De DCD survivalgids
VOORWOORD Hey, Mijn naam is Joost! Ik ben 8 jaar en heb DCD. Toen ik klein was, zagen mijn ouders dat ik minder snel leerde kruipen, rechtop staan en stappen dan mijn oudere zus. In het kinderziekenhuis hebben ze gezegd dat ik DCD heb. Door er veel over te praten met mijn ouders en met de juf weet ik ondertussen wat DCD is. Sommige van mijn vrienden kennen dit ook al een beetje. Zij hebben DCD nog beter leren kennen door dit boekje te lezen. Ook kunnen ze nu beter begrijpen waarom ik tijdens de turnles (gymles) sommige oefeningen niet durf of niet kan meedoen. Ze snappen nu ook beter waarom ik soms traag ben, zeker wanneer ik moet schrijven. Ik vind het leuk dat mijn vrienden dit boekje gelezen hebben. Het is tof om lezen, er staan mopjes in, een kruiswoordraadsel, enzovoort… Ik hoop dat jij het ook leuk zult vinden!
Hartelijke leesgroetjes,
Joost
De DCD survivalgids
INHOUD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7
Voorwoord Inleiding
Hoofdstuk 1 : Over DCD
11
Wat is DCD? Wat betekent het woordje ‘ontwikkeling’ tieontwikkelingsstoornis? ¨ in coordina Wat betekent het woordje ‘stoornis’? Bij wie komt DCD voor? Hoe komt het dat je DCD hebt? Hoe kun je merken dat je DCD hebt? Verbale ontwikkelingsdyspraxie De DCD-stamboom Wat zijn mijn DCD-kenmerken? Mopje Quiz
11
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17 . . . . . . . . . . . . . . 18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 2 : Wat denk en voel ik bij het hebben van DCD?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
41 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Hoe voel je je daarbij? Volhouden!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De DCD survivalgids
Hoe denken grote mensen? Beter langzaam en goed, dan snel en fout! Ben je soms bang in de klas? Word je gepest? Mopje
44 . . . . . . . . . . . . 46 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 3 : Hulp zoeken Quiz
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 4 : Hoe met DCD omgaan op school?
. . . .
51 55
57
Vertel ik het aan mijn klasgenoten? STICORDI-maatregelen Maatregelen op de juiste maat De stap naar het secundair (voortgezet) onderwijs Mopje
57 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 . . . 76 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 5 : Hoe ga je thuis om met DCD?
. . . . . . . .
Krijg ik wat meer tijd dan mijn broer en/of zus? Beleefd blijven en niet huilen of schreeuwen! Zorg voor een goede verstandhouding met je ouders, broers en zussen STICORDI voor thuis
79
79 . . . . . 80 . . . . .
81 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 t t Lopen, raplopen, fie sen, enzovoort. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zelfzorgtaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Vrije tijd: handvaardigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Vrije tijd: gezelschapsspelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Vrije tijd: sportspelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Vrije tijd: hobby’s en vrienden maken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Orde en opruimen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Plannen en organiseren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Mopje
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hoofdstuk 6 : Verhaal van een kind
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
91
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
96
Hoofdstuk 7 : Websites Slotwoord
Kruiswoordraadsel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BOODSCHAP VOOR OUDERS, LEERKRACHTEN EN HULPVERLENERS
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Index
89
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
99
102
De DCD survivalgids
INLEIDING ■ Vind jij het ook moeilijk om vlot en mooi te schrijven? ■ Vind je turn(gym)lessen vervelend omdat je bang bent dat de juf niet begrijpt dat je een bepaalde oefening niet durft of kunt? ■ Viel leren fietsen niet echt mee? ■ Vind je het moeilijk om niet te knoeien tijdens het eten? ■ Is het een heel karwei voor jou om ’s ochtends je kleren aan te trekken? ■ Vind je het vaak lastig als je een of andere handeling moet verrichten die door anderen gemakkelijk wordt uitgevoerd, zoals bijvoorbeeld een bal opvangen of een bal gooien?
De DCD survivalgids
JA
Indien je op meer dan één van deze vragen antwoordt, lees dan verder en spreek er eens over met je ouders. Misschien heb je wel DCD.
NEE
Weet je zeker dat je op al deze vragen met kunt antwoorden, dan heb je waarschijnlijk geen DCD, maar… misschien zijn er in je klas kinderen die deze problemen wel hebben. Door dit boekje te lezen kun je veel te weten komen over DCD. Je kunt dan bijvoorbeeld beter begrijpen hoe het is om minder goed te kunnen schrijven, om minder goed te kunnen meedoen met balsporten en om moeite te hebben met fietsen. In hoofdstuk 4 kun je ook tips terugvinden om een klasgenoot die DCD heeft te helpen!
