Inhoudsopgave... 1 Voorwoord Deel 1: Inleiding Probleemstelling Werkmethode... 6

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ........................................................................................................... 1 Voorwoord .................................................................................................................. 4 Deel 1: Inleiding ........................................................................................................ 5 1 Probleemstelling ...................................................................................................... 5 2 Werkmethode .......................................................................................................... 6 Deel 2: Bespreking van de doelgroep ..................................................................... 7 1 Algemeen ................................................................................................................ 7 2 Kansarmen ........................................................................................................... 10 3 Jongvolwassenheid .............................................................................................. 13 4 Thuisloosheid ....................................................................................................... 15 5 Thuisloze jongeren ............................................................................................... 16 6 Besluit .................................................................................................................... 18 Deel 3: CAW Stimulans – Jongerenopvangcentrum ........................................... 19 1 Inleiding ................................................................................................................. 19 2 Jongerenopvangcentrum als onderdeel van CAW- Stimulans............................... 19 2.1 Wat is het CAW? ............................................................................................ 19 2.2 Doelgroep van het CAW ................................................................................. 19 2.3 Aanbod van het CAW .................................................................................... 20 2.4 Doelstelling van CAW Stimulans .................................................................... 20 2.5 CAW Stimulans bestaat uit ............................................................................ 21 3 Jongerenopvangcentrum ....................................................................................... 22 3.1 Algemeen ........................................................................................................ 22 3.2 Korte historiek ................................................................................................ 22 3.3 Doelstelling .................................................................................................... 23 3.4 Werking ........................................................................................................... 24 3.4.1 Chronologisch verloop tot opname .......................................................... 24 3.4.2 Het verblijf in de jongerenopvang ............................................................ 25 3.4.3 Begeleiding gedurende het verblijf in Passage 9 ...................................... 28 3.4.4 Tijdsbesteding in de jongerenopvang ...................................................... 30 4 Besluit .................................................................................................................... 32

1

Deel 4: Motivatieproblematiek bij jongeren .......................................................... 33 1 Inleiding ................................................................................................................ 33 2 Moeilijk te motiveren jongeren .............................................................................. 33 3 Wat is motivatie? .................................................................................................. 34 4 Interne en externe motivatie .................................................................................. 36 4.1 Interne motivatie ............................................................................................. 36 4.2 Externe motivatie ........................................................................................... 37 5 Motivatieproblemen .............................................................................................. 38 6 Achtergrond van de motivatieproblematiek ........................................................... 40 7 Besluit .................................................................................................................... 42 Deel 5: Motiveren .................................................................................................... 43 1 Begeleiding afstemmen op de motivatieproblematiek ........................................... 43 1.1 Jongeren die denken niet te kunnen ............................................................... 43 1.2 Jongeren die niet willen ................................................................................... 44 1.3 Jongeren die niet durven ................................................................................. 44 1.4 Jongeren die niet weten .................................................................................. 45 2 Veranderingsmodel van Prochaska en DiClemente .............................................. 46 2.1 Eerste stadium: voorstadium ........................................................................... 47 2.2 Tweede stadium: overwegen .......................................................................... 47 2.3 Derde stadium: beslissen ................................................................................ 47 2.4 Vierde stadium: uitvoeren ............................................................................... 47 2.5 Vijfde stadium: volhouden ............................................................................... 48 2.6 Zesde stadium: terugvallen ............................................................................. 48 3 Creëren van perspectieven en doelen stellen ....................................................... 49 4 Relatie begeleider en jongere ............................................................................... 50 5 Gevoelens van eigenwaarde en competentie ....................................................... 51 6 Zelfbepaling en zelfmanagement .......................................................................... 52 7 Confronteren ......................................................................................................... 53 8 Netwerkversterking ............................................................................................... 53 9 Motivatietheorie van Maslow ................................................................................ 54 10 Besluit .................................................................................................................. 57

2

Deel 6: Vragenlijsten .............................................................................................. 58 1 Bevraging bij andere jongerenopvangcentra ......................................................... 58 2 Wat denken de jongeren zelf? ............................................................................... 60 3 Besluit .................................................................................................................... 62 Deel 7: Algemeen besluit ....................................................................................... 63 Deel 8: Bijlagen ....................................................................................................... 65 Bijlage 1: aanmeldingsformulier................................................................................ 65 Bijlage 2: kennismakingsgesprek ............................................................................. 66 Bijlage 3: Intakegesprek en handleiding bij intakegesprek ....................................... 70 Bijlage 4: Handelingsplan ......................................................................................... 76 Bijlage 5: Heimlerschaal ........................................................................................... 78 Bijlage 6: Weekschema ............................................................................................ 80 Literatuurlijst ............................................................................................................. 81

3

Voorwoord Bij de aanvang van mijn eindwerk zou ik mijn dank willen betuigen aan alle mensen die bijgedragen hebben tot de realisatie ervan. Dankzij de hulp van verschillende instanties en veel anderen heb ik dit eindwerk kunnen verwezenlijken. Eerst en vooral zou ik mijn ouders en mijn vriend willen bedanken voor de vele steun. Hierbij speciaal aandacht voor mijn moeder die mijn eindwerk verbeterde en meehielp om het tot een goed einde te brengen. Mijn dank gaat ook uit naar het team van de jongerenopvang, in het bijzonder Carl, omdat ze me de kans hebben gegeven om kennis te maken met de praktijk, en voor de steun en het advies die ik kreeg gedurende mijn stage. Verder mijn dank aan Mevr. Laurence Dhaene, die me vanuit de school begeleidde en me informatie gaf over de technische aspecten van mijn eindwerk. Ook haar wil ik bedanken voor het lees- en verbeterwerk om dit eindwerk tot een goed einde te brengen. Tenslotte wil ik als laatste de jongeren van Passage 9 bedanken omdat ze bereid waren hun ervaringen met mij te delen. Bedankt!

4

Deel 1: Inleiding 1 Probleemstelling Mijn tweede- en derdejaarsstage liep ik in de jongerenopvang. De jongerenopvang is een afdeling van de overkoepelende organisatie „Centrum Algemeen Welzijnswerk Stimulans‟. Het is een opvangcentrum voor jongvolwassen thuisloze jongens en meisjes tussen de 18 en 25 jaar. Tijdens mijn stage in het tweede jaar viel het mij op dat de jongeren niet altijd gemotiveerd waren. Het ontbreekt hen aan moed en wilskracht om administratie op orde te brengen en te houden, om werk te zoeken, een opleiding te volgen, enz. De jongeren hadden weinig hobby‟s en verveelden zich vaak. Ik vroeg mij af hoe het kwam dat deze jongeren een motivatieproblematiek vertoonden. De begeleiding van de jongerenopvang streeft nochtans naar een zinvolle dagbesteding bij de jongeren. De jongeren worden vanuit de jongerenopvang gestimuleerd om werk te zoeken, een vrijetijdsbesteding of hobby te vinden. Er wordt gebruik gemaakt van weekschema‟s zodat de jongeren hun tijd zorgvuldig kunnen indelen en invullen. Op die manier probeert men de jongeren te motiveren tot het vinden van een zinvolle dagbesteding. Ik wilde leren begrijpen waarom deze jongeren minder gemotiveerd zijn. Wat aan de grondslag zou kunnen liggen van hun gedrag, en hoe men in de begeleiding de jongere opnieuw kan gaan motiveren en activeren. Ik wil ook een beter inzicht krijgen omtrent de doelgroep en nagaan of het inderdaad zo is dat de jongeren in een opvangcentrum minder gemotiveerd zijn.

5

2 Werkmethode Mijn eindwerk gaat van start met een literatuurstudie betreffende de doelgroep. Ik wil weten wie de jongeren in het opvangcentrum zijn en wat de mogelijke problemen zijn die ze met zich meedragen. In de voorbeelden die aangegeven worden in dit eindwerk wordt er gebruik gemaakt van fictieve namen. In “Deel 3: CAW Stimulans – jongerenopvangcentrum” bespreek ik CAW Stimulans en het jongerenopvangcentrum in het bijzonder. Daarop volgend wordt de motivatieproblematiek bij de jongeren besproken. Ik ga na wat motivatie nu juist inhoudt, wat de mogelijke motivatieproblemen zijn en wat de mogelijke achtergrond van de motivatieproblematiek is. In “Deel 5: Motiveren” worden er een aantal tips weergegeven die men kan hanteren om jongeren opnieuw te gaan motiveren in de begeleiding. Ook het veranderingsmodel van Prochaska en DiClimente en de motivatietheorie van Maslow komen aan bod. In “Deel 6: Vragenlijsten” ga ik na wat de waarnemingen zijn over motivatie bij de jongeren in andere jongerenopvangcentra. Ook wordt gevraagd naar de mening van de jongeren zelf.

