INHOUDSOPGAVE VOORWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxvii
DANKWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxix
INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 A. B. C. D.
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Minderheidsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het territorialiteitsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 3 5 5
BOEK I. DE EVOLUTIE VOOR HET ONTSTAAN VAN BELGIË . . . 9 DEEL I. HET OUD-VADERLANDSE RECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 DEEL II. DE FRANSE PERIODE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Hoofdstuk I. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. Taalgebruik in wetgevingszaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. Taalgebruik in bestuurszaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk IV. Taalgebruik in andere aangelegenheden . . . . . . . . . . .
21 24 25 26
DEEL III. HET VERENIGD KONINKRIJK DER NEDERLANDEN . . 28 Hoofdstuk I. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. Het taalbesluit van 18 juli 1814 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. Het taalbesluit van 1 oktober 1814 . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk IV. Het taalbesluit van 15 september 1819 . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Het territoriaal toepassingsgebied van het besluit van 15 september 1819 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De regeling in de overgangsperiode . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De definitieve regeling van artikel 5 . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Sancties en taalkennisvereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk V. Vastlegging van de taalgrens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk VI. De taalpolitiek in het onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk VII. De besluiten van 28 augustus 1829 . . . . . . . . . . . . . . .
28 28 30 31
Intersentia
vii
32 32 35 38 39 41 42
Inhoudsopgave
Hoofdstuk VIII. Het besluit van 4 juni 1830 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Hoofdstuk IX. De Belgische oppositie vraagt taalvrijheid . . . . . . . . . 48
BOEK II. DE EVOLUTIE TUSSEN 1830 EN 1920 . . . . . . . . . . . . . . . 51 DEEL I. BELGIË TOT 1873 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Hoofdstuk I. Het voorlopig bewind . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Afdeling I. De eerste maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Afdeling II. Het besluit van het Voorlopig Bewind van 16 november 1830 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Hoofdstuk II. De grondwetscommissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Hoofdstuk III. Het nationaal congres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Afdeling I. Het Nationaal Congres, het Nederlands en de bekendmaking van de wetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Afdeling II. Het Nationaal Congres en de taalvrijheid . . . . . . . . . . . . 75 § 1. Een alternatief voorstel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 § 2. Bespreking van de taalvrijheid in de afdelingen . . . . . . . . . . 76 § 3. Bespreking van de taalvrijheid in de plenaire vergadering . . 78 § 4. Het doel van de door het Nationaal Congres aangenomen grondwetsbepaling inzake taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 § 5. De draagwijdte van de door het Nationaal Congres aangenomen grondwetsbepaling inzake taalvrijheid . . . . . . . 91 A. Toepassingsgebied van de grondwetsbepaling inzake taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 1. Welke talen wilde het Nationaal Congres beschermen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 2. Wie kan zich in de ogen van het Nationaal Congres op de grondwetsbepaling inzake taalvrijheid beroepen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 B. Wat bedoelde het Nationaal Congres door te stellen dat het taalgebruik enkel bij wet kan worden geregeld? . 94 1. Wat is “regelen”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 2. Regelen “door de wet” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 C. Voor welke aangelegenheden wilde het Nationaal Congres een regeling van het taalgebruik toelaten? . . . . 95 Afdeling III. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Hoofdstuk IV. De taalvrijheid tussen 1831 en 1873 . . . . . . . . . . . . . . 98 Afdeling I. Nederlandstalige kiemen in een Franstalige Natie . . . . . . 98 § 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 § 2. Het taalgebruik in wetgevingszaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
viii
Intersentia
Inhoudsopgave
Afdeling II. Taalvrijheid in een Franstalige Natie . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Chronologisch overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Omzendbrieven van de Minister van Justitie . . . . . . . . . B. Het petitionnement van 1840 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Reacties vanuit de provincies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De zaak-Sleeckx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. De Grievencommissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. De zaak-Karsman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. De juridische wereld spreekt zich uit . . . . . . . . . . . . . . . H. De zaak-Schoep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. De zaken-Peerlinck en Josson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Thematische analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het Nederlands kan niet worden opgedrongen aan Franstalige overheidsfunctionarissen . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het argument ex absurdo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Het democratische argument . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Het argument van de autonomie van de plaatselijke besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Feitelijke en organisatorische argumenten . . . . . . . B. Taalvrijheid voor overheidsfunctionarissen . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De reactie van de Vlaamsgezinden . . . . . . . . . . . . . . 3. De zaak-De Bom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De Vlaamsgezinden willen een tussenkomst van de wetgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Naar een tussenkomst van de wetgever . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk V. De eerste taalwet van 1873 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
104 105 105 107 112 113 115 123 125 132 136 138 138 138 140 142 142 143 143 146 152 155 157 163
DEEL II. DE BESTUURSTAALWET VAN 22 MEI 1878 . . . . . . . . . . 171 Hoofdstuk I. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. Het wetsvoorstel-De Laet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. De behandeling van het wetsvoorstel in de afdelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk IV. De behandeling van het wetsvoorstel in de plenaire vergadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Het amendement van Thonissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De bespreking van de amendementen . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk V. De aangenomen wettekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk VI. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk VII. De verdere evolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
