Inhoud
Inleiding Dankwoord
11 12
Achtergronden Land en volk Landschap en klimaat Flora en fauna Bevolkingsgroepen De Imazighen (Berbers) De Arabieren De Joden Architectuur en kunstnijverheid Arabo-Andalusische architectuur Amazigh (Berber) architectuur Art deco Architecturale decoratie Houtwerk Stucwerk Tegelwerk (zellij) Kunstnijverheid Aardewerk Kledingstijlen en textiel Borduurkunst Weef- en tapijtkunst Metaalkunst Lederwaren Vlechtwerk Khamsa Henna Muziek Amazigh (Berber) muziek Arabo – Andalusische muziek Gnaoua-muziek Soefi- en andere extatische muziek Chaabi
15 15 15 19 23 23 26 26
WW Marokko 01 Branco.indd 5
30 30 30 32 33 33 33 34 35 35 36 39 39 41 42 43 44 44 46 46 47 48 49 50
Marokkaanse raï-muziek 50 Geschiedenis 52 Prehistorie 52 Feniciërs, Carthagers en Joden 52 Romeinen en Imazighen (Berbers) 53 De komst van de islam 55 De Idrissiden 55 De Almoraviden 56 De Almohaden 57 De Meriniden en Wattasiden 58 De Saadiërs 60 De Alawieten 61 De Europese overheersing 63 De Franse en Spaanse protectoraten 64 Mohammed V en de onafhankelijkheid 65 Hassan II 66 Het hedendaagse Marokko onder Mohammed VI 68 Economie en samenleving 71 Landbouw 71 Industrie en dienstverlening 71 Middenklasse 72 Moderner maar religieuzer 73 Migratie 74 Literatuur 75 Praktische informatie Van A tot Z Accommodatie Ambassades en consulaten Autohuur Banken Douane Drinkwater Elektriciteit Festivals Fooien
79 79 79 80 80 80 80 81 81 81 82
1-6-10 15:49
Marokko
6
Fotograferen Geld Gezondheid Informatie Kleding Kranten Landkaarten Marokkaanse keuken Openingstijden Post Reisorganisaties Reisuitrusting Souvenirs Stranden Taal Telefoneren Tijdsverschil Vervoer Vliegmaatschappijen Bezienswaardigheden Het maken van een reisschema De Atlantische kust tot en met Essaouira Tanger Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandelingen en oriëntatie Excursie vanuit Tanger Assilah Geschiedenis Stadswandeling en oriëntatie Excursies vanuit Assilah Larache Geschiedenis Stadswandeling en oriëntatie Excursies vanuit Larache Salé Geschiedenis Stadswandeling en oriëntatie Rabat
WW Marokko 01 Branco.indd 6
82 82 82 83 83 83 84 84 85 85 85 85 85 86 86 86 87 87 87 89 89 92 92 94 96 104 105 106 107 109 109 110 110 112 113 113 115 115
Geschiedenis Stadswandelingen en oriëntatie Excursies vanuit Rabat De stranden en bezienswaardigheden Casablanca Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandelingen en oriëntatie Andere bezienswaardigheden El Jadida Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandeling en oriëntatie De stranden Excursies vanuit El Jadida Safi Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandeling en oriëntatie Excursies vanuit Safi Essaouira Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandelingen en oriëntatie Excursies vanuit Essaouira De Middellandse Zeekust, de Rif en het oosten Ceuta Geschiedenis Stadswandeling en oriëntatie Excursies vanuit Ceuta Tetouan Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandeling en oriëntatie Excursies vanuit Tetouan Chefchaouen
118 118 123 125 126 126 127 131 135 135 136 137 138 139 139 140 142 142 143 144 151 152 153 154 154 156 159 159 162 165 165
1-6-10 15:49
INH OUD
Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandeling en oriëntatie Excursies vanuit Chefchaouen Naar Al Hoceima Al Hoceima Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandeling en oriëntatie Excursies vanuit Al Hoceima Melilla Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandeling en oriëntatie Naar het oosten Saïdia Het Beni Snassen gebergte Taforalt Excursie vanuit Tafoalt: de Zegzel-kloof Oujda Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandeling en oriëntatie Excursies vanuit Oujda Taza Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandeling en oriëntatie: de medina en de ville nouvelle Excursies vanuit Taza: rondom de Djebl Tazekka Fez en het Midden-Atlas- gebied Fez Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandeling en oriëntatie: Fez el Bali
WW Marokko 01 Branco.indd 7
166 166 170 170 171 171 173 174 175 178 178 182 182 183 184 185 185 186 186 189 189 189 191 193 194 195 195 198
Andere bezienswaardigheid in en buiten de Medina Fez el Jedid Excursie vanuit Fez Meknès Geschiedenis en ontwikkeling Stadswandeling en oriëntatie: de ville impériale Stadswandeling en oriëntatie: de medina Volubilis Geschiedenis Wandeling langs de belangrijkste gebouwen Moulay Idriss Het Midden-Atlasgebied Ifrane Excursie vanuit Ifrane Azrou Excursie vanuit Azrou Midelt Excursies vanuit Midelt
7
200 200 205 207 207 207 211 214 214 215 217 219 219 220 221 222 222 223
De zuidelijke oases en Ouarzazate 224 De Ziz-vallei en de Tafilalt 224 Er-Rachidia 225 Excursie vanuit Er-Rachidia 226 Erfoud 226 Rissani 228 Excursie vanuit Rissani 231 Merzouga 231 Excursies vanuit Merzouga 234 Naar Tinerghir en de Todra-kloof 234 Tinejdad 234 Tinerghir 235 Excursie vanuit Tinerghir 237 De Todra-kloof 237 Excursies in de Todra-kloof 238 De Dadès-vallei en de Dades-kloof 239 Boumalne du Dadès 239 De Dadès-kloof 240
1-6-10 15:49
Marokko
8
Kelaa M’Gouna Skoura Ouarzazate Oriëntatie De Drâa-vallei en Zagora Agdz Van Agdz naar Zagora Naar Rissani via Nekob Nekob Naar Zagora Zagora Naar M’Hamid M’Hamid Aït Ben Haddou Excursie vanuit Aït Ben Haddou Marrakech en de Hoge Atlas Marrakech Geschiedenis De ville nouvelle De Hoge Atlas Ten zuiden van Marrakech: naar de Djebl Toubkal Imlil Naar de Ourika-vallei Oukaïmeden De Tizi n’Tichka De Tizi n’Test Ten oosten van Marrakech: naar de Cascades d’Ouzoud Demnate Cascades d’Ouzoud De Aït Bouguemez-vallei Naar de bruidenmarkt in Imilchil Agadir, de Souss-vallei en de Anti-Atlas Agadir Geschiedenis Stadswandeling en oriëntatie Andere bezienswaardigheden in Agadir Excursies vanuit Agadir De Souss-vallei
WW Marokko 01 Branco.indd 8
241 242 243 243 248 248 249 249 250 251 251 254 255 256 258 258 258 259 267 275 275 276 277 279 280 281 283 283 283 285 287 289 289 292
Taroudannt 301 301 Geschiedenis Stadswandeling en oriëntatie 302 Taliouine en de Djebl Siroua 305 Tiznit 307 307 Geschiedenis Stadswandeling en oriëntatie 307 De zuidelijke Atlantische kust 309 Aglou Plage 309 Mirleft 309 310 Sidi Ifni Geschiedenis 310 Stadswandeling en oriëntatie 312 Excursies vanuit Sidi Ifni 313 De Anti-Atlas 314 Tafraoute 314 Excursies vanuit Tafraoute 315 Tata 319 Van Tata via Akka en Bouizarkane naar Guelmim 320 De Westelijke Sahara Guelmim (Goulmime/ Goulimine) Oriëntatie Tan Tan Tan Tan Plage (Al Ouatia) Naar Es Semara (Smara) Es Semara (Smara) Naar Laayoune Laayoune Geschiedenis Stadswandeling en oriëntatie Tarfaya Dakhla
321
Woordenlijst Register
336 339
322 322 325 325 326 326 328 329 329 332 333 334
292 294 298 301
2-6-10 10:36
achte rgro nden
30
Architectuur en kunstnijverheid Marokko wordt gekenmerkt door een grote verscheidenheid aan architectonische stijlen afkomstig uit verschillende perioden. Dat maakt het stadsbeeld zeer divers met de oude Arabo-Andalusische architectuur in de medina en de art deco en moderne gebouwen in de villes nouvelles en buitenwijken.