6

Deel 2: Bespreking van de doelgroep 1 Algemeen “De bewoners van Passage 9 zijn jongeren/volwassenen, mannen of vrouwen tussen 18 en 25 jaar, die vanuit een moeilijke situatie, door om het even welke reden, op een punt in hun ontwikkeling gekomen zijn dat zij in één, maar meestal meerdere levensgebieden positieve veranderingen wensen te realiseren. Zij hebben hiertoe een begin van motivatie of zijn sterk gemotiveerd. Zij zijn bereid alliantie aan te gaan met een professionele begeleider die hen een referentiekader aanbiedt waarmee ze voor zichzelf perspectieven proberen te creëren en te realiseren. Ze willen zich hiervoor actief inzetten en de verantwoordelijkheden opnemen die binnen hun bereik liggen.” 1 Het zijn jongeren die hulp wensen op weg naar meer volwassenheid en zelfstandigheid. De groep jongeren binnen de jongerenopvang is een heterogene groep. Dit betekent dat iedere jongere te kampen heeft met een eigen problematiek en dit brengt met zich mee dat elke jongere een aparte, individuele begeleiding vereist. Hoewel ieder individu anders is, tonen de bewoners ook veel gelijkenissen. Bijna elk van de jongeren werd in hun vroeger leven gekenmerkt door achteruitstelling. Dit zowel op materieel, financieel, sociaal of op affectief vlak. De bewoners kampen allen met een psychosociale problematiek. Dit leidt er onder andere toe dat ze ook weinig toekomstperspectieven hebben. De problemen die de jongere met zich meedraagt zijn dus verschillend van aard. De jongere heeft geen huis en thuis meer, de jongere vindt geen werk en kan er ook geen houden, de jongere heeft met een verslaving te kampen van drugs en/of alcohol, heeft psychische moeilijkheden, … Een groot deel van de bewoners hebben vaak niets anders gekend dan het gevoel verworpen te zijn. Zowel door hun ouders, als door de maatschappij. Daardoor is het ook moeilijk voor deze jongeren om een relatie aan te gaan en op te bouwen. Deze jongeren durven geen relatie aan te gaan met de maatschappij omdat ze enkel worden geconfronteerd met de scherpe kantjes ervan (vb geplaatst worden in een instelling). Vanuit de maatschappij krijgen ze ook weinig kansen aangeboden. Dit komt onder meer omdat de jongeren niet altijd beschikken over een diploma. Dit brengt met zich mee dat de jongeren vaak moeten knokken om iets te bereiken. Vaak ontbreekt hen de vechtlust omdat ze telkens opnieuw worden geconfronteerd met hun tekorten en gebreken. De draagkracht van deze jongeren is vaak laag en door deze lage draagkracht gaan ze sneller iets opgeven en houden ze weinig zaken vol.

1

WILLAERT, D, Voorstellingsbrochure van het opvang- en begeleidingscentrum Passage 9, Kortrijk, CAW Stimulans, 1996, p.32.

7

De situatie van de jongeren die in de jongerenopvang terechtkomen zijn heel verschillend van aard. Toch zijn er een aantal gelijklopende situaties die meerdere malen terugkomen: Thuisloze jongeren „Dak- en thuislozen zijn personen die door financieel-economische, sociale en/of psychologische oorzaken en omstandigheden niet in staat zijn een dak of thuis te verwerven of te behouden.‟ 1 ‘Karel houdt zich thuis niet meer aan de afspraken nu hij 18 jaar is geworden. Hij wordt het huis uitgezet en zwerft rond. Hij gaat inwonen bij een vriend, maar na een maand wordt hij terug op straat gezet wegens een conflict. Karel komt na wat rond te zwerven bij het jongerenopvangcentrum terecht.’ ‘Niels woont alleen. Hij heeft geen vast inkomen en kan de huur niet meer betalen. De rekeningen stapelen zich op en Niels creëert een berg schulden. Hij wordt door zijn huisbaas op straat gezet’ ‘Thomas ging alleen wonen op zijn 17de omdat het niet meer ging thuis bij zijn ouders. Hij stopte met school en vond geen werk omdat hij geen diploma had. Bijgevolg kon hij zijn rekeningen niet betalen en werd hij door de huisbaas op straat gezet.’ Jongeren met een instellingsverleden Deze jongeren komen in de jongerenopvang terecht na een kort of langdurig verblijf in een instelling voor bijzondere jeugdzorg. De reden van hun verblijf in een instelling kan zeer uiteenlopend zijn. ‘De biologische vader van Frederik verlaat zijn moeder reeds voor zijn geboorte. Hij werd grootgebracht door zijn grootmoeder want zijn moeder zat in een psychiatrische instelling. Grootmoeder werd te oud en kon niet meer instaan voor de opvoeding van Frederik. Frederik wordt bijgevolg geplaatst in een pleeggezin. Hij vertoont er moeilijk gedrag en wordt geplaatst in een instelling. Hij loopt er weg en krijgt onderdak bij een vriendin. Na enkele maanden komt hij opnieuw terecht in een instelling. Wanneer hij 18 jaar wordt gaat hij alleen wonen. Zijn grootmoeder overlijdt en Frederik erft een grote som geld van zijn grootmoeder. In korte termijn wordt dit bedrag opgebruikt aan brommers, moto’s en het geven van feestjes. Na 9 maanden wordt het huurcontract niet meer verlengd en staat Frederik op straat. Via het OCMW komt hij in contact met het jongerenopvangcentrum.’ ‘Tom verliet op 18 jarige leeftijd de instelling waar hij verbleef en verhuisde naar een studio. Dit alleenwonen, liep niet goed af en hij werd op straat gezet. Tom heeft een maand lang rondgezworven tot hij in contact kwam met het jongerenopvangcentrum via het OCMW.’

1

MENXEL, G, LESCRAUWAET, D, PARYS, I, Verbinding verbroken. Thuisloosheid en Algemeen Welzijnswerk in Vlaanderen, Berchem, 2004, tweede druk, p.15.

8

Ex-gevangenen Jongeren die uit een strafinrichting komen verblijven meestal in een opvangcentrum als tussenstap. Van hieruit krijgen ze een kans om een nieuwe start te nemen. ‘Harm maakte kans om voorwaardelijk vrij te komen op voorwaarde dat hij een verblijfplaats had en daaraan samenhangende begeleiding. Het jongerenopvangcentrum was voor hem de enige optie aangezien hij nergens anders terecht kon.’ Jongeren die uit hun thuismilieu, pleeg- of adoptiegezin komen Deze jongeren zijn hun (t)huis ontvlucht. Dit kan verschillende aanleidingen hebben. Ruzie met de ouders, gaan samenwonen, enz. Het is ook mogelijk dat de jongere op straat werd gezet door de ouders. Deze jongeren komen ofwel rechtstreeks in een opvangcentrum terecht ofwel na een poging van alleen wonen of samenwonen. ‘Lies is in Roemenië geboren en kent de identiteit van haar natuurlijke ouders. Lies werd in België geadopteerd omdat ze volgens haar biologische ouders meer kansen kon krijgen in België dan in Roemenië. Lies ging op haar 17de terug naar Roemenië. Haar adoptieouders konden daar moeilijk mee overweg, zeker toen Lies opnieuw naar België kwam op aandringen van haar biologische ouders en terug aan de deur stond. De relatie met haar adoptiemoeder liep verkeerd en Lies werd gebracht naar het jongerenopvangcentrum.’ ‘Stefaan is na de scheiding van zijn ouders gaan inwonen bij zijn moeder. Na verloop van tijd kreeg de moeder een nieuwe relatie. De vriend van zijn moeder kwam bij hen inwonen en dit zorgde voor heel wat moeilijke situaties. Vele conflicten liepen uit de hand. Moeder besliste dat het zo niet verder kon met als gevolg dat Stefaan op straat werd gezet en belandde in het jongerenopvangcentrum.’ ‘Jessie werd opgenomen via het crisisnetwerk. Haar vader was vaak dronken en er was veel geweld thuis. Haar ouders scheidden en Jessie woonde samen met haar moeder in een vluchthuis. Moeder leerde opnieuw een man kennen die de stiefvader werd van Jessie. Jessie verliet het gezin op haar 18de omdat ze mishandeld werd door haar moeder. Ze ging samenwonen met haar vriend, maar na twee maanden liep dit verkeerd en werd ze via het crisinetwerk opgenomen in het jongerenopvangcentrum.’ ‘Joost werd geadopteerd toen hij nog een baby was, maar het verblijf bij zijn adoptieouders verliep niet altijd even gemakkelijk. Ook de relatie met de biologische zoon van zijn adoptieouders was niet optimaal. Toen Joost 16 was, werd hij geplaatst in een instelling tot zijn 18de. Daarna ging hij alleen wonen, maar hij was er nog niet klaar voor en dit lukte niet. Hij kwam via een vriend in contact met het jongerenopvangcentrum.’

9

2 Kansarmen 1 De meeste jongeren die in de jongerenopvang verblijven, kunnen we kansarmen noemen. Het begrip kansarmoede en/of kansarmen is geen eenvoudige optelsom van een aantal criteria, maar kan enkel in zijn totaliteit bekeken worden. Thuisloosheid en kansarmoede liggen dicht bij elkaar en zijn in veel gevallen met elkaar verweven. Daarom ga ik hier wat verder op in. Kansarmen vormen een heterogene groep, maar er kunnen toch een aantal gemeenschappelijke kenmerken naar voor worden gebracht. Multicomplexe problematiek De problemen situeren zich op een netwerk van achterstellingen op verschillende levensdomeinen zoals werken, wonen, welzijn en weten. In een kansarme situatie is er niet alleen sprake van een gering of onzeker inkomen, een lage scholing en zwakke positie op de arbeidsmarkt, maar is er ook een slechte huisvesting, lichamelijke of psychische klachten, weinig sociaal netwerk, weinig vrijetijdsbesteding, maatschappelijk isolement, ondergebruik van rechten of diensten. Men kan hier spreken van een „armoedekluwen‟. Deze problemen zijn verstrengeld en beïnvloeden elkaar waardoor ze worden versterkt. ‘Bert komt uit de gevangenis. Hij vindt geen werk omdat hij een strafblad heeft. Hij verliest zijn motivatie om werk te zoeken en raakt gefrustreerd. Bert keert de maatschappij de rug toe, hij verwaarloost zijn administratie, verliest hierdoor zijn vervangingsinkomen, enz. Hij krijgt het moeilijk om niet opnieuw terug oude gewoontes op te nemen en hervalt na verloop van tijd opnieuw in zijn problematisch druggebruik.’ Gevoelens van machteloosheid De jongeren hebben het gevoel dat ze zelf weinig aan hun situatie kunnen veranderen en geloven dat wat gebeurt weinig of niets te maken heeft met het eigen handelen. Ze schrijven de oorzaken toe aan omstandigheden buiten zichzelf en zien hun lot in de handen van anderen liggen. Dit noemt men externe beheersingoriëntatie, het gevoel dat middelen ontbreken om invloed te kunnen uitoefenen op de eigen situatie. De maatschappij en haar vertegenwoordigers zijn volgens de kansarmen verantwoordelijk voor hun ongelijke positie in de maatschappij. De basis van gevoelens van machteloosheid situeert zich dikwijls reeds in de kindertijd. De wijze waarop kinderen worden opgevoed speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van gevoelens als machteloosheid. Er zijn verschillen waarneembaar in de opvoeding van kinderen naargelang de sociaal-economische klasse. Algemeen kan gesteld worden dat personen uit lagere sociale klasse minder inzicht, minder mogelijkheden, minder keuzevrijheid en minder macht in onze maatschappij kunnen verwerven en dit door een samenvoegend proces van specifieke opvoeding, schoolervaringen, werksituatie en financiële situatie.