171 171 176 178 178 184 195 196 199
ix
Inhoudsopgave
DEEL III. DEMOCRATISERING EN DE GELIJKHEID DER TALEN (1892-1920) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Hoofdstuk I. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. De verklaring tot herziening van de grondwet van 1892 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. De gelijkheidswet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De totstandkoming van de gelijkheidswet . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De betekenis van de gelijkheidswet . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk IV. De gelijkheid der talen en de tweetaligheid van de ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk V. De uitwerking van het minimumprogramma tijdens de Eerste Wereldoorlog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De loyale flaminganten en de regering . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Het minimumprogramma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De reorganisatie van het centraal bestuur . . . . . . . . . . . . . . § 3. De vernederlandsing van de besturen in Vlaanderen . . . . .
201 204 206 206 211 217 229 229 231 231 233 234
BOEK III. DE BESTUURSTAALWETGEVING TIJDENS HET INTERBELLUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 DEEL I. DE BESTUURSTAALWET VAN 31 JULI 1921 . . . . . . . . . . 239 Hoofdstuk I. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De aanloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De bestaande toestand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. Het wetsvoorstel-Pussemier c.s. . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. Het voorstel van de taalcommissie van de Kamer . . Afdeling I. Een voorstel-Van Cauwelaert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Een toepassingsgebied over gans België . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Juxtaposition of superposition? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Het intern taalgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Het extern taalgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De betrekkingen tussen de overheid en de particulieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De berichten en mededelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Specifieke regelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De “verdwaalde” gemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De regeling voor de Duitstaligen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
x
239 239 240 242 243 243 244 247 247 251 251 255 256 257 257 259
Intersentia
Inhoudsopgave
Afdeling V. Welke diensten en activiteiten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Het voorstel van de Taalcommissie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Een brief van de Minister van Binnenlandse Zaken . . . . . . . § 3. Een nota van de juridische dienst van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de reactie hierop in het parlement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk IV. De minderheidsnota van de taalcommissie van de Kamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk V. De bespreking in de plenaire vergadering van de Kamer in de zomer van 1920 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Kritiek op het voorstel van de Taalcommissie . . . . . . . . . § 1. Artikel 30 van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De autonomie van de lokale besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De tweetaligheid van Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Het gevaar van de séparation administrative . . . . . . . . . . . . § 5. De wet van 22 mei 1878 volstaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. De afdwingbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De afbakening van de Brusselse agglomeratie . . . . . . . . Afdeling III. De taalkennisvereisten voor de ambtenaren en de organisatie van het centraal bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. De afzwakking van het multilinguisme par superposition voor de betrekkingen tussen overheid en particulieren . . . Afdeling V. De stemming in de Kamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk VI. De bespreking in de senaatscommissie eind 1920 . . Afdeling I. Juxtaposition of superposition? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Het interne taalgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Het externe taalgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De betrekkingen tussen de overheid en de particulieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De berichten en mededelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De akten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk VII. De bespreking in de senaatscommissie begin 1921 na de amendementen-Braun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Het interne bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Het externe bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De betrekkingen tussen de overheid en de particulieren . . § 2. De mededelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De stemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk VIII. De bespreking in de plenaire vergadering van de senaat in het voorjaar van 1921 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Kritiek op het wetsvoorstel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Artikel 30 van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intersentia
260 260 261
262 267 268 268 268 270 271 273 273 273 274 275 278 280 280 281 281 284 284 286 286 287 288 289 291 291 293 293 293 294 294 xi
Inhoudsopgave
§ 2. De autonomie van de lokale besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De tweetaligheid van Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Het gevaar van de séparation administrative . . . . . . . . . . . . . . § 5. De wet van 22 mei 1878 volstaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Het Waals verzet tegen de tweetaligheid van de centrale ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De taalhomogeniteit van Wallonië en beperking van het multilinguisme par superposition . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De taalhomogeniteit van Wallonië . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De betrekkingen tussen de overheid en de particulier . . . . § 3. De berichten en mededelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. De stemming in de Senaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk IX. De behandeling in de Kamer in de zomer van 1921 Afdeling I. De Taalcommissie van de Kamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De bespreking in de plenaire vergadering . . . . . . . . . . Afdeling III. De stemming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk X. De uitvoering van de wet van 31 juli 1921 . . . . . . . . . Hoofdstuk XI. Beoordeling van de wet van 31 juli 1921 . . . . . . . . .