Arabo-Andalusische architectuur Een van de aantrekkelijke kanten van Marokko is de fraaie Arabo-Andalusische architectuur, die door drie dynastieën: de Almoraviden, de Almohaden en de Meriniden tot stand is gebracht. Deze had als uitgangspunt de uit Damascus afkomstige kunst van de Omajjaden, die zich vanaf de 8e eeuw in Cordoba (Spanje) ontwikkelde. In de 11e en 12e eeuw bereikte deze kunstvorm Marokko, dat toentertijd door de Almoraviden werd bestuurd. Zij bouwden vooral in hun hoofdstad Marrakech, maar deze bouwwerken werden door hun opvolgers de Almohaden vernietigd. Architectonische vernieuwingen waren het gebruik van boogribben in koepels en het toepassen van baksteen als bouwmateriaal. Onder de grote bouwwerken van de Almohaden vallen onder andere de Hassan moskee van Rabat en de Koutoubia van Marrakech. Zij gebruikten vele soorten bogen in hun architectuur evenals een kapiteel in de vorm van een palmblad. Hun hoofdstad Marrakech was ook een intellectueel centrum met vele dichters, filosofen en andere geleerden. De Meriniden regeerden van de 13e tot de 15e eeuw en kozen Fez als hoofdstad. Zij bouwden Fez el Djedid (het nieuwe Fez) en in die tijd kwamen vele Arabische en Joodse vluchtelingen naar Marokko. Hun kunstvorm leek op die van de Nasriden uit Granada (Spanje). Vele kleine religieuze gebouwen als madrasa’s (koranscholen), mausolea en zawiya’s (heiligdommen) zijn uit deze periode overgebleven evenals grote toegangspoorten en privéwoningen in Andalusische stijl. De Saadiërs en de Alawieten waren ook aanhangers van deze architectuur. En daarom zijn er verschillende mooie bouwwerken in de steden bewaard gebleven.
Amazigh (Berber) architectuur In de oases van de Drâa-, Dadès- en Ziz-vallei worden woningen gebouwd die van pisé of gestampte aarde gemaakt zijn en aan de bovenkant versierd zijn met lemen tegels in een geometrisch patroon. De basisnederzetting is het gehucht dat uit zes tot acht vierkante woningen bestaat en omringd is door een muur. De woningen zijn gelijkvloers en liggen rond een vierkante patio. Hieruit ontstond de ksar, die uit meerdere gehuchten bestaat en een muur met vier wachttorens heeft evenals een rechtlijnig stratenplan. De straten worden soms overbrugd door ruimten, zodat er een soort labyrint ontstaat. Deze ksour (meervoud van ksar) liggen aan de rand van de vallei net buiten de oase, waar de bewoners op ommuurde akkertjes landbouw
WW Marokko 01 Branco.indd 30
1-6-10 15:50
HOOFDSTU Land enKKO vo lk PPE N
31
Amazigh (Berber) architectuur in Aït Ben Haddou
bedrijven. Doordat nomaden deze ksour in het verleden voortdurend bedreigden, zijn ze ontstaan. Sommige nomadengroepen kregen een deel van de oogst als betaling voor bescherming tegen andere nomadengroepen. Een wat rijkere familie bouwde een tirhermt (‘versterkte woning’ in het Tamazight) die drie tot vier verdiepingen telde en van pisé gebouwd werd met fraaie versieringen aan de bovenkant van de gebouwen en de torens. Rond zo’n woning kan zich weer een nieuw dorp ontwikkelen. Als de tirhermt de woning was van een gezagsdrager werd hij kasba genoemd. In de Drâa-vallei en de Tafilalt kunnen deze woningen van vóór 1750 dateren; in de Dadès-vallei zijn ze tussen 1750 en 1950 gebouwd. Vele zijn vaak helaas sterk vervallen vanwege de hoge restauratiekosten en de traditie van het bouwen van een nieuwe woning, tegenwoordig van gewapend beton, naast de oude vervallen woning. In de Anti-Atlas leven de Imazighen (Berbers) in douars (gehuchten) of dorpen waarin de meeste families verwant aan elkaar zijn. Hier zijn ook agadirs (graanschuren) waar voorraden in opgeslagen werden maar ook waardevolle artikelen. Ze dienden in tijden van oorlog ook als fort waarin de bewoners zich konden verschansen. Alle huizen hebben een patio en deze bouwstijl is verwant aan de Arabo-Andalusische architectuur. Ook in de Rif leven de bewoners in douars in de hoger gelegen dalen, in dorpen langs de kust en op de zuidelijk gelegen berghellingen. Als bouwstijl wordt de tâbya-techniek gebruikt, waarbij de muren van massieve aarde vermengd worden met kalk. Een laag stenen zorgt voor de verbinding. De huizen zijn rond een patio gebouwd die overdekt kan zijn en
WW Marokko 01 Branco.indd 31
1-6-10 15:50
79
Praktische informatie