1

VAN REGENMORTEL, T, Maatzorg. Een methodiek voor het begeleiden van kansarmen, Leuven, Acco, 1996, p.23-41.

10

Gevoelens van wantrouwen Wanneer de jongeren in hun kindertijd geen warme thuis hebben ervaren en wanneer het ontbrak aan vertrouwensfiguren (bijvoorbeeld door plaatsing in een instelling, wisselende partners), kan er geen gevoel van basisveiligheid of basisvertrouwen ontstaan. Dit basisvertrouwen is noodzakelijk om op latere leeftijden vertrouwensrelaties aan te gaan. Het is dan ook verstaanbaar dat deze jongeren moeilijkheden ondervinden bij het aangaan van een vertrouwensrelatie. De hechtingstheorie stelt dat hechte sociale banden tussen personen noodzakelijk zijn voor de behoefte aan veiligheid. De kindertijd wordt hierin sterk benadrukt. ‘Kenny was slecht enkele maanden oud toen zijn vader hem in de steek liet. Zijn moeder werd opgenomen in een psychiatrische instelling en Kenny kwam terecht in een instelling. Hij heeft bijna nooit gevoelens van basisveiligheid en basisvertrouwen gekend en heeft het bijgevolg moeilijk om vertrouwensrelaties aan te gaan. Hij heeft een muur om hem heen gebouwd om zichzelf te beschermen. Hij doet zich telkens stoer voor en telkens wanneer we Kenny iets vragen of aanspreken gaat hij onmiddellijk in de verdediging.’ Gestoorde communicatie Kansarmen worden gedefinieerd als “anders”. Ze komen voortdurend in botsing met de maatschappij waardoor conflicten ontstaan met verschillende instanties zoals rechtbank, deurwaarder of werkgever. Door deze gestoorde communicatie worden de gevoelens van machteloosheid en wantrouwen versterkt. Er ontstaat een angst om steeds te falen, waardoor men gedrag gaat stellen zoals agressie of vluchtgedrag in een verslaving. Verbintenisproblematiek De verbintenis is verstoord op verschillende vlakken: met zichzelf, met de anderen, met de maatschappij en met de toekomst. Verbintenisproblematiek met zichzelf Kansarmen schrijven de oorzaken van hun problemen toe aan omstandigheden. Ze hebben het gevoel geen greep te hebben op hun levensloop en ervaren het eigen handelen als niet effectief. Dit wil dus zeggen dat het verloop van hun leven wordt gezien als hun lot. Men denkt dat men niets meer kan veranderen aan hun situatie. Ze beschikken meestal ook niet over het nodige zelfvertrouwen om effectief iets te veranderen aan hun situatie. Verbintenisproblematiek met anderen Bij de verbintenisproblematiek met de anderen, spelen de gevoelens van aantrekken en afstoten een belangrijke rol. Aan de ene kant wil men andere mensen toelaten omdat men anders bang is om in de eenzaamheid en isolatie terecht te komen. Aan de andere kant wil men niet afhankelijk zijn van de anderen.

11

Verbintenisproblematiek met de maatschappij De jongeren worden dagelijks geconfronteerd met de negatieve, scherpe kantjes van de maatschappij zoals werkloosheid en woonproblemen. Daardoor gaan ze zich buitengesloten voelen in onze maatschappij. Met als gevolg dat er na verloop van tijd maar weinig binding meer is met de maatschappij. Door de verschillende problemen die ze met de maatschappij ervaren, gaan ze handelen vanuit verontwaardiging als teken van individueel verzet of vluchtgedrag. De jongeren worden als “moeilijk” en “lastig” ervaren doordat ze zich niet kunnen aanpassen. Ze hebben het gevoel dat de instanties macht hebben over hen. Verbintenisproblematiek met de toekomst De jongeren leven van vandaag op morgen. Eerst willen ze hun problemen in het hier en nu oplossen en pas daarna kunnen ze gaan nadenken over wat ze in de toekomst willen. De toekomst maakt hen bang en soms zien ze de toekomst niet zitten. Soms willen ze in hun droomwereld gaan leven. Maar ze moeten terug met hun beide voeten op de grond komen.

12

3 Jongvolwassenheid 1 Wanneer de jongvolwassenheid begint en eindigt kan men niet exact zeggen. De jongvolwassenheid kan gezien worden als een periode waarin men een positie inneemt in het maatschappelijke leven. Dit kan bijvoorbeeld zijn een beroep uitoefenen, zelfstandig gaan wonen, enz. Erikson2 spreekt over een intimiteitcrisis op het einde van de adolescentie. De jongere heeft een eigen identiteit gevormd en krijgt de behoefte om een intense band aan te gaan met een partner. Er ontstaat een communicatie tussen beide identiteiten, maar er blijft ruimte voor het verlangen en verder ontwikkelen van de eigen identiteit en het bewaren van die eigenheid. Er moet een zeker evenwicht zijn tussen communicatie en distantie. Men kan geconfronteerd worden met een zekere angst om zich in de ander te verliezen, of in hem/haar ontgoocheld te worden. Dit kan een reden vormen waarom er geen evenwicht wordt bereikt, met als gevolg dat men alleen oppervlakkige relaties aangaat. Op het einde van de jongvolwassenheid moeten er bepaalde keuzes worden gemaakt die bindend zijn. De jongvolwassene gaat zich gaan engageren in de samenleving. Vanuit die samenleving worden ook bepaalde verwachtingen gesteld. Namelijk het zoeken naar een vaste woonplaats, afronden van de studies, kiezen van een beroep, enz. Met andere woorden, de jongvolwassene probeert een positie in te nemen in het maatschappelijke leven. Dit is niet zo eenvoudig voor de jongvolwassenen. De meeste jongeren die in de jongerenopvang worden begeleid, kunnen of durven de stap niet zetten naar zelfstandigheid in de maatschappij. De manier waarop de jongvolwassenen zich gaan invoegen in de volwassen samenleving verschilt sterk van individu tot individu. Toch worden er een aantal algemene ontwikkelingspatronen opgemerkt. Men stelt vast dat de jongvolwassene vaak de neiging toont om zijn jeugdperiode nog een tijdje door te zetten. Men wil nog niet volledig ingeschakeld worden in de volwassen samenleving. De jongvolwassene wil zich nog niet vastzetten in volwassen rolpatronen, maar wil nog eventjes genieten van de vrijheid die hij juist verworven heeft. Alles lijkt nog mogelijk voor de jongvolwassene. Hij heeft het gevoel zijn leven zelf in handen te hebben en te kunnen doen wat en hoe hij maar wil. De jongvolwassene heeft in deze periode vaak een te optimistische kijk op het leven en op de eigen mogelijkheden.

1

CRAEYENEST, P, De levensloop van de mens. Inleiding in de ontwikkelingspsychologie, Leuven, Acco, 2004, zevende druk, p.170. 2 Erik Erikson was een Duits-Amerikaanse psycholoog die zich richtte op de psychoanalyse.

13

Geleidelijk aan komt er verandering. De jongvolwassene gaat bepaalde stappen gaan zetten die zijn vrijheid beetje bij beetje toch gaan inperken. Dit gebeurt als gevolg van eigen keuzes of onder druk van bepaalde omstandigheden. Ook het besef groeit dat veel van wat men voorheen dacht niet altijd overeenkomt met de werkelijkheid of niet gemakkelijk realiseerbaar is. Men ervaart moeilijkheden en beperktheden en dit zorgt ervoor dat niet alles verloopt zoals ze hadden gehoopt. Men wordt hier dan ook en stuk realistischer. Men probeert nu ook al een onderscheid te maken tussen wat essentieel is en wat bijkomstig is. De ideaalvoorstellingen worden behouden, maar ze worden aangepast aan de realiteit. Niet iedere jongvolwassene slaagt erin om zijn ideaalvoorstellingen aan te passen aan de werkelijkheid. In 1991 ging België over tot verlaging van de burgerrechterlijke minderjaardigheidsgrens van 21 naar 18 jaar. De overgang naar de meerderjarigheid verloopt voor vele jongeren niet vlekkeloos. Een groot aantal jongeren heeft op zijn achttiende nog geen diploma van middelbaar onderwijs, wordt steeds geconfronteerd met een hoge graad van jeugdwerkloosheid of vindt met moeite een onderkomen op de huisvestingsmarkt. Het zijn vooral de jongeren met een instellingsverleden of de jongeren die niet meer op een thuis kunnen of willen terugvallen die in deze levensfase snel op de dool geraken en in een negatieve spiraal van problematisch druggebruik, psychische en relationele problemen en thuisloosheid terechtkomen. Vaak gaat het hier om jongeren die een zware problematische jeugd of een instellingsverleden achter de rug hebben waarvan ze zo snel mogelijk afstand willen doen. 1

1

SERRIEN, L, Jongvolwassenen op de dool, De Standaard, 28 oktober 2003.

