Vormen van levensverzekering
In deze special worden diverse aspecten van verzekeringen besproken. In dit artikel geven we een algemeen overzicht van verzekeringsvormen uit heden en verleden. Levensverzekeringen kunnen ingedeeld worden naar soort uitkering en moment van uitkering. Op grond van de uitkering kunnen levensverzekeringen ingedeeld worden in kapitaaluitkeringen en rente-uitkeringen. Een kapitaaluitkering is de uitkering van een bedrag ineens. Binnen deze soort kan onderscheid gemaakt worden tussen de kapitaaluitkering bij overlijden en de kapitaaluitkering bij leven. Een rente-uitkering is een uitkering die periodiek bijvoorbeeld iedere maand of ieder jaar gedaan wordt. Ook bij rente-uitkeringen kan onderscheid gemaakt worden tussen rente-uitkeringen bij overlijden (bijvoorbeeld erfrente- en nabestaandenrente) en rente-uitkeringen bij leven (bijvoorbeeld lijfrente- en pensioenuitkeringen).
Vormen Kijkend naar de vorm van de verzekering is een splitsing in drie groepen te maken: 1. uitkering bij overlijden 2. uitkering bij leven 3. combinatieverzekering (uitkering bij leven en overlijden)
Uitkering bij overlijden Bij verzekeringen met een uitkering bij overlijden onderscheiden we de volgende productvormen.
Levenslange kapitaalverzekering bij overlijden De levenslange kapitaalverzekering bij overlijden (ook wel uitvaart- of begrafenisverzekering genoemd) keert uit bij overlijden van de verzekerde ongeacht het tijdstip. Wanneer de verzekerde overlijdt, is niet van belang. De periode dat er premie wordt betaald voor deze verzekering is meestal beperkt tot een bepaalde duur of tot een maximale leeftijd. Behalve voor de dekking van de kosten van uitvaart/begrafenis kan deze ook gebruikt worden om andere de kosten te dekking die optreden als iemand overlijdt. Denk bijvoorbeeld aan de erfbelasting voor de erfgenamen, of de financiële middelen om de verdeling van een erfenis gemakkelijker te maken. Voorbeeld Klaas-Jan sluit op dertigjarige leeftijd een uitvaartverzekering met een verzekerd kapitaal van € 6.000. Als Klaas-Jan komt te overlijden, op welk moment dan ook, keert de verzekeraar het verzekerde kapitaal inclusief de tot dan toe gerealiseerde winstbijschrijvingen uit. Klaas-Jan is voor deze levenslange verzekering tot zestigjarige leeftijd of tot eerder overlijden een maandelijkse premie verschuldigd van € 11 per maand. Als Klaas-Jan overlijdt vóór de einddatum van de periodieke premiebetaling ziet de levenslijn er als volgt uit: ╬ overlijdensdatum: de verzekering komt tot uitkering, de premiebetaling eindigt en de verzekering vervalt. ╬ |___________________|_______| 30 60 Als Klaas-Jan overlijdt na einddatum premiebetaling dan is de situatie als volgt: ╬ overlijdensdatum: de verzekering is premievrij, de verzekering komt tot uitkering en vervalt. ╬ |___________________|_______| 30 60
Fiscaal Voor uitvaartverzekeringen (die uitsluitend bestaan uit een kapitaalsuitkering bij overlijden, ook in natura) geldt een vrijstelling in box 3. Naast de voorwaarde dat uitsluitend sprake mag zijn van een kapitaalsuitkering bij overlijden mag de som van het verzekerde kapitaal per verzekerde niet hoger zijn dan € 6.921 (2015). Is het verzekerde kapitaal toch hoger dan € 6.921, dan geldt de vrijstelling ook als de som van de waarde van die rechten uit dergelijke verzekeringen niet hoger is dan € 6.921.