van A tot Z Accommodatie In Marokko zijn er allerlei soorten accommodaties te vinden. Van zeer eenvoudige hotels tot luxe riads. Er zijn veel sfeervolle onderkomens in kasba’s en ksars, die gebouwd zijn in de robuuste Berberstijl. Maar ook eenvoudige hotelletjes met een overnachtingsprijs van 50 dh per persoon per nacht zijn aanwezig. Voor elk budget is er een onderkomen te vinden. Maar het bijzondere van dit land zijn de vele karakteristieke hotels zoals de riads en de kasba’s. Een riad is een meestal oude, gerenoveerde, traditionele woning in de medina (binnenstad) waarvan de kamers rond
een hof liggen. Het woord ‘riad’ betekent ‘binnenplaats in Andalusische stijl’. Een riad heeft meestal twee of drie verdiepingen. De kamers zijn vaak individueel ingericht en daarnaar geprijsd. Er kunnen grote verschillen zijn, ook in oppervlakte. De meeste riads hebben een eigen website. De riad-hausse die zich vanuit Marrakech over het hele land verspreidde, zorgde ervoor dat de prijzen wat hoger werden. Vanaf 40 euro per kamer voor twee personen zijn er riads te vinden in het hele land,maar vooral in Marrakech, Fez en Essaouira. Sommige riads zijn te moeilijk te vinden in de wirwar van straatjes in de medina. Er zijn ook grote tegenstellingen. Je buurman kan straatarm zijn en met zijn hele gezin in één kamer moeten leven zonder water en elektriciteit.
Hotelkamer in de luxe Riad Charqi in Fez
WW Marokko 02 Branco.indd 79
1-6-10 15:56
b e z i e n s wa a r d i g h e d e n
166
Geschiedenis en ontwikkeling In 1471 werd Chefchaouen gesticht door de Idrissiden onder leiding van Moulay Ali Ben Rachid. Van hieruit wilde hij de Portugezen bestrijden. Het waren shorfa’s, afstammelingen van de profeet Mohammed en zo ontstond een heilige stad met vele moskeeën, marabouts en zaouia’s. Zo’n twintig jaar later kwamen Joodse en moslimvluchtelingen uit Granada naar deze stad waardoor zij uitbreidde. Toen ontstond de huidige door Andalusië geïnspireerde architectuur met wit gesausde huisjes rond een patio. Christenen waren hier heel lang niet welkom en de stad raakte geïsoleerd. Toen de Spanjaarden in 1920 arriveerden, hoorden ze de Joodse inwoners een heel oud soort Spaans spreken. Tussen 1921 en 1926 tijdens de Rifoorlog hebben de Spanjaarden het veld moeten ruimen voor de Imazighen (Berbers) onder leiding van Abd el-Krim. Maar kort daarna keerden de Spaanse troepen weer terug. Rond 1930 begonnen de Joodse inwoners met het indigoblauw verven van de huizen. Tot de onafhankelijkheid in 1956 bleef Chefchaouen onder Spaans gezag. Momenteel is het nog steeds een heilige stad zoals je kunt zien aan de vele moussems (religieuze feesten) in dorpen in de omgeving en is het stadje dankzij de architectuur en sfeer aantrekkelijk voor toeristen.
Stadswandeling en oriëntatie Chefchaouen bestaat voor een groot deel uit de medina (oostelijk deel) en de ville nouvelle (westelijk deel). Via de Plaza Mohammed V en de Avenida Hassan II rijd je de ville nouvelle in. Deze straat komt uit op de Place elMakzen. Hier is een parkeerplaats want de medina is autovrij. Vervolgens kom je op de Plaza Uta el-Hammam in het centrum van de medina. Hier zijn vele cafés met grote terrassen en restaurants en vooral in de avond is het hier aangenaam vertoeven. Aan de zuidoostkant van het plein staat de gerestaureerde kasba met een tuin, een galerie en een etnografisch museum met onder andere foto’s van verschillende Imazigh (Berber) klederdrachten. Je ziet de gevangenis waar Abd el-Krim heeft vastgezeten. Vanaf de toren heb je een fraai uitzicht op de pannendaken van Chefchaouen. De openingstijden zijn wo. t/m ma. van 9.00-13.00/15.00-18.30 uur, vr. van 9.00-11.30/15.00-16.30 uur. De entree is 10 dh. Naast de kasba staat de Grote Moskee uit de 15e eeuw, die een achthoekige minaret heeft. Via de noordwesthoek van het plein kom je bij de Plaza Kenitra. Via de Calle Garnata loop je naar de Bab el-Ansar. Je passeert onderweg prachtige hoekjes, huisjes en fonteinen. Ook heb je steeds een mooi uitzicht op de groene omgeving. Achter de Bab el-Ansar ligt de ondergrondse bron Ras el-Ma in een gebouw. Deze bron zorgt voor de vruchtbare omgeving. Hier zijn ook graanmolens, wasplaatsen en een marabout. Als je de brug over de Wadi Laou overgaat, kun je in een halfuur naar de ruïne van een oude moskee, die op een heuvel ligt, lopen. Van hieruit heb je een mooi uitzicht op de omgeving. Maak deze wandeling echter niet alleen.
