Boeken Kennemerland Duinen en Mensen ‘Kennemerland’ Inhoud Dankwoord Voorwoord
1
2
Inleiding Ontdekking en raadsels De tijd in kaarten De tijd in teksten Landschap als legpuzzel van gebruiksvormen Grote verandering in de laatste honderd jaar Kennemerland Het begin van Kennemerland De naam Kennemerland Samenhang in Kennemerland Landgoederen Stad en land Kennemerland tussen armoe en overwoekering De splitsing van Kennemerland Archeologie Natuur en de splitsing: bottleneck en nieuwe soorten Kennemerland als baken van de natuurbescherming Kennemer duinlandschap en natuur Bijzondere en soms unieke soorten Orchideeën van Kennemerland Historie en gebruik Sporen onder het zand: 4000 voor Chr. – 900 na Chr. Duinen en meteen mensen Zoet water in de duinen Verstuiving ook door de mens Overstroming Sporen van landbouw op het strand Twee gaten sluiten zich, sterke groei van moeras IJzer, zout en landbouw De sluiting van de Oer-ij Precisielandbouw in de Oude Duinen Romeinen en Friezen Een land vol heidenen Friezen van de Oude Duinen: bloeiende internationale handel Andere bronnen over de Friezen De duinen als archeologische schatkamer Vanaf het jaar 800: de vorming van de Jonge Duinen Noormannen in de duinen? Boskap, bebouwing en wegen, jacht en zeedorpen: ca. 1000-1850 Bos komt en gaat Oud bos: niets dan restanten Oude namen in het duin
4 6 7 8 9 9 10 10 15 16 16 16 17 17 17 18 19 19 20 22 22 24 27 28 31 31 32 33 34 34 34 36 36 37 38 39 41 42 43 45 46 47 47 47
Boeken Kennemerland Kerken, oude bouwwerken en buitenplaatsen Plaatsnamen en hun betekenis Verstuivingen Jacht in de Wildernisse Een opgefokte konijnenstand De Heerewegen Ontbloting Duinwater Het zeedorpenlandschap Visserij Gebruik van het duin Schulpnering Bewoners vormen het duin Natuur rond zeedorpen Duinlandbouw: 1750-1950 Hier en daar een akkertje en vee De Hoepvallei Experimenten met ontginning Vanaf 1800: Zandvoort aardappeldorp Vanaf 1825: Hoepvallei revisited Vanaf 1870: land en tuinbouw nabij Heemskerk Het Huisje in de Woestijn (Kennemerduinen) Weinig succes, veel sporen Landbouw verdwijnt, begrazing neemt toe Bosbouw in de duinen: 1750-1950 Eerste aanzetten Dennen Oud eikenbos Verbossing en omvorming Hoe een mening over duinbos verschuift Duinwater: 1850-heden Het zoetwaterparadijs Waterwinning Groei, verdroging en vernatting Infiltratiegebieden in de duinen Herstel grondwaterpeil De Tweede Wereldoorlog in het duin : 1940-1945 De Atlantikwall Festung IJmuiden Bomtrechters De ontruiming van de kustdorpen Militaire bouwwerken in Zuid-Kennemerland Walzkörpersperre Militaire bouwwerken in Noord-Kennemerland Nep en echt Gedenkstenen en begraafplaatsen Natuur en bezetting Oorlog en nieuwe natuur Bunkers als hangplekken voor vleermuizen
47 48 50 51 51 52 55 55 56 56 56 57 57 57 58 58 58 59 59 60 62 62 63 63 64 64 64 64 65 65 66 66 67 67 68 69 70 70 72 72 73 73 73 74 74 75 78 78 78
Boeken Kennemerland
3
