Eindrapport
Voorwoord Vluchtelingenbeleid is zowel een landelijk als plaatselijk een delicaat onderwerp. Als het gaat over gemeentelijke Noodopvang zou men 3 extra kwetsbare groepen kunnen onderscheiden : zieke mensen, gezinnen of alleenstaande met minder jarige kinderen en ex alleenstaande minderjarige asielzoekers ( Ama) door ministerie ook Amv genoemd . Voor deze laatste doelgroep heeft de overheid in het kader van alternatieven voor het huidig beleid, een landelijk project geïnitieerd en uitgevoerd in de periode oktober 2009- april 2010. Ook voor de regio Zuid-Limburg heeft de gemeente Maastricht het initiatief genomen om - samen met Heerlen- deel te nemen aan dit experiment. Deze nota is het eindrapport van het project Perspectief Zuid-Limburg. Dit rapport is in concept op 24 februari in concept aangeboden aan de wethouder mevrouw M.Damsma. Thans is het ter bespreking en toelichting aan de commissie breed welzijn. De landelijke stuurgroep van het experiment Perspectief heeft besloten om het project per 1 april te stoppen met uitzondering voor een aantal klanten die verlening krijgen voor alleen het leefgeld met 3 maanden , dus tot eind juni. Voor de eigenlijke evaluatie van het project wacht men op nog een onderzoek van het CVO die zou nog voor de zomer klaar zijn. April 2011 Drs. P.K.P. Verhelle projectleider Perspectief Zuid-Limburg
Inbedding experiment en start Als gevolg van de motie Spekman, De Wit e.a. en onder druk van de VNG - met als koploper de gemeente Utrecht - is er in 2009 op voorstel van het Ministerie van Justitie het experiment Perspectief gestart. Dit betekent dat in tegenstelling tot de Noodopvang ook het ministerie - samen met de gemeenten die voor dit project wensten te kiezen – financieel participeert. Er is een landelijk overleg zowel op uitvoerend als op beleidsmatig niveau. En er is voor de duur van het project een externe, landelijke coördinator aangesteld. In het rapport van Amnesty “Vreemdelingendetentie in strijd met mensenrechte “van november 2010 wordt aangegeven dat, naast de bestaande instrumenten, detentie als middel voor terugkeer meer en meer wordt ingezet. Door de werkgroep Vluchtalarm Maastricht is er medio 2009 een aanzet gegeven voor de start van het experiment in de regio Zuid Limburg. De gemeente Maastricht heeft als kartrekker de formele verantwoordelijkheid voor het project op zich genomen en ook de gemeente Heerlen participeert. Na een grondige verkenning samen met de verantwoordelijke ambtenaar (dhr. H. Kerstens) is Perspectief onder verantwoordelijkheid van Noodopvang Parkstad ( thans stichting VLot) in september 2009 daadwerkelijk van start gegaan. Er is een projectleider aangesteld, een plaatselijke stuurgroep geformeerd onder voorzitterschap van F.Leenders . Er is een folder gemaakt die compact weer geeft wat het project inhoudt.
