Man_SABTOC.fm Page viii Thursday, March 22, 2007 2:39 PM
Inhoudsopgave
Voorwoord xvi
DEEL 1
Inleiding 1
HOOFDSTUK 1
Inleiding tot management en organisaties 3 1.1 Wie zijn de managers? 3 1.2 Wat is management? 5 1.3 Wat doet de manager? 6 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.3.5 1.3.6
1.4 1.5
Managementfuncties en -processen 6 Managementrollen 8 Managementvaardigheden 10 Managementsystemen 11 Management in veranderende omstandigheden 13 Samenvatting van de diverse perspectieven 15
Wat is een organisatie? 15 Waarom management bestuderen? 17 1.5.1 1.5.2 1.5.3
De universaliteit van management 17 De realiteit van het werk 19 Management: de uitdaging en de beloning 19
Samenvatting van het hoofdstuk 20 Nadenken over managementvraagstukken (individuele oefening) 21 Groepsoefening 22 Casestudy: ‘Een onorthodoxe overheidsmanager’ 22 Casestudy: ‘Een zorg minder’ 23 Kernbegrippen 24 HOOFDSTUK 2
Management vroeger en nu 27 2.1 De relatie tussen management en andere wetenschappen 27 2.2 De historische achtergrond 28 2.3 Wetenschappelijk management 30 2.3.1 Belangrijke bijdragen 30 2.3.2 Wetenschappelijk management vandaag 32 2.4 De klassieke organisatietheorie 33 2.4.1 Belangrijke bijdragen 33 2.4.2 De klassieke organisatietheorie vandaag 34 2.5 De kwantitatieve aanpak 35 2.6 Organisatiegedrag 35 2.6.1 Belangrijke bijdragen 35 2.6.2 De Hawthorne-onderzoeken 36 2.6.3 Organisatiegedrag vandaag 37
Man_SABTOC.fm Page ix Thursday, March 22, 2007 2:39 PM
Inhoudsopgave
ix
2.7
Huidige trends en vraagstukken 37 2.7.1 Globalisering 38 2.7.2 Personeelsdiversiteit 38 2.7.3 Ondernemerschap 39 2.7.4 Management en e-business 40 2.7.5 2.7.6 2.7.7 2.7.8 2.7.9
De noodzaak van innovatie en flexibiliteit 42 Kwaliteitsmanagement 42 HKZ-harmonisatiemodel 45 De negen rubrieken in het HKZ-harmonisatiemodel 45 Lerende organisaties en kennismanagement 46
Samenvatting van het hoofdstuk 47 Nadenken over managementvraagstukken 48 Casestudy: Vaarwel Wehkamp-gids? 49 Casestudy: Management in verpleeghuizen 50 Kernbegrippen 51
DEEL 2
Het werkterrein van de manager 53
HOOFDSTUK 3
De organisatiecultuur en -omgeving 55 3.1 De manager: omnipotent of symbolisch? 55 3.1.1 De werkelijkheid: een compromis 55 3.2 De organisatiecultuur 56 3.2.1 Sterke versus zwakke culturen 57 3.2.2 Hoe ontstaat een cultuur? 58 3.2.3 3.2.4
3.3
Hoe werknemers zich een cultuur eigen maken 58 Hoe cultuur managers beïnvloedt 59
De omgeving 60 3.3.1 3.3.2
Beschrijving van de externe omgeving 60 Hoe de omgeving invloed heeft op managers 64
Samenvatting van het hoofdstuk 69 Nadenken over managementvraagstukken (individuele oefening) 70 Groepsoefening 71 Casestudy: Wil de echte professional nu opstaan? 71 Kernbegrippen 73 HOOFDSTUK 4
Maatschappelijke verantwoordelijkheid en ethiek 75 4.1 Wat is maatschappelijke verantwoordelijkheid? 75 4.1.1 4.1.2 4.1.3
4.2
Twee tegengestelde zienswijzen op maatschappelijke verantwoordelijkheid 75 Argumenten voor en tegen maatschappelijk verantwoorde activiteiten 76 Van verplichting tot maatschappelijke verantwoordelijkheid 76
Maatschappelijke verantwoordelijkheid en economische prestaties 79 4.2.1 Maatschappelijke verantwoordelijkheid nader belicht 80 4.3 Ethische managementvraagstukken 81 4.3.1 Vier visies op ethiek 81 4.3.2 Factoren die managementethiek beïnvloeden 82 Samenvatting van het hoofdstuk 84 Nadenken over managementvraagstukken (individuele oefening) 85 Groepsoefening 86 Casestudy: ´Kinderen werken stiekem aan tapijten´ 86 Casestudy: Wachtlijsten in de jeugdzorg 87 Kernbegrippen 88
Man_SABTOC.fm Page x Thursday, March 22, 2007 2:39 PM
x
Inhoudsopgave
