Inhoud
Voorwoord
XI
deel i: begrippen, cijfers en verklaringen
1
1
3
2
3
Terminologie en definities Ad Kerkhof 1.1 Inleiding 1.2 Suïcide of zelfdoding 1.3 Suïcidepoging of poging tot zelfdoding 1.4 Doodsgedachten 1.5 Suïcidale ideatie of suïcidale gedachten 1.6 Suïcidaliteit 1.7 Samenhang termen Epidemiologie van suïcidaal gedrag Ad Kerkhof 2.1 Inleiding 2.2 Suïcides 2.3 Suïcidepogingen 2.4 Doodsgedachten en suïcidegedachten Verklaringen Ad Kerkhof 3.1 Inleiding 3.2 Meervoudige verklaringen 3.3 Suïcidaal proces 3.4 Waarom plegen zoveel mensen géén suïcide?
4 4 13 21 22 22 22 23 24 24 36 38 39 40 40 56 57
VI
Suïcidepreventie in de praktijk
deel ii: bejegening en behandeling 4
5
6
7
8
61
Richtlijnen voor de behandeling van suïcidale patiënten Annemiek Huisman, Ad Kerkhof 4.1 Inleiding 4.2 Systematisch onderzoek van suïcidaliteit 4.3 Behandeling van suïcidale gedachten 4.4 Na een suïcide 4.5 Tot besluit
63 63 64 67 72 72
De wanhoop bespreekbaar maken en systematische risicotaxatie Ad Kerkhof 5.1 Inleiding 5.2 De kans op suïcide 5.3 Nabij blijven 5.4 De wanhoop bespreken 5.5 Vragen naar suïcidegedachten 5.6 Systematisch onderzoek van de suïcidaliteit 5.7 Regelmatig terugkerende analyse Bijlage 5.1 Invullijst suïcidaliteit voor behandelaren Bijlage 5.2 Zelfrapportagelijst over suïcidegedachten De wanhoop behandelen Ad Kerkhof, Bert van Luyn 6.1 Inleiding 6.2 Psychofarmaca en elektroconvulsietherapie 6.3 Psychotherapie Uitdagingen in de behandeling van suïcidale patiënten: oplossingen vanuit de praktijk van de cognitieve gedragstherapie Nadja Slee 7.1 Inleiding 7.2 Eenentwintig uitdagingen en oplossingen 7.3 Tot besluit ‘Bezint eer gij begint’; DGT en suïcidaliteit Wies van den Bosch 8.1 Inleiding 8.2 DGT als verklaringsmodel voor zelfdestructief en suïcidaal gedrag
73 73 75 75 77 78 80 84 85 90 95 95 96 97
111 112 114 127 129 130 130
Inhoud
VII
8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 9
10
11
12
Centrale interventies Specifieke interventies voor zelfdestructief en suïcidaal gedrag Interventies bij acute suïcidaliteit Chronische problematiek Tot besluit
Tijd, toekomst en suïcidaliteit Wessel van Beek 9.1 Inleiding 9.2 Gevangen in de herhaling 9.3 Tijd en toekomst als onderwerp van gesprek 9.4 Toekomstgerichte training 9.5 Tot besluit Behandeling van suïcidaal gedrag bij jongeren Erik Jan de Wilde 10.1 Inleiding 10.2 Bejegening van suïcidale jongeren 10.3 Aanpak van suïcidale crisis 10.4 Behandeling van suïcidaliteit bij jongeren Huilen zonder tranen: suïcidaal gedrag bij allochtone jongeren Indra Boedjarath, Marion Ferber 11.1 Inleiding 11.2 Invloed migratie en cultuur 11.3 Middelen en methoden 11.4 Achtergronden en aanleiding 11.5 Risicofactoren 11.6 Beschermende factoren 11.7 Signalering, begeleiding en benodigde vaardigheden 11.8 Tot besluit Behandeling van suïcidaliteit bij persoonlijkheidsstoornissen Bert van Luyn 12.1 Inleiding 12.2 Neem suïcidedreiging bij persoonlijkheidsstoornissen serieus 12.3 Wees alert bij comorbiditeit 12.4 Ga vooral actuele stressoren na, met name (dreiging van) verlies 12.5 Verlies activeert vroege ervaringen en wanhoop
132 133 135 142 147 149 149 150 151 153 158 161 161 162 163 167
171 171 173 174 175 177 180 182 184
187 188 188 189 189 190
VIII
Suïcidepreventie in de praktijk
12.6 12.7 12.8 12.9 12.10 12.11 13
14
15