2
Cijfermateriaal In de periode oktober – december 2009 werden de ex Ama’s die al een tijd begeleid werden door de stichting Noodopvang Parkstad opgenomen in het project. Daarna volgden de klanten uit Maastricht waar met name dhr. G. Jennekens al contact mee had. Gedurende het werkjaar 2010 stroomden er druppelsgewijs klanten in. Deels aangedragen door projecten Perspectief elders, deels door de gemeente Maastricht, deels door Nidos en deels via Vluchtelingwerk Maastricht . Er zijn 4 klanten aangedragen die we geweigerd hebben omdat ze niet uit de regio afkomstig waren. Een klant is na de inschrijvingsperiode tot 1 oktober 2010 nog aangemeld via Nidos. Voor een klant uit Utrecht hebben wij bemiddeld bij Stichting Wereldwijd. Er zijn thans nog 9 klanten die landelijk nog een doorlooptijd hebben tot 1 juni 2011. We verwijzen naar onderstaande tabel waarbij de oranje kleur Maastricht is , de groene kleur Heerlen, en blauw officieel niet opgenomen Land van herkomst
Begin traject
1
Vietnam
1-nov-2009
Duur 14 m
2
Guinee
1-okt-2009
15 m 12 m
terugkeer verwacht begin 2011
18-dec.2009
3m
Teruggekeerd
15-dec-2009
3m
onvoldoende medewerking
3
Sierra Leone
26-jan-2010
4
Sierra Leone
1-okt-2009
5
Niger
15-okt-2009
6
Sierra Leone
1-okt-2009
7
Sierra Leone
1-okt-2009
8
Sierra Leone
9
Sierra Leone 10 Ivoorkust 11 Tadzjikistan
1-okt-2009 1-okt-2009 20-jan-2010
Einde traject
3m
MOB
14-okt-2010
12 m
Teruggekeerd
15-dec.2009
3m
Teruggekeerd
1-jun-2010
5m
onvoldoende medewerking
11m terugkeer verwacht begin 2011
1-mrt-2010
10m
Gestopt door projectleiding
1-mei-2010
8m
Vertrokken naar ander land
1-mrt-2010
13 Angola 14 Algerije 15 Burundi 16 Sierra Leone
15 aug. 2010
17 Vietnam 18 Georgië
15 aug. 2010
20 21 22
Irak Angola Sierra Leone Irak
doorloop
10m Angola
1 sept. 2010 15 sept.2010
1-jan-2011
5m 16-okt-2010 1-febr.-2011
7m
onvoldoende medewerking doorloop Status
8m 1 aug.2010
3m 5m
1 aug. 2010
1m
20 jan 2011
3
doorloop
doorloop
5m
10-jun-2010 10-jun-10
2m
doorloop
doorloop
15-dec.2009
1-febr.2010
In traject tot minimaal 1 juni doorloop doorloop
15 m
12
19
Reden
doorloop onvoldoende medewerking terugkeer verwacht begin2012
Inhoudelijke aanvulling op het cijfermateriaal 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
10. 11.
Zes klanten zijn teruggekeerd of zullen dit binnen afzienbare tijd doen. Een klant heeft een status gekregen Drie klanten hebben nog een lopende procedure waarvan 2 medisch regulier, 1 verblijf bij partner. Bij twee klanten zal nog voor april a.s. een procedure gestart worden. Bij een klant is het dossier vastgelopen om redenen die buiten de schuld van de klant liggen. Van 4 klanten kregen we onvoldoende medewerking en hebben wij om die reden deelname beëindigd. Twee klanten zijn met onbekende bestemming en/of naar een ander EU- land vertrokken. We zijn nu nog met 9 klanten actief bezig en verwachten dat ze ook nog na 1 juni begeleiding nodig hebben. Drie van deze klanten waren minder dan 5 maanden in begeleiding. Van de 9 nog lopende klanten volgt 1 therapie bij GGZ- Maastricht wegens psychische problemen, 1 klant uit Heerlen heeft ernstige medische klachten en is al diverse keren geopereerd, 2 volgen een mbo-opleiding, 1 volgt een hbo-opleiding, 2 gaan naar stichting Wereldwijd, 1 volgt een cursus office 2007 , Van 3 van de 9 nog lopende klanten achten wij om diverse redenen terugkeer op dit moment onmogelijk ( Irak/Burundi/ Vietnam) Ongeveer de helft van de klanten zijn voor deelname aan het project een of meerdere maanden in detentie genomen en zijn zonder resultaat weer vrij gelaten met de opdracht op eigen kracht het land te verlaten.