296 296 296 297 298 301 301 302 304 305 305 305 307 309 314 316
DEEL II. DE EVOLUTIE VAN 1921 TOT 1931 . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Hoofdstuk I. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. Het standpunt van het ACW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. Het “compromis des belges” van de socialisten . . . Hoofdstuk IV. Het Waals verzet tegen de tweetaligheid en de taalhomogeniteit van Wallonië . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk V. De afwijzing van het federalisme . . . . . . . . . . . . . . . .
321 323 325 327 331
DEEL III. DE BESTUURSTAALWET VAN 28 JUNI 1932 . . . . . . . . 333 Hoofdstuk I. Het ontwerp van de regering-Jaspar . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De geviseerde overheidshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De geviseerde overheidsdiensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De taalkennis van de ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De lacunes in de wet van 1921 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Het intern taalgebruik in de centrale en de gelijkgestelde besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De betrekkingen tussen de centrale en gelijkgestelde besturen en de particulieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. De versterking van de eentaligheid . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De beperking van de mogelijkheid tot toevoeging van een tweede taal voor de plaatselijke besturen . . . . . . . . . . . xii
333 333 333 334 335 336 336 337 338 338
Intersentia
Inhoudsopgave
§ 2. De beperking van de tweetaligheid van de berichten en mededelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De akten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. De beperking inzake “technische studiën” . . . . . . . . . . . . . . § 5. De Brusselse agglomeratie en de “verdwaalde” gemeenten . Afdeling V. De betrekkingen tussen de particulieren en de niet-centrale besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VI. De nagestreefde doelstellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. De tekst voorgesteld in het verslag-Van Cauwelaert . . Afdeling I. Het uitgangspunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De basisbeginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De gewestelijke eentaligheid en het toepassingsgebied van de wet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. De versterking van de eentaligheid . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De afschaffing van de mogelijkheid tot toevoeging van een tweede taal voor de plaatselijke besturen . . . . . . . . . . . . § 2. De correspondentie tussen de hogere en de lagere besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De beperking inzake “technische studiën” . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. De indeling van de centrale administratie en de taalkennis van de ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VI. Specifieke regelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De Brusselse agglomeratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De “verdwaalde” gemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De Duitstalige gemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VII. Het taalgebruik in de betrekkingen van de overheid met de particulieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De betrekkingen van de centrale overheid . . . . . . . . . . . . . . § 2. De betrekkingen van de niet-centrale overheden . . . . . . . . . Afdeling VIII. De sanctionering van inbreuken op de wet . . . . . . . . Hoofdstuk III. Bespreking van het voorstel van de centrale afdeling in de plenaire vergadering van de Kamer . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Een Vlaams-Waals akkoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Geen Vlaams-Waalse unanimiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De bestaande wetgeving volstond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Het gevaar van de séparation administrative . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De afschaffing van de tweetaligheid van de hogere ambtenaren van de centrale besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Twijfels bij de afschaffing van de tweetaligheid van de hogere ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
338 339 340 340 341 343 344 345 345 346 351 351 351 351 352 357 357 358 359 360 360 361 363 364 364 366 367 367 368 368 368
xiii
Inhoudsopgave