Chronische suïcidaliteit kan acute vormen aannemen Pas op voor tegenoverdrachtreacties Suïcidaal gedrag bij de eigen patiënt: stel heldere kaders Opname is een reële optie Suïcidebeoordeling en crisisinterventie bij andermans patiënt Tot besluit
Verpleegkundige zorg voor suïcidale patiënten Berno van Meijel, Barbara Stringer, Esther Meerwijk, Bauke Koekkoek 13.1 Inleiding 13.2 Twee benaderingen 13.3 Methodische aspecten 13.4 Tot besluit Suïcidaliteit in de acute en sociale psychiatrie Bert van Luyn, Ad Kaasenbrood 14.1 Inleiding 14.2 Acute suïcidaliteit en spoedeisende psychiatrie 14.3 Suïcidaliteit in sociale psychiatrie 14.4 Tot besluit De opvang van nabestaanden na een suïcide Marieke de Groot, Jos de Keijser 15.1 Introductie 15.2 De gevolgen van suïcide: wie is nabestaande? 15.3 Zaken die het contact met familieleden bemoeilijken 15.4 De opvang van de nabestaanden kort na de suïcide 15.5 De opvang van kinderen en jongeren 15.6 Gecompliceerde rouw na een suïcide 15.7 Preventie van gecompliceerde rouw na suïcide door familiegerichte, cognitieve gedragstherapie
deel iii: preventie 16
Algemene preventie van suïcide in GGZ-instellingen Ad Kerkhof, Annemiek Huisman, Cornelis van Houwelingen 16.1 Inleiding 16.2 Opleidingsniveau van hulpverleners 16.3 Suïcidaliteit als onderwerp van zorg en behandeling
190 191 192 195 197 198 201
201 202 209 215 217 217 218 227 234 235 236 237 238 241 249 250 254
263 265 266 266 267
Inhoud
IX
16.4 16.5 16.6 16.7 16.8 16.9 16.10
17
18
19
Protocollen Algemene preventiemaatregelen Leren van suïcides Fysieke veiligheid Imitatie-effecten Samenhangend beleid Samenhang met zorgverleners en anderen in de regio
Opvang, beoordeling en behandeling van suïcidepogers in het algemeen ziekenhuis Bas Verwey, Jeroen van Waarde 17.1 Inleiding 17.2 Algemene aspecten 17.3 Contact en coöperatie 17.4 Inventariseren, ordenen, beslissen 17.5 Psychiatrische anamnese en onderzoek 17.6 Beoordeling suïcidaliteit 17.7 Opsporen stressfactoren/aanleidingen 17.8 Inventariseren risicofactoren 17.9 Beschermende factoren 17.10 Nazorg 17.11 Conclusies Behandeling van suïcidepogers met cognitieve gedragstherapie Jos de Keijser, Martin Steendam 18.1 Inleiding 18.2 Contact maken met mensen die een suïcidepoging deden 18.3 Behandeling van pogers met cognitieve gedragstherapie 18.4 Training van behandelaren en intervisie 18.5 Gevalsbeschrijvingen 18.6 Tot besluit Preventie in de samenleving Bregje van Spijker, Ad Kerkhof 19.1 Inleiding 19.2 Directe omgeving 19.3 Telefonische hulpdiensten 19.4 Hulpgroepen 19.5 Media 19.6 Internet 19.7 Beschikbaarheid middelen 19.8 Overheidsbeleid
267 268 269 270 272 272 273
275 275 277 280 281 281 282 282 283 284 284 287
289 289 290 293 296 297 299 301 301 302 304 305 306 308 310 311
X
Suïcidepreventie in de praktijk
20
21
De dood als uitkomst? Omgaan met suïcidaliteit en doodsgedachten bij ouderen Lia Verlinde 20.1 Inleiding 20.2 Visie en achtergronden 20.3 Een strategie 20.4 Vijf casus 20.5 Conclusie Suïcidaliteit en verslaving Cassandra Steenkist 21.1 Inleiding 21.2 De prevalentie van suïcidaliteit bij verslaving 21.3 Suïcide en klinische persoonlijkheidsproblematiek bij verslaving 21.4 Aanwijzingen voor acuut suïciderisico 21.5 Beoordelen van suïcidaliteit 21.6 Suïcidaliteit, verslaving en de wet BOPZ
313 313 314 318 322 329 331 331 331 333 334 334 338
Literatuur
341
Over de auteurs
361