Aanpak Jonge leeftijd Het asielbeleid is de laatste jaren strenger geworden. Dit is ook goed te merken bij de doelgroep ex amv’s. Daar waar een 5 tal jaren geleden de meeste jongeren opgenomen werden in de Nederlandse gemeenschap, is Nidos nu gedwongen om na de 18 e verjaardag de ex Amv’s geen onderdak of leefgeld meer te verlenen. De norm van 18 jaar komt van de Europese Unie . Achttien jaar is formeel de leeftijd waarbij men juridisch als “volwassen” wordt beschouwd . Wanneer het gaat om minimumloon van volwassenen dan hanteert men gek genoeg de leeftijd van 23 jaar. Het is algemeen bekend dat de Nederlander die 18 jaar wordt feitelijk nog een heel traject van studie en volwassen worden voor de boeg heeft en op diverse levensterreinen nog jaren ondersteuning krijgt. Ook de wij-regeling voor jongeren loopt van 18 tot 27 jaar. Voor ons project betekent het dat de jongeren nog in een leeftijdsfase zijn waar ze volop hun weg aan het zoeken zijn, met de hierbij horende gedragingen. Bovendien is hun materiële situatie nog veel lastiger dan hun leeftijdgenoten. Na de mededeling van Nidos/DT&V dat hun opvang bij Xonar stopt verdwijnen deze jongeren meestal uit zichzelf. Ze verblijven op kamers bij vrienden en landgenoten en soms op straat. Ze hebben al een erg moeilijke periode van maanden of jaren achter de rug. Wanneer ze uit de gevangenis komen hebben ze vaak een aantal maanden nodig om deze frustratie te verwerken . Enkelen zijn verstrikt geraakt in (meestal kleine) criminaliteit. De gezondheid is soms achteruit gegaan.
4
Opleiding en vaardigheden Een aantal van onze klanten – wellicht de meest getalenteerde of die de kans hebben gehad om behoorlijk basisonderwijs te volgen – hebben studieambities, willen vooruit en geloven in een geslaagde opleiding en toekomst. De onderwijsinstellingen gedogen hen een tijdje, maar studiefinanciering, aanschaf boeken , stage, worden als snel een probleem. Meer en meer merken ze dat ze in een uitzonderingspositie zitten zowel op school, als in het uitgangsleven . Ze zijn soms erg creatief en moedig. Andere klanten hadden meestal weinig vooropleiding. Soms sloot het onderwijs in Nederland nauwelijks aan op hun leerbehoefte. Hun (hand)vaardigheden zijn soms zeer beperkt. Ze spreken zeer gebrekkig Nederlands en/of Engels. Zelfredzaamheid is beperkt. Een eigen bankrekening hebben ze meestal niet. Bij controles in het openbaar vervoer kunnen ze geen identiteitspapieren tonen. Om die reden ontvangen ze van het project een pasje. Zo goed als niemand zegt spontaan terug te willen keren. Ze hebben geen of geen juist beeld meer van land van herkomst. Bovendien voelen ze zich vaak meer Nederlander dan b.v. Angolees door het vaak jarenlange verblijf in Nederland. Soms schrikt gevangenis hen niet meer af. Ze hebben dikwijls het vertrouwen in de maatschappij verloren en ook is het wantrouwen naar hulpverleners en allerlei maatschappelijke organisaties toegenomen. Ze hebben meerdere –al of niet losse- relaties achter de rug, soms met een kind .
Begeleiding is meer dan alleen juridisch Bij al onze klanten is er sprake van multiproblematiek. Op meer dan 3 of 4 levensterreinen zijn er soms zeer complexe problemen. Men dient dan ook een analyse maken op al deze op elkaar inwerkende terreinen en tevens aanzetten te geven voor een oplossing . Een louter juridische aanpak biedt geen soelaas. Toch moet ook de nodige tijd besteed worden aan de juridische procedure door b.v. bewijsmateriaal te verzamelen.