Tijdelijke kapitaalverzekering bij overlijden De tijdelijke kapitaalverzekering bij overlijden (ook wel risicoverzekering genoemd) keert uit na overlijden van verzekerde, mits dit overlijden plaatsvindt vóór de einddatum van de verzekering. Is verzekerde op de einddatum nog in leven dan vervalt de verzekering. Voorbeeld Judith sluit op dertigjarige leeftijd een tijdelijke kapitaalverzekering bij overlijden met een (gelijkblijvend) verzekerd kapitaal van € 75.000 met een duur van dertig jaar, tegen een premiebetaling van € 32 per kwartaal. Als Judith komt te overlijden binnen dertig jaar kan haar partner met de uitkering (een deel van) de hypotheekschuld aflossen. Als Judith overlijdt vóór de einddatum van verzekering ziet de levenslijn er als volgt uit: ╬ overlijdensdatum: de verzekering komt tot uitkering, de premiebetaling eindigt en de verzekering vervalt. ╬ |______________________| 30 60 Als Judith op einddatum verzekering in leven is, dan vervalt de verzekering na dertig jaar zonder uitkering. De premie voor deze overlijdensrisicoverzekering is relatief laag. Het is immers niet zeker of er uitgekeerd wordt. De kans daarop is vrij klein als de verzekering op jonge leeftijd wordt afgesloten en/of de duur van de verzekering niet al te lang is. Naast verzekeringen met een gelijkblijvend overlijdensrisicokapitaal zijn er ook verzekeringen waarvan het verzekerde kapitaal jaarlijks lineair of annuïteitsgewijs daalt.
Tijdelijke risicoverzekering op vaste termijn De tijdelijke risicoverzekering op vaste termijn geeft een uitkering op de einddatum van de verzekering, mits de verzekerde voor die datum is overleden. Is de verzekerde op de einddatum nog in leven dan vervalt de verzekering. Als de verzekerde overlijdt binnen de verzekeringsduur dan hoeft daarna geen premie meer betaald te worden. Deze verzekeringsvorm wordt meestal gesloten als onderdeel van een constructie met meerdere verzekeringsvormen. De uitkering na het overlijden van de verzekerde is dan wellicht niet direct na het overlijden nodig, maar pas vanaf een latere datum omdat dan een andere uitkering wegvalt. Ook kan de verzekering gesloten worden met een zogenaamde ‘disconto’-clausule waarin opgenomen is dat de contante waarde van de verzekerde uitkering op de einddatum direct gedaan wordt na het overlijden. Voorbeeld Chris is dertig jaar en van plan om op 67-jarige leeftijd met pensioen te gaan. Via zijn pensioenverzekering bouwt hij bij in leven zijn op 67-jarige leeftijd een kapitaal op van € 150.000. Hiermee wil hij dan een ouderdoms- met nabestaandenpensioen voor zichzelf en zijn echtgenote aankopen. Als Chris vóór zijn pensioendatum mocht komen te overlijden wordt er ten behoeve van de nabestaandenvoorziening: a) tot zijn pensioendatum een (erf)rente uitgekeerd aan zijn weduwe en b) op de pensioendatum ook € 150.000 uitgekeerd. Dit bedrag is bestemd om vanaf de pensioendatum een nabestaandenpensioen aan te kunnen kopen voor zijn weduwe. Dit laatste onderdeel is een risicoverzekering op vaste termijn. Als Chris overlijdt vóór de einddatum van verzekering ziet onderdeel b er in een levenslijn als volgt uit: ╬ overlijdensdatum: de premiebetaling eindigt en de verzekering komt tot uitkering op de oorspronkelijke einddatum. ╬ |______________________| 30 67 Als Chris op einddatum verzekering in leven is, dan vervalt de verzekering genoemd in onderdeel b) zonder uitkering. Ook voor deze overlijdensrisicoverzekering is de premie relatief laag.
