1
Inhoud
2
Dankwoord Voorwoord
4 5
1 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 3 3.1 3.2 3.3 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 5 5.1 5.2 6
Samenvatting Analyse huidige situatie Athena Ruim negentig jaar vrijescholen in Nederland Athena in vogelvlucht Ontwikkelingen 2011 - 2015 SWOT analyse Relevante ontwikkelingen in de wereld om ons heen Kernwaarden, visie en missie Athena Onze kernwaarden Onze visie Onze missie Strategische doelstellingen Toelichting primaire doelstellingen Het perspectief van de kinderen Organisatiekracht Organisatie-investering Samenwerking Implementatie Strategisch beleid - schoolplan - jaarplan Monitoring - verantwoording - bijstelling Doelen, resultaten en indicatoren
7 11 11 11 14 17 19 23 23 24 25 27 28 31 32 33 35 37 37 37 41
3
Dankwoord
Voorwoord
Bij de totstandkoming van dit strategisch beleidsplan hebben veel mensen ons met raad en daad bijgestaan. Enkelen willen
De gave van het lesgeven
wij graag in het bijzonder bedanken voor hun feedback en meedenken:
De titel van dit strategisch beleidsplan is ontleend aan een artikel van Gert Biesta 1 waarin hij protesteert tegen de opvatting dat leraren er alleen zijn om leerprocessen te faciliteren. De gave van het lesgeven impliceert dat de leraar iets geeft.
Allert de Geus (Stichting Pallas)
Maar hij kan deze gave niet opdringen; de leerling moet ook willen ontvangen. Hierin schuilt een van de geheimen van
Annechien Wijnberg (Begeleidingsdienst voor Vrijescholen)
onderwijs. Het kind, de leerling, heeft de vrijheid om op zijn eigen manier, op zijn eigen tijd dat te doen wat hij zelf wil en
Aziza Mayo (lectoraat Waarde(n) van het vrijeschoolonderwijs Hogeschool Leiden)
kan. Dit proces laat zich niet dwingen door eisen, voorspellingen of berekeningen.
Irene Schluter (Vrije School Den Haag) Jeroen Zijlstra (Gemeenschappelijke Medezeggenschapsraad GMR)
Slow management
Josien de Vries (Raad van Toezicht)
Onderwijs is het domein van leraren (juffen en meesters), niet van beleidsmakers, managers en politici. Die laatsten zijn een
Leo Rondhuis (Onderwijsbureau Twente)
noodzakelijk kwaad. Noodzakelijk, omdat we het onderwijs dermate ingewikkeld hebben gemaakt, dat het voor een leraar
Wieb Broekhuijsen (Raad van Toezicht)
niet meer mogelijk is zelf zijn school te besturen en te organiseren. Marc Vermeulen, onder andere hoogleraar onderwijssociologie in Tilburg, wenst schoolleiders ‘slow management’ toe, in een tijd van doorgeslagen vernieuwingscultuur die een leraar
De eindredactie is gedaan door Cuno van Merwijk
onmogelijk bij kan benen. Vermeulen citeert met instemming Lao Tzu, die 2500 jaar geleden zei: ‘Ga onder de mensen. Leer
Vormgeving door Casper ter Beek (Zondagskinderen.eu)
van ze. Leef met ze. Begin bij wat zij weten. Bouw met wat zij aandragen. Over de beste leiders wordt gezegd dat als de klus geklaard is, de taak volbracht, de mensen zullen zeggen: wij hebben dit zelf gedaan’. 2 Deze twee zaken hangen met elkaar samen. Het gevoel dat je het zelf gedaan hebt en de vrijheid om zelf te bepalen wat je doet met iets dat je gegeven wordt. Hierin schuilt ook de kern van de vrijeschoolpedagogie. In de lerarenmeditatie die op de meeste vrijescholen bij het begin van de dag wordt gehouden, spreekt Rudolf Steiner over het kind dat ‘in raadselen gehuld tot u is gekomen’. De opdracht van de leraar is om iedere dag opnieuw te proberen dat ‘raadsel tot klaarheid te brengen’. Dat is natuurlijk iets heel anders dan de opdracht het kind vol te pompen met kennis, of voor te bereiden op een baan in de samenleving.
Drie domeinen van onderwijs De meeste vrijescholen in Nederland worden gesubsidieerd door de overheid. Dat heeft duidelijke voor- en nadelen. Voordelen omdat het continuïteit, financiële armslag en gedegen toezicht op kwaliteit garandeert. Nadelen omdat de overheid meebepaalt wat er geleerd moet worden, hoe snel en met welk gewenst resultaat. Hoewel er maatschappelijk 4
5
wel een verandering plaatsvindt in het denken over onderwijs – o.a. zichtbaar in het nieuwe inspectiekader, beleidsnota’s en zelfs een spreekbeurt van de minister - is de overheid nog altijd te eenzijdig gericht op het meten van ‘opbrengsten’,
1
Samenvatting
3
met name in termen van cognitieve vaardigheden. Gert Biesta noemt dit één van de drie domeinen van het onderwijs, namelijk kwalificatie: het aanbieden en verwerven van kennis, inzichten, vaardigheden en houding die kinderen kwalificeren om iets te doen4. Het tweede domein is dat van socialisatie, de manier waarop het onderwijs kinderen en jongeren inleidt
Het strategisch beleidsplan van de Stichting Vrijescholen Athena is ontwikkeld om richting te geven aan onze gezamenlijke inspan-
in en verbindt met tradities, manier van doen en zijn, zoals culturele, politieke, sociale, professionele en levensbeschouwelijke
ningen de komende vier jaar. De doelstellingen worden per school in de schoolplannen verder uitgewerkt en gespecificeerd. De
tradities en praktijken. Het derde is het domein van de persoonsvorming, de vorming van kind en jongere tot zelfstandig,
stichting omvat veertien scholen voor vrijeschool basisonderwijs en een school voor speciaal basis- en voortgezet onderwijs.
moreel, verantwoordelijk en bovenal volwassen persoon. Vrijescholen hebben veel te bieden, in het domein kwalificatie, maar juist ook in de domeinen socialisatie en persoonsvorming. Het is de kunst om de eenzijdige drang van de overheid
De basis voor het beleidsplan is gelegd tijdens een aantal intensieve sessies met bestuur, directies en stafmedewerkers. Tussen
naar het ‘meten en weten’ in balans te houden door voldoende kwaliteit en aandacht te blijven schenken aan typische
de sessies, die meestal een of twee dagen in beslag namen, werd er geschreven en meegelezen. Zo kwam het stukje bij beetje
vrijeschoolvakken zoals muziek, dans, handvaardigheid en spel, en de pedagogische en didactische inzichten van Rudolf
tot stand. De ruwe versie van het stuk is voorgelegd aan leden van de GMR, Raad van Toezicht en stafmedewerkers. Het concept
Steiner en anderen. Het gaat hierbij vooral om de samenhang in het leerplan, de attitude van de leraar en ook het vertrouwen
is voorgelegd aan een aantal externen, mensen van wie wij denken dat zij vanuit hun kennis en ervaring, maar ook vanuit hun
van de ouders.
maatschappelijke positie, een kritische blik hebben op ons werk. Wij zijn heel dankbaar voor alle feedback die wij hebben gekregen, waarmee we dit plan beter hebben kunnen maken.
