweg op, maar u verlaat de Haukes niet.
Slootweg Schelpenpaadje Poelweg
20 meter vóór het bord “Westerland” gaat u linksaf het schelpenpad op. De sloot aan uw rechterhand is een z.g. “walsloot”. Deze houdt het water vast dat van een hoger liggend stuk land afstroomt. Soms zijn nog de “sjanen” te zien. Greppels die er haaks op staan. Ze verzamelen het water en leiden het naar de walsloot. Het is bijzonder dat dit zoete water zo in een zout milieu terecht komt. Dit zie je in Nederland verder alleen op Texel. Het zorgt voor een gevarieerde begroeiing. In de lager gelegen sloten, in de kogen, werd zeegras ( “wier”) in de week gelegd om te ontzilten. Door het ijzer in het water werd het zwart. Hier wordt het na het “verschen” op de kant getrokken.
Damsterpad Schelpenpaadje Waterweg Damsterpad
U passeert een vee-draaihek, en gaat aan het eind een klein stukje linksaf het Damsterpad op. Even rechtsaf-linksaf en u bent op de Waterweg. Rechts ziet u de z.g. “eendenboeten”, Schuren waarin eenden werden gehouden. Dit is ontstaan in de 17e eeuw, toen ten behoeve van de V.O.C. -schepen veel vraag was naar eieren voor in de scheepsbeschuit. De eenden zijn tot ver in de 20e eeuw in de boeten gehouden. De bruine eenden waren voor de eieren, de witte pekingeenden voor de slacht.
de heer Bossen
De Haukes Waterweg
Bij de dijk gekomen volgt u rechtsaf de Haukes(weg). Even verder op ziet u aan uw rechterhand café “de Postboot”. Toen Wieringen nog een eiland was vertrok hiervandaan de postboot naar het Wieringer Veerhuis in Van Ewijcksluis .
Café de Postboot in de Haukes Het Wieringer Veerhuis in Van Ewijcksluis
Haukessluisweg De Haukes
Vóór het haventerrein gaat u linksaf, door de Coupure (zie onder) de Haukessluisweg op (volg het bord Doorgaand Verkeer). U steekt de Haukesweg over, en komt bij de Haukessluis uit (info zie hieronder) Een coupure in de dijk is een plaats waar de dijk doorgesneden is ten behoeve van de kruisende weg. In geval van hoog water kunnen er deuren in geschoven worden.
coupure Den Oever Uiterst links: stukje van schotbalkenloods (1931)
Deze Haukessluizen (1931) overbruggen het verschil in waterstand tussen het Amstelmeer en de Slootvaart (Wieringermeerpolder) Aan de IJsselmeerkant van de Wieringermeer, bij de Leemanssluizen, is het verschil nog veel groter, omdat de polder daar wel bijna 6 m onder NAP ligt.
Haventerrein
Haukesweg
Als u de sluizen bekeken heeft gaat u een klein stukje terug op de Haukessluisweg, en tegen over de Haukesweg gaat u linksaf het haventerrein op
Sluizen
de Haukes
nieuwe haven Haukesweg
U gaat helemaal om de haven heen (2 X linksaf), tot u met uw rug naar de Haukes staat en de haven aan uw linkerhand heeft. De Haukeshaven was vroeger een zeehaven voor de visserij, nu een binnenhaven voor de recreatievaart. Via de vaargeul in het Amstelmeer , het Blagzandkanaal en het Noord Hollands Kanaal kunnen de schippers de Waddenzee bereiken.
Paadje op de Amstelmeerdijk (Lutjeweg) Haventerrein
Houdt rechts aan en verlaat het haventerrein door het draaihekje dat toegang geeft tot de Amstelmeerdijk
Op de dijk staat een vogel-observatiepunt. Zolang de vogels niet meer dan een hoofd boven de dijk uit zien steken, houden ze u voor een vogel, en kunt u rustig kijken wat er allemaal zit in de Westerlanderkoog
Vanaf de dijk komt u op het Lutjestrand. Dit gedeelte van het Amstelmeer is voor de kitesurfers.
Aan de rechterkant ziet u een “klif”. Dit is de steil afgeslagen kant van de natuurlijke hoogte die hier achter ligt. (dus geen dijk!) In een van de koudste periodes lagen er ijskappen met gletsjertongen over WestEuropa.(tot 130.000 v. Chr.) De gletsjers duwden grote massa's zand, stenen en klei voor zich uit. Deze zijn nu, als stuwwallen, nog goed herkenbaar in het landschap. Voorbeelden zijn de stuwwallen van Texel (de Hoge Berg), Wieringen en Gaasterland. Paadje Camping Lutjestrand (Kitesurfen)
U verlaat dit deel van het Lutjestrand via de hellingbaan. Beneden gekomen gaat u linksaf, naar het paadje over het hooggelegen land.