DEEL 3
Plannen 89
HOOFDSTUK 5
Het besluitvormingsproces 91 5.1 Het besluitvormingsproces 91 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.1.5 5.1.6 5.1.7 5.1.8
5.2 5.3
Stap 1: identificatie van het probleem 92 Stap 2: identificatie van de beslissingscriteria 93 Stap 3: afweging van de criteria 93 Stap 4: opsomming van alternatieven 93 Stap 5: analyse van de alternatieven 94 Stap 6: een alternatief kiezen 96 Stap 7: implementatie van de keuze 96 Stap 8: evaluatie van de effectiviteit 96
De invloed van beslissingen 96 De manager als beslisser 97 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4
Beslissingen nemen: rationaliteit, beperkte rationaliteit en intuïtie 97 Typen problemen en beslissingen 100 Beslissingen nemen onder verschillende omstandigheden 102 Het besluitvormingsproces samengevat 103
Samenvatting van het hoofdstuk 104 Nadenken over managementvraagstukken (individuele oefening) 105 Groepsoefening 106 Casestudy: Het buurthuis op stelten 106 Kernbegrippen 107 HOOFDSTUK 6
Planning 109 6.1 Wat is planning? 109 6.2 Waarom plannen managers? 110 6.2.1 Het doel van planning 110 6.2.2 Planning en prestaties 110 6.3 Hoe plannen managers? 111 6.3.1 6.3.2 6.3.3
6.4
De rol van doelen en plannen 111 Doelstellingen formuleren 114 Plannen ontwikkelen 118
Actuele vraagstukken over planning 119 6.4.1 De tegenstanders 119
6.4.2 Effectief plannen in een dynamische omgeving 119 Samenvatting van het hoofdstuk 120 Nadenken over managementvraagstukken 121 Casestudy: Grote fusie in thuiszorg 122 Casestudy: Vernieuwing in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking 122 Kernbegrippen 123
HOOFDSTUK 7
Strategisch management 125 7.1 Wat is strategisch management? 125 7.1.1
7.2
De doelen van strategisch management 125
Het strategisch-managementproces 126 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.2.4 7.2.5
Stap 1: de missie, doelen en strategieën van de organisatie vaststellen 126 Stap 2: de omgeving analyseren 128 Stap 3: mogelijkheden en bedreigingen vaststellen 132 Stap 4: middelen en vaardigheden vaststellen 132 Stap 5: sterke en zwakke punten vaststellen 132
Man_SABTOC.fm Page xi Thursday, March 22, 2007 2:39 PM
Inhoudsopgave
xi
7.2.6 7.2.7 7.2.8
7.3
Stap 6: strategieën formuleren 134 Stap 7: de strategieën implementeren 136 Stap 8: de resultaten evalueren 136
Soorten organisatiestrategieën 136 7.3.1 7.3.2 7.3.3
Strategieën op concernniveau 136 Strategieën op business unit-niveau 139 Strategieën op functioneel niveau 143
Samenvatting van het hoofdstuk 144 Nadenken over managementvraagstukken 145 Groepsoefening 145 Casestudy: Strategie verandert niet door druk van buitenaf 146 Casestudy: Veranderingen in de thuiszorg 146 Kernbegrippen 149
DEEL 4
Organiseren 151
HOOFDSTUK 8
Organisatiestructuur en -ontwerp 153 8.1 De organisatiestructuur 153 8.1.1 Taakspecialisatie 154 8.1.2 Taakgroepering 155 8.1.3 De gezagslijn 155 8.1.4 Reikwijdte van beheer 156 8.1.5 8.1.6
8.2
Het organisatieontwerp 159 8.2.1 8.2.2
8.3
Centralisatie en decentralisatie 157 Formalisering 158 De mechanistische en de organische organisatie 159 Mechanistisch of organisch: de factoren 160
Algemene organisatiestructuren 161 8.3.1 8.3.2
Conventionele organisatiestructuren 161 Hedendaagse organisatiestructuren 163
Samenvatting van het hoofdstuk 166 Nadenken over managementvraagstukken 167 Groepsoefening 168 Casestudy: Jeugdzorg in de steigers 168 Kernbegrippen 169 HOOFDSTUK 9
Communicatie en informatietechnologie 171 9.1 Management en communicatie 171 9.1.1 Wat is communicatie? 171 9.2 Intermenselijke communicatie 172 9.3 Communicatie in de organisatie 174 9.3.1 9.3.2 9.3.3