Erfrenteverzekering De erfrenteverzekering is een speciale vorm van de tijdelijke kapitaalverzekering bij overlijden. Het verschil is dat bij de erfrenteverzekering, na overlijden van verzekerde voor de einddatum van de verzekering geen kapitaal ineens, maar tot de einddatum van de verzekering een periodieke uitkering wordt gedaan. Een eenmaal ingegane uitkering (na overlijden van verzekerde) loopt door tot de einddatum onafhankelijk van wiens leven dan ook. De uitkering vindt meestal plaats per kwartaal, maand of jaar. Bij in leven zijn van de verzekerde op de einddatum vervalt de verzekering zonder uitkering. Voorbeeld Peter (is de verzekerde) heeft op dertigjarige leeftijd een erfrenteverzekering afgesloten ten behoeve van zijn echtgenote. De verzekerde rente is € 12.000 per jaar. De verzekeringsduur is 37 jaar. Op 42-jarige leeftijd komt Peter te overlijden. Zijn echtgenote Anne is begunstigde op de polis. Anne krijgt nu 25 jaar lang, per kwartaal € 3.000 uitgekeerd, totaal dus € 300.000. Als Anne vóór de einddatum overlijdt, wordt de uitkering voortgezet ten behoeve van hun kinderen/erfgenamen tot de einddatum van de verzekering. Als Peter overlijdt vóór de einddatum van verzekering, dan ziet de levenslijn er als volgt uit: ╬ overlijdensdatum: start uitkering rente (R) per kwartaal tot oorspronkelijke einddatum en de premiebetaling eindigt. ╬RRRRR |______________________| 30 67 Als Peter op einddatum verzekering in leven is, dan vervalt de verzekering zonder uitkering. De premie voor deze overlijdensrisicoverzekering is relatief laag. Voor een uitgebreidere bespreking van de erfrente verwijzen we naar het artikel van Petra van der Ham.
Overlevingsrente De overlevingsrente keert ook een rente uit na het overlijden van de verzekerde. Het verschil met de erfrente is dat de uitkering ook afhankelijk is van het in leven zijn van een tweede (mede)verzekerde. De overlevingsrente begint uit te keren vanaf het moment dat de eerste verzekerde overlijdt en de tweede verzekerde op dat moment in leven is. De duur kan zowel levenslang als tijdelijk (is uiterlijk tot een bepaald tijdstip) zijn. De uitkeringen stoppen in elk geval vanaf het moment dat de tweede verzekerde is overleden. Voorbeeld Klaas (is de verzekerde) heeft op 35-jarige leeftijd ten behoeve van zijn echtgenote (is de medeverzekerde) een tijdelijke overlevingsrente afgesloten van € 24.000 per jaar. Als Klaas komt te overlijden wordt er tot 67jarige leeftijd van zijn echtgenote € 2.000 per maand uitgekeerd. Als zijn echtgenote vóór haar 67-ste komt te overlijden eindigt de verzekering. Als Klaas op de einddatum van de verzekering nog in leven is, wordt de verzekering zonder uitkering beëindigd. Als Klaas overlijdt vóór de einddatum van verzekering en zijn echtgenote is in leven, dan is de levenslijn als volgt: ╬ overlijdensdatum: uitkering van de rente (R) per maand tot maximaal oorspronkelijke einddatum of zolang de echtgenote daarvoor in leven is en de premiebetaling eindigt. ╬ R R ….??? |______________________| 30 67 Als Klaas op de einddatum van de verzekering in leven is, dan vervalt de verzekering zonder uitkering. Fiscaal Voor rechten op kapitaalsuitkeringen uit levensverzekering die uitsluitend bestaan uit een kapitaalsuitkering bij overlijden geldt een vrijstelling in box 3. Naast de voorwaarde dat uitsluitend sprake mag zijn van een kapitaalsuitkering bij overlijden mag de som van het verzekerde kapitaal per verzekerde niet hoger zijn dan € 6.921 (2015). Is het verzekerde kapitaal toch hoger dan € 6.921, dan geldt de vrijstelling ook als de som van de waarde van die rechten uit dergelijke verzekeringen niet hoger is dan € 6.921. Gelet op de voorwaarden komen alleen de levenslange en de tijdelijke kapitaalverzekering bij overlijden voor deze vrijstelling in aanmerking.
Uitkering bij leven De uitkeringen bij leven zijn onder te verdelen in kapitaalverzekeringen bij leven en lijfrenteverzekeringen.