§ 2. Verzet tegen de afschaffing van de tweetaligheid van de hogere ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De compromisoplossing van de regering . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Van Cauwelaert en de gewestelijke eentaligheid . . . . . Afdeling V. De afbakening van de taalgrens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VI. Specifieke regelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De Brusselse agglomeratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De Duitstalige gemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VII. De sanctionering van de wet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VIII. De stemming in de Kamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk IV. De bespreking in de senaatscommissie . . . . . . . . . . . Hoofdstuk V. De bespreking in de plenaire vergadering van de senaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk VI. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
369 370 374 379 381 381 383 385 386 387 387 393
DEEL IV. DE EVOLUTIE VAN 1932 TOT 1940 . . . . . . . . . . . . . . . . 398 Hoofdstuk I. De uitvoering en de toepassing van de bestuurstaalwet van 28 juni 1932 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De uitvoering van de bestuurstaalwet van 28 juni 1932 . § 1. De gemeentebesturen in de Brusselse agglomeratie . . . . . . § 2. De plaatselijke of gewestelijke staatsdiensten in de Brusselse agglomeratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De centrale besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De toepassing van de bestuurstaalwet van 28 juni 1932 § 1. Het interne bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Het externe bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. De taalwetgeving en het ontstaan van de culturele autonomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De theorie van Karl Renner en Otto Bauer . . . . . . . . . . Afdeling II. De opvattingen van Camille Huysmans inzake en de eerste stappen naar cultuurautonomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De opvattingen van Camille Huysmans inzake cultuurautonomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De taalwetgeving voorbij: culturele autonomie, doch geen federalisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De eerste stappen inzake cultuurautonomie . . . . . . . . . . . .
xiv
398 398 398 399 401 404 404 406 412 413 417 417 421 424
Intersentia
Inhoudsopgave
BOEK IV. DE BESTUURSTAALWETGEVING NA DE TWEEDE WERELDOORLOG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 DEEL I. DE EVOLUTIE VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG TOT IN HET BEGIN VAN DE ZESTIGER JAREN . . . . . . . . . . . . . . 435 Hoofdstuk I. De Tweede Wereldoorlog en de talentelling van 1947 Afdeling I. De Tweede Wereldoorlog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Het klimaat na de Tweede Wereldoorlog . . . . . . . . . . . Afdeling III. De talentelling van 1947 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De voorgeschiedenis van de talentelling van 1947 . . . . . . . § 2. De voorbereiding van de talentelling van 1947 . . . . . . . . . . § 3. De resultaten van de talentelling van 1947 . . . . . . . . . . . . . § 4. De betwistingen over de talentelling van 1947 . . . . . . . . . . . § 5. De bekendmaking van de resultaten van de talentelling van 1947 en de wet van 2 juli 1954 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. Het Harmelcentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Het uitgangspunt: de ontevredenheid met de bestuurstaalwet van 1932 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De vastlegging van de taalgrens, de taalhomogeniteit en de betekenis van de faciliteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Het Harmelcentrum en het debat over de verklaring tot herziening van de Grondwet in 1953 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. De door het Harmelcentrum voorgestelde hervormingen van de staatsstructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. De uitvoering van de voorstellen van het Harmelcentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. Het ontwerp-Brasseur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk IV. Het ontwerp-Moyersoen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Langs de taalgrens: faciliteiten of een tweetalige zone? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Mogelijke afwijkingen op de eentaligheid “met algemene draagwijdte” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. De rand rond Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. De Plat-Dietse streek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VI. De interne regeling van de centrale besturen . . . . . . . . Afdeling VII. Het ontwerp-Moyersoen sterft een stille dood . . . . . . . Hoofdstuk V. Naar een afschaffing van de talentelling . . . . . . . . . .
