Voorwoord Om te leven hebben we als mens een aantal basisbehoeften zoals voedsel, lucht, licht, warmte,… ook dieren hebben deze behoefte. Maar hoe zit dat nu met planten? Iedereen heeft wel eens proefondervindelijk ondervonden dat planten water nodig hebben, niet te veel maar ook niet te weinig. Dat planten ook licht nodig hebben, weten we ook. De ene plant moet in het volle licht staan, de andere heeft genoeg met schemering. Maar hoe zit het met warmte, hebben planten behoefte aan warmte? En met voedsel? Planten hebben geen mond dus kunnen die niet eten, hoe krijgen ze dan hun voedsel binnen? Aan de hand van enkele eenvoudige experimenten ontdek je hoe de planten aan hun voedsel komen, hoe ze ademen, wat de invloed van licht en warmte is,… kortom hoe planten in leven blijven.
EXPERIMENTENKIT
• 3
Eindtermen Natuur De leerlingen 1.1 kunnen gericht waarnemen met alle zintuigen en kunnen waarnemen op een systematische wijze noteren. 1.2 kunnen, onder begeleiding, minstens één natuurlijk verschijnsel dat ze waarnemen via een eenvoudig onderzoek toetsen aan een hypothese.
Levende en niet-levende natuur: De leerlingen 1.6 kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid van organismen beïnvloedt.
Milieu De leerlingen 1.22 kunnen bij de verzorging van dieren en planten uit hun omgeving zelfstandig basishandelingen uitvoeren.
Techniek als menselijke activiteit De leerlingen 2.13 kunnen een eenvoudige werktekening of handleiding stap voor stap uitvoeren. 2.14 kunnen werkwijzen en technische systemen vergelijken en over beide een oordeel formuleren aan de hand van criteria.
Brongebruik De leerlingen 7. kunnen op hun niveau verschillende informatiebronnen raadplegen.
4 •
EXPERIMENTENKIT
Licht/zon Zonnebaden in het licht Zonlicht is heel belangrijk voor planten. Als een plant enkele dagen geen of onvoldoende licht krijgt, begint die al na enkele dagen gele blaadjes te krijgen. Het zonlicht levert energie aan de planten. Om die energie op te slorpen hebben planten ‘chlorofyl’. Chlorofyl kan je het best omschrijven als een soort heel kleine groene bolletjes. Die groene bolletjes of chlorofyl zetten koolzuur (CO2) en water om in voedingsstoffen die noodzakelijk zijn voor de plant. Maar om dat te kunnen doen hebben ze het zonlicht nodig. Bij het proces om voedingsstoffen aan te maken komt ook zuurstof vrij.
Experimenteren maar… Wat ga je onderzoeken? Wat is de invloed van de hoeveelheid licht op de groei van een plant? Wat heb je nodig? - drie champignonbakjes - teelaarde - tuinkerszaadjes - water - drie etiketjes van het thema ‘licht’ Aan het werk 1) Schrijf op de drie etiketjes je naam en de datum en kleef op elk champignonbakje één etiketje. 2) Vul de champignonbakjes met een klein laagje teelaarde, ongeveer 1 cm. 3) Zaai in elk bakje ongeveer 15 zaadjes. 4) Geef de bakjes voldoende water. (Doe dit elke dag.) 5) Zet nu elk bakje op een verschillende plaats: A. in een donkere kast B. op een donkere plaats in de klas C. aan het raam 6) Bekijk elke dag de groei en noteer je waarnemingen. Hoe komt dit? Door het licht van de zon krijgen de planten de nodige kracht om hun voedsel te maken. Daarom gaan de planten op zoek naar het licht. Zo komt het dat de plantjes die in het donker staan langgerekt en bleek zijn. Ze gingen op zoek naar het meeste licht.
Wist je dat… ... zonlicht ook noodzakelijk is voor de mens? Vitamine D wordt gevormd in de huid onder invloed van ultraviolette straling. Vitamine D is belangrijk voor de opname van calcium dat we nodig hebben voor de ontwikkeling van gezonde botten en tanden. Vitamine D wordt door het lichaam aangemaakt als reactie op zonlicht. ... er niets sneller is dan het licht? Het gaat namelijk 300 000 kilometer per seconde. ... de snelheid van het licht afhangt van de temperatuur? In warme temperaturen gaat het licht sneller vooruit dan op koude dagen.
EXPERIMENTENKIT
• 5
Water Een lekkere douche doet wonderen Geen water geen leven. Geen enkel levend wezen kan zonder water, ook diegene die in de warmste woestijn wonen kunnen niet zonder. Dus ook planten hebben water nodig. Je merkt het al snel wanneer je een plant bent vergeten water geven. De blaadjes hangen slap en de bloemen hangen met hun kopje. Ook in de tuin kan een regenbui wonderen doen na een droge zomerse dag. Dan zie je de planten duidelijk heropleven.