Zelfwerkzaamheid als eis voor continuering van de begeleiding Essentieel is een grote mate van zelfwerkzaamheid van de klanten alsmede maximale openheid naar de begeleiders. Een voortgangsevaluatie eens per drie maanden is noodzakelijk. De ingezette acties worden besproken en er wordt beoordeeld of deze succesvol verlopen. Hierbij wordt rekening gehouden met niet beïnvloedbare factoren. Vooral de bereidheid van de klant om volgens plan aan de toekomst te werken is het belangrijkste criterium voor het continueren van de begeleiding.
5
Coachen Hulpverleners ( allemaal vrijwilligers) zijn geneigd om oplossingen aan te dragen. Dat is een valkuil. Veel belangrijker is het de jongeren een spiegel voor te houden. Hen te wijzen op de consequenties van hun keuzes. Iedere optie mag en moet besproken worden, maar tegelijkertijd moet er een harde toets zijn aan de maatschappelijke realiteit. Aanbieden van oplossingsmogelijkheden is belangrijker dan aanbieden van (onze) oplossingen. Klanten mogen niet alle heil van het project verwachten. Het aanboren van eigen bronnen en het onderhouden van hun netwerk is eveneens essentieel. Zicht op dit netwerk en contact met dit netwerk, is voor de begeleider belangrijk. Uiteraard wordt er ook gebruik gemaakt van de mogelijkheden van derden zoals IOM, Maatwerk bij Terugkeer, stichting Wereldwijd in Eckelrade. Het aanbod van Wereldwijd in onze regio is erg waardevol. Wel zijn de reiskosten een probleem.
Knelpunten Stapelen van procedures ? Zowel het Ministerie van Veiligheid en Justitie en als veel buitenstaanders verwijten hulpverleners en asielzoekers procedure op procedure te stapelen. Dit verwijt is in veel gevallen niet terecht. Men gaat hierbij voorbij het onvervreemdbaar recht van Nederlanders en niet Nederlanders op rechtsbescherming en de essentie van een rechtsstaat, het complexe karakter van de huidige Vreemdelingenwetgeving, onduidelijkheden in de wetgeving als gevolg van de politieke besluitvorming, het voortdurend aanscherpen van wetgeving en de frustratie van de asielzoeker die vaak het gevoel heeft niet gehoord te worden door de overheid (IND). Daarbij komt dat advocaten in sommige gevallen op verzoek van de cliënt uit eigen belang een procedure starten en ‘vergeten’ hun cliënten te wijzen op de geringe kansen om via een dergelijke procedure alsnog een verblijfsvergunning te krijgen. Dit geldt vooral voor reguliere vergunningen (buiten schuld/medisch). De kwaliteit van de advocaten gespecialiseerd in vreemdelingenrecht laat soms nogal te wensen over. Wanneer een procedure gestart is steunt Perspectief die in principe, maar we verwachten dan ook dat er door de klant actief aan meegewerkt wordt. Bewijs is soms erg moeilijk te krijgen. Perspectief wijst de klant er op dat niet alle heil van de advocaat verwacht mag worden. Bij een aantal klanten hebben we gezocht naar een advocaat uit de regio (i.v.m. de reistijden en –kosten) of hebben de vervolgprocedure niet meer ondersteund. De overheid hanteert een ontmoedigingsbeleid, vooral wat betreft het voeren van procedures voor het verkrijgen van reguliere verblijfsvergunningen. Opvang en leefgeld is normaliter niet beschikbaar en griffierechten en voortdurend stijgende legesgelden (850,- euro voor sommige procedures) vormen een steeds grotere drempel, zeker voor asielzoekers zonder inkomen. Als er al opvang wordt geboden is dat ver weg in een andere regio zodat de asielzoeker wordt afgesneden van zijn netwerk en de hem/haar bekende hulpverlening. Waarom geen opvang en begeleiding in een AZC in de buurt of het gebruik van minder dure alternatieven b.v. een wekelijkse meldplicht gecombineerd met het aanbod zoals in het project Perspectief ?