Intersentia
435 435 436 439 439 441 442 443 445 450 450 451 460 462 464 465 467 467 471 472 473 475 476 477 477
xv
Inhoudsopgave
DEEL II. DE TAALGRENSWET VAN 8 NOVEMBER 1962 EN DE BESTUURSTAALWET VAN 2 AUGUSTUS 1963 . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk I. Het aantreden van de regering Lefèvre-Spaak en de volkstelling van 1961 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Het aantreden van de regering Lefèvre-Spaak en de onvrede met de bestuurstaalwet van 28 mei 1932 . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De volkstelling van 1961 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. De taalgrenswet van 8 november 1962 . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De aanloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Het regeringsontwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Behandeling in de Kamer begin 1962 . . . . . . . . . . . . . § 1. De bespreking in de Kamercommissie . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De aanpassing van de administratieve grenzen . . . . . . . B. De inhoud van de faciliteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De bespreking in de plenaire vergadering . . . . . . . . . . . . . . A. Het vastleggen van de taalgrens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De aanpassing van de administratieve grenzen . . . . . . . C. Het territorialiteitsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De inhoud van de faciliteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. In welke gemeenten faciliteiten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. De behandeling in de Senaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De bespreking in de Senaatscommissie in het voorjaar 1962 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De bespreking in de plenaire vergadering in de zomer van 1962 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De bespreking in de Senaatscommissie in het najaar 1962 . § 4. De bespreking in de plenaire vergadering in het najaar 1962 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. De behandeling in de Kamer in het najaar van 1962 . . Afdeling VI. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. De bestuurstaalwet van 2 augustus 1963 . . . . . . . . . . Afdeling I. Het wetsontwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Het toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De taalgebieden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Het taalgebruik in de plaatselijke diensten, de gewestelijke diensten en de diensten waarvan de werkkring het ganse land bestrijkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De plaatselijke diensten in het Nederlandse, het Franse en het Duitse taalgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xvi
485 485 485 489 490 490 491 495 495 495 499 503 503 506 508 511 515 517 517 518 525 525 526 533 535 535 535 536 539
540 540 541
Intersentia
Inhoudsopgave
1.
Het onderscheid tussen het externe taalgebruik van de dienst en het taalgebruik “in zijn binnendiensten” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De berichten, mededelingen en formulieren . . . . . 3. De betrekkingen met de particulieren . . . . . . . . . . . 4. De akten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. De getuigschriften, verklaringen, machtigingen en vergunningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. De taalkennisvereisten voor ambten en betrekkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De plaatselijke diensten in de Brusselse agglomeratie . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Het intern taalgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De berichten, mededelingen en formulieren . . . . . 4. De betrekkingen met de particulieren . . . . . . . . . . . 5. De akten, getuigschriften, verklaringen, machtigingen en vergunningen . . . . . . . . . . . . . . . . 6. De taalkennisvereisten voor ambten en betrekkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De gewestelijke diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. De diensten waarvan de werkkring het ganse land bestrijkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Het taalgebruik in de centrale diensten . . . . . . . . . 3. De taalkennisvereisten voor het personeel in de centrale diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De uitvoeringsdiensten met zetel in de Brusselse agglomeratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. De uitvoeringsdiensten met zetel buiten de Brusselse agglomeratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Bijzondere bepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De bespreking in de Kamercommissie en de regeringsamendementen van 7 juni 1963 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De bespreking in de Kamercommissie in het voorjaar van 1962 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het statuut van de randgemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Andere discussiepunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Het gebrek aan akkoord in de Kamercommissie en de oprichting van de “contactcommissie” . . . . . . . . . . . . § 2. De regeringsamendementen van 7 juni 1963 . . . . . . . . . . . .
Intersentia
541 542 543 545 545 546 550 550 551 552 552 554 554 556 562 562 562 566 568 568 569 569 570 573 573 573 576 576 577
xvii
Inhoudsopgave
A. De uitbreiding van het tweetalige gebied “Brussel-Hoofdstad” met zes randgemeenten uit het Nederlandse taalgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De aanstelling van een regeringscommissaris in Brussel-Hoofdstad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De betrekkingen met particulieren en berichten en mededelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De gewestelijke diensten en de regionale eentaligheid E. De centrale ambtenarij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. De uitvoeringsdiensten met zetel buiten BrusselHoofdstad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. De buitenlandse diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Het taalgebruik in het bedrijfsleven . . . . . . . . . . . . . . . . I. De Plat-Dietse streek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. De faciliteiten voor Franstaligen aan de universiteit van Leuven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De bespreking in de Kamercommissie in de zomer van 1963 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De gemeenten uit het Malmedyse . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De opname van de zes Vlaamse randgemeenten in “Brussel-Hoofdstad” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Regeringscrisis en het beraad van Hertoginnedal . . . . § 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Het nieuwe regeringsvoorstel voor Drogenbos, Kraainem, Linkebeek en Wemmel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De berichten, mededelingen en formulieren . . . . . . . . B. De betrekkingen met de particulieren . . . . . . . . . . . . . . C. De getuigschriften, verklaringen en machtigingen . . . . D. De akten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Het intern bestuur en de taalkennis voor ambten en betrekkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Het onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Het nieuwe regeringsvoorstel voor Sint-Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Eenzelfde regeling als in Drogenbos, Kraainem, Linkebeek en Wemmel voor het externe bestuur en het onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De akten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Het intern bestuur en de taalkennis voor ambten en betrekkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Het afzonderlijk administratief arrondissement van de zes randgemeenten en de indeling in taalgebieden . . . . . .