Kapitaalverzekering bij leven De kapitaalverzekering bij leven keert uit op de einddatum van de verzekering mits verzekerde dan in leven is. Bij eerder overlijden vervalt de verzekering zonder enige uitkering. Dit wordt ook wel een spaarverzekering genoemd, omdat er een kapitaal bijeen wordt gespaard dat op een bepaald moment, bij in leven zijn van de verzekerde, wordt uitgekeerd. Voorbeeld Karel sluit op 35-jarige leeftijd een kapitaalverzekering bij leven met een verzekerd kapitaal van € 100.000 met een duur van 32 jaar. Hiervoor betaalt hij maandelijks premie. Als Karel komt te overlijden binnen 32 jaar vervalt de verzekering zonder uitkering. Karel wil de uitkering op 67-jarige leeftijd gebruiken voor het aankopen van een lijfrente als aanvulling op zijn pensioen. Als Karel op de einddatum verzekering in leven is, dan eindigt de premiebetaling op 67-jarige leeftijd en volgt een uitkering van de verzekering. Als Karel overlijdt voor de einddatum van verzekering, dan is zijn levenslijn als volgt: ╬ overlijdensdatum: de premiebetaling eindigt en de verzekering vervalt zonder uitkering. ╬ |______________________| 35 67 Fiscaal Voor kapitaalverzekeringen gelden - behoudens overgangsrecht - geen fiscale vrijstellingen.
Lijfrente-/pensioenverzekering Lijfrente- en pensioenverzekeringen zijn verzekeringsvormen met een periodieke uitkering bij in leven zijn van de verzekerde. Voorbeeld Karel treedt op 35-jarige leeftijd in dienst bij werkgever X. Karel ontvangt vanaf 67-jarige leeftijd naast de AOW via zijn werkgever levenslang een aanvullend ouderdomspensioen van € 1.000 per maand. De werkgever heeft de pensioenregeling van Karel verzekerd en betaalt hiervoor per jaar een premie tot uiterlijk 67-jarige leeftijd van Karel. Als Karel op einddatum (=pensioendatum) van de verzekering in leven is, ziet zijn levenslijn er als volgt uit: einde premiebetaling en aanvang uitkering pensioen (=U). Uitkering van het pensioen eindig na overlijden van Karel UUUUUUUU |______________________| 35 67 Als Karel overlijdt vóór de einddatum van de verzekering - ╬ overlijdensdatum: de premiebetaling eindigt en de verzekering vervalt zonder uitkering. ╬ |______________________| 35 67 Fiscaal Onder voorwaarden geldt voor lijfrenteverzekeringen (en bancaire lijfrenten) een aftrekmogelijkheid van de ingelegde premie. De aftrek is beperkt tot de jaar- en inhaalruimte. De lijfrente-uitkeringen worden vervolgens belast. Binnen grenzen geldt voor pensioenen de zogenoemde omkeerregel. De pensioenpremie betaald door de werkgever is onbelast (en de werknemersbijdrage is aftrekbaar) en de uitkering belast.
Combinatieverzekering Wenst men een uitkering bij leven òf bij overlijden dan spreken we van een combinatieverzekering, ofwel een mengvorm van risico- en spaarverzekering. We bespreken hier de drie meest voorkomende vormen. 1. gemengde kapitaalverzekering 2. kapitaalverzekering bij leven met restitutie 3. kapitaalverzekering op vaste termijn
Gemengde kapitaalverzekering De gemengde kapitaalverzekering is de meest bekende combinatieverzekering. Het is een mengvorm van de kapitaalverzekering bij leven en de tijdelijke kapitaalverzekering bij overlijden. Er volgt altijd een uitkering, of op de einddatum bij in leven zijn van de verzekerde of bij overlijden binnen de verzekeringsduur. Het uit te keren verzekerde bedrag bij overlijden voor de einddatum is gelijk aan het bedrag dat op de einddatum bij in leven zijn wordt uitgekeerd. Voorbeeld Pieter en Els hebben op dertigjarige leeftijd van Pieter een gemengde verzekering gesloten van € 100.000 met en duur van dertig jaar, met een maandelijkse premiebetaling, op het leven van Pieter. Met deze verzekering zal bij in leven zijn van Pieter over dertig jaar de hypothecaire lening op hun huis kunnen worden afgelost. Mocht Pieter eerder komen te overlijden, dan wordt de verzekerde overlijdensuitkering van € 100.000 dan door de begunstigde (Els) gebruikt om de lening af te lossen. Als Pieter op de einddatum van de verzekering in leven is, stopt op dat moment de premiebetaling en ontvangt hij de uitkering uit de verzekering. Als Pieter overlijdt vóór de einddatum van verzekering, dan ziet zijn levenslijn er als volgt uit: ╬ overlijdensdatum: uitkering van de verzekering en de verzekering vervalt. ╬ |______________________| 30 60