6
Lange doorlooptijden Perspectief is een voorstander van het beperken van de doorlooptijden bij procedures zonder dat de zorgvuldigheid in het gedrag komt. De kosten worden zo beperkt en frustratie bij de cliënt wordt zo tegen gegaan. Wij hebben regelmatig gebruik gemaakt van de mogelijkheid om contactpersonen bij de IND te Den Bosch in te schakelen voor het versnellen van de procedures van de IND. Het resultaat was beperkt. De wachttijd bij de Vreemdelingenkamer valt al helemaal niet te beïnvloeden. Bovendien gaat de IND bij uitspraken van de Vreemdelingenrechter vaak in beroep of neemt opnieuw een negatieve beslissing, zodat de rechter nogmaals aan te pas moet komen. Dit geldt met name bij reguliere, medische procedures. Identiteitspapieren en contact met familie Als men vlucht denkt men niet altijd aan het meenemen van identiteitspapieren. Dit is natuurlijk ondoordacht. Maar ook veel identiteitspapieren worden door de mensensmokkelaars ingenomen met als smoes dat het veiliger voor hen is. Welke jongere van 10-14 jaar zou dit niet geloven ? Eens in Nederland aangekomen worden de papieren niet terug gegeven. Anderen vernietigen bij aankomst hun papieren of geven uit schrik en wantrouwen bij het eerste verhoor een andere naam op. Dit laatste dikwijls op aanraden van de familie of mensensmokkelaars. Het ontbreken van papieren wordt – nadat ze 2-5 jaar later Nidos verlaten hebben – een groot probleem met name bij terugkeer . Amv’s zijn gevlucht maar er zijn nog broers, zussen ooms in het land van herkomst. Bij terugkeer is het opnieuw contact krijgen met de familie van cruciaal belang. Zowel eigen pogingen, maar vooral contact met organisaties als IOM ter plaatse kunnen hier een uitweg bieden. Huisvesting In de financiering van het project is geen ruimte voorzien voor de kosten van huisvesting. Een kamer kost als gauw tussen de € 200 en € 300 per maand . Dit probleem hebben we deels weten op te lossen door beroep te doen op de contacten van onze klanten met vrienden. In een aantal gevallen hebben we voor de vriend een compensatie gegeven voor de extra kosten. Voor enkele klanten hebben we beroep gedaan op verhuurders of tijdelijk bij stichting Impuls . De gemeente was gelukkig bereid om deze kosten te financieren.
7
Conclusie en verzoeken
1. In de praktijk blijkt dat de aanpak van ons project succesvol en humaner is. De methodiek van Perspectief is vele malen goedkoper dan detentie. Ter vergelijking: detentie kost per persoon € 5000 per maand of 60.000 € per jaar. Met de kosten van één maand detentie kunnen we een ex Ama gedurende 1 jaar helpen. In de landelijke discussie rond alternatieve aanpak zou dit meegenomen kunnen worden.
2. We verzoeken de gemeente Maastricht om het project ook na 1 april 2011 onder de zelfde financiële voorwaarden voor te zetten en dit zowel voor de negen resterende klanten als de ex Ama’s die zich in 2011 kunnen melden (onze inschatting is dat het gaat om 5 personen). Om deze kosten van leefgeld/huisvesting/organisatiekosten te compenseren zou men eventueel beroep kunnen doen op het resttand gemeentelijke middelen die voorzien was voor het project. Dit zal tussen de € 20-23.000 liggen
3. Inmiddels is op initiatief van Vluchtalarm bij de gemeente een verzoek ingediend om te (her)starten met Noodopvang. Als gekozen wordt voor de zelfde methodiek zoals in het project Perspectief is stichting Snop/ VLOt in principe bereid hier de regie op zich te nemen voeren. We doen dit graag samen met de partners die ook in het verleden de uitvoering deden van de Noodopvang. Uiteraard dienen ook de financiële voorwaarden ingevuld. We willen nog voor eind juni hier over besluitvorming. .
8