Innigheid Een van de kenmerken van vrijescholen is dat er een goede en prettige stemming heerst. Wie een kleuterklas binnenloopt,
Vanuit een analyse van de huidige situatie, waarbij de resultaten van het vorige strategische plan kwalitatief zijn geëvalueerd, en een
een jaarfeestenviering meemaakt of kinderen aan het werk ziet tijdens een handwerkles, ervaart een stemming die je kan om-
SWOT-analyse, is gewerkt aan de vernieuwing van onze kernwaarden, visie en missie 5.
schrijven met innigheid. Deze innigheid - de tegenhanger van de overgeprikkeldheid van onze maatschappij - is een zegen voor kinderen. Leren luisteren, aandacht hebben, zorg hebben voor wat er door je handen gaat: het zijn ervaringen waar je
De kernwaarden zijn tijdloze principes, die leidend zijn in al het werk dat wij doen. De visie is onze ‘stip op de horizon’ – een droom of
iets anders mee opbouwt dan cognitieve kennis. Ze zijn van wezenlijk belang om de gehele mens aan te spreken.
ideaal dat wij willen nastreven. De missie vertelt in algemene zin op welke manieren Athena de visie wil verwezenlijken. De doelstellingen kennen vier niveaus. Het hoogste niveau hebben wij primaire doelstellingen genoemd. Deze doelstellingen
Het konvooi
kunnen wij niet zonder anderen bereiken, daar willen wij een belangrijke bijdrage aan leveren. De niveaus II, III en IV geven aan wat
Als typisch managementinstrument staat een strategisch beleidsplan vaak ver af van de dagelijkse praktijk van de leraar.
wij voor de kinderen willen bereiken, respectievelijk welke organisatiekracht daarvoor nodig is en wat wij als organisatie moeten
Daarom vonden de samenstellers het van belang dat we ons zoveel mogelijk richten op de twee belangrijkste actoren
investeren om deze kracht ten volle tot zijn recht te laten komen.
in het onderwijs: het kind en de leraar. Het beleidsplan kan worden gezien als een bewustzijnsmoment: waar staan we en waar willen we heen. Het is de koersbepaling voor het konvooi. Iedere school heeft de ruimte om zijn eigen tempo te
Ten slotte nog een korte uitleg van de vorm waarin we onze strategie zichtbaar maken: de strategymap. Strategy mapping is een
varen, om groot of klein te zijn en om zich te richten op de leerlingen en ouders in de eigen omgeving. Het konvooi biedt
methodiek waarbij er een logische samenhang tussen visie, missie, kernwaarden en doelstellingen bestaat; de doelstellingen zijn
veiligheid, lerend vermogen en een vaste koers, die maakt dat elk scheepje zijn doel en bestemming kan behalen.
op verschillende lagen van de organisatie toegespitst. De methodiek is ontwikkeld door onder anderen Kaplan, die de strategy map in samenhang brengt met de balanced scorecard methode. Het aardige is dat een schema de samenhang tussen de verschillende
April 2015 - Peronnik Veltman
6
onderdelen van de strategie samenvat en uitbeeldt. (zie volgende pagina )
7
8
9
2
Analyse huidige situatie Athena
2.1 Ruim negentig jaar vrijescholen in Nederland De eerste vrijeschool in Nederland werd in 1923 gesticht in Den Haag. Tot in de jaren ’60 was er slechts een tiental vrijescholen in Nederland. In de jaren ’70 en ’80 groeide de beweging explosief en nu zijn er bijna 100 vrijescholen met 19.000 leerlingen. Ook in andere landen ontstonden vrijescholen, eerst in de Scandinavische landen en Engeland, later ook in andere landen. Er zijn nu ca. 1000 vrijescholen in ongeveer 60 landen, verdeeld over alle continenten. Zo’n tien jaar geleden kwamen de vrijescholen slecht in het nieuws. Dat kwam onder andere doordat op de lijst van zwakke en zeer zwakke scholen opvallend veel vrijescholen voorkwamen. Dit is een wake-up call geweest voor de vrijeschoolbeweging. Er is drastisch geïnvesteerd in de verbetering van didactiek en methodiek en sterk gestuurd op versterking van het kwaliteitsbewustzijn. Toch hebben vrijescholen de afgelopen periode, in tijden van versmalling van het onderwijs, stand gehouden tegen de verdrukking in en worden zij steeds populairder omdat zij tegemoet komen aan een vraag om een bredere visie op onderwijs in de samenleving. Dat zegt Monique Volman, hoogleraar onderwijskunde aan de Universiteit van Amsterdam, in een interview met BNR Radio 6.
2.2 Athena in vogelvlucht Athena is in 2005 opgericht als samenwerkingsverband van een aantal vrijescholen in Oost- en Noord-Nederland. In de loop der jaren sloten zich meer scholen aan en namen de taken en verantwoordelijkheden van Athena toe, zowel ten aanzien van personeel als op financieel en onderwijskundig gebied. De professionaliteit en slagvaardigheid van de organisatie groeide mee met de toegenomen omvang, complexiteit en verantwoordelijkheden. De autonomie - ook wel couleur locale genoemd - van de scholen binnen Athena bleef groot. Het afgelopen jaar, ook tijdens het werken aan dit gezamenlijke strategische
10
11
document, bleek dat de scholen meer naar elkaar toe bewegen. Er is meer aandacht en waardering voor gezamenlijkheid en
Dat spreekt een groeiende groep ouders aan. De groei daagt uit om de eigenheid scherper in het vizier te hebben en te ont-
minder nadruk op verschillen. Het doel is te komen tot een goede balans tussen centrale sturing op personeel, kwaliteit en
wikkelen. Tegelijkertijd brengt de groei praktische vraagstukken met zich mee ten aanzien van beheer en personeelsbeleid.
financiën enerzijds en functionele eigenheid en culturele verschillen anderzijds.
Uitdagingen voor het PO Identiteit
De komende jaren krijgt het primair onderwijs te maken met een nieuw inspectiekader dat, naast voortzetting van de
Het identiteitsbewustzijn van de Athena-scholen verschilt per school en is in veel gevallen impliciet aanwezig. Stichting
beoordeling voor de cognitieve leeropbrengsten, ook aandacht heeft voor de bredere ontwikkeling van het kind.