Omgaan met de oorlog Mossen en korstmossen Recreatie: 1850-heden Opkomst van duinrecreatie Zonering Bezoekers De begintijd van recreatie in de Kennemerduinen Spanningsveld Camping Bakkum: een Amsterdams cultureel fenomeen Natuur en natuurbeheer Duinnatuur Landschap en natuur in vogelvlucht Complete natuur simpel ingebeeld Duinen en kalkgradiënten Ontwikkeling va zand naar bos en weer terug Graslanden achter het duin Tien oorzaken voor een rijkdom aan bloemen Vogels in enkele landschappen Trends bij zoogdieren Helmduinen Luchtvervuiling Stuifzand als witte motor Planten en paddenstoelen van de witte duinen Dieren tussen de helm Duinvalleien Kalkrijke duinvalleien Zeldzame plantensoorten Valleidieren Sluipende bedreiging Veroudering en beheer Duinplassen en duinmeren Duinmeren met een rijke natuur Beheer Uitgeslopen en afgevlogen: libellen Duingraslanden Erg veel bloemen Insecten Ontstaan en vergaan van duingraslanden Duinviooltjes, zandviooltjes, parelmoervlinders Vogels van het open duin Het mierenlandschap aan de duinvoet Duinheide Heide bij Schoorl Een zuidelijk heitje Verandering en beheer Duinstruwelen Veel struiken Vogels van struwelen Eikenpage en Bruine eikenpage
79 79 80 80 80 81 82 83 83 84 86 86 86 88 88 88 90 92 94 96 96 96 97 97 98 98 98 99 99 99 100 100 100 101 102 102 103 103 104 104 105 106 107 107 107 108 108 109 109
Boeken Kennemerland
4
Geen duinen zonder rozen Duinbossen Duinberkenbos Duineikenbos Abelen-kurkiepenbos Andere natuurlijke duinbossen Aangeplante bossen Paddenstoelen in naaldbos Bosdieren Bosbeheer een lastig verhaal Duinbeheer tussen bomtrechters en klimaatverandering Het Noord-Hollands Duinreservaat: van duingebruik naar Natuurbeheer Natuurbeheer na een conflict van start Het Noord-Hollands Duinreservaat nu Nationaal Park Zuid-Kennemerland Geschiedenis in het kort Een nationaal park in twee grote stappen: 1950 en 1995 Kennis over de duinen Onnatuurlijk of natuurlijk Weten wat er gebeurd Verschuivende inzichten Procesbeheer en patroonbeheer Beheren volgens een denkmodel Klimaatverandering Geologische processen Waterhuishouding Ingrijpen in vegetatie en fauna Vos en onderzoek Beheer in uitvoering Begrazing Natuurontwikkelingsprojecten Recreatie- gunstig of ongunstig voor natuur? Woekerende exoten Extern beeld Ecologisch Hoofdstructuur Vervuiling nog te hoog Duinen en Europa Kennemerland van zuid naar noord Amsterdamse Waterleidingduinen Duinlandbouw Van wateroverlast naar watertekort Infiltratie Van de Bergjes naar Rozenberg Groene kijkberg Berg van het Westend Wasplaatgraslanden Leyduin, Vinkenduin en Oud Woestduin Historie
110 112 112 112 113 113 113 113 114 115 116 118 118 119 120 120 121 122 122 122 123 123 124 124 124 125 125 125 126 126 127 128 128 129 129 129 129 131 132 132 133 134 134 136 136 137 138 138
Boeken Kennemerland De vloek van Kennemerland Van Swartvelt tot Kraansveld Oriëntatie Het Verlaten Veld Het Visserspad Historie Kraanvlak Het afgesloten deel Duinrooshellingen Poolse dames en een heer Koningshof Oriëntatie Oude loofbomen in het parkbos Omgevormd dennenbos Duinroosgrasland met duinvogels Open duin Elswout: natuur met stijl Van zanderij tot landgoed Eigenzinnige flora en fauna Stylering en verwildering Recent herstel Het knooppunt Middenduin Ontginning Duinbebossing Landschap en natuurwaarden De Kennemerduinen Oriëntatie vanaf de Hazenberg Drie zones, drie golven in de duinvorming Historische hoofdzaken De kaart en de bosjes van Thijsse Archeologische vondsten in Groot Olmen: Een kijkje in de vroegste middeleeuwen De moeizame terugkeer van water Houtglop Nature de la région Grotere wilde zoogdieren Natuurbeheer: een gevarieerd pakket De Kopjes van Kennemerland Geologie en historie Natuurschoon beschermen Natuurwaarden en beheer Duin en Kruidberg, Midden-Herenduin, Heerenduin Oriëntatie Historie De Kruidberg Duin en Berg Zonering en natuur Middenduin en jacht De droom in het buitenduin Het Kennemerstrand