14

4 Thuisloosheid 1 Thuisloos zijn betekent meer dan „geen dak boven het hoofd hebben‟. Dit noemen we dakloosheid. Dit kan te maken hebben met armoede, verslaving, een psychiatrisch probleem, … maar kan ook een gevolg zijn van een ramp zoals het afbranden van een huis, een overstroming, enz. Iedereen kan dakloos worden, maar niet iedereen beschikt over dezelfde mogelijkheden om het probleem op te lossen en voor eigen onderdak te zorgen. Een „thuis‟ betekent niet alleen een behoorlijke huisvesting, maar ook een duurzaam netwerk van vrienden, kennissen en familie, dat de nodige steun biedt om een menswaardig leven te leiden. Veel mensen missen de vaardigheden om een sociaal netwerk te creëren. Aan de basis van thuisloosheid ligt een proces van ontankering. Verlies van een houvast, van contactpunten, van steunfiguren, met andere woorden van zijn sociale netwerken. Dit proces wordt gekenmerkt door een verlies aan geloof in eigen mogelijkheden en een gevoel van onmacht. Thuisloosheid uit zich vooral in het ontbreken van een woonst, van werk, van bestaansmiddelen en van relationele verbanden, waardoor de thuisloze meestal niet meer in staat is zich verder zelfstandig te handhaven in de samenleving. Er zijn drie verschillende gradaties in de dakloosheid: De „pure‟ dakloosheid Bijvoorbeeld: na brand. De kwaliteit van het wonen beïnvloedt in sterke mate het welzijn van de mens. Het wonen biedt een kans op zeer belangrijke ankerpunten op persoonlijk, relationeel en maatschappelijk vlak. Het is zelfs zo dat wonen een voorwaarde is om ergens een identiteit te kunnen vestigen. „Ik woon, dus ik ben‟. De „tijdelijke‟ thuisloosheid Bijvoorbeeld: bij jongeren, mishandelde vrouwen, slachtoffer van uithuiszetting. De ontankeringsproblematiek is hier reeds ernstig aanwezig, maar er zijn nog steeds aangrijpingspunten die herstel mogelijk maken. De „chronische‟ thuisloosheid Bijvoorbeeld: langdurige zwervers, kartonslapers. Hier gaat het om afwezigheid van ankerpunten. Het sociale netwerk is helemaal afgetakeld en dit leidt tot een opeenstapeling van problemen.

1

www.thuisloos.be

15

5 Thuisloze jongeren 1 Uit het boek „Verbinding verbroken. Thuisloosheid en algemeen welzijnswerk in Vlaanderen‟ haalde ik enkele belangrijke delen die te maken hebben met jongeren. Op die manier probeerde ik een profiel te vormen van de thuisloze jongere. Leeftijdsverdeling 26% van de thuislozen zijn jongeren tussen de 18 en 25 jaar. Burgerlijke staat Thuislozen zijn meestal alleenstaand of hebben een relatiebreuk achter de rug. Gezin van herkomst Thuislozen komen vaak uit kroostrijke gezinnen. Dit zijn meestal ook gezinnen met een lage socio-economische status. De meeste thuislozen kenden een problematische jeugd. Vooral relationele problemen, zoals het verlies van één of beide ouders met een plaatsing in een instelling, pleeggezin, of een leven op straat als gevolg, komen veel voor. Vaak is het zo dat de ouders verslavingsproblemen hebben of dat de jongeren traumatische ervaringen hebben opgelopen door toedoen van hun ouders, zoals mishandeling of incest. Thuislozen hadden vaak een gemis aan steunfiguren in hun jeugd. Dit alles gaat samen met nog andere financiële en materiële problemen. Onderwijsniveau De scholingsgraad van thuislozen is zeer laag. Een vierde van de thuislozen heeft enkel basisonderwijs of zelf geen onderwijs gevolgd. In de meeste gevallen gingen ze naar het technisch of beroepsonderwijs, waarvan de meerderheid slechts de lagere graad voltooide. Slechts 8,5% voltooide het middelbaar onderwijs en amper 5,2% behaalde een diploma in het hogere of universitaire onderwijs. Gezondheidssituatie Twee derde van de thuislozen heeft gezondheidsproblemen. Jongeren die minder dan 21 jaar zijn hebben vooral te kampen met psychologische problemen. Instellingsverleden Twee derde van de thuislozen heeft een instellingsverleden. Een instellingsverleden blijft een bepalende factor om in de thuisloosheid terecht te komen. Bij thuislozen met een instellingsverleden verbleef de helft in een jeugdinstelling en een derde in de psychiatrie.

1

MENXEL, G, LESCRAUWAET, D en PARYS, I, Verbinding verbroken. Thuisloosheid en Algemeen Welzijnswerk in Vlaanderen, Berchem, 2004, tweede druk, p.31-50.

16

Hieronder geef ik een beschrijving weer van eigen ervaringen uit de praktijk die mee een beeld kunnen vormen van de thuisloze jongvolwassene. Mijn ervaringen kunnen wel niet veralgemeend worden. Betreffende de gezinssamenstelling merkte ik op dat de biologische ouders zelden nog samen zijn. Meestal heeft de jongere een scheiding van zijn ouders meegemaakt en heeft hij verschillende partners van zijn ouders zien komen en gaan. De jongeren in de jongerenopvang komen vaak uit grote gezinnen. Dit komt grotendeels doordat de ouders gescheiden zijn en er stiefbroers en stiefzusters bijkomen. De jongeren hebben vaak een problematische jeugd achter de rug met mishandeling, verwaarlozing en incest. ‘De ouders van Lotte gaan uit elkaar als ze 13 jaar is. Lotte gaat samenwonen met haar moeder. Haar moeder heeft een nieuwe man leren kennen die zelf 3 kinderen heeft uit een vorige relatie. Wanneer die man en zijn kinderen intrekken bij Lotte en haar moeder loopt het verkeerd. Lotte wordt verschillende malen seksueel misbruikt door de nieuwe vriend van haar moeder en zijn oudste zoon. Wanneer Lotte 18 wordt, loopt ze weg en komt ze terecht in de jongerenopvang.’ Het is opmerkelijk dat de jongeren die worden opgevangen in de jongerenopvang laaggeschoold zijn, en geen diploma van het secundair onderwijs hebben. Daarom is het moeilijk voor hen om werk te vinden op de reguliere arbeidsmarkt. Vaak worden ze ingeschakeld in sociale of beschutte werkplaatsen of volgen ze een VDAB opleiding als springplank naar de reguliere arbeidsmarkt. Op vlak van administratie staan de jongeren erg zwak. Vele zaken lopen fout omdat ze hun administratie niet op orde houden. Deze administratie stapelt zich op en ze vinden de moed niet meer om er nog aan te beginnen. Vaak is het zo dat de jongeren die komen aankloppen bij de jongerenopvang schulden hebben, zoals achterstallige huur, schulden bij vrienden aan wie ze geld hebben geleend, zwart rijden met het openbaar vervoer, abonnementsschulden (Internet, mobiel bellen), enz. Wat de gezondheid van de jongeren in de jongerenopvang betreft, heeft een groot deel last van psychische klachten. Dit uit zich vooral in moeilijk en slecht slapen. Deze jongeren maken dan vaak gebruik van slaapmiddelen. Ze hebben veel meegemaakt en het is niet altijd gemakkelijk voor hen om hierover te praten. Er komen ook jongeren in de jongerenopvang terecht die al in verschillende instellingen hebben verbleven. Ik kan niet onmiddellijk zeggen of dit een meerderheid of een minderheid is. Sommigen zitten al vanaf hun kleuterjaren in een instelling en worden van de ene naar de andere instelling overgebracht. Anderen worden op hun 18de opgenomen in een opvangcentrum. ‘Jonas wordt voor de derde maal opgenomen in de jongerenopvang. En dit in twee jaar tijd. Telkens opnieuw mislukt hij in het alleen wonen en hervalt hij in zijn oude patronen.’

17

6 Besluit Hoewel elke jongere zijn eigen problematiek heeft, kunnen we een aantal gelijkaardige situaties waarnemen. Ze worden allemaal gekenmerkt door achteruitstelling in hun vroegere leven; op materieel, financieel, sociaal en affectief vlak. De jongere zal hierdoor weinig toekomstperspectieven trachten te vormen. Verder kunnen we ook opmerken dat iedere jongere het gevoel heeft om verworpen te zijn door de maatschappij en/ of door hun ouders. Na alles wat de jongere heeft meegemaakt, is de draagkracht sterkt verminderd en zullen ze vlugger iets opgegeven. De meeste jongeren in het opvangcentrum kunnen we kansarmen noemen. Kansarmoede en thuisloosheid liggen dicht bij elkaar en kunnen vaak met elkaar worden verweven. Door de verbintenisproblematiek waar de jongere in het opvangcentrum mee te kampen hebben, vinden ze weinig tot geen houvast in hun eigen situatie. Zo vormt er zich een vicieuze cirkel die moeilijk is te doorbreken. Tegenwoordig rust er een grote druk op de jongvolwassen in onze moderne maatschappij, ze moeten zich eerder klaarstomen voor het “echte” leven dan vroeger. Er wordt van hen verwacht dat ze zelfstandig kunnen functioneren en hun verantwoordelijkheden opnemen. Tegenwoordig speelt een hoger diploma een belangrijke rol op de arbeidsmarkt. Zo kun je een mooie baan bekomen en veel geld verdienen; zodat men voldoet aan de hoge levensstandaard. Deze gedachte brengt een grote druk met zich mee op de schouders van de jongere, waaronder velen bezwijken.

18

Deel 3: CAW Stimulans – Jongerenopvangcentrum 1 Inleiding De jongerenopvang is een onderdeel van Centrum Algemeen Welzijnswerk Stimulans. Daarom volgt hieronder wat korte uitleg over wat een CAW juist is. Daarna bespreek ik de jongerenopvang: algemeen, een korte historiek, de doelstelling en de werking.

2 Jongerenopvangcentrum als onderdeel van CAWStimulans 2.1 Wat is het CAW? 1 Een CAW, of een centrum algemeen welzijnswerk, bestaat uit verschillende diensten. Er zijn zevenentwintig CAW‟s in Vlaanderen en Brussel waar u met al uw vragen terecht kan. Elk CAW heeft één of meerdere algemene onthaalpunten in de regio, waar iedereen terecht kan, met zowel problemen van materiële, psychische, relationele of praktische aard. Het onthaal is altijd en overal gratis en voor iedereen toegankelijk.