xviii
577 577 578 579 581 582 583 585 586 586 587 587 587 589 589 592 592 593 594 594 595 596 596
596 597 597 598
Intersentia
Inhoudsopgave
Afdeling IV. De behandeling van de na Hertoginnedal neergelegde regeringsamendementen in de Kamercommissie . . . . Afdeling V. De behandeling in de plenaire vergadering van de Kamer op 9, 10 en 11 juli 1963 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Het statuut van de zes randgemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De pariteit in de centrale ambtenarij . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De betrekkingen met particulieren in Brussel-Hoofdstad . . § 4. De gemeenten uit het Malmedyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. De bestuurstaalwet en reclame . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. De stemming in de plenaire vergadering van de Kamer . . . Afdeling VI. De behandeling in de Senaatscommissie . . . . . . . . . . . § 1. Het karakter van de bestuurstaalwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De zes randgemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VII. De behandeling in de plenaire vergadering van de Senaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De zes randgemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De centrale ambtenarij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Het taalgebruik in het bedrijfsleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. De stemming in de plenaire vergadering van de Senaat . . . Afdeling VIII. Uitvoering van de bestuurstaalwet van 1963 en de Belgische Taalzaak voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Uitvoering van de bestuurstaalwet van 1963 . . . . . . . . . . . . . § 2. De Belgische Taalzaak voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IX. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
599 601 603 605 606 607 608 609 609 609 610 611 611 613 617 618 619
637 637 638 643
DEEL III. DE REGELING VAN HET GEBRUIK VAN DE TALEN EN DE GRONDWETSHERZIENING VAN 1970 . . . . . . . . . . . . . . . . 649 Hoofdstuk I. De verklaringen tot herziening van de grondwet van 1965 en 1968 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De aanleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De omvang van de herzieningsverklaring . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De politieke werkgroep van 1962-63 . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Het akkoord tussen christen-democraten en socialisten na de Rondetafelconferentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. De verklaringen tot herziening van de Grondwet . . . . . Hoofdstuk II. De grondwetsherziening van 1970, de institutionele bescherming van de taalkundige minderheidsgroepen en het einde van de eenheidsstaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
649 649 650 651 653 656
658
xix
Inhoudsopgave
Afdeling I. Het aantreden van de regering Eyskens-Merlot en de Werkgroep der Achtentwintig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De institutionele bescherming van de taalkundige minderheidsgroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De vereiste van bijzondere meerderheidswetten . . . . . . . . . § 2. De paritaire Ministerraad en de alarmbel . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Het einde van de eenheidsstaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De Cultuurraden en de faciliteitengemeenten . . . . . . . . . . A. Probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Een oplossing voor de zes randgemeenten . . . . . . . . . . C. De oplossing voor de cultuur- en onderwijsbevoegdheden in de faciliteitengemeenten . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. De grondwetsherziening van 1970 en de regeling van het gebruik van de talen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De eerste fase van de parlementaire voorbereiding van de grondwetsherziening (eind 1968 – midden 1970) . . . . . . . . § 1. Het nieuwe artikel 3bis (huidig artikel 4) van de Grondwet A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De bespreking in de Senaatscommissie vóór het synthesevoorstel van de regering van februari 1970 . . . 1. Het regeringsvoorstel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De vier taalgebieden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De grenzen van de taalgebieden . . . . . . . . . . . . . . . C. De bespreking in de Senaatscommissie na het synthesevoorstel van de regering van februari 1970 . . . 1. Het synthesevoorstel van de regering . . . . . . . . . . . 2. De regel dat elke gemeente deel moet uitmaken van één van de taalgebieden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De begrenzing van het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De taalminderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De bespreking in de plenaire vergadering van de Senaat in juni 1970 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De zes randgemeenten en de indeling in taalgebieden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De begrenzing van het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. De bespreking in de Kamercommissie in juni 1970 . . . F. De bespreking in de plenaire vergadering van de Kamer in juni 1970 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xx
658 662 662 664 666 666 670 670 672 672 677 677 678 678 678 679 679 679 680 681 681 681 682 683 683 683 684 685 686
Intersentia
Inhoudsopgave