Dit boek kan je helpen! Dit boek kan je helpen om te weten te komen wat DCD is. Je kunt lezen wat die Engelse afkorting betekent en waarom motorische onhandigheid zo wordt genoemd. Ook kun je zelf een lijst invullen met de problemen die jij hebt. Dit maakt het gemakkelijk voor je ouders, voor de juf of meester en voor je broers en zussen om er rekening mee te houden.
De DCD survivalgids
Thuis en op school moet je vaak meer opletten dan andere kinderen, je moet meer aandacht geven aan alle dingen die te maken hebben met bewegen. Thuis gaat het om je kleren aan- en uittrekken, je wassen, eten met bestek, enzovoort… Op school is dat het schrift, het overschrijven van het bord, orde houden in je bank, sporten tijdens de turnles (gymles), enzovoort… Misschien word je wel gepest omdat je vaak de laatste bent bij het afwerken van een schrijftaak. Hoe je daarmee moet leren omgaan en dit volhouden, kun je terugvinden in hoofdstuk 2. In dit boek kun je veel tips vinden over hoe je met DCD kunt omgaan in de klas en hoe je er met je klasgenoten over kunt praten. Op die manier weten zij ook wat je problemen zijn. Ook zijn er tips voor thuis, over je wijze van eten, hoe je te wassen, hoe je daar het best over kunt praten met broers en zussen, hoe je het best vrienden kunt maken, en nog veel
meer! En als er nog iets is wat met jouw problemen te maken heeft en wat niet in dit boek staat, kun je websites raadplegen. De adressen vind je achterin dit boek.
Hoe gebruik je dit boekje? Het is misschien veel om alles in één keer te lezen. Je kunt het samen met je vader, moeder, oma of opa lezen.
Als je iets niet begrijpt, vraag het dan aan iemand. Je kunt het best in deeltjes lezen, misschien eerst de stukjes waarvan je eerst werk wilt maken! Voorin kun je een inhoudsopgave vinden, dit kan je helpen om te kiezen.
Vergeet vooral de quiz niet op het einde van elk hoofdstuk en geniet van de mopjes!
De DCD survivalgids
Hoofdstuk 1
Over DCD Wat is DCD? tieontwikkelingsstoornis. Als je ¨ DCD is een coordina DCD hebt, heb je een probleem met coördinatie. Het is dan moeilijk voor je om op de juiste wijze bewegingen uit te voeren die gezamenlijk en in een bepaalde volgorde moeten gebeuren. Weetje: DCD is de afkorting van drie Engelse woorden: Developmental Coordination Disorder tieOntwikkelingsstoornis). ¨ (Coordina Laten we beginnen met een voorbeeldje: het inschenken van een beker melk. Dit dient te gebeuren in verschillende stappen.
11
12
De DCD survivalgids
De eerste stap is de beker klaarzetten op tafel. De fles (of het karton) melk uit de koelkast nemen is de tweede stap. De derde fase is de fles (of nog steeds het karton ) openen. Bij het openen moet je de fles (of het kar… ja, ja, het is al goed) met je ene hand goed vasthouden om ze met je andere hand te kunnen openen. De vierde stap is het kantelen om te kunnen schenken. Je moet er dan voor zorgen dat de melk netjes in de beker terechtkomt. Hoeveel je moet kantelen hangt uiteraard af van de hoeveelheid melk die nog in de fles zit. Je moet dus op voorhand goed voelen hoeveel melk er nog in de fles zit, want anders weet je niet waar de gebogen straal melk bij het uitgieten zal terechtkomen.
De DCD survivalgids
Nu we dit allemaal tot in de puntjes opgeschreven hebben, merk je wel dat het inschenken van een beker melk toch heel wat aandacht en coördinatie vraagt. Je moet onder andere kijken met je ogen, voelen van de fles melk met één hand, bewegen met je armen en kantelen met je andere hand. De meeste kinderen hebben geen problemen met het inschenken van een beker melk. Het gaat zelfs heel vlot. Ze hoeven er niet veel bij na te denken. Het gaat bijna vanzelf. Maar er zijn kinderen (en ook grote mensen) waarbij het inschenken van melk in een beker moeilijk verloopt. Ze hebben er moeite mee om dingen vlot uit te voeren die te maken hebben met vastpakken en bewegen. Ook bijvoorbeeld springen, hardlopen, fietsen, zwemmen en (later) autorijden gaan niet vanzelf. Als ook jij met deze dingen moeite hebt, dan is de kans groot dat je DCD hebt, ook wel Coördinatieontwikkelingsstoornis genaamd. Als je DCD hebt, gaat het aanleren van handelingen heel moeizaam en traag. Wie DCD heeft kan handelingen ook moeilijk onthouden.
Weetje: Het onthouden van handelingen noemen we ook wel automatiseren. Als je een handeling niet lang kunt onthouden, spreken we van beperkt automatiseren.