9.4
Formele versus informele communicatie 174 De richting van de communicatiestroom 175 Communicatienetwerken 176
Informatietechnologie 177 9.4.1 9.4.2
De invloed van technologie op communicatie 178 De invloed van informatietechnologie op organisaties 179
Samenvatting van het hoofdstuk 180 Nadenken over managementvraagstukken 181 Groepsoefening 181 Casestudy: ’99 procent argumenten’ 182 Kernbegrippen 182
Man_SABTOC.fm Page xii Thursday, March 22, 2007 2:39 PM
xii
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 10 Human Resource Management 185 10.1 Het belang van Human Resource Management 185 10.2 Het HRM-proces 186 10.3 Human resource planning 188 10.3.1 Beoordeling van de huidige situatie 188 10.3.2 Het invullen van toekomstige HR-behoeften 189 10.4 Werving en afvloeiing 189 10.4.1 Werving 189 10.4.2 Afvloeiing 190 10.5 Selectie 191 10.5.1 Wat is selectie? 191 10.5.2 Typen selectie-instrumenten 192 10.5.3 Wat werkt het best in welke situatie? 195 10.6 Oriëntatie 196 10.7 Opleiding van het personeel 197 10.7.1 Categorieën vaardigheden 197 10.7.2 Trainingsmethoden 198 10.8 Performance management 198 10.8.1 Methoden voor prestatiebeoordeling 199 10.9 Het salaris en andere arbeidsvoorwaarden 200 10.10 Carrièreopbouw 201 10.10.1 Carrières vandaag 201 10.11 Actuele vraagstukken 202 10.11.1 Omgaan met diversiteit onder het personeel 203 10.11.2 Evenwicht tussen werk en privéleven 203 Samenvatting van het hoofdstuk 204 Nadenken over managementvraagstukken 206 Groepsoefening 206 Casestudy: HR-functie krijgt een meer strategische rol 206 Casestudy: Een nieuw tehuis 207 Kernbegrippen 208 HOOFDSTUK 11 Verandering en innovatie 211 11.1 Wat is verandering? 211 11.2 De drijvende kracht achter verandering 212 11.2.1 Externe krachten 212 11.2.2 Interne krachten 212 11.2.3 De manager als initiator van veranderingen 213 11.3 Twee zienswijzen op het veranderingsproces 213 11.3.1 De kalme zee 214 11.3.2 De twee zienswijzen nader bekeken 214 11.4 Veranderingsmanagement 215 11.4.1 Typen verandering 215 11.4.2 Weerstand tegen verandering 217 11.5 Vraagstukken over veranderingsmanagement 220 11.5.1 Het veranderen van de organisatiecultuur 220 11.5.2 Kwaliteitsverbetering versus procesherontwerp 221
11.6 Innovatie stimuleren 222 11.6.1 Creativiteit versus innovatie 222 11.6.2 Innovatie stimuleren en ondersteunen 223
Samenvatting van het hoofdstuk 225 Nadenken over managementvraagstukken 226 Casestudy: Arcares harmoniseert arbeidsvoorwaarden 226 Casestudy: De methode Vlaskamp 227 Kernbegrippen 228
Man_SABTOC.fm Page xiii Thursday, March 22, 2007 2:39 PM
Inhoudsopgave
DEEL 5
xiii
Leidinggeven 229
HOOFDSTUK 12 Gedrag in organisaties 231 12.1 Waarom individueel gedrag bestuderen? 231 12.1.1 Het aandachtsgebied van organisatiegedrag 232 12.1.2 Doelstellingen van organisatiegedrag 232
12.2 Attitudes 233 12.2.1 12.2.2 12.2.3 12.2.4 12.2.5
Attitudes en consistentie 234 Cognitieve dissonantie 234 Personeelsenquêtes 235 De relatie tussen voldoening en productiviteit 235 De gevolgen voor managers 236
12.3 Persoonlijkheden 237 12.3.1 Persoonlijkheidskenmerken 238 12.3.2 Emotionele intelligentie 240
12.4 Waarneming 240 12.4.1 Factoren die waarneming beïnvloeden 240 12.4.2 De attributietheorie 241 12.4.3 Anderen versneld beoordelen 243
12.5 Gedrag aanleren 244 12.5.1 Operante conditionering 244 12.5.2 Het sociale leerproces 244 12.5.3 Samenwerken met lastige mensen 245