Aan uw linkerhand bevindt zich weer het Lutjestrand: deze delen van het Amstelmeer zijn voor zwemmers en surfers.
Lutjestrand
Richting Westerlanderweg Paadje Westerlanderweg
Vanaf het Lutjestrand
Aan het eind van dit pad gaat u rechts af, richting Westerlanderweg. U passeert links een eethuisje, en slaat dan rechtsaf, de Westerlanderweg op. U ziet rechts Villa Waterkeer. Gebouwd voor Ingenieur Lely, die o.a. de “Korte” en “Lange” Afsluitdijk en de inpoldering van de Wieringermeer (1930) realiseerde De Eerste Wereldoorlog veroorzaakte gebrek aan voedsel, waardoor de extra landbouwgrond die de Zuiderzeewerken op zouden leveren van groot belang werden. De belangrijkste omslag kwam met de watersnood van 1916. De gevolgen van de watersnood deden de publieke opinie pas beseffen hoe naïef het is om de gevaren van die zee te negeren. Twee jaar later, in 1918, loodste Lely de Zuiderzeewet door het parlement.
Verderop links verschijnt dit boerderijtje. Het is er één van het Wieringer type: een afgesneden piramide. De hoge gevel (Skuurskot) is bekleed met geteerd hout (aan de rechterkant). Dit was de achterkant, het bedrijfsdeel. De uitbouw van gele steentjes aan de linkerkant is het woongedeelte (Uutlid). Verderop rechts bevindt zich de Westerlander kerk, de Nicolaaskerk. De toren van dit schilderachtige kerkje dateert uit de 14e / 15e eeuw, het schip is in het begin van de 19e eeuw herbouwd nadat de originele kerk te bouwvallig was geworden. Het is zeer waarschijnlijk dat er reeds in de 12e eeuw een kerk op deze plaats stond, maar een duidelijk bewijs voor de datering is er niet. Hier zijn ook Canadese oorlogsgraven. Noorderkerkweg Westerlanderweg
Bij de kerk vervolgt u uw weg linksaf, de Noorderkerkweg omhoog. Aan het eind, in de bocht staat een bord met uitleg over het aardkundig monument Wieringen. De keileembult waarop we staan, is opgestuwd door de arctische gletsjers tijdens de voorlaatste IJstijd (tot ca. 130.000 v. Chr.), en heeft sindsdien alles doorstaan. Net als de stuwwallen van Texel, Urk en de kliffen van Gaasterland in zuidwest Friesland. Daarom konden er mensen op Wieringen wonen, terwijl het omringende land beurtelings overstroomd of moerassig, onbegaanbaar veengebied was.
Schelpenpaadje Scheltemaweg Noorderkerkweg
Aan het eind van de Noorderkerkweg gaat u rechtsaf. U neemt een klein stukje Scheltemaweg, en daarna linksaf het Schelpenpaadje. Dit is het hoogste punt van Wieringen. 13m boven N.A.P. Vanaf het schelpenpaadje kijkend over het Balgzand (het zuidwestelijke deel van de Waddenzee), ziet u Den Helder liggen. Bij helder weer ziet u een stukje naar rechts Texel, met de “Hoge berg”.
N99 Rijksstraatweg (Parallelweg) Schelpenpaadje
Aan het eind van het Schelpenpaadje gaat u linksaf, over de Parallelweg van de N99 Aan uw rechterzijde loopt een geul. Het was ooit de bedoeling, dat na voltooiing van de Afsluitdijk een spoorlijn NoordHolland en Friesland zou verbinden (van Anna Paulowna naar Harlingen). Daartoe werd al rekening gehouden bij de aanleg van de Amsteldiepdijk. Omdat Wieringen in feite een grote Keileembult is, die meters boven zeeniveau ligt, begon men voortvarend in de lengterichting van Wieringen, een kaarsrecht tracé voor de spoorlijn af te graven tot op het niveau van de beide afsluitdijken; dat keileem werd gebruikt om de Amsteldiepdijk (links) mee aan te leggen. De spoorlijn kwam er niet, omdat de investering niet rendabel bleek Toen na een aantal dodelijke ongevallen in de jaren ’90 besloten werd een viaduct aan te leggen, kwam de geul goed van pas.
Rijksstraatweg Viaduct N99
N99 Rijksstraatweg (Parallelweg)
Rijksstraatweg
Quarantaineweg
Rijksstraatweg
U verlaat de Parallelweg via het viaduct en gaat linksaf de Rijksstraatweg (een klein weggetje) op. De Rijksstraatweg gaat verder als een fietspad over de Amsteldiepdijk. Links ervan (Amstelmeer) is het water zoet, rechts (Waddenzee) zout. U gaat rechtsaf de Quarantaineweg op. Het stuk land rechts heet al eeuwen de Quarantaine. Vanwaar die naam? In de 17e en 18 e eeuw beheersten de Zeven Provinciën de wereldzeeën. De Verenigde OostIndische Compagnie VOC, de eerste moderne multinational, controleerde al de handel met het verre oosten. Talloze schepen zeilden van en naar belangrijke havens als Enkuizen, Hoorn en Amsterdam, over de Zuiderzee.