Vrijescholen Athena heeft beperkt invulling gegeven aan het bestuderen en ontwikkelen van de vrijeschoolcomponent. In de komende beleidsperiode van 2015 tot 2019 zal dit element meer aandacht krijgen. Er is een centrale applicatiecursus
Een andere ontwikkeling betreft Passend Onderwijs 8. Scholen zijn er per 1 augustus 2014 voor verantwoordelijk om alle
opgezet in samenwerking met de Vrijeschool Pabo in Leiden. Deze is bedoeld voor leerkrachten die geen vrijeschool pabo
leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben een goede onderwijsplek te bieden. Dit legt de zorgplicht bij de school-
hebben gedaan en op deze manier beter bekend raken met het vrijeschoolonderwijs.
besturen en samenwerkingsverbanden. De genoemde ontwikkelingen maken dat er een nog zwaarder accent gelegd gaat worden op individuele onderwijsarrangementen voor leerlingen. Verder zal het belang en gewicht van de centrale
Athena in enkele cijfers, peilmoment 1 januari 2015
eindtoets afnemen, ten gunste van het advies van de leerkracht. Klas-overstijgend zal het de komende jaren gaan over
• 15 scholen in Gelderland, Overijssel, Drenthe, Friesland en Groningen die werken in 16 regionale samenwerkingsver-
doorgaande leerlijnen (van Kinderopvang tot en met Voortgezet Onderwijs) en de rol van ICT in het onderwijs.
banden, in omvang variërend van 60 tot 250 leerlingen • 2200 leerlingen
Een andere ontwikkeling in het PO betreft de nieuwe CAO-PO met meer expliciete rechten en plichten ten aanzien van de
• 300 medewerkers
inzet, professionalisering en kwalificatie van leerkrachten. Dit laatste wordt ook zichtbaar in de afspraken gemaakt in het
• jaarexploitatie € 12 miljoen
Bestuursakkoord 9 en het een jaar eerder verschenen Nationaal Onderwijsakkoord. Nieuw is ook de expliciete ontwikkel- en onderzoeksopdracht die de overheid bij de scholen en de professionals legt. Een laatste ontwikkeling in het PO vormen
De toekomst
ouderparticipatie en -betrokkenheid die naar verwachting nadrukkelijker geagendeerd zullen worden.
Athena opereert in een sterk bewegende omgeving. Wij beschrijven drie relevante ontwikkelingen die zich aftekenen in de omgeving en context van de scholen: • groei vrijeschoolonderwijs
Bredere verantwoordelijkheid voor bestuur en school
• uitdagingen voor het primair onderwijs (PO)
Schoolbesturen krijgen meer taken en verantwoordelijkheden en bijbehorende middelen op de gebieden onderwijsont-
• bredere verantwoordelijkheid voor bestuur en school
wikkeling, professionalisering, huisvesting (gebouwenonderhoud), taakbeleid en taakdifferentiatie. De besturen zullen in deze door overheid en inspectie in toenemende mate gevolgd worden op output.
Groei vrijeschoolonderwijs De afgelopen jaren is de belangstelling voor het vrijeschoolonderwijs gegroeid, zowel in PO als VO (voortgezet onderwijs). Deze groei is nog niet ten einde en tekent zich ook af in krimpgebieden, waarin het grootste deel van de scholen zich bevindt. Voor een aantal vrijescholen zijn er wachtlijsten. De groei van de vrijescholen volgt na de verbeterslag die de scholen maakten. De vrijescholen voldoen aan de actuele kwaliteit- en resultaatseisen 7, met behoud van een eigen identiteit, pedagogiek en didactiek.
12
13
2.3 Ontwikkelingen 2011-2015
In algemene zin ontbreekt het aan systematische implementatie van ingezet beleid. Desondanks komt er toch veel van de grond. Hieruit valt te concluderen dat sommige ontwikkelingen ook ongepland resultaat kunnen opleveren. Er is over het algemeen tevredenheid over de centrale diensten van het stafbureau, hoewel er ook kritiek is: projecten, bijvoorbeeld,
De vijf strategische doelen in 2011 waren:
verlopen soms te traag. Aan alle kanten liggen op dit gebied kansen voor verbetering.
1. Kwalitatief goed vrijeschoolonderwijs 2. Professionele cultuur (lerende organisatie)
Het recente oudertevredenheidsonderzoek laat zien dat ouders over het algemeen zeer tevreden zijn en de scholen als
3. Imagoverbetering
‘goed’ beoordelen (7,7 tegen een landelijk gemiddelde van 7,5). Van de respondenten is 77 procent van mening dat de
4. Verhogen van het marktaandeel (absolute en relatieve groei)
ouders over het algemeen enthousiast over de school praten. Van de ouders is 8 procent minder enthousiast. Volgens 91
5. Resultaatgericht werken
procent van de ouders en verzorgers gaat hun kind over het algemeen met plezier naar school, 4 procent denkt van niet. Athena-breed werden onderstaande plus- en kritiekpunten genoemd:
Onder elk doel zijn specifieke indicatoren of streefwaarden geformuleerd op de gebieden Onderwijs, Personeel, Financiën, Marketing & Communicatie. Terugkijkend op de strategische doelstellingen en omschrijvingen van dit plan wordt geconcludeerd dat de begrippen onvoldoende smart waren beschreven en dat een uitwerking ontbrak van de manier waarop Athena de verschillende doelen zou operationaliseren. Ook vond niet op alle terreinen systematische monitoring plaats. Er bestaat nog een te grote diversiteit tussen de verschillende scholen. Zowel op onderwijskundig gebied (gebruik methodes, lesrooster, toetsen, zorgsystemen), als op personeelsgebied hebben scholen grote diversiteit in aanpak en keuzes. Tussen 2011 en 2015 zijn er ook nieuwe scholen aangesloten bij Athena. Die stapten als het ware in een rijdende trein. In de jaren 2011 tot en met 2014 is het aantal scholen binnen Athena toegenomen en het leerlingenaantal, zowel in totaal als op schoolniveau, gestegen. Oktober 2014 stond de teller op 2.186 leerlingen. Er is zowel materieel als immaterieel veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van de onderwijskwaliteit en de borging van het
Er bestaat binnen Athena (nog) geen eenduidigheid over het begrip ‘kwalitatief goed en modern vrijeschoolonderwijs’. Toch
kwaliteitsbeleid. Desondanks zijn op dit moment drie scholen ‘zwak’ bevonden door de inspectie. Door het uitvoeren van
waren hier wel doelen aan gekoppeld. Er is de afgelopen jaren relatief veel tijd en energie is gestopt in ‘reguliere didactiek’ en
intensieve verbetertrajecten wordt verwacht dat dit in 2016 weer is hersteld.
invoering van methodes en systemen. Dat was ook nodig, omdat er binnen de Athena-scholen te veel niet op orde was. Zo ontbrak het vaak aan doorgaande leerlijnen, goed didactisch handelen, een helder beeld hebben van de onderwijsbehoeften, en
14
15
planmatig werken. We hebben de afgelopen jaren veel uit het ‘reguliere’ geleend om een noodzakelijke inhaalslag te maken. Het
2.4 SWOT analyse
uitgangspunt is dat naast investering in meer reguliere didactiek ook typische vrijeschoolvakken en pedagogiek worden aangeboden. Dat is deels gelukt, maar het klassieke, ‘oorspronkelijke’ vrijeschoolonderwijs lijkt soms toch in het gedrang te komen. Dit leidt soms tot onvrede bij leerkrachten, directies en ouders, en soms zelfs tot conflicten binnen een school. Financieel staat Athena er redelijk goed voor. De meeste scholen kunnen hun inkomsten en uitgaven goed beheersen. Door reorganisaties en extra inzet van extern personeel hebben weerstandsvermogen en reservepositie wel wat te lijden gehad. Eind 2014 was het weerstandsvermogen 13,2 procent. De meerjaren begroting laat wel een dip zien in 2016. Dit wordt onder andere veroorzaakt door het effect van een sterke afname van het aantal speciaal onderwijsleerlingen enerzijds en de groei van een aantal scholen anderzijds. Op personeelsgebied is er sprake van een gedegen formatiebeleid en veel aandacht voor scholing. Belangrijke projecten zoals de functiemix en de invoering van digitale personeelsdossiers krijgen langzamerhand gestalte. De gespreks- en beleidscyclus zijn Athena-breed nog onvoldoende geïmplementeerd. Het ziekteverzuim is te hoog (>7,5 procent). De invoering van de nieuwe cao (2014) is in voorbereiding. De opbouw van het personeelsbestand laat zien dat de groep 55-plus relatief groot is (op dit moment hebben binnen Athena 54 medewerkers de leeftijd van 54 jaar of ouder, de komende vijf jaar zullen naar verwachting vijftig mensen met pensioen gaan. De komende periode zal dus speciale aandacht uit moeten gaan naar werving en opleiding van aanstormend talent. Het vrijeschoolonderwijs zit in de lift (landelijk een groei van circa 6 procent per jaar, binnen Athena loopt de groei sterk uiteen; van -5 tot +22 procent over het afgelopen jaar) en de Athena-scholen zetten goede stappen op het gebied van marketing en communicatie. Omdat Athena in een aantal regio’s heeft te maken met forse demografische krimp, is de verwachting dat de groei zal stagneren en er hard zal moeten worden gewerkt om het aantal leerlingen op peil te houden. Dit geldt zeker voor De Lans, de enige school binnen Athena voor SO en VSO. Door het faillissement van de Michaelshoeve daalde het aantal leerlingen van 110 naar 40. Om de school financieel rendabel te maken is een leerlingenaantal van minimaal 55 noodzakelijk. Er is nog geen overkoepelend communicatiebeleid en we vinden dat we nog niet goed genoeg zijn in het ‘vertellen van ons verhaal’. Juist omdat de belangstelling toeneemt en we veel te bieden hebben, willen we de komende tijd investeren in goede en professionele communicatie.