2.2 Doelgroep van het CAW Het centrum algemeen welzijnswerk of CAW staat open voor mensen met vragen en problemen. Daarbij houdt het CAW de drempel bewust zo laag mogelijk. Want het CAW is er voor iedereen, en zeker voor mensen die meer kwetsbaar zijn, wegens kansarmoede, thuisloosheid, scholing, leeftijd, afkomst…2 Iedereen kan met om het even welke hulpvraag terecht in het CAW. Er is een bijzondere aandacht voor personen in een crisissituatie, personen met materiële of financiële tekorten, personen met een psychisch of relationeel probleem, personen in een traumatiserende situatie en personen die leven in omstandigheden die een verhoogd risico op verminderde kwaliteitskansen met zich meebrengen.3

1

www.caw.be www.caw.be 3 Ongepubliceerd werk: Beleidsplan 2006/2008, CAW Stimulans. 2

19

2.3 Aanbod van het CAW

1

Het CAW biedt eerste hulp, informatie en advies en zorgt indien nodig voor residentiële opvang. Psychosociale begeleiding, is vooral gericht op het beter laten functioneren van de cliënt in het dagelijkse leven. Er wordt hierbij vertrokken vanuit een brede kijk op de persoonlijke levenssituatie van de cliënt, namelijk een kijk de materiële, juridische, relationele, administratieve, persoonlijke en de psychische situaties. Signaleren van maatschappelijke problemen en structurele tekorten bij verschillende instanties. Dit gebeurt via een hulpverlening die: bereikbaar is beschikbaar is bruikbaar is betaalbaar is begrijpelijk is

2.4 Doelstelling van CAW Stimulans 2 Het centrum algemeen welzijnswerk Stimulans wil enerzijds het welzijn van mensen versterken en hen ondersteunen om hen tot hun basisrechten te laten komen in hun dagelijkse leefomgeving en in de ruimere samenleving. Anderzijds wil men de samenleving en haar structuren beïnvloeden in de richting van gelijke basisrechten en kansen voor iedere burger. Op die manier werkt het centrum algemeen welzijnswerk mee aan een sociale, rechtvaardige en welzijnsgerichte samenleving.

1 2

www.cawstimulans.be www.cawstimulans.be

20

2.5 CAW Stimulans bestaat uit 1 Residentiële diensten   

De vrouwenopvang De mannenopvang De jongerenopvang

Ambulante diensten                

1

Onthaal Dienst bestaansonzekerheid Justitieel welzijnswerk Dader- in zicht Hulpverlening aan seksueel delinquenten Leerprojecten voor daders van seksueel geweld Slachtoffer hulp Bezoekruimte Gezins- en relationeel welzijnswerk Begeleid wonen/woonbegeleiding Algemene sociale dienstverlening Drughulpverlening Intergemeentelijke preventie Onderwijs/opvoedingsondersteuning Groepswerk met kwetsbare jongeren JIAC (jongeren informatie en adviescentrum)

www.cawstimulans.be

21

3 Jongerenopvangcentrum 3.1 Algemeen Het jongerenopvangcentrum is een residentieel opvang- en begeleidingscentrum. Hier kunnen zowel jongens als meisjes tussen de 18 en 25 jaar terecht. De jongeren verblijven in de jongerenopvang op vrijwillige basis. De jongerenopvang heeft als hoofddoelstelling het aanbieden van opvang en begeleiding in een leefgroep van een tiental personen. De opvang en begeleiding situeert zich op verschillende levensdomeinen en is gericht op zelfredzaamheid en op het ontwikkelen van probleemoplossende vaardigheden.1 De jongerenopvang maakt deel uit van twee crisisnetwerken, namelijk het crisisnetwerk Roeselare-Izegem-Tielt en het crisisnetwerk Kortrijk-Menen-Waregem. Dit gebeurt via een beurtrol. Wanneer de jongerenopvang crisispermanentie heeft, dan wil dit zeggen dat ze onderdak moet verlenen aan mensen die zich in een crisissituatie bevinden. Hiervoor is er een crisiskamer voorzien in de jongerenopvang. Deze mensen kunnen, ongeacht hun leeftijd, worden opgenomen in de jongerenopvang op voorwaarde dat ze niet onder invloed zijn van alcohol of drugs. Deze opname is meestal slechts voor één nacht, de volgende dag wordt er naar een andere oplossing gezocht.

3.2 Korte historiek 2 Passage 9 werd in 1979 opgericht als experimenteel project vanuit het JIAC te Menen. Dit project trachtte een antwoord te bieden op de noden van „ontheemde‟3 jongeren. De jongeren worden voor een zestal maanden residentieel opgevangen. De bedoeling was om de jongeren op weg te zetten naar zelfstandig wonen door middel van vorming en psychosociale begeleiding. Het toenmalige ministerie van cultuur erkende het initiatief als „experimenteel project‟. In 1991 werd het gewone huis in de rij in Menen verlaten om te verhuizen naar het „Home over ‟t Brugske‟ in Slijpskapelle. Passage 9 wordt op 1 april 1995 samen met de mannenopvang en de vrouwenopvang lid van de VZW De Bron (een polyvalent centrum binnen het algemeen welzijnswerk). Op 1 januari 1999 gebeurde de oprichting van CAW Stimulans. CAW Stimulans is een fusie van VZW De Bron, VZW welzijnscentrum Menen en VZW Sociaal Centrum Kortrijk. 1

Ongepubliceerd werk: Passage 9 folder, Kortrijk, CAW Stimulans. Ongepubliceerd werk: WILLAERT, D, Voorstellingsbrochure van het opvangen begeleidingscentrum Passage 9, Kortrijk, CAW Stimulans, 1996, p.6-8. 3 Ontheemde personen zijn personen die gevlucht of verdreven zijn, en nog niet in een andere nationale gemeenschap zijn opgenomen. 2

22

3.3 Doelstelling 1 In de eerste plaats wordt er als basisdoelstelling verwacht dat de jongerenopvang een bed-bad-brood-functie vervult en huisvesting ter beschikking stelt. Maar de jongeren vragen meer. Naast deze basisdoelstelling is er ook nood aan pedagogische en psychosociale begeleiding. De jongerenopvang is daarom niet alleen een opvangcentrum, maar ook een begeleidingscentrum. Thuisloos zijn is immers meer dan het ontbreken van onderdak. Er is inderdaad een woonprobleem, maar de kern van het probleem ligt in het ontbreken van een „thuis‟. Aan de basis van thuisloosheid ligt een proces van ontankering en een hechtingsproblematiek, namelijk het verlies van een houvast, gebrek aan steunfiguren. De jongerenopvang biedt individuele hulp aan, en helpt de jongere met zich te herankeren binnen sociale en maatschappelijke netwerken. Binnen de jongerenopvang krijgt de jongere de mogelijkheid om even op adem te komen en op zoek te gaan naar zijn identiteit. Van hieruit groeit de kans om mits ondersteuning administratieve, persoonlijke, relationele, gezins- en maatschappelijke problemen aan te pakken. In de jongerenopvang tracht men steeds om de jongere terug een plaats te geven in het geheel van zijn/haar familie. Daarnaast is het ook belangrijk dat de jongere zelf zijn problemen leert te benoemen en probeert op te lossen. Op deze manier probeert de jongere opnieuw grip te krijgen op zijn leven. Tijdens het verblijf in de jongerenopvang tracht men de jongere te stimuleren tot toekomstgericht denken en plannen. Er wordt gebruik gemaakt van een weekschema die de jongere samen met een begeleid(st)er opmaakt. Er wordt een vaste dagstructuur aangeboden.

1

Ongepubliceerd werk: WILLAERT, D, Voorstellingsbrochure van het opvang- en begeleidingscentrum Passage 9, Kortrijk, CAW Stimulans, 1996, p.24.

23

3.4 Werking 3.4.1 Chronologisch verloop tot opname 1 Aanmelding De aanmelding gebeurt meestal telefonisch. Dit kan door de jongere zelf, door familie of kennissen of door een doorverwijzende dienst zoals het JIAC, OCMW, CAW, enz. Tijdens de telefonische aanmelding worden er kort enkele vragen gesteld over de hulpvrager die worden ingevuld op het aanmeldingsformulier (Bijlage 1). Er wordt gevraagd naar de identiteitsgegevens, het huidige inkomen, verblijfplaats, domicilie en de aanmeldingsproblematiek. Indien de hulpvrager binnen de doelgroep van de jongerenopvang past wordt er een afspraak gemaakt voor een eerste kennismakingsgesprek. Indien de hulpvrager in een ziekenhuis of gevangenis verblijft, gaat een begeleider van de jongerenopvang ter plaatse om het kennismakingsgesprek te doen. Wanneer de hulpvrager niet binnen de doelgroep past, of wanneer er geen plaats meer is in de jongerenopvang, dan wordt er doorverwezen naar een andere dienst.

Kennismakingsgesprek (Bijlage 2) Het kennismakingsgesprek vindt plaats op de datum van afspraak die overeengekomen is bij het telefonische contact. Tijdens het kennismakingsgesprek probeert men een beeld te schetsen van de jongere aan de hand van gestandaardiseerde vragen. Het kennismakingsgesprek gebeurt in twee stappen. In het eerste deel wordt het huisreglement overlopen met de jongere. Hierbij wordt uitleg gegeven over de werking en probeert men een beeld te geven van hoe een dag in de jongerenopvang verloopt. Er wordt ook vermeld dat men ten allen tijde kan vertrekken, aangezien de jongerenopvang geen gesloten instelling is. Meestal wordt dan aan de jongere gevraagd of hij nog verder wil gaan met het gesprek en nog steeds beroep wil doen op het hulpaanbod van de jongerenopvang. In het tweede deel van het gesprek wordt er gepeild naar het levensverhaal van de jongere. Het belangrijkste is te achterhalen met welke problemen de jongere aanklopt bij de jongerenopvang en hoe hij denkt dat de begeleiding van de jongerenopvang hierbij kan helpen. Er wordt ook gevraagd naar twee contactpersonen en er wordt van de hulpvrager een urinetest afgenomen. Deze urinetest wordt binnengebracht bij de huisarts van de jongerenopvang en vervolgens opgestuurd naar het labo. De urinetesten worden afgenomen om het aanwezige drugsgehalte na te gaan en om te zien welke drugs werd gebruikt. Deze gegevens spelen een belangrijke rol bij de beslissing tot opname.

