Index
Dankwoord Voorwoord
VII 1
Hoofdstuk I: Inleiding §1 Vraagstelling §2 Onderzoek naar antieke watervoorziening §3 Onderzoeksmethode §4 Systeemkunde Introductie Welke systeemkunde? Basisprincipes Problemen met toepassen §5 Concrete toepassing systeemkunde §6 Afbakening van het onderzoek Welke steden? Aspecten die verder niet aan de orde komen §7 Verslaglegging §8 Interdisciplinair onderzoek §9 Indeling proefschrift
3 3 3 4 5 5 6 6 7 8 9 9 10 10 10 10
Hoofdstuk II: Pompeji A Inleiding §1 Omgeving Geografische ligging Klimaat en neerslag Hydrogeologische situatie Geschiedenis van de stad Karakter van de stad §2 Status quo Ondergang Opgraving en restauratie Reeds verricht onderzoek §3 Aanvullend onderzoek
13 13 13 13 14 14 15 17 17 17 18 18 19
B
19 19 20 20 21 22 23 24
Wateraanvoer §1 Grondwater Identificeren van een put Voor- en nadelen Gebruik §2 Regenwater Opvang en opslag in atrium Opvang en opslag op andere binnenplaatsen
I
§3 §3.1 §3.2
§3.3
§3.4
§3.5
§3.6 §3.7
§3.8 §3.9
Voor- en nadelen Gebruik Leidingwater Inleiding Aanvoersysteem buiten de stad Bron Aanvoerleiding Hoofdverdeling Opgraving Interpretatie Functioneren Debiet Mogelijke andere verdeelwerken Distributie in de stad De toren en zijn functie De torens en de hoofdleiding Torens en afnemers Reservoirs Reservoirs bij badgebouwen Zelfstandige reservoirs Straatfonteinen Functie Waterleiding in het woonhuis Voorbeeld Elementen Route van de leidingen Functie van de verschillende elementen Het gebruik van leidingwater Datering Functioneren van het waterleidingnet als geheel en de schommelingen in vraag en aanbod Watertekort Wateroverschot Wisselend watergebruik
25 26 26 26 27 27 29 30 30 30 31 32 33 34 37 38 41 42 42 42 44 46 47 49 50 53 54 55 56 57 58 58 58
C
Toiletten en beerputten Wateraanvoer Afvoer Aansluiting op beerput Aansluiting op riool
59 60 61 61 62
D
Waterafvoer §1 Afvoer via straten Voorwaarden Hulpmiddelen Simulatie Datering §2 Riolering
63 64 64 65 66 68 69
II
E
F
Relatie tussen de verschillende voorzieningen van wateraanvoer en afvalwaterafvoer Putten en regenwateropvang Introductie van het leidingnet Afvoer van regen- en afvalwater Toiletten
71 71 72 73 73
Samenvatting
74
Hoofdstuk III: Herculaneum A Inleiding §1 Omgeving Geografische ligging Klimaat en neerslag Hydrogeologische situatie Geschiedenis van de stad Karakter van de stad §2 Status quo Ondergang en opgraving Reeds verricht onderzoek §3 Aanvullend onderzoek
93 93 93 93 94 95 95 96 96 96 97 97
B
Wateraanvoer §1 Grondwater Identificeren van een put Voor- en nadelen Gebruik §2 Regenwater Cisternes Voor- en nadelen Gebruik Datering §3 Leidingwater Bron Stedelijke distributie Openbare afnemers Particuliere aansluitingen Waarvoor werd leidingwater gebruikt? Datering
97 97 98 99 100 100 101 101 101 102 102 103 104 106 106 107 107
C
Toiletten en beerputten Wateraanvoer en watergebruik Afvoer van urine en fecaliën
108 109 110
D
Waterafvoer §1 Afvoer via straten §2 Riolering
110 111 113
III
Het riool onder cardo III Het riool bij cardo V E
F
113 114
Relatie tussen de verschillende voorzieningen van wateraanvoer en afvalwaterafvoer Fase 1: grondwater en regenwater Fase 1: toiletten en afvalwaterafvoer Fase 2: riool onder cardo III Fase 3: leidingnet Fase 4: riool bij cardo IV