16
17
2.5 Relevante ontwikkelingen in de wereld om ons heen Dat de wereld verandert is op zichzelf niet nieuw, maar de snelheid en heftigheid waarmee dat gebeurt is uitzonderlijk en wordt steeds duidelijker voelbaar. Na jaren van financiële en economische crises is het besef van onderlinge afhankelijkheid wereldwijd gegroeid. De veiligheidscrisis waarin de wereld verzeild is geraakt doet binnen en buiten Nederland het besef rijzen dat welvaart en veiligheid relatief zijn. Er wordt meer nagedacht over de manier waarop wij de maatschappij willen vormgeven. Dit heeft ook consequenties voor de opvoeding van kinderen.
Hoge verwachtingen In Nederland verschuiven opvoedings- en zorgtaken meer en meer naar de scholen. Ouders zijn veelal druk met hun werk en hun persoonlijke ontwikkeling. Vierendertig procent van de huwelijken eindigt in een scheiding; zeventigduizend minderjarige kinderen hebben hiermee jaarlijks te maken. De verwachtingen van ouders over de resultaten en de maakbaarheid van geluk van hun kinderen lijken alleen maar groter te worden. Als er iets niet helemaal goed loopt, een kind achter blijft, of zich moeilijk gedraagt, moet dit door middel van interventies worden ‘hersteld’. Ook de overheid werkt hier volop aan mee. Het begrip zorgleerling is gemeengoed geworden. Veel van het werk van de leerkracht en zijn ondersteuners is gericht op het individuele kind, met zijn individuele ‘probleem’ dat een ‘speciaal en individueel traject’ vereist dat vooral projectmatig en planmatig moet worden aangepakt. In toenemende mate wordt de leerkracht een manager van opvoedproblemen. Daartoe kiest hij voor steeds meer meten en toetsen en systemen die het managen makkelijker maken. Scholen zien zichzelf geconfronteerd met steeds meer regels, die het fundamentele wantrouwen tegen het handelen van de leerkracht aanwakkeren. Alles moet worden vastgelegd in dossiers en leerlingvolgsystemen. Uit het bedrijfsleven bekende methoden met gedetailleerd uitgewerkte planning- en controlecycli hebben ook het dagelijks werk van de leerkracht in de greep gekregen. De administratieve last van leerkrachten en directeuren is waarschijnlijk één van de grootste bedreigingen voor plezier in het werk en een belangrijke oorzaak van ziekteverzuim op dit moment.
ICT Een van de meest bepalende maatschappelijke ontwikkelingen is de toenemende digitalisering van de maatschappij. Kinderen worden vanaf zeer jonge leeftijd omringd met ICT, die een digitale wereld van informatie ontsluit. Het voorbereiden van kinderen om hiermee om te leren gaan vraagt aandacht. De laatste dertig jaar is er meer informatie geproduceerd dan in
18
19
alle tijd daarvoor. Dit heeft ook zijn weerslag op werknemers. Informatiestress is een algemeen probleem, ook onder leer-
moet steeds opnieuw worden veroverd.
krachten en directeuren. Aan de andere kant is het binnen het onderwijs nog vrij droef gesteld met de ICT-geletterdheid.
Een belangrijke ontwikkeling is het instellen van een wetenschappelijke leerstoel (lectoraat) aan de Hogeschool Leiden
Dat geldt ook binnen Athena. Er zal een passend antwoord op gevonden moeten worden hoe wij binnen onze scholen
voor De Waarde(n) van Vrijeschoolonderwijs. Aziza Mayo is onlangs tot lector benoemd. Op de weg naar verankering van
willen omgaan met digitale media en de inzet van ICT.
het vrijeschoolonderwijs en de vrijeschoolbeweging in de wetenschappelijke wereld - die decennialang ontbrak - wordt nu een eerste stap gezet. Athena ziet uit naar een zinvolle en vruchtbare samenwerking met het lectoraat.
Het ambacht Niet alleen kinderen en de vraag die zij stellen aan hun opvoeders veranderen, ook de leerkracht en het beroep veranderen.
Samenvattend kan worden gezegd dat ontwikkelingen op kleine en grote schaal direct en indirect grote invloed hebben op
De specifieke competenties die noodzakelijk zijn voor goed vrijeschoolonderwijs vragen veel, zowel qua startbekwaam-
de realiteit van het kind, de ouders, de leerkracht en de school. Bij het bepalen van de koers van Athena voor de komende
heid als doorgaande ontwikkeling. Wij zien dat de bekwaamheid afneemt en het klassieke ambacht van de leerkracht
jaren zullen wij moeten proberen de belangrijkste bedreigingen te pareren, kansen te benutten door zwaktes te overwinnen
dreigt te verdwijnen. Tevens is in de afgelopen decennia het lerarenberoep minder populair geworden onder jongeren,
en onze sterke kanten in te zetten. Veel hangt af van leiderschap. Leiderschap van elk individu binnen de organisatie en
zeker onder de mannelijke helft. Er is sprake van een sterke feminisering van het onderwijs. Dat kan leiden tot eenzijdig-
van de leiders in het bijzonder.
heid, zeker als het gaat om de specifieke belangstelling en wijze van leren van jongens.
In de lift Vrijescholen zitten na jarenlange stagnatie en terugloop weer in de lift. Je mag tegenwoordig op een feestje weer gewoon zeggen dat je op een vrijeschool werkt of dat je kind daar naar school gaat. Inspanningen van de Landelijke Taskforce Vrijeschoolonderwijs, die het probleem van achterblijvende taal- en rekenresultaten heeft helpen keren, hebben ertoe geleid dat de vrijescholen hun didactiek en systematisch kwaliteitsbeleid duidelijk hebben verbeterd. We weten onvoldoende over de motieven van ouders om hun kinderen naar een vrijeschool te sturen. Athena heeft de Vereniging van Vrijescholen gevraagd hier regelmatig marktonderzoek naar te doen. Athena-scholen kunnen en willen nog doorgroeien. Daarom willen we beter begrijpen welke verwachtingen ouders hebben, om daaraan tegemoet te kunnen komen, en waar kansen liggen om de kwaliteit en meerwaarde te vergroten.