§ 2. Artikel 1, vierde lid, (huidig artikel 5, derde lid) van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Een oplossing voor de Voerstreek . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De verhouding tussen artikel 1, vierde lid, en artikel 3bis, tweede lid, van de Grondwet . . . . . . . . . . . . § 3. De voorgenomen herziening van artikel 23 (huidig artikel 30) van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De bespreking in de Senaatscommissie . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Het behoud van de taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De aanduiding van de officiële talen . . . . . . . . . . . . 4. De bevoegdheidsverdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. De vereiste van de bijzondere meerderheid . . . . . . B. De bespreking in de plenaire vergadering van de Senaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De aanduiding van de officiële talen . . . . . . . . . . . . 3. De vereiste van de bijzondere meerderheid . . . . . . § 4. Het einde van de eerste fase van de grondwetsherziening . . Afdeling III. De tweede fase van de parlementaire voorbereiding van de grondwetsherziening (eind 1970) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De verklaring van Eyskens van 19 november 1970 . . . . . . . . § 2. Het ongewijzigd laten van artikel 23 (huidig artikel 30) van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De vereiste van de bijzondere meerderheid . . . . . . . . . . C. De andere regels van artikel 23 van de Grondwet . . . . . § 3. Wetsontwerp tot wijziging van de Wet Taalgebruik Bestuurszaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De bespreking in de Kamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De bespreking in de Senaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Het nieuwe artikel 3bis (huidig artikel 4) van de Grondwet in de tweede fase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. De uitvoering van het arrest in de Belgische Taalzaak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens . . . . . . Hoofdstuk IV. Conclusies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
687 687 689 690 690 690 691 692 694 695 696 696 697 697 699 701 701 702 702 702 704 707 707 709 710 711 714
xxi
Inhoudsopgave
BOEK V. DE BRUG NAAR HET GELDENDE POSITIEVE RECHT 719 DEEL I. DE TAALVRIJHEID . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 721 Hoofdstuk I. De taalvrijheid en de internationale mensenrechtenbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De taalvrijheid als individueel mensenrecht . . . . . . . . . § 1. Het EVRM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Artikel 19 BUPO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De taalvrijheid als minderheidsrecht . . . . . . . . . . . . . . § 1. De tekst van artikel 27 BUPO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het begrip minderheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De rechten die voortvloeien uit artikel 27 BUPO . . . . . § 2. De rechtspraak van het Arbitragehof inzake artikel 27 BUPO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Het Europees Kaderverdrag ter bescherming van nationale minderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. Het doel en de draagwijdte van de grondwetsbepaling inzake de taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De taalvrijheid in Titel II van de Grondwet “De Belgen en hun rechten” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Het doel van de grondwetsbepaling inzake de taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Het toepassingsgebied van de grondwetsbepaling inzake taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Voor welke talen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Wie kan zich op de grondwetsbepaling inzake de taalvrijheid beroepen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De taalvrijheid van de particulier . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De taalvrijheid van overheidspersonen en overheidsorganen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De taalvrijheid van de individuele overheidsfunctionarissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De taalvrijheid van de openbare besturen . . . . . . . 3. De taalvrijheid van de verkozen overheidsmandatarissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. De draagwijdte van de grondwetsbepaling inzake de taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xxii
721 721 721 721 723 724 724 724 724 725 727 728 732 745 745 746 748 748 752 752 753 753 758 761 768
Intersentia
Inhoudsopgave
§ 1. De verhouding tussen de twee zinsdelen van de grondwetsbepaling inzake taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De betekenis van het woord “regelen” en de restrictieve interpretatie van de inperkingen op de taalvrijheid . . . . . . . § 3. Het legaliteitsvereiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De omvang van het legaliteitsvereiste . . . . . . . . . . . . . . . C. De betekenis van het legaliteitsvereiste . . . . . . . . . . . . . . § 4. De materies waarvoor een wettelijke regeling mogelijk is . . Hoofdstuk III. De taalvrijheid in de private sfeer . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De omvang van de private sfeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De grondslag van de taalvrijheid in de private sfeer . . . Afdeling III. De verabsoluteringsinterpretatie vs. de teleologische interpretatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Systematisering van de teleologische interpretatie . . . . Hoofdstuk IV. De taalvrijheid in de publieke sfeer . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De negentiende eeuw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De minimalistische interpretatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De maximalistische interpretatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Beoordeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