139 140 140 140 141 142 142 143 143 144 144 144 144 145 145 146 146 147 147 147 148 148 148 148 150 150 151 152 152 153 154 155 155 155 157 158 158 158 158 160 160 160 160 161 161 162 163 164
Boeken Kennemerland Oriëntatie Natuur: jong en primair Trends en beheer Toekomst Wijk aan Zee: staalfabrieken in een middeleeuws decor Paasduin en dorpsweide Het vuurbaakduin Zeedorpenflora De Rellen Effecten van staalfabrieken De Breesaap De Rijksduinen een bedreigde corridor Noordhollands Duinreservaat bij Heemskerk: reuze parabolen en babyparabolen Spectaculaire vormen Kruisberg: De laatste baron Jacht Het Watervlak Een nieuwe generatie duinboeren? Noordhollands Duinreservaat bij Castricum: water tussen Oldenborgh en Papenberg Duinpaardenbloemgrasland Infiltratiegebied Papenberg: een berg tussen de kreken Het raadsel van de Papenberg Marquette en de graslanden Noordermaatweg Burchtbewoners Graslanden en de echo van het Oer-ij De Bakkummer graslanden De Hooge Weide Zeerijdtsdijkje Bakkum-Egmond: van Hoge Toren tot uitzichtduin Albertsdal De Hoge Toren Reggers Sandervlak Uitzichtduin Albertshal: monniken in beeld De Adelbertusput De Bleek Ten noorden van Egmond: Wimmenummerduinen Akkertjes aan zee Kalkgraslanden De vermaling van Wimmenum De laatste jachtpartij Wulpen in de duinrooshellingen Duinen bezuiden Bergen aan Zee: Verbrande pan en omgeving De vlam in de Pan Een oude grijze man Koraalwortels en vogelnestjes Duinen en dichters Uitzichtduin De Voert
164 164 164 165 166 166 166 166 167 167 167 168 170 170 171 172 172 173 174 174 175 176 177 178 178 179 180 180 180 182 182 182 183 184 184 186 186 187 188 188 189 190 190 190 191 192 193
Boeken Kennemerland Damlandpolder: hei en orchideeën Van gras naar stuivende polder naar natuur Bergerbos en ’t Oude Hof De natuurlijke ondergrond en verstuiving Rampenbosch, Kranenburgh, Westerbosch Westdorp, Meerwegbos, Heerebosch Uitbreiding en inkrimping Oude bossen, rijke natuur Veranderingen Mossen, korstmossen en paddenstoelen Bergerbos ’t Oude Hof Mossen, korstmossen en paddenstoelen ’t Oude Hof Duinen van Bergen benoorden de Zeeweg Rond het Russenduin Natuurontwikkeling: Buizerdvlak en Pirolavlak De Fuik zonder vis Paddenstoelen aan de Uilenvangersweg Schoorlse Duinen Grondwaterstanddaling Oud bos, heidevelden en graslanden Vogels in duin en bos De Kerf Het duin weer gezond Epiloog: Mensen en Duinen Natuurgebied of park Waardering Een voorbeeld: waardering voor de wisent Alles van waarde is weerbaar De zeilen verzetten Vooruitblik De lege plek Index Personen Geografie Natuur en landschap Tekst- en beeldverantwoording
196 196 198 198 198 199 199 200 200 200 200 201 202 202 202 202 203 204 204 204 206 206 207 210 210 211 211 212 213 214 215 218 218 218 220 223