Behoefte aan rust en zingeving De eerder genoemde maatschappelijke oververhitting en informatiestress zou één van de oorzaken kunnen zijn dat mensen steeds meer behoefte krijgen aan innerlijke rust, mindfulness en zingeving. Naar zijn aard is het vrijeschoolonderwijs tamelijk mindful, gericht op essenties en zingeving. Ons onderwijs biedt dus zeker kansen om aan deze maatschappelijke behoeften tegemoet te komen. We zijn alleen niet meer uniek, want ook reguliere scholen zoeken steeds meer naar zingevende elementen en ‘lenen’ – vaak zonder dit te noemen of te beseffen – waardevolle gebruiken of werkwijzen uit de bijna honderdjarige vrijeschooltraditie. Het onderscheidend vermogen van de vrijeschool is dus niet langer evident, het
20
21
3
Kernwaarden, visie en missie Athena
3.1 Onze kernwaarden Samenhang Wij streven naar betekenisvolle samenhang tussen pedagogie, onderwijsinhoud, (school)omgeving en inrichting die zichtbaar wordt in het handelen van de leerkracht, de schoolleider en de ondersteuner. De samenhang wordt zichtbaar in het rooster, de compositie van periode- en vaklessen en de manier waarop we omgaan met ieder individueel kind ten opzichte van het geheel van de klas of de groep. Aandacht voor het individuele kind, de individuele leerkracht maar ook de individuele school wordt in samenhang beleefd met het geheel: de klas, het team, het geheel van Athena.
Meesterschap De kern van het meesterschap zit in niet alleen in het kunnen en kennen, het beheersen van het vak, maar vooral in de attitude. De attitude van individuen en van de organisatie als geheel is lerend, open, reflectief en nieuwsgierig. Dat zijn voor ons de kenmerken van professionaliteit.
Aandachtigheid Opvoeden van kinderen vraagt een wakkere blik, zorgvuldig en respectvol handelen en het aangaan van een verbinding. Wat geldt voor de relatie tot het kind geldt ook voor de relatie tot elkaar als volwassenen en de relatie met de wereld. Hierbij past een eerbiedige grondhouding, een veilige omgeving en het vermogen vreugde te beleven aan de verschillen tussen mensen.
Creëren in vrijheid Creatief denken, nieuwe dingen een kans geven te ontstaan, vraagt discipline en scholing en het vrij worden van oplossingsgericht of ‘rendementsdenken’. Creativiteit kan gestimuleerd worden door een veilig en ‘vrij’ klimaat. Dat geldt voor het kind maar ook voor de volwassene. Wij willen kinderen opvoeden tot creatieve, initiatiefrijke, vrijdenkende en handelende mensen en als organisatie een klimaat scheppen waarin dat mogelijk is. Juist daarom zijn afspraken, duidelijke grenzen voor gedrag en goede omgangsvormen van groot belang.
22
23
Vitaliteit
3.3 Onze missie
Letterlijk levenskracht, de energie om te leven. Op organisatieniveau denken we aan duurzame inzetbaarheid van mensen, of het veerkrachtig kunnen zijn bij tegenslag of tegenwind. Op pedagogisch gebied denken we aan gezond onderwijs, onderwijs dat de hele mens aanspreekt en harmonie bevordert van lichaam en geest.
Wij willen onze visie verwezenlijken door:
Moed
• Het aanbieden van onderwijs op basis van de antroposofische uitgangspunten van Rudolf Steiner
Levensmoed, de moed om beslissingen te nemen, om stappen te zetten, maar vooral om authentiek te durven zijn als
• Het bevorderen, steunen en in stand houden van het vrijeschoolonderwijs in het midden, oosten en noordoosten van
mens en als schoolbeweging.
Nederland • Samen te werken met de overheid en andere onderwijsinstellingen, organisaties en (rechts)personen die eenzelfde dan
3.2 Onze visie
wel aanverwante doelen nastreven • Het leveren van bijdragen aan de ontwikkeling van vrijeschoolpedagogiek en didactiek en het ondersteunen en stimuleren van onderzoek • Het bevorderen en faciliteren van antroposofische opvoedkunst voor kinderen van 0-14 jaar
Bloeiend vrijeschoolonderwijs in gezonde scholen waarin de kiem van het eigen levensdoel van het kind tot wasdom kan komen. Waarin de jonge mens met zelfvertrouwen, zelfbewustzijn, inspiratie en plezier in leren is toegerust voor goede en zekere stappen in het leven. Door te blijven werken aan de kwaliteit van ons onderwijs, door goede en transparante communicatie en door te luisteren naar wat onze partners en stakeholders te zeggen hebben willen wij het vrijeschoolonderwijs tot een vanzelfsprekend en goed alternatief maken. Om dit te bereiken is een gedegen bedrijfsvoering op de school en binnen Athena als geheel een vereiste. De stichting wil uitgroeien tot een robuuste organisatie, die tegen een stootje kan, innovatief is en een voorbeeld kan zijn voor anderen. De Athena-scholen behouden hun eigen stijl en ‘couleur locale’ maar er is een zinvolle en doorgroeiende samenwerking tussen de scholen onderling en het stafbureau in Deventer.
24
25
4
Strategische doelstellingen
Niveau I is het overkoepelende perspectief van Athena. Dit hebben wij primaire doelstellingen genoemd. Niveau II is welk zichtbaar resultaat wij willen behalen vanuit het perspectief van de kinderen. Niveau III is het organisatieperspectief, de kracht en kunde die wij nodig hebben om de resultaten op het kindniveau te verwezenlijken. Niveau IV geeft aan wat wij de komende jaren moeten investeren en ontwikkelen om voldoende organisatie-kracht vrij te maken.
I Primaire doelstellingen 1. Kinderen van de vrijeschool zijn veerkrachtig, initiatiefrijk, zelfstandig en creatief 2. Balans in het aanbod voor de cognitieve-, sociale- en persoonsontwikkeling van ieder kind 3. De leerkracht staat centraal; goede begeleiding, goede scholing en leerkrachten leveren een bijdrage aan onderzoek en leerplanontwikkeling 4. Bereikbaar vrijeschoolonderwijs voor kinderen van 4-18 jaar in de regio’s Noord-, Oost- en Midden-Nederland 5. Athenascholen presenteren zich professioneel en eigentijds
II Wat wij op het niveau van de kinderen willen bereiken 1. Rijk onderwijs voor ieder kind 2. Leerwinst in beeld op gebied kunstzinnige vakken, bewegingsvakken, (wereld)burgerschap en mediawijsheid 3. Kinderen hebben plezier in leren 4. Kinderen zijn zelfstandig en mede-eigenaar van hun leerproces 5. Meer aandacht voor vroege taalontwikkeling ter voorkoming van leer- en gedragsproblemen
III Organisatiekracht die nodig is om de kinderen dit te kunnen bieden 1. Meesterschap van de leerkracht. Geïnspireerde, goed opgeleide leerkrachten met brede competenties op het gebeid van kunstzinnigheid, didactiek en differentiatievermogen
26
27
2. Onderzoeksgerichtheid en ondernemerschap
mogelijkheden door kunstzinnige vorming - met name muziekonderwijs -, waarmee we dag in dag uit werken aan vaardig-
3. Goed leiderschap. Stabiele en kundige leiding en ondersteuning op alle niveaus
heden (vermogens) van kinderen die wezenlijk zijn voor socialisatie en persoonsvorming.