Helaas was de handel niet het enige dat ze meebrachten. De bemanning, die vaak wel een jaar weg was, kwam veelal maar voor de helft terug. Een deel stierf aan verhongering, vitaminegebrek, liep allerlei tropische ziektes op, of kreeg de pest. Dat was de reden dat alle schepen voor de westpunt van Wieringen voor anker moesten gaan. Wieringen lag immers op de route, en de grootste schepen moesten hier toch al stil gaan liggen, om de lading over te dragen aan kleinere schepen, die de ondiepe Zuiderzee wel konden bezeilen: de lichtschipperij . Alle verdachte goederen en bemanningsleden, moesten op Wieringen blijven, in het Quarantainegebouw ( omgedoopt tot de “Pesthuizen”) en hopen op beterschap. Het gebouw heeft nog korte tijd gediend tot minutieopslag , werkplaats, en bewaarderswoning. De bewaarder van 1902/1921 was Gerardus Rump). In het begin van de 20e eeuw is het gesloopt. Wie serieus ziek werd ging naar het hospitaal (Gasthuis) in Den Oever. Vroeger was er in Den Oever een kapel die verbonden was met het gasthuis. Het kerkgebouw staat nu in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen Het Gasthuis is gesloopt.
Even na de bocht naar rechts ziet u een peilschaalhuisje en peilschaal (uiterst links). Dit monument uit 1919 is een voorbeeld uit de geschiedenis van de dijkbewaking in Nederland, n.l. de controle van de waterstand.
De vlakte tussen Den Helder en Wieringen is het Balgzand. In de jaren 60 nog in beeld als industrieterrein, nu een gebied waar vogels van over de hele wereld komen foerageren, broeden en rusten. Door de verlanding kunnen hier allerlei zoutminnende planten groeien, zoals zulte (zeeaster), lamsoor, aardbeiklaver, zoutmelde, zeealsem enz. Die verlanding is een gevolg van zandverplaatsing door de stromingen van de Waddenzee: een reactie op de aanleg van de Afsluitdijk en de Amsteldiepdijk. Enkele tientallenjaren geleden kon men hier nog een duik nemen, nu groeit er zeekraal (lekker!) Noorderbuurt Dam Quarantaine Noorderbuurt Noorderbuurt
Bij de weg naar rechts, de Dam, gaat u recht door. Hier heet het Noorderbuurt. Volg de Noorderbuurt. Hij maakt een slinger naar rechts en een slinger naar links. De percelen zijn hier gescheiden door tuinwalletjes. De laaggelegen delen van Wieringen bieden door de waterstand de mogelijkheid om percelen te scheiden door sloten. Op de hooggelegen delen, zoals hier, zit het water te diep. Daarom werden voor het drinkwater van vee en mensen diepe putten geslagen (links van de weg).
Aanvankelijk werden percelen gescheiden door rijen zwerfkeien. Toen de percelen persoonlijk eigendom werden, maakten de eigenaars tuinwallen (woalkes): opeengestapelde plaggen. Aan uw rechterhand ziet u terugkijkend weer een Wieringer boerderij. Tuinwallen vóór de ruilverkaveling
Singelweg
Normerpolderweg
Noorderbuurt
Alternatief
N99 Normerpolderweg Normerpolderweg
Waar de Singelweg (onverharde weg) van links komt, gaat u rechts af, naar de N99 (van vóór de asfaltering dateert de benaming “betonweg”). U komt nu op een gevaarlijke plaats om over te steken! Als het erg druk is kunt u ook de Normerpolderweg (linksaf) nemen. Na een paar honderd meter, voorbij de rotonde, gaat u rechtsaf het fietstunneltje onderdoor. Daarna weer rechtstaf, de Koningsweg op. De 1e weg links is de Poelweg weer. U bent bijna terug op uw vertrekpunt.
Westerlanderlaan N99
N99
Normerpolderweg
Als u toch de N99 oversteekt, komt u op de Westerlanderlaan. Aan de linkerkant van de Westerlanderlaan staat de voormalige kaasfabriek, nu in gebruik als woonhuis. De kaasfabriek “Klein Begin” is een eenlaagspand uit 1915.
Dentele Westerlanderweg
Westerlanderweg
Bij de kruising met de Westerlanderweg gaat u linksaf.
Westerlanderlaan Koningsweg Poelweg Westerlanderweg
Bij de eerste gelegenheid gaat u rechtsaf. Nu bent u weer op de Poelweg, en bijna terug op uw vertrekpunt: het Logeerhuis Poelweg 23A
EINDE