1

DEKYVERE, L, Huisreglement Passage 9, Moorslede, CAW Stimulans, 1996, p.4.

24

Overweging tot opname Na het kennismakingsgesprek wordt er contact genomen met de personen die de hulpvrager zelf heeft aangegeven tijdens het kennismakingsgesprek. Zo hoort men ook een andere visie. Op de eerstvolgende teamvergadering wordt het kennismakingsgesprek besproken en bekijkt men de resultaten van de urinetest. Daarna wordt een beslissing genomen of de persoon al of niet in aanmerking komt om opgenomen te worden. Wanneer het team het erover eens is dat de jongere een meer specifieke hulpverlening nodig heeft dan wordt hij doorverwezen en wordt er samen met de hulpvrager gezocht naar een andere oplossing. Wanneer er beslist wordt dat de jongere kan worden opgenomen in de jongerenopvang wordt er tijdens de teamvergadering bepaald wanneer het verblijf van de jongere van start kan gaan.

3.4.2 Het verblijf in de jongerenopvang 1 Het verblijf in de jongerenopvang omvat verschillende fases. Er zijn 5 verschillende fases met elk hun eigen klemtonen betreffende uitgaan, vertrouwen, vrijheden, verantwoordelijkheden en zelfredzaamheid. Fase 1: de intake fase Deze fase bestaat uit de eerste drie weken van het verblijf in de jongerenopvang. Bij zijn aankomst wordt de jongere hartelijk onthaald en wordt hem/haar een intakekamer toegewezen. De intakeperiode biedt de jongere tijd om tot rust te komen en te wennen aan het reilen en zeilen. In deze periode leert hij/zij de begeleiding en bewoners kennen en omgekeerd. Vanuit het team krijgt de jongere een individuele begeleid(st)er toegewezen. Deze periode wordt vooral gekenmerkt door een aantal beperktheden. De jongere mag het huis enkel verlaten om zijn administratie op orde te brengen. Verder kan hij het eerste weekend niet uitgaan, maar het tweede en derde weekend mag de jongere een avond in het weekend uitgaan tot 1 uur ‟s nachts. De jongere moet zijn gsm afgeven en mag deze enkel gebruiken in het begeleidingsbureau. Het contact met vrienden en familie wordt beperkt toegestaan. Het is belangrijk dat de bewoner een zinvolle dagbesteding heeft tijdens deze intake periode (werken, sporten, enz.). Tegen het einde van de intakeperiode moet de bewoner, indien hij nog niet werkt, zich ingeschreven hebben in een opleiding. Inschrijven in een opleiding verhoogt de kans voor de bewoner om later een betere job te vinden. Door de dagbesteding raakt de jongere opnieuw vertrouwt met een „normale‟ dagstructuur.

1

Ongepubliceerd werk: DEKYVERE, L, Fasering van het verblijf, Moorslede, CAW Stimulans.

25

Op het einde van de intakeperiode vindt het intakegesprek met de jongere plaats. Dit gesprek is diepgaander in vergelijking met het kennismakingsgesprek. Alle levensdomeinen worden bevraagd. Er wordt een zo duidelijk mogelijk beeld geschetst van de jongere zijn heden, verleden, wensen en verwachtingen naar de toekomst toe. Er wordt ook gepeild naar wat de jongere wil bereiken tijdens zijn verblijf in De jongerenopvang, en wat de rol van de begeleiding hierin kan zijn. Het intakegesprek wordt uitgeschreven door de voorlopige begeleid(st)er en nadien uitgetypt door de jongere zelf. Op die manier worden ze gemotiveerd om iets in eigen handen te nemen en kunnen de jongeren hun eigen verhaal neerschrijven. Vervolgens wordt dit gesprek doorgenomen tijdens de teamvergadering. De jongere is meestal aanwezig op deze teamvergadering en stelt zelf zijn intake voor. Wanneer de jongere niet aanwezig kan zijn dan stelt zijn voorlopige begeleid(st)er de intake voor. De intakeperiode wordt geëvalueerd. Wanneer deze positief is verlopen, kan de jongere overgaan naar fase twee. Fase 2: handelingsplan In de tweede fase kan de bewoner een individuele begeleid(st)er kiezen. De bewoner krijgt een definitieve kamer toegewezen of indien er meerdere kamers vrij zijn, mag hij/zij zelf een kamer kiezen. Na akkoord van de coördinator mag hun domicilie op het adres van de jongerenopvang worden gezet. Tijdens deze fase heeft de jongere minder uitgaansbeperkingen. Men kan in het weekend uitgaan tot 1 uur ‟s nachts en er kan ook op weekend worden gegaan, mits er vooraf duidelijke afspraken worden gemaakt. In deze fase wordt samen met de individuele begeleider het handelingsplan opgemaakt (Bijlage 3). Dit gebeurt aan de hand van de Human Social Functioning Methodiek, die werd ontwikkeld door Heimler. Er wordt gebruik gemaakt van de Heimlerschaal (Bijlage 4). De schaal is opgebouwd uit drie delen. Het eerste deel peilt naar de voldoening (kwaliteiten kunnen ontwikkelen), het tweede deel naar de frustraties (kwaliteiten niet kunnen ontwikkelen) en het derde deel bevraagd het totaalbeeld dat de jongere over zijn leven en toekomst heeft. De Heimlerschaal wordt verder nog eens opgesplitst in verschillende delen zoals werk, financiën, gezondheid, relaties, enz. Elk onderdeel is opgebouwd uit vijf vragen die worden beantwoord met ja, nee of misschien. Deze antwoorden worden verder verwerkt tot een schematisch geheel. De zaken die de jongere in de jongerenopvang wil realiseren komen in het samenwerkingsplan aan bod. Het samenwerkingsplan wordt aan het team voorgesteld, meestal door de bewoner zelf. Er wordt verwacht dat het samenwerkingsplan opgemaakt is na twee maanden verblijf. Tijdens deze fase wordt er ook verwacht dat men actief op zoek gaat naar werk. Een overgang naar een derde fase kan slechts wanneer er effectief met een dagbesteding is gestart. Er wordt ook verwacht dat de bewoners voldoende inspanningen doet om het huis proper te houden en hierin voldoende verantwoordelijkheid op neemt.

26

Fase 3: voordeursleutelfase Wanneer er vanuit het team wordt opgemerkt dat men inspanningen doet om het handelingsplan te realiseren en er voldoende vertrouwen is wordt er overgegaan naar de derde fase. In deze fase krijgt de bewoner als blijk van vertrouwen de voordeursleutel in handen. Dit wil ook zeggen dat er geen vast uur meer wordt bepaald wanneer de bewoner moet thuiskomen in het weekend. Wel wordt er verwacht dat men thuiskomt “voordat de vogeltjes gaan fluiten”. De derde fase gaat ook gepaard met een grotere verantwoordelijkheid en zelfstandigheid. Men kan werken met een eigen rekening waarop het vrij te besteden geld wordt gestort. Wanneer de bewoner kan omgaan met deze verantwoordelijkheid, wordt er samen met de individuele begeleid(st)er een budgetplan1 opgemaakt en kan de jongere eventueel zelf bankverrichtingen doen. Ziet het team van de jongerenopvang een positieve evolutie (bewoner heeft gespaard, heeft werk, kan zijn taken zelfstandig uitvoeren, enz.) en/of ziet de bewoner zelf geen werkpunten meer, dan is het niet meer zinvol om het verblijf in de jongerenopvang verder te zetten en eindigt het verblijf. Samen met de individuele begeleid(st)er wordt er gezocht naar een andere oplossing (appartement, studio, huis). De bewoner kan nog ambulante nabegeleiding krijgen van zijn individuele begeleid(st)er, ook wanneer hij de jongerenopvang vroeger verlaat. Wordt een verder verblijf toch noodzakelijk geacht doordat de jongere nog niet voldoende heeft gespaard, of nog niet zelfstandig kan functioneren, dan wordt de opname verlengd en zal de bewoner overgaan naar fase 4. Fase 4: try-out fase In deze fase gaat men zelfstandiger gaan wonen in een studio in de jongerenopvang. Toch nog kan de jongere terugvallen op de hulp van het team. Om deze vierde fase te realiseren werd de bovenverdieping van de jongerenopvang omgebouwd tot een studio met een verblijfsmogelijkheid van 3 personen. Het is de bedoeling dat de bewoners van fase 4 alles zelfstandig uitvoeren. Het wekelijkse gesprek met de individuele begeleid(st)er blijft wel behouden, en er kan ook nog steeds verder advies worden gevraagd aan de rest van de begeleiding. In fase 4 gelden dezelfde regels als in fase 3 met het ene verschil dat de bewoners uit deze fase meer aangewezen zijn op zichzelf en hun medebewoners. De coördinator stort twee maal per maand een bedrag waarmee de bewoners voeding kunnen kopen. De bewoners moeten proberen om met dit bedrag rond te komen. Men kan elk voor zijn eigen potje zorgen ofwel een beurtsysteem inlassen waarin ieder op beurt de boodschappen doet en de kookdienst op zich neemt. Deze vierde fase gaat dus gepaard met grote zelfstandigheid. Deze fase is dan ook een laatste voorbereidende stap op het zelfstandig wonen.

1

Een budgetplan is een raming van maandelijkse inkomsten en uitgaven.