Samenvatting van het hoofdstuk 246 Nadenken over managementvraagstukken 247 Groepsoefening 247 Casestudy: ‘De eerste indruk is niet de beste’ 248 Casestudy: Een nieuwe baan 249 Casestudy: Gekoesterd en snel verstoten 249 Kernbegrippen 251 HOOFDSTUK 13 Groepen en teams 253 13.1 Groepsgedrag 253 13.1.1 13.1.2 13.1.3 13.1.4 13.1.5
Wat is een groep? 253 Fasen in groepsontwikkeling 254 Elementaire groepsconcepten 255 Groepen en beslissingen nemen 261 Succesvolle werkgroepen 263
13.2 Groepen omvormen in effectieve teams 266 13.2.1 Wat is een team? 266 13.2.2 Typen teams 267 13.3 Effectieve teams samenstellen en beheren 268 13.3.1 Kenmerken van effectieve teams 268 13.3.2 Teammanagement 271 Samenvatting van het hoofdstuk 272 Nadenken over managementvraagstukken 273 Groepsoefening 274 Casestudy: Teambuilding bij DML 274 Casestudy: Marleen 275 Kernbegrippen 276
Man_SABTOC.fm Page xiv Thursday, March 22, 2007 2:39 PM
xiv
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 14 Werknemers motiveren 279 14.1 Wat is motivatie? 279 14.2 Vroege theorieën over motivatie 281 14.2.1 De behoeftehiërarchie van Maslow 281 14.2.2 De XY-theorie van McGregor 282 14.2.3 De tweefactorentheorie van Herzberg 282
14.3 Hedendaagse theorieën over motivatie 284 14.3.1 De driebehoeftentheorie 284 14.3.2 De doelentheorie 284 14.3.3 De bekrachtigingstheorie 285 14.3.4 Motiverend werk 287 14.3.5 De rechtvaardigheidstheorie 287 14.3.6 De verwachtingstheorie 289 14.3.7 Hedendaagse theorieën over motivatie gecombineerd 290
14.4 Motivatie in de praktijk 292 14.4.1 Motivatie en personeelsdiversiteit 292 14.4.2 Motivatie en de moderne werknemer 294
14.5 Praktische suggesties voor het motiveren van personeel 296 Samenvatting van het hoofdstuk 297 Nadenken over managementvraagstukken 298 Groepsoefening 299 Casestudy: Cees 299 Kernbegrippen 300 HOOFDSTUK 15 Leiderschap 303 15.1 Managers versus leiders 303 15.2 Vroege theorieën over leiderschap 304 15.2.1 Theorieën over leiderschapskenmerken 304 15.2.2 Theorieën over leiderschapsgedrag 305 15.2.3 De leiderschapsmatrix 307
15.3 Contingentietheorieën over leiderschap 309 15.3.1 Het model van Fiedler 309 15.3.2 De situationele leiderschapstheorie van Hersey en Blanchard 310 15.3.3 Het pad-doelmodel 312
15.4 Moderne ideeën over leiderschap 313 15.4.1 Transformationeel en transactioneel leiderschap 313 15.4.2 Charismatisch en visionair leiderschap 313 15.4.3 Teamleiderschap 314
15.5 Hedendaagse vraagstukken over leiderschap 316 15.5.1 Leiders en macht 316 15.5.2 Een cultuur van vertrouwen creëren 317 15.5.3 Leidinggeven door empowerment 319 Samenvatting van het hoofdstuk 320 Nadenken over managementvraagstukken 321 Groepsoefening 322 Casestudy: Leiderschap en passie 322 Kernbegrippen 323
Man_SABTOC.fm Page xv Thursday, March 22, 2007 2:39 PM
Inhoudsopgave
DEEL 6
xv
Controleren 325
HOOFDSTUK 16 Grondbeginselen van controle en bedrijfsprestaties controleren 327 16.1 Wat is controle? 327 16.2 Het belang van controle 329 16.3 Het controleproces 330 16.3.1 Meten 330 16.3.2 Corrigerend optreden 332 16.4 Vormen van controle 333 16.4.1 Feedforwardcontrole 333 16.4.2 Gelijklopende controle 334 16.4.3 Feedbackcontrole 335 16.5 Hedendaagse controlevraagstukken 335 16.5.1 Privacy 335 16.5.2 Diefstal 336 16.6 Bedrijfsprestaties 337 16.6.1 Wat zijn bedrijfsprestaties? 337 16.6.2 Bedrijfsprestaties meten 338 16.7 Hulpmiddelen voor het monitoren en meten van bedrijfsprestaties 339 16.7.1 Financiële controlemiddelen 339 16.7.2 Informatieve controlemiddelen 341 16.7.3 De balanced scorecard 341 16.7.4 Benchmarking 342 Samenvatting van het hoofdstuk 344 Nadenken over managementvraagstukken 345 Groepsoefeningen 346 Casestudy: Balanced Scorecard in de zorg 346 Kernbegrippen 347 Noten 349 Trefwoordenregister 375