Experimenteren maar… Wat ga je onderzoeken? Wat is de invloed van de hoeveelheid water op de groei van een plant? Wat heb je nodig? - drie champignonbakjes - teelaarde - tuinkerszaadjes - water - drie etiketjes van het thema ‘water’ Aan het werk 1) Schrijf op de drie etiketjes je naam, de datum. Kleef op elk champignonbakje één etiketje. 2) Vul de champignonbakjes met een klein laagje teelaarde, ongeveer 1 cm. 3) Zaai in elk bakje 20 zaadjes en doe er nog een beetje teelaarde over zodat je ze niet meer ziet. 4) Geef de bakjes even veel water, de aarde mag goed nat zijn. 4) Zet de bakjes naast elkaar op een zonnige plaats. 5) Geef elke dag de plantjes op een verschillende manier water 1. voldoende water (de aarde moet mooi vochtig blijven) 2. te weinig water (geef bij de start een beetje water, is de aarde droog, geef dan een heel klein beetje water bij.) 3. te veel water (elke dag veel water geven zodat de bovenste laag aarde drijft) 6) Bekijk elke dag de groei en noteer je waarnemingen. Hoe komt dit? Water is het transportmiddel voor de mineralen die in de grond zitten. De mineralen in de bodem lossen op in het water. Die mineralen heeft de plant nodig, daarom zuigt de plant het water op met haar wortels. Dat water moet rondgestuurd worden zodat de mineralen overal in de plant terecht komen. Als er te weinig water is, kan de plant geen water doorsturen en hebben de plantjes te weinig voedingsstoffen om te groeien. Is er teveel water dan zitten hun cellen veel te vol met water en kunnen ze geen zuurstof meer opnemen. Ze verdrinken als het ware.
Wist je dat… ... een mens voor 65% uit water bestaat? ... 22 maart de dag van het water is? ... 71% van de aarde bedekt is met water?
6 •
EXPERIMENTENKIT
Warmte Zonnebaden in de warmte Warmte is een belangrijke factor bij de groei van planten. Het bevordert de groei. Maar de temperatuur mag niet te hoog zijn anders droogt de plant uit. Het mag ook niet te koud zijn want bepaalde planten ontkiemen pas vanaf een bepaalde minimumtemperatuur.
Experimenteren maar… Wat ga je onderzoeken? Welk effect heeft warmte op de planten groei? Wat heb je nodig? - twee bloempotten - teelaarde - tomaatzaadjes - één plastic fles - twee etiketten van het thema ‘warmte’ Aan het werk 1) Schrijf op de etiketten je naam, de datum en kleef die op de bloempotten. 2) Vul de bloempotten met de teelaarde. Druk eventjes aan. 3) Zaai in elke bloempot 4 zaadjes en doe er een laagje aarde bovenop. Geef ze elke dag water! 4) Zet de potjes op een warme plek in het licht. 5) Snij de bodem van de fles en schroef er het dopje van. Zet de fles over de zaadjes van pot 1. 6) Bekijk elke dag de groei en noteer je waarnemingen. Hoe komt dit? De zonnestralen warmen alle donkere delen rond en op de plant sterk op: de aarde, de bladeren. Die donkere delen warmen ook de lucht er rond op. In de open lucht verdwijnt die warme lucht snel door de wind of ze stijgt op. Planten hebben warmte nodig om te groeien. Als het lekker warm is, groeien ze vlugger. De plastic fles zorgt ervoor dat de warme lucht rond de plant blijft. De plant onder de fles groeit om die reden vlugger dan de andere.
Wist je dat… ... warmte uitgedrukt wordt in joule (J)? ... hoe dieper je naar de aardkern gaat, hoe warmer het wordt? Per kilometer stijgt de temperatuur met 30°C. ... dat Fahrenheit één van de grondleggers was van de thermometrie? Hij koos drie ijkpunten: het nulpunt = 0°F, het vriespunt van water = 32°F, de lichaamstemperatuur = 96°F
EXPERIMENTENKIT
• 7
Lucht Adem in en adem uit… Lucht is nog één van de vijf elementen die levende wezens nodig hebben om te overleven. Mensen, dieren , ja zelfs planten ademen. Bladeren hebben tal van microscopisch kleine ‘huidmondjes’. Via die mondjes ademen ze koolzuur (CO2) in en zuurstof uit. Is het niet andersom hoor ik je denken. Nee, planten zijn onze grootste leveranciers van zuurstof. Ze zetten koolzuur (CO2) om in zuurstof.
Experimenteren maar… Wat ga je onderzoeken? Kunnen planten lucht uitademen? Wat heb je nodig? - één glazen bokaal - 1 blad van verschillende planten - water Aan het werk 1) Vul de bokaal met water. 2) Leg er het blad van de plant in. 3) Bekijk na een uur de onderkant van het blad en noteer je waarnemingen. Hoe komt dit? Planten nemen koolstofdioxide (CO2) uit de lucht en zetten dit om in zuurstof (O2). De zuurstof ‘ademen’ ze weer uit.