4. Vitale, gezonde medewerkers 5. Sterke ouderbetrokkenheid
Daarom is de opvoeding met muziek het meest te verkiezen, omdat ritme en harmonie het diepst in onze ziel binnendringen en fatsoen en gevoel voor schoonheid bijbrengen. (Socrates)
IV Organisatie-investering Dit citaat komt uit ‘Muziek maakt slim’ van H.G.Bastian 10. In dit boekje wordt, naast de presentatie van resultaten van een 1. Goede opleiding- en begeleidingsstructuur
zes jaar durend onderzoek op Berlijnse scholen, sterk gepleit voor ‘de emancipatie van de zintuigen’ als onderdeel van de
2. Sterke kennis infrastructuur, in huis en in ons netwerk
emancipatie van het bewustzijn.
3. Optimaal leerlingen aantal per school en per klas 4. Gezonde financiële positie
Socialisatie en persoonsvorming zijn bij uitstek domeinen waaraan wij als vrijescholen aan kunnen en willen bijdragen. De vertelstof is door de jaren heen een venster naar de wereld. Het ambachtelijke en het spel ontwikkelen de moraliteit
4.1
Toelichting primaire doelstellingen
en door de kunstzinnige vakken leren de kinderen luisteren en waarnemen. Het geheim zit hem in een uitgebalanceerd, betekenisvol en samenhangend leerplan. Hoewel het kwalificeren onverminderd belangrijk is, worden sociale vermogens en eigenheid steeds belangrijker succesfactoren.
Veerkrachtig, initiatiefrijk, zelfstandig en creatief
Ons onderwijs sluit goed aan bij de ontwikkeling van de zogenaamde 21st century skills, zoals terug te vinden op bijvoorbeeld Kennis-
Deze doelstelling komt rechtstreeks uit het Bestuursakkoord OCW-PO-Raad 2014 en slaat op het toekomstig onderwijsaan-
net. Wat moeten jongeren nu leren om optimaal voorbereid te zijn op de samenleving in de 21ste eeuw? Verschillende organisaties
bod. Wij denken dat deze vaardigheden en vermogens door het vrijeschoolonderwijs goed ontwikkeld worden en dat ze
wereldwijd hebben hiervoor verschillende modellen. Kennisnet heeft deze modellen vertaald naar de Nederlandse situatie.
in de toekomst vrij ‘waardevast’ zullen blijken te zijn. Toch willen wij onszelf aanzetten om onderzoekend, nieuwsgierig en innovatief te blijven investeren in ons onderwijsaanbod en methodieken, om nog beter te kunnen bijdragen aan de
Naast de kernvakken taal en rekenen zijn de competenties samenwerken, creativiteit, ICT-geletterdheid, communiceren,
ontwikkeling van onze kinderen.
probleemoplossend vermogen, kritisch denken en sociale en culturele vaardigheden van belang. Ook een betrokken, ondernemende en nieuwsgierige houding komen van pas in de 21ste eeuw 11. Wij willen ‘voldoen’ (kwalificeren) aan de
Balans kwalificatie-socialisatie-persoonsvorming
gestelde normen, maar daarbij vooral de vrijheid behouden om de meerwaarde van het vrijeschoolonderwijs voor ieder
De drie domeinen van het onderwijs zijn kwalificatie (het kunnen voldoen), socialisatie (goed burgerschap, het kunnen
kind blijvend te benutten en te ontwikkelen.
functioneren in de gemeenschap) en persoonsvorming (het ontwikkelen van een eigen, zelfstandig en individuele identiteit). De kwalificatie-kant van het onderwijs is vrij duidelijk in de eindtermen beschreven. Kerndoelen geven bijvoorbeeld aan
De leerkracht staat centraal
wat kinderen moeten kunnen en kennen, Cito-toetsen ‘meten’ de taal- en rekenvaardigheid. Socialisatie krijgt tegen-
Wat we met elkaar ook allemaal bedenken, zonder een goede leerkracht komen we nergens. Het beroep is zwaar, de druk
woordig wel meer aandacht maar helaas meestal op het niveau van interventies, ingrepen om sociaal onwenselijk gedrag
is groot en de verwachtingen liggen hoog. Wij willen de komende jaren sterk inzetten op scholing, begeleiding en ont-
te neutraliseren of om te buigen. Hoewel dit soms onvermijdelijk is, biedt het vrijeschoolonderwijs ons een rijkdom aan
wikkelingsmogelijkheden van onze leerkrachten.
28
29
Conform het Bestuursakkoord tussen OCW en de PO-Raad wordt de komende jaren gewerkt aan een stelsel waarin
Onderwijs de samenwerking met lokale en nationale specialisten uitbouwen. Onze school voor speciaal onderwijs, de Lans in
startbekwame leerkrachten binnen drie jaar uitgroeien tot volwaardig vakbekwame professionals. Naast algemene zaken
Brummen, wil zich op dit gebied als expertisecentrum ontwikkelen.
zoals differentiatievaardigheden, willen wij dat een gedeelte van de leerkrachten ook in staat is bijdragen te leveren aan leerplanontwikkeling en andere vormen van (post-hbo) onderzoek. De komende jaren wordt, ook binnen Athena, een
In hoofdstuk 6 zijn alle doelstellingen nader uitgewerkt en voorzien van indicatoren.
uitstroom van leerkrachten verwacht die met pensioen gaan. Het is dus een prioriteit ervoor te zorgen dat jonge, goed opgeleide mensen hun weg vinden naar onze scholen en zich daar ook staande kunnen houden. Een uitdagende omgeving, met ruime ontwikkelingsmogelijkheden, structurele en goede begeleiding on-the-job, kortom een uitgekiend HR-beleid, is
4.2
Het perspectief van de kinderen
hierbij cruciaal.
Bereikbaar vrijeschoolonderwijs
Rijk onderwijs is voor ons: een breed aanbod aan vakken en activiteiten die in samenhang met elkaar staan. Rijk aan beelden,
Vrijescholen groeien, ook in krimpregio’s. Hoewel deze tendens vooral zichtbaar is in de Randstad, is er ook in de Athena-
taal en (zintuigelijke) ervaringen. Rijk aan mogelijkheden voor elk kind zich op zijn eigen manier te ontwikkelen. Wij willen
regio’s een toenemende vraag. Dit geldt niet alleen voor de basisscholen, die op sommige plekken al vol zitten, maar ook
inzichtelijk maken hoe de leerwinst over de jaren heen tot stand komt, niet alleen op de cognitieve aspecten, maar ook op
voor het voortgezet onderwijs. Op diverse plekken in Nederland komen nieuwe initiatieven voor basis- en voortgezet
het gebied van kunstzinnige, technisch-ambachtelijke en bewegingsaspecten.
vrijeschoolonderwijs van de grond. Athena wil deze ontwikkeling stimuleren, in goede samenwerking helpen voldoende en bereikbare schoolcapaciteit te creëren, en de ontwikkeling van voor- en naschoolse opvang op basis van een antro-
Plezier in leren ontstaat wanneer kinderen uitgedaagd worden op alle gebieden. Wanneer onderwijs betekenisvol is, het
posofische opvoedkundige visie helpen verwezenlijken.
goede biedt en leidt tot succeservaringen. Plezier in leren betekent niet dat alles ‘leuk’ hoeft te zijn. De ontwikkeling van de wil, leren door een zure appel heen te bijten, uitdagingen aangaan en het ontwikkelen van goede gewoontes dragen bij
Professioneel en eigentijds
aan de ontwikkeling van leervermogens en zelfvertrouwen.