27

Fase 0: laatste-kans fase Een bewoner kan in deze fase terechtkomen wanneer er iets is misgelopen (bijvoorbeeld bij herhaaldelijk druggebruik), wanneer er niet meer voldoende vertrouwen is in de bewoner vanwege de begeleiding (bijvoorbeeld wanneer de bewoner herhaaldelijk gelogen heeft tegen de begeleiding) of wanneer men opmerkt dat de bewoner steeds zijn verantwoordelijkheden ontloopt (bijvoorbeeld wanneer de bewoner zijn huishoudelijke taken niet uitvoert). Men dient zich dus serieus te herpakken. Op deze wijze krijgen de bewoners nog een laatste kans om alles wat verkeerd is gelopen terug recht te zetten. Wil de bewoner uit fase 0 geraken dan verwacht de begeleiding dat de bewoner zijn verantwoordelijkheid opneemt, zonder daarbij te moeten worden aangesproken. Gebeurt dit niet, dan kan het zijn dat de jongere onmiddellijk de jongerenopvang moet verlaten.

3.4.3 Begeleiding gedurende het verblijf in Passage 9 Individuele begeleiding De individuele begeleiding is binnen de jongerenopvang de belangrijkste manier van werken omdat er op een intensieve manier wordt samengewerkt met de jongere, aan zijn problemen. Iedere bewoner krijgt bij opname een individuele begeleid(st)er toegewezen. Dit gebeurt op een willekeurige manier in het team. Na een verblijf van drie weken mag de jongere zelf een individuele begeleid(st)er aanvragen. Het is de bedoeling dat er een vertrouwensrelatie wordt gecreëerd tussen de jongere en zijn individuele begeleid(st)er. De bedoeling van de individuele begeleid(st)er is dat de jongere steeds het gevoel heeft dat hij bij iemand terecht kan met zijn problemen of wanneer hij het moeilijk heeft. Voor de jongere is het ook aangenamer als hij zijn volledige verhaal slechts aan één persoon hoeft te vertellen. Het is niet eenvoudig om telkens met je verleden te worden geconfronteerd. De individuele begeleid(st)er is als het ware een steunpunt voor de jongere waarbij hij terecht kan met vragen over administratie, maar ook voor een ondersteunend individueel gesprek. De individuele begeleid(st)er gaat samen met de jongere een handelingsplan opstellen. Dit handelingsplan bevat werkpunten op financieel, administratief, sociaal en psychisch vlak en bevat de toekomstplannen die de jongere tijdens zijn verblijf in de jongerenopvang wenst te realiseren. De individuele begeleiding, waarbij aandacht wordt besteed aan de verschillende levensdomeinen van de jongere, probeert een vergroting van de zelfredzaamheid van de jongere mogelijk te maken. Bovendien tracht men om de jongere probleemoplossende vaardigheden aan te leren zodat men in de toekomst zelfstandig zijn problemen kan oplossen. De begeleid(st)er probeert de jongere vaardigheden aan te leren om zijn verantwoordelijkheid op te nemen.

28

De jongere heeft in het verleden al een heel lange weg afgelegd waardoor zijn zelfvertrouwen is afgenomen en hij bijgevolg niet meer gelooft in zichzelf. Door de jongere te wijzen op zijn positieve kwaliteiten probeert de individuele begeleid(st)er het zelfvertrouwen van de jongere te laten toenemen. De individuele begeleid(st)er probeert samen met de jongere het sociale netwerk uit te breiden of te herstellen zodat de jongere bij het zelfstandig wonen steeds op iemand kan terugvallen en niet vereenzaamt. Groepsbegeleiding 1 De jongeren in het opvangcentrum hebben niet altijd gekozen om in groep samen te leven met andere jongeren, hoewel ze op vrijwillige basis in de jongerenopvang verblijven. Door de samenstelling van een groep jongeren met elk hun eigen persoonlijkheid en met elk hun eigen verhaal is het normaal dat er spanningen en conflicten zijn. De bewonersvergadering is dan ook een mogelijkheid om onenigheden onder elkaar uit te praten en op te lossen. De groepsbegeleiding in de jongerenopvang kenmerkt zich door het voortdurend aanwezig zijn, en dit 24 uur op 24. Op deze manier wordt de bewoner met zijn dagbesteding op de voet gevolgd. Deze opvolging gebeurt aan de hand van een weekschema, dat opgesteld wordt bij het begin van de week. Onder de groepsbegeleiding hoort ook het organiseren van activiteiten voor de hele groep. Deze activiteiten gaan meestal door tijdens het weekend. De groepsbegeleiding is ook noodzakelijk om er voor te zorgen dat alles in huis rustig verloopt en de huishoudelijke taken steeds worden uitgevoerd. Nabegeleiding Wanneer er wordt beslist om de jongerenopvang te verlaten, wordt er naar een gepaste oplossing gezocht. Samen wordt er gekeken waar de jongere terecht kan (familie, begeleid of beschut wonen, zelfstandig wonen, doorverwijzing naar een andere dienst). Wanneer de jongere de jongerenopvang verlaat, kan er worden gezorgd voor nabegeleiding indien de jongere dit wenst. De nabegeleiding wordt verder gezet door de individuele begeleid(st)er.

1

Ongepubliceerd werk: WILLAERT, D, Voorstellingsbrochure van het opvang- en begeleidingscentrum Passage 9, Kortrijk, CAW Stimulans, 1996, p.49.

29

Het team 1 De werking van de jongerenopvang wordt gedragen door een verantwoordelijke en vijf begeleid(st)ers. De verantwoordelijke is aanwezig tijdens de kantooruren en functioneert als eindverantwoordelijke en gezagsfiguur. De begeleid(st)ers nemen het permanentiesysteem op zich. Om elkaar op de hoogte te houden van de permanentie zijn er ‟s morgens en ‟s avonds overlegmomenten voorzien. Tijdens dit korte overlegmoment wordt zowel inhoudelijke als praktische zaken besproken. Daarnaast is er ook nog het logboek en doorgeefboek die telkens wordt ingevuld door de begeleid(st)er van dienst, en waarin een overzicht staat van de dagdagelijkse gebeurtenissen. Wekelijks is er op dinsdagmorgen een teamvergadering. Het team wordt verder nog aangevuld door twee onderhoudsmensen, stagiairs en vrijwilligers. De teamleden kunnen bij elkaar terecht voor ondersteuning en advies.

3.4.4 Tijdsbesteding in de jongerenopvang 2 Tijdens het verblijf in de jongerenopvang wordt van de jongere verwacht dat hij elke maandagmorgen zijn weekschema maakt (Bijlage 5). Op deze manier leert de jongere toekomstgericht plannen. In onze maatschappij is het namelijk zo dat men toekomstgericht moet denken en plannen en daarom wordt de jongere hierop voorbereid. Op het weekschema is er plaats voor een deel vrije tijd, en een deel verplichte tijd. De vrije tijd is de zelf in te vullen tijd en bestaat als resttijd naast de verplichte tijd (arbeid, school). Te veel aan vrije tijd is ook niet goed want dan gaat de jongere zich vervelen. Daarom is het goed om vooraf een weekschema op te maken. Op deze manier wordt ook het te veel aan vrije tijd omgezet naar verplichte tijd. Dan kan de jongere bijvoorbeeld administratieve taken uitvoeren, zich inschrijven in interimkantoren, op zoek gaan naar een betaalbaar onderkomen, enz. Ook wordt er van de „thuisblijvers‟ verwacht dat ze huishoudelijke taken op zich nemen. ‟s Morgens na het ontbijt worden deze taken verdeeld. Het gaat om huishoudelijke taken: vooral schoonmaken en kookdienst. Er wordt ook telkens een „chef taken‟ aangeduid die de uitgevoerde taken moet nakijken en eventueel de medebewoner erover aanspreekt als deze nog niet in orde is. Hij fungeert als een soort eindverantwoordelijke wat betreft de huishoudelijke taken.

1

Ongepubliceerd werk: WILLAERT, D, Voorstellingsbrochure van het opvang- en begeleidingscentrum Passage 9, Kortrijk, CAW Stimulans, 1996, p.50. 2 Ongepubliceerd werk: WILLAERT, D, Voorstellingsbrochure van het opvang- en begeleidingscentrum Passage 9, Kortrijk, CAW Stimulans, 1996, bijlage 4, p.7.

30

Binnen de jongerenopvang worden er enkele vrijetijdsmogelijkheden aangeboden. De bewoner kan televisie kijken. De televisie mag wel pas aan na 16u. Er zijn twee televisiekamers en de jongeren moeten onderling beslissen waarnaar ze kijken. Bepaalde jongeren hebben ook een eigen televisie op hun kamer, maar hier kunnen ze enkel één en canvas bekijken. Naast het televisie kijken is er ook de mogelijkheid om de krant te lezen die iedere morgen wordt bezorgd. De meeste jongeren in de jongerenopvang nemen de krant dagelijks door om op de hoogte te blijven van wat er gaande is in de wereld. Er kan ook naar muziek worden geluisterd. Dit levert soms wel wat problemen op omdat niet elke jongere hetzelfde muziekgenre heeft. Voor de bewoners is er één computer met Internetaansluiting beschikbaar. In de jongerenopvang zijn er ook enkele gezelschapsspelen beschikbaar en is er ook de mogelijkheid om een partijtje biljart te spelen. Buiten in de tuin hangt er een bokszak waarop de jongere af en toe zijn woede kan wegslaan. Ook is er de mogelijkheid om groepsactiviteiten te plannen (Bellewaerde, bowling, film, zwemmen enz.). Er is een ontspanningskas beschikbaar in de jongerenopvang en het bedrag in de ontspanningskas kan worden gebruikt om groepsactiviteiten te financieren. Maar de jongeren moeten ook een bijdrage leveren aan de groepsactiviteiten en betalen de helft met hun vrij te besteden geld (zakgeld).