Wist je dat… ... lucht voor 78% stikstofgas bestaat en voor 21% zuurstof gas. De rest bestaat uit edelgassen, waterdamp en koolzuurgas. ... voor William Harvey in 1628 de bloedsomloop ontdekte, de mensen dachten dat er lucht door onze aderen stroomde. ... als boven de bodem de temperatuur van de lucht sterk varieert, kan er een luchtspiegeling of fata morgana ontstaan.
8 •
EXPERIMENTENKIT
Bodem/voeding Wat schaft de pot? De bodem of aarde is voor heel wat dingen nuttig voor een plant. Het biedt eerst en vooral een houvast. De wortels van de plant kunnen uit de bodem het nodige water halen en daarnaast bevat de bodem ook talrijke voedingsstoffen.
Experimenteren maar… Wat ga je onderzoeken? Heeft een plant aarde nodig om te groeien? Wat heb je nodig? - drie champignonbakjes - 3 velletjes keukenpapier - watten - teelaarde - tuinkerszaadjes - drie etiketjes van het thema ‘bodem/voeding’ Aan het werk 1) Schrijf op de drie etiketjes je naam en de datum. Kleef op elk champignonbakje één etiketje. 2) Vul één bakje (1) met het keukenpapier en watten (dat je op voorhand wat vochtig hebt gemaakt), vul één bakje (2) met ongeveer 1 cm aarde en laat één bakje (3) leeg. 3) Zaai in elk champignonbakje een tiental zaadjes (ook in het lege bakje) en zet ze op een zonnige plaats. Maak de aarde voldoende nat zodat de zaadjes kunnen ontkiemen. 4) Bevochtig de zaadjes met de plantenspuit. 5) Bekijk elke dag de bakjes en noteer je waarnemingen. Hoe komt dit? Een plant heeft steun nodig om zich te verankeren. Grond, keukenpapier,… geeft de plant voldoende steun om zich te verankeren.
Wist je dat… ... bodem de bovenste laag van de aardkorst is? De laag van de aardkorst die beworteld is. ... grond niet hetzelfde is als bodem? Bodem is volgens de wetenschappers het deel van de grond waar leven in zit. ... agrogeologie een vakgebied is binnen landbouwkunde en geologie? Het vakgebied bevat onder andere bodemvruchtbaarheid, kunstmeststoffen en minerale grondstoffen. Er is echter maar één universiteit die de studie aanbiedt.
EXPERIMENTENKIT
• 9
Interessante adressen, websites, weetjes Websites www.onthaalopdeboerderij.be www.weidepoort.be www.plattelandsklassen.be www.grasspriet.be www.technopolis.be www.opdesiertoer4kids.be www.lessenpakket.be
Nuttige adressen Provinciaal Onderzoeks- en Voorlichtingsinstituut voor Land- en Tuinbouw (POVLT) Ieperseweg 87 8800 Beitem/Rumbeke www.povlt.be T 051 27 32 00
Weetjes • Je kunt allerhande lesmateriaal gratis lenen in de provinciale uitleendiensten landbouweducatie. Om te weten waar er een uitleendienst in je buurt is, surf je naar www.onthaalopdeboerderij.be. Je vindt er alle adressen en een overzicht van het beschikbare lesmateriaal. • Breng ook eens een bezoek aan een boerderij. In de brochure ‘Met de klas de boer op’ vind je zeker een boerderij in je buurt. Via de website onthaalopdeboerderij.be (zie websites) kun je de folder verkrijgen. Ook via
[email protected] vind je bijkomende informatie. • Op www.vilt.be vind je actuele informatie en de laatste nieuwtjes over de landbouw. De website heeft ook een educatief luik, waar je lesmateriaal kunt downloaden.
Dit project werd ontwikkeld door WAVI vzw (erkend centrum voor landbouweducatie) in samenwerking met de Provincie West-Vlaanderen.
Voor algemene informatie Landbouweducatie Provinciehuis Olympia Koning Leopold III-laan 66 8200 Sint-Andries T 050 40 71 69 E
[email protected]
10 •
EXPERIMENTENKIT
Colofon Redactie Griet Dewaele
Opmaak Grafische Dienst Provincie West-Vlaanderen
Illustraties Stefaan Provijn
Meer info over de verschillende initiatieven van de provinciale dienst landbouweducatie vind je op de website www.onthaalopdeboerderij.be. Tekst en beeld van deze experimentenkit zijn uitsluitend bestemd voor gebruik in het onderwijs. Bij gebruik door uitgevers en andere organisaties is vooraf schriftelijke toestemming nodig van de eigenaar van deze tekst en beelden: Provinciebestuur West-Vlaanderen, Provinciehuis Olympia, Koning Leopold III-laan 66, 8200 Sint-Andries. Dit lespakket werd ontwikkeld in het kader van het project ‘Sla je slag de klok rond, met groenten en fruit’, financieel ondersteund door de Vlaamse overheid, Departement Landbouw & Visserij
EXPERIMENTENKIT
• 11
Notities
12 •
EXPERIMENTENKIT
EXPERIMENTENKIT
• 13
14 •
EXPERIMENTENKIT