Een voorwaarde om maatschappelijk relevant te blijven is een professionele (lerende) cultuur en het vermogen anderen te laten begrijpen wat je bedoelt. Steeds vaker blijkt dat bepaalde inzichten en gebruiken die binnen de vrijeschool al heel lang
Wij vinden dat kinderen in de loop van de basisschool steeds zelfstandiger en bewuster met hun eigen leerproces moeten
gangbaar zijn, vanuit wetenschappelijk onderzoek positief worden onderbouwd. Dat maakt dat wij met zelfvertrouwen het
leren omgaan. In de loop van de jaren worden veel mooie dingen gemaakt en ontwikkeld, die bijvoorbeeld in een (digi-
gesprek in de samenleving kunnen aangaan.
taal) portfolio kunnen worden bijgehouden. De regie van het leerproces ligt nu nog te veel bij de leerkracht. Wij willen stimuleren dat deze regie meer bij de kinderen zelf terecht gaat komen.
Naar buiten treden, discussie en gesprek aangaan betekent ook dat je meer kritiek kunt verwachten. Daar goed mee omgaan is dan weer een professioneel vereiste. Eigentijds slaat op de noodzaak om ook nieuwe ontwikkelingen - zoals de digitali-
Veel leer- en gedragsproblemen vinden hun oorsprong in zwakke taalontwikkeling. Uit onderzoek blijkt dat vroege
sering van de samenleving - te onderzoeken en een plek te geven binnen ons onderwijs.
signalering van een taalachterstand en inzet van bijvoorbeeld logopedie bij kinderen in de kleuterleeftijd een zeer positief effect kan hebben op latere leerprestaties en harmonische ontwikkeling12. Wij willen hier de komende jaren aandacht aan
Naast communicatie is ook samenwerking en netwerken binnen en buiten het onderwijsveld van belang. Door informatie-,
besteden en onderzoeken hoe wij de ontwikkeling van het taal-spraakcentrum bij kinderen op jonge leeftijd beter kunnen
kennis- en ervaringsuitwisseling tussen professionals uit verschillende onderwijstradities kan onze eigen identiteit en eigen
stimuleren.
visie worden versterkt en gevoed. Heel concreet wil Athena de komende jaren bijvoorbeeld op het gebied van Passend
30
31
4.3
Organisatiekracht
sprekend worden gezien. Ouders vormen enerzijds een deel van de school, anderzijds vertegenwoordigen zij ook de samenleving waarbinnen de scholen zijn gesitueerd. Daarom willen we de komende vier jaar de relatie tussen de school en de ouders versterken, moderniseren (op communicatiegebied) en verdiepen. Ouders hebben invloed op het schoolbeleid, zijn
Gemotiveerde leerkrachten die bereid zijn iets extra’s te bieden, zich blijvend willen ontwikkelen, in een team samenwerken
opvoedkundige partners van de leerkracht en zijn ambassadeurs van de school.
en een inspirerend voorbeeld zijn voor de kinderen, vormen de basis van onze organisatie-kracht. Wij noemen dat het meesterschap van de leerkracht.
4.4 Organisatie-investering
Het bewaken en stimuleren van kwaliteit, stabiliteit en continuïteit is op schoolniveau de verantwoordelijkheid van kundige directeuren en interne begeleiders (IB’ers). Het stafbureau is efficiënt ingericht en levert hoogwaardige diensten aan de scholen bij de ontwikkeling van beleid, kwaliteit en financieel/administratieve processen.
Voor het primaire proces is de leerkracht de belangrijkste schakel. De focus qua opleiding, werving, ontwikkeling, motivatie en gezondheid ligt dus grotendeels daar. In de toekomst is een flinke instroom van nieuwe leerkrachten noodzakelijk (zie ook 2.3:
Een sterke menskundige visie, uitgewerkt in een veelzijdig leerplan en een veilige, geborgen en aangename sfeer maken onze
Ontwikkelingen 2011 - 2015). In samenwerking met de Vrijeschool Pabo, de Begeleidingsdienst voor Vrijescholen en andere
scholen tot plaatsen waar leerlingen en ouders zich thuis voelen. Naast het onderhouden van goede tradities werken wij
relevante opleiders, wil Athena de komende jaren een stevig opleidings- en begeleidingsmodel ontwikkelen dat de kwaliteit
actief mee aan de ontwikkeling en modernisering van het leerplan en de didactiek van het vrijeschoolonderwijs. Dat vraagt
van de scholen kan verhogen en continuïteit kan bewerkstelligen.
om een onderzoekende, lerende en ondernemende houding van leerkracht, schoolleider en bestuur. Een goede aansturing en ondersteuning van en door directeuren en IB’ers blijkt meer en meer de sleutel tot continuïteit en Voor kwaliteit en duurzame inzetbaarheid van mensen die inspirerend en geïnspireerd zijn, is een gezonde werkomgeving van
kwaliteit. De komende jaren willen wij investeren in leiderschapskwaliteiten door scholing, coaching en intervisie voor directeuren
groot belang. Bovenmatige werkdruk, stress en overbelasting moeten voorkomen worden. Oudere werknemers leveren vaak
en ondersteuners.
zeer goede kwaliteit en zijn meestal efficiënter maar hebben vaak minder energie dan jonge werknemers. Jongeren moeten de tijd krijgen om hun vak te leren beheersen, kunnen leren van hun fouten en zich gesteund voelen. Vitaliteit is meer dan gezond-
Kennis delen, een goed netwerk onderhouden met instituties en collega-organisaties en een goede ondersteuning bij het
heid alleen, er spreekt ook veerkracht en levenskunst uit. Leidinggevenden vormen een belangrijke sleutel in het creëren van de
borgen van kennis in de organisatie zijn de komende jaren van belang (zie ook 4.1: Professioneel en eigentijds).
voorwaarden. Maar iedereen heeft ook zelf een verantwoordelijkheid zijn of haar eigen loopbaan vitaal te houden.
Sommige scholen kunnen qua leerling bezetting per klas nog geoptimaliseerd worden. Dat creëert meer financiële armslag. Als geheel mag Athena zowel qua leerlingenaantal als qua bezetting nog groeien.