115 115 116 116 116 117
Samenvatting
117
Hoofdstuk IV: Ostia A Inleiding §1 Omgeving Geografische ligging Klimaat en neerslag Hydrogeologische situatie De Tiber De ophoging Geschiedenis van de stad Huizenbouw §2 Status quo Ondergang, opgraving en restauratie Reeds verricht onderzoek §3 Aanvullend onderzoek
123 123 123 124 124 124 125 125 127 128 128 128 129 130
B
130 130 131 131 132 132 134 135 136 136 138 139 142 143 144 144 145 145 146
IV
Wateraanvoer §1 Rivierwater §2 Grondwater Kleinschalig gebruik Grootschalig gebruik Voor- en nadelen Gebruikers §3 Regenwater §4 Leidingwater §4.1 Aanvoersysteem buiten de stad §4.2 Reservoir bij de oostelijke stadsmuur §4.3 Verdeling van leidingwater §4.4 Straatfonteinen Eenvoudige waterbakken Overdekte straatfonteinen Nymphaea De Fontana con Lucerna §4.5 Aangesloten gebouwen §4.6 Distributie van water binnen gebouwen
§4.7 Datering Fase 1. Systeem van vóór de ophoging Fase 2. Systeem direct na de ophoging Fase 3. Impuls van Septimius Severus Fase 4. Einde van het waterleidingnet §4.8 Hoogteligging van de verschillende onderdelen Reservoir bij stadsmuur als beginpunt van leidingnet Stedelijk verdeelwerk van na de ophoging Functie van het reservoir bij de stadsmuur in het latere leidingnet §4.9 Functioneren van het waterleidingnet als geheel Distributie Watervoorraden Druk van het leidingwater §4.10 Verantwoordelijkheden §5 Waterverkoop C
Toiletten Wateraanvoer en watergebruik Afvoer van urine en fecaliën Verschillende toiletten Datering
148 148 148 149 149 149 150 150 150 151 151 151 152 152 154 154 156 156 157 158
D
Waterafvoer §1 Riolering Vorm en functie Problemen bij aanleg §2 Afvoer via straten
159 159 160 163 164
E
Relatie tussen de verschillende voorzieningen van wateraanvoer en afvalwaterafvoer Grondwater en leidingwater Verantwoordelijkheden Overige vormen van watertoevoer Gevolgen van ophoging voor de waterhuishouding
165 165 166 167 167
Samenvatting
167
F
Hoofdstuk V: Vergelijking §1 Wateraanvoer §1.1 Grondwater en regenwater §1.2 Invoering leidingnet Verschillende distributiemethodes Verschil in opslagcapaciteit Verschil in aansluitingen Verschil in aantal tappunten per gebouw Verschil in debiet
181 182 182 183 183 183 185 186 187
V
§1.3 Veranderingen veroorzaakt door de invoering van het leidingnet §1.4 Verschil in verantwoordelijkheden §2 Toiletten en de afvoer van afvalwater §2.1 Methodes van afvalwaterafvoer Afvoer van urine en fecaliën Afvoer van regen- en afvalwater §2.2 Toiletten Aantal Vorm §3 Samenvatting
187 188 188 189 189 189 190 190 191 191
Hoofdstuk VI: Conclusies §1 Conclusies Factoren gelieerd aan de natuurlijke omgeving Menselijke factoren §2 Evaluatie van de gebruikte methode §3 Verder onderzoek
195 195 195 196 196 196
Summary
199
Bibliografie
201
Bijlagen 1 2 3
4
5 6 7
VI
Pompeji. Model Pompeji. Berekening van de hoeveelheid toegevoerd water (prof. ir. J.B.M. Wiggers) Pompeji. Berekening van de hoeveelheden te verdelen water vanuit de hoofdleiding (ir. P. Dickers) Pompeji. Regenwaterafvoer nader bekeken met behulp van een model (ir. P. Dickers) Herculaneum. Model Ostia. Model Ostia. Berekening van de hoeveelheid toegevoerd water (prof. ir. J.B.M. Wiggers)