768 769 772 772 772 777 783 787 787 788 790 794 797 797 799 799 800 801
DEEL II. HET TERRITORIALITEITSBEGINSEL . . . . . . . . . . . . . . . 805 Hoofdstuk I. Het ontstaan van het territorialiteitsbeginsel . . . . . . . . Afdeling I. De feitelijke situatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De gematigdheid van de Vlaamse Beweging . . . . . . . . . Afdeling III. De bestuurstaalwet van 1878 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Democratisering en de gelijkheid der talen (1892-1920) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. De bestuurstaalwet van 1921 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VI. De bestuurstaalwet van 1932 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VII. De taalgrenswet van 1962 en de bestuurstaalwet van 1963 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VIII. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. De functies van het territorialiteitsbeginsel . . . . . . . . Afdeling I. De eentaligheid van de ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De integriteit van het eigen taalgebied . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Personeel vs. territoriaal federalisme . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. De verantwoording van het territorialiteitsbeginsel . Afdeling I. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
805 805 806 807
812 813 814 814 815 815 816 824 824
Intersentia
xxiii
807 808 810
Inhoudsopgave
Afdeling II. Het geheel van checks and balances in de Belgische staatsstructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 825 Afdeling III. De creatie van een security area . . . . . . . . . . . . . . . . . . 827 Hoofdstuk IV. De indeling van taalgebieden in de grondwet . . . . . . 830 DEEL III. DE MINDERHEIDSRECHTEN IN DE BESTUURSTAALWETGEVING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 832 Hoofdstuk I. Het multilinguisme par juxtaposition . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De centrale diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De rechtstreeks aan het publiek gerichte berichten en mededelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De gewestelijke diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk II. De faciliteiten in de eentalige gebieden en de taalrechten in het tweetalige gebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De tijdelijkheid van de faciliteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De diversiteit van regimes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. De inhoud van de faciliteiten in de eentalige gebieden en de taalrechten in het tweetalige gebied . . . . . . . . . . . . A. De onzichtbare taalrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De betrekkingen met de particulieren in de eentalige gebieden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De betrekkingen met de particulieren in het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad . . . . . . . . . . . . B. De zichtbare taalrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk III. De taalverplichtingen voor gemeentelijke mandatarissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. De parlementaire voorbereiding van de opeenvolgende bestuurstaalwetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De onenigheid binnen de Vaste Commissie voor Taaltoezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het arrest-Germis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De rechtspraak van de Raad van State tot in het begin van de tachtiger jaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Het arrest van het Arbitragehof van 26 maart 1986 . . . . E. De rechtspraak van de Raad van State na het arrest van het Arbitragehof van 26 maart 1986 . . . . . . .
xxiv
832 832 832 832 833 835 836 838 838 839 841 841 841 842 847 848 850 850 852 852 853 857 859 860
Intersentia
Inhoudsopgave
F. De pacificatiewet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. De rechtspraak van de Raad van State na de pacificatiewet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Het arrest van het Arbitragehof van 10 maart 1998 . . . . Afdeling III. Kritiek in de rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Beoordeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hoofdstuk IV. De Duitse taal en de gelijkheid tussen de drie officiële talen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
862 863 865 867 869 878
DEEL IV. TAALVRIJHEID EN TAALRECHTEN IN DE PUBLIEKE SFEER OP NIEUWE WEGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 883 Hoofdstuk I. Territorialiteitsbeginsel en minderheidsrechten . . . . . 883 Hoofdstuk II. De taalvrijheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 887 BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Boeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Bijdragen in verzamelwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Artikels en noten in tijdschriften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
893 893 903 908
BEKNOPT TREFWOORDENREGISTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 919
Intersentia
xxv