WW Marokko 03 Branco.indd 166
1-6-10 16:00
ed
N ▲
naar Ras El-Maa
167
Ou
➤
de Middellandse Zeekust, de Rif en het oosten
Bab el-Ansar
250 m
0
Moskee
hid
uac
Ra Ca
lle
Av e .
h
Plaza Sebahin
R as
Hass
an I
Onsar
★ 16 15 ■ 21 ★
14 ★ 13
II
an
ss
Ha
ria
le al C
h alla Abd l be n Alla
bi
sa as -K
Av
en
ue
Ab
de
lkr
im
el
ue en Av
e enu
Av
i ss
ce -C
en Av
Avenue al-Moukwama
Moulay Driss
Fa
3●
‹
e
el-
e
Avenu
lal
i
Avenu
s
Al
I
ris
s
ue
ou
yD
Fé
en
rkt
de
Av
nI
Ze
‹●
■
4
ri idi Sif Rue S
ue
➤
1. Grands taxi’s naar Dar Ackoubaa en Oud Laou 2. Grands taxi’s naar Tetouan 3. Petits taxi’s 4. BMCE bank (geldautomaat) 5. Grands taxi’s naar Ouezzane 6. Postkantoor 7. Banque Populaire (geldautomaat) 8. Banque Populaire (geldautomaat) 9. Grote Moskee 10. Kasba
5
Markt
ssa
e.
ula
en
➤
2
●‹
Mo
∫
Plaza Mohammed V
Av
Ville Nouvelle naar Tetouan en Tanger
e.
‡
Begraafplaats
Sidi Allal Cherif
1
‹●
ue
ul Bo achich Rue M
en
i
lay m ou la M esa d b A Avenue Gazuat Badr
■
Av
Av
Sid
rd
id
%
e
Ha
e nu
Av
6
Sidi Ali ben Rachid Moskee
Av
7
Ali ben Rachid Rue Moulay ∫
a ev
Bab el-Ain
Avenue Sidi Abdel Hamid
m l Ha
8
al
Hassan I ue
➤
Sidi Buhansa Moskee
Bab Suk
e Abd
■
18 ★
Begraafplaats
h
II
h
17 ★
Plaza Hauta
9
∫
an
∫
10
■ ■
ss
■
Plaza Uta el-Hammam
12
Ha
naar Talassemtane Nat. Park (2 km)
11
@
ue
h
4Camping
■
en
li
Medina
Av
So
el-Makzen● ‹
a
h
t Plaza lle aua Kenitra Ca el H n a m
20 ★ 19
Place Ω
Ma
Laakel Moskee
el
h
ai
Bab el-Majarrol
naar busstation
11. Galerie 12. Etnografisch museum 13. Restaurant La Lampe Magique/Café Aladdin 14. Casa Hassan/ Dar Baibou (hotel en restaurant) 15. Ksar Aladin 16. Hostal Gernika 17. Pension La Castellana 18. Hotel Andaluz 19. Petits taxi’s 20. Hotel Parador 21. Hotel Coutoubia
Chefchaouen
WW Marokko 03 Branco.indd 167
1-6-10 16:00
168
b e z i e n s wa a r d i g h e ddeenn bezienswaardighe
Op de terugweg kun je in de medina zuidwaarts via de Plaza Sebanin en de Avenida Sidi Ahmed el-Uafi, die geheel uit trappen bestaat, weer bij de Avenida Hassan II terechtkomen. Als je vanuit de Plaza Uta el-Hammam zuidwaarts richting de Bab el Ain loopt, kom je door de mellah, de voormalige Joodse wijk.
Straatje in Chefchaouen
WW Marokko 03 Branco.indd 168
1-6-10 16:00