13
14
De DCD survivalgids
Zo is er een jongen die na veel oefening kon fietsen. Maar als hij een lange tijd niet meer gefietst had en daarna nog eens wilde gaan fietsen, had hij daar veel moeite mee. Hij had dus het probleem van beperkt automatiseren.
De DCD survivalgids
We spreken over DCD als… ¨ ■ het coordineren van de bewegingen minder vlot verloopt dan normaal verwacht wordt voor een bepaalde leeftijd. Voorbeeld:
een kindje van drie jaar kan meestal wel op een driewieler rijden. Als het kindje dit met drieënhalf jaar nog niet kan, ook al hebben zijn mama of papa het hem geleerd, dan kunnen we vermoeden dat hij DCD heeft.
Enkele andere voorbeelden zijn: zelfstandig het bestek goed vasthouden, vanaf een bankje op de grond springen met de beide voeten tegelijk, op een brede evenwichtsbalk lopen. Zo moet je bijvoorbeeld ook, als je ouder bent dan zeven jaar, gewone letters kunnen schrijven. ■ er geen andere ziekte de oorzaak is van die problemen met coördinatie. Er is namelijk een aantal ziekten van het zenuwstelsel waarbij iemand ook problemen heeft met coördinatie van het bewegen. Maar als de oorzaak bij die ziekte ligt, is er dus geen sprake van DCD.
15
16
De DCD survivalgids
gewone, normale ontwikkeling doormaakt op verstandelijk gebied. Als het kind dus
■ het kind een
de inhoud van de lessen in het kleuteronderwijs en het gewoon lager onderwijs gewoon kan volgen. (Opmerking: We spreken ook nog van DCD bij verstandelijk iets zwakkere kinderen die een IQ hebben van minstens 70).
niet in slaagt om een bepaalde beweging langzaam en goed uit te voeren nadat die beweging veelvuldig is geoefend.
■ het kind er
Je merkt dat DCD niet gaat over zo maar één dingetje dat je minder goed kunt. Als je DCD hebt, heb je op meerdere gebieden problemen met de coördinatie van het bewegen, het zien van de beweging en het zich voorbereiden op de gevolgen van de beweging.
De DCD survivalgids
Wat betekent het woordje ‘ontwikkeling’ tie-ontwikkelingsstoornis? in coordina ¨ Het woordje ‘ontwikkeling’ wil zeggen dat je met DCD geboren wordt. Je krijgt DCD dus niet na je geboorte of door ziekte of door een ongeval. Bij DCD is er iets in je hersenen dat niet helemaal goed verloopt als je een bepaald iets wilt gaan doen. Bij een kind dat geen DCD heeft, is er een gewone en vooral ‘spontane’ ontwikkeling van de bewegingen en handelingen. Dit wil zeggen dat alle handelingen die dit kind uitvoert als vanzelf geleerd worden: rechtop staan, zitten, zich verplaatsen (lopen, hardlopen, fietsen, zwemmen, enzovoort), eten, drinken, zich wassen, enzovoort. Een kind leert heel veel van die handelingen door te kijken naar hoe zijn vader, moeder, opa, oma en andere grote mensen dat doen. Als je DCD hebt, gaat dit veel moeilijker. De ontwikkeling van het bewegen komt dan veel moeizamer op gang.
Weetje: Als de ontwikkeling van het bewegen moeizaam op gang komt, spreken we van een probleem met het ‘motorisch leren’. Deze term wordt weinig gebruikt, omdat er wel eens vanuit gegaan wordt dat iedereen dat motorisch leren meestal volledig en goed kan. Maar als je DCD hebt, kun je dat dus niet zo goed als verwacht.
17
18
De DCD survivalgids
Wat betekent het woordje ‘stoornis’? Omdat je moeilijk bewegingen en handelingen kunt coördineren, ben je op een of ander gebied wat beperkt, of in sommige situaties zelfs heel beperkt. Doordat je beperkt bent om iets te doen, spreken we van een stoornis. Zo kan het zijn dat je bijvoorbeeld veel moeite hebt om te leren schrijven, zelfs al heb je heel veel geoefend. Of je hebt moeite om te leren fietsen of zwemmen. Dat is voor ieder kind met DCD anders. Er is dus een heel groot verschil tussen alle kinderen die DCD hebben. Belangrijk is dat je goed weet dat DCD geen ziekte is. DCD kun je niet genezen met geneesmiddelen. Je kunt er wel iets aan doen, maar daarover lees je meer in de hoofdstukken 4 en 5.
De DCD survivalgids
19
hee CD ft D
Bij wie komt DCD voor? DCD komt voor bij ongeveer 3 tot 6 procent van de bevolking. Dit wil zeggen dat er in een klas van on´ ´ kind DCD geveer twintig leerlingen er ongeveer ééeen kan hebben. Wat hierbij opvalt, is dat DCD meer voorkomt bij jongens dan bij meisjes, ongeveer in een ´ ´ meisje. verhouding van drie jongens op een