Kapitaalverzekering bij leven met restitutie Bij deze verzekeringsvorm wordt het verzekerd kapitaal bij leven uitgekeerd op de vooraf overeengekomen einddatum. Als verzekerde voor de einddatum overlijdt, wordt de betaalde premie of koopsom (is eenmalige premiebetaling) terugbetaald. In verband met de WFT-eis is het niet toegestaan om de volledige premie of koopsom terug te betalen. Een veel voorkomende variant is dat 90% (of 110%) van de betaalde premies of koopsom wordt terugbetaald. De verzekering is een mengvorm van de kapitaalverzekering bij leven en de tijdelijke kapitaalverzekering bij overlijden ter grootte van (een percentage van de) tot de overlijdensdatum betaalde premies. Voorbeeld Willem (verzekerde) heeft op 35-jarige leeftijd een kapitaalverzekering bij leven met 90% restitutie van de premie bij overlijden afgesloten met een duur van 32 jaar. Het verzekerde kapitaal is € 75.000. De maandpremie bedraagt (stel) € 150. Willem wil op de einddatum de uitkering gebruiken voor het aankopen van aanvullende oudedagsvoorziening (is een lijfrente). Bij overlijden voor de einddatum wordt 90% van de ingelegde premies gerestitueerd aan zijn partner Kees. Willem overlijdt zeven jaar na ingangsdatum van de verzekering. Aan de begunstigde (partner Kees) wordt uitgekeerd 7 x 12 x (€ 150 x 90%) = € 11.340. Als Willem op de einddatum van de verzekering in leven is, stopt op dat moment de premiebetaling en ontvangt hij de uitkering uit de verzekering. Als Willem overlijdt vóór de einddatum van verzekering, dan ziet zijn levenslijn er als volgt uit: ╬ overlijdensdatum: uitkering 90% van de betaalde premies en de verzekering vervalt. ╬ |______________________| 35 67
Kapitaalverzekering op vaste termijn Ook de kapitaalverzekering op vaste termijn is een combinatieverzekering. Deze verzekering is een combinatie van een kapitaalverzekering bij leven en een risicoverzekering op vaste termijn. De uitkering bij zowel overlijden als bij in leven zijn vindt altijd plaats op de einddatum van de verzekering. De verzekering kan uitsluitend tegen periodieke premiebetaling worden gesloten. Bij betaling van een koopsom is er geen sprake meer van een overeenkomst van levensverzekering omdat de uitkering op de einddatum zeker is en de verzekeraar geen overlijdensrisico loopt omdat het volledige premiebedrag bij aanvang immers al is betaald. Voorbeeld Willem (verzekerde) heeft op 35-jarige leeftijd een kapitaalverzekering op vaste termijn gesloten van € 75.000. De duur van de verzekering en premiebetaling is 32 jaar. De premie bedraagt per maand € 170. Willem en zijn partner willen de uitkering op 67-jarige leeftijd van Willem gebruiken om een wereldreis te maken. Als Willem of zijn partner voor die tijd mocht komen te overlijden, dan is het de bedoeling dat de langstlevende zo wie zo de wereldreis maakt. 23 jaar na de ingangsdatum overlijdt Willem. De verzekering wordt premievrij gemaakt. De uitkering van € 75.000 zal na negen jaar aan de begunstigde (de partner) worden uitbetaald. Als Willem op de einddatum van de verzekering in leven is, stopt op dat moment de premiebetaling en ontvangt hij de uitkering uit de verzekering. Als Willem overlijdt vóór de einddatum van verzekering, dan is de situatie als volgt: ╬ overlijdensdatum: de premiebetaling stopt en uitkering vindt plaats op einddatum waarna verzekering vervalt. ╬ |______________________| 35 67 Fiscaal Voor kapitaalverzekeringen gelden - behoudens overgangsrecht - geen fiscale vrijstellingen. Bron: Financieel Actief (26 januari 2015)