Het hoge ziekteverzuim en de toenemende vergrijzing kunnen continuïteitsproblemen en hoge kosten, maar ook een afnemende vitaliteit binnen de scholen veroorzaken. Deze ontwikkeling moet worden omgebogen, onder meer door ver-
Voor alle doelen die we nastreven is een gezonde financiële positie cruciaal. Athena wil de komende jaren deze positie
mindering van werkdruk(beleving) en administratieve overbelasting. Ook betere begeleiding, efficiënt gebruik van methodes
optimaliseren door de planning en controlcyclus te verbeteren en zuiniger om te gaan met de inzet van extern personeel,
en lesmaterialen en ICT kunnen hierin een rol spelen.
maar wel te blijven investeren in kwaliteit. De risico’s worden in kaart gebracht zodat helder wordt hoe groot het weerstandsvermogen moet zijn. Meerjaren onderhoudsplannen en een gunstiger inkoopbeleid zullen de financiële positie
Ouderbetrokkenheid is traditioneel groot op vrijescholen. Dat is binnen de Athena-scholen ook het geval. Ouders waren
verstevigen.
vaak zelfs de initiatiefnemers of stichters van een school. Toch moeten ouderbetrokkenheid en -participatie niet als vanzelf-
32
33
4.5
Samenwerking
Het behalen van onze doelstellingen gebeurt in nauwe samenwerking met belangrijke partners. Deze zijn te clusteren in vier categorieën: 1. Overheid 2. Onderwijsveld 3. Ondersteunende diensten 4. Ouders De goede en open samenwerking met de inspectie, leerplicht en lokale overheden zal worden gecontinueerd. In het onderwijsveld werken wij nauw samen met andere vrijescholen, zowel po als vo, met name het PO-platform (Athena, Ithaka, VS-NON, VS Zuid-Holland en Pallas) van vrijeschoolbesturen. Kennisuitwisseling en intervisie op bestuurs- en stafniveau en gezamenlijke projecten behoren tot de concrete activiteiten. Doorstroommogelijkheden van leerlingen naar het vrijeschool-vo is een belangrijk onderwerp de komende jaren. De Vereniging van vrijescholen, de Begeleidingsdienst voor Vrije scholen en de Vrijeschool Pabo zijn centrale partners van Athena. Het lectoraat aan de Pabo in Leiden is hier inmiddels bijgekomen. Zestien samenwerkingsverbanden vormen de kern rondom passend onderwijs. Contacten en overleg zullen de komende jaren worden geïntensiveerd. Instanties als de PO-Raad en de Verenigde Bijzondere Scholen (VBS) leveren kennis en diensten. Het netwerk zal op bestuursniveau de komende jaren intensiever worden ingezet. Binnen gemeenten is er samenwerking via diverse overlegorganen zoals het LEA (Lokale Educatieve Agenda) met collega scholen. Waar mogelijk wordt gezocht naar partners die kinderopvang (VSO, BSO, peuterspeelzaal) willen en kunnen verzorgen die in lijn is met de opvoedkundige idealen van de vrijeschool, of worden vruchtbare samenwerkingsvormen gecontinueerd. Naast hierboven genoemde partners, is er nog een aantal instituties en personen waarmee intensieve samenwerking bestaat. Hierbij kan worden gedacht aan trainers, ICT-ontwikkelaars, coaches etc. Het Onderwijsbureau Twente (ObT) levert financiële en personele (administratieve) diensten en is een belangrijke kennis partner van Athena. Zoals in hoofdstuk 6 is beschreven, vormen ouders een belangrijke en directe samenwerkingspartner. Niet alleen op schoolniveau; ook nieuwe initiatieven voor het stichten van scholen en bovenschoolse samenwerking vallen hieronder.
34
35
5
Implementatie
5.1 Strategisch beleid – schoolplan – jaarplan Het strategisch beleid van Athena vormt de basis voor keuzes en beleid op alle scholen. Iedere school ontwikkelt daarnaast een eigen schoolplan met een looptijd van 4 jaar. Schoolplannen zijn verdere uitwerking van het strategisch beleid, specifiek voor de context en het stadium van ontwikkeling van de individuele school. De Athenascholen werken vanaf 2015 met een gelijk format en structuur (mijnschoolplan.nl). Onze visie, missie en kernwaarden zijn universeel. De strategische doelen zijn naar de schoolsituatie herkenbaar vertaald. Het meerjarig strategisch beleid wordt uitgewerkt in jaarplannen of werkplannen. Hierin worden de focus en de concrete activiteiten en resultaten per jaar zichtbaar. Het vormt de basis voor interne en externe verantwoording van de school en van Athena als geheel. Zowel de schoolplannen als de jaarplannen worden ter goedkeuring voorgelegd aan het bestuur.
5.2 Monitoring – verantwoording – bijstelling Gedurende het jaar worden de jaarplannen gemonitord. Dat is de verantwoordelijkheid van de schooldirecteur. De directeur legt tweemaal per jaar verantwoording af bij het bestuur over de vorderingen en knelpunten. Scholen met een speciaal verbetertraject – zoals verscherpt toezicht van de inspectie – worden intensiever gemonitord. Aan het einde van elk schooljaar worden de vorderingen op totaalniveau in het directeurenoverleg geëvalueerd. Hieruit volgt mogelijk bijstelling van het strategisch beleid, schoolplannen en jaarplannen. Het bestuur legt verantwoording af bij de Raad van Toezicht in de eerste vergadering van het nieuwe schooljaar. Bijstelling 36
37
van de koers van Athena wordt daar bepaald. Bij het opmaken van de begroting (oktober/november) kunnen de uit de analyse voortvloeiende aanpassingen en prioriteiten ook financieel worden meegenomen. De bestuurder legt in zijn bestuursverslag verantwoording af over de voortgang tijdens vergaderingen van de Raad van Toezicht en tijdens maandelijkse bilaterale gesprekken met de voorzitter. De stichting verantwoordt jaarlijks de ontwikkelingen op strategisch en financieel niveau in het jaarverslag.
38
39
6
40
Doelen, resultaten en indicatoren
41
42
43
44
45
46
47
48
49
Voetnoten 1 - Giving Teaching back to Education: Responding to the Disappearance of the Teacher. Phenomenology & Practice, Volume 6, 2012. 2 - in: Henk Sissing (red.): 3000 jaar denkers over onderwijs, Uitgeverij Boom, 2015. 3 - Toespraak van minister Bussemaker (OCW) bij het congres van de PO-Raad op 5 juni 2014 in Harderwijk 4 - Onder andere in: 3000 jaar denkers over onderwijs, Uitgeverij Boon, 2015. 5 - De begrippen visie en missie worden in de vakliteratuur verschillend gebruikt. Onze visie beschrijft hoe wij zouden willen dat de wereld er uitziet in de toekomst. De missie beschrijft wat wij doen om onze visie te verwezenlijken: onze capaciteiten/kunde, focus en activiteiten op hoofdlijnen. 6 - “Samenleving wil minder rendementsdenken”; website Vereniging van Vrijescholen; transcript interview BNR radio (http://www. bnr.nl/?service=player&type=fragment&audioId=2492641) 7 - Toezichtkader inspectie PO/VO www.owinsp.nl/binaries/.../brochure-toezichtkader-po-vo-2012.pdf 8 - http://www.passendonderwijs.nl/over-passend-onderwijs/in-het-kort/ 9 - Bestuursakkoord voor de sector Primair Onderwijs; juli 2014 10 - H.G.Bastian: Muziek maakt slim. Pantha Rhei 2003 11 - (http://www.kennisnet.nl/themas/21st-century-skills/vaardigheden/benodigde-vaardigheden-voor-de-21ste-eeuw/) 12 - Zie o.a. ‘Preventieve Logopedie’; E.Cox e.a uitgegeven door Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF)
50
51
52