31

4 Besluit In het jongerenopvangcentrum zijn we vooral gericht op de toekomst van de jongeren. Vaak hebben de jongeren bij aankomst nood aan een vaste structuur in hun leven, zo stellen we een weekschema op om hen die vaste structuur aan te bieden en een regelmaat in hun leven te creëren. Er wordt ondermeer verwacht van de thuisblijvers dat de huishoudelijke taken worden uitgevoerd. Verder wordt gevraagd wat de jongere zelf wil veranderen aan hun situatie, aan de hand daarvan wordt een handelingsplan opgesteld. Het verblijf in het opvangcentrum bestaat uit verschillende fases die een gemotiveerde werking hebben naar de jongere toe. Iedere fase kenmerkt zich door een aantal verantwoordelijkheden die de jongere moet opnemen om over te gaan naar de volgende fase. In de volgende fase wordt de jongere iedere keer beloond voor zijn verantwoordelijkheid met een aantal vrijheden (huissleutel, bankkaart, …) om de jongere te stimuleren. Door positieve benadering tracht men het zelfvertrouwen bij de jongeren op te krikken zodat de jongere terug gelooft in zichzelf en de wilskracht vindt om verder te gaan. De zelfredzaamheid bij de jongeren tracht men te stimuleren door empowerent te gaan werken; vb. wanneer de jongere komt vragen achter de busuren, zal de jongere worden aangespoord om deze informatie zelf op te zoeken of samen met de begeleid(st)er.

32

Deel 4: Motivatieproblematiek bij jongeren 1 Inleiding 1 Motivatie is een belangrijke voorwaarde voor succes, zowel op school als in het werk. Ook in de hulpverlening is motivatie een voorwaarde voor het slagen van de behandeling. Sommige jongeren lijken echter nergens toe gemotiveerd. Ze hebben geen zin meer in school en evenmin in werk. Kortom, ze hebben nergens meer zin in. Veel van deze jongeren kampen met persoonlijke problemen of problemen in de thuissituatie. Hoe kan men deze jongeren terug motiveren om opnieuw vat te krijgen op hun leven?

2 Moeilijk te motiveren jongeren 2 Een gedeelte van de jongeren in de jongerenopvang is gedemotiveerd of moeilijk te motiveren. Deze jongeren vormen zowel maatschappelijk als sociaal een kwetsbare groep. Ze hebben te kampen met diverse problemen. Enkele voorbeelden hiervan zijn: Ondervinden problemen met volwassenen, willen geen gezag accepteren, verdragen geen kritiek, gevoelens van wantrouwen. Contacten met „verkeerde vrienden‟. Negatief zelfbeeld. Met als gevolg een gebrek aan zelfvertrouwen en zelfrespect. Emotioneel in de knoop liggen door traumatische ervaringen. Een problematische of niet -stabiele thuissituatie. Druggebruik Financiële schulden, geen vast inkomen. Geen vaste verblijfplaats In contact gekomen met politie en/of justitie. De mate waarin deze problemen een rol spelen kan verschillend zijn. Het is ook mogelijk dat een groot deel van deze problemen tegelijk voorkomt.

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002,p.9. 2 KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.17.

33

3 Wat is motivatie? 1 Motivatie komt van het Latijnse woord „movere‟, wat betekent: „in beweging brengen‟. Wat brengt ons in beweging? Waarom doen we de dingen zoals we ze doen? Wat zijn de beweegredenen van ons gedrag? Welke krachten spelen daarbij een rol? Dit zijn allemaal vragen die te maken hebben met de motivatie voor ons handelen. Motivatie is wat mensen aanzet om iets te willen doen. Als mensen niet gemotiveerd zijn, betekent dit dat ze het eigenlijk niet willen. Motivatie heeft ook iets te maken met de doelgerichtheid van gedrag. Men wil in feite iets positiefs bekomen of iets negatiefs vermijden. Het al dan niet gemotiveerd zijn is geen statisch gegeven, maar een dynamisch proces dat verloopt over een zekere tijd. Motivatie kan dikwijls slechts met kleine stapjes worden bevorderd en wordt door verschillende factoren beïnvloedt. 2 Aan het begrip motivatie zijn drie aspecten te onderscheiden: De oorsprong of richting van het gedrag Mensen verschillen van elkaar door wat ze belangrijk vinden en in de doelen die ze nastreven. De één wil bijvoorbeeld veel geld verdienen, de ander wil een leuke baan, en nog een andere hecht veel belang aan vrije tijd. We verschillen van elkaar door de doelen die we nastreven. Deze doelen die we nastreven geven richting aan ons gedrag en vormen op die manier de motivatie voor ons handelen. Angsten spelen hier ook een belangrijke rol. Er zijn dingen waar we bang voor zijn en die we liever zouden vermijden. ‘Kim zit in de jongerenopvang nadat hij op straat werd gezet door zijn moeder. Hij vertelt dat zijn moeder al zijn geld heeft genomen van zijn spaarrekening. Kim gaat nog naar school, maar is druk op zoek naar vakantiewerk, weekendwerk en andere manieren om geld te verdienen. En probeert om zo vlug mogelijk terug een grote som geld te sparen.’ De intensiteit van het gedrag Het ene doel dat we nastreven vinden we meer of minder belangrijk dan een ander doel. De ene behoefte die we hebben is meer of minder belangrijk dan een andere behoefte. De motivatie om iets te bereiken kan met andere woorden sterk of minder sterk zijn. Bovendien werken er verschillende krachten tegelijk op ons in. Soms zijn deze krachten zelfs tegengesteld. Zo kan men bijvoorbeeld veel belang hechten aan het opbouwen van een carrière en tegelijk behoefte hebben aan veel vrije tijd om met de kinderen door te brengen. Het resultaat van de verschillende krachten bepaalt de sterkte van de motivatie en de intensiteit van het gedrag.

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.11-12. 2 CASSELMAN, J, Met vallen en opstaan. Motivatiebevordering en terugvalpreventie bij verslavingsproblemen, Leuven, Garant, 2001, tweede druk, p.17-19.

34

De volharding van het gedrag De duurzaamheid van het gedrag speelt ook een rol bij de motivatie. Sommige mensen beginnen enthousiast aan iets, maar haken bij het minste obstakel af. Andere beginnen aan iets en zetten ondanks tegenslagen door. ‘Sander mocht beginnen werken in de kringloopwinkel en zag dit helemaal zitten want de hele dag thuiszitten was niets voor hem. Op de tweede dag had hij wat negatieve commentaar gekregen van zijn baas. De dag nadien wilde hij niet meer werken en meldde hij zich ziek. Hij zag het niet meer zitten om te gaan werken.’

35

4 Interne en externe motivatie 4.1 Interne motivatie 1 Er is sprake van intrinsieke motivatie, wanneer de motivatie ontleent wordt aan krachten (prikkels) binnen een persoon. Deze krachten kunnen zowel aangeleerd of aangeboren zijn. Wie intrinsiek is gemotiveerd, is niet gemotiveerd vanwege het verkrijgen van een beloning of het vermijden van een straf. Maar is gemotiveerd door de activiteit zelf. Het gaat om het geheel van behoeften en drijfveren die de persoon van binnenuit aanzetten tot het stellen van een bepaald gedrag. ‘Jannes wordt uit huis gezet door zijn ouders omwille van conflicten die uit de hand liepen. Hij ging inwonen van de ene vriend bij de andere, maar slaagde er wel in om zijn werk te behouden. Hij toonde zich steeds gemotiveerd, was altijd op tijd, deed extra uren, enz. Hij besefte dat als hij geen werk had, dat hij dan ook geen geld had en bijgevolg geen eten kon kopen. Hij deed er alles aan om zijn bron van inkomsten niet te verliezen om zo te kunnen voorzien in zijn fundamentele behoefte, namelijk eten.’ Enkele vormen van intrinsieke motivatie: Leergierigheid of exploratiedrang Mensen en dieren zijn van nature uit nieuwsgierig. Ze hebben een fundamentele behoefte aan kennis en informatie Behoefte aan competentie en efficiëntie Mensen hebben een aangeboren behoefte om op een competente, efficiënte en doeltreffende manier om te gaan met hun omgeving en de problemen die zich hier voordoen. Behoefte aan autonomie en zelfbepaling Mensen zijn intrinsiek gemotiveerd voor taken en activiteiten waarbij ze het gevoel hebben zelf controle te hebben over hun gedrag en de resultaten ervan.

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.12-13.

36

4.2 Externe motivatie 1 Motivaties kunnen worden bezien vanuit behoeften, maar kunnen eveneens worden bezien vanuit beloningen. Het gaat hier om prikkels van buitenaf. Motivatie is hier beïnvloedbaar. Een beloning kan ofwel onmiddellijk volgen op een bepaald gedrag, ofwel kan de beloning pas later plaatsvinden. Let wel, hoe later de beloning wordt toegepast op het gestelde gedrag, hoe minder het motiverende effect. Toekomstperspectief kan worden gezien als een voorbeeld van uitgestelde beloning. Één van de grote oorzaken van demotivatie is het feit dat jongeren vooral in het hier-en-nu leven. De jongeren hebben een kort toekomstperspectief: wat verder ligt dan enkele maanden is psychologisch nog heel ver weg. Ze geven daardoor de voorkeur aan onmiddellijke en gemakkelijke bereikbare doelen. Motivatie gaat samen met doelen. Deze doelen stellen een zeker verlangen voor. Maar een doel is meer dan een verlangen alleen. Het is een gewenste situatie die men wil bereiken en waarvoor men zich wil inspannen. Iemand zal sterker gemotiveerd zijn en zich meer inzetten om een bepaald doel te bereiken wanneer: er waarde wordt gehecht aan de beloning die kan worden verdiend. men vertrouwen heeft in de eigen mogelijkheden om het doel te bereiken. men de wil heeft om zich ergens voor in te zetten. het doel effectief kan worden bereikt met de geleverde inspanningen. Doelen die worden nagestreefd hebben te maken met waarden en normen die mensen zich eigen hebben gemaakt. Ze werden aangeleerd door positieve of negatieve reacties van de omgeving op hun gedrag. Mensen gaan hun gedrag afstemmen op de waarden en normen van referentiegroepen. Dit zijn het gezin en andere belangrijke personen of figuren. Er is een behoefte om ergens bij te horen en behoefte aan erkenning en waardering. Dit zal men pas verkrijgen wanneer men zich in overeenstemming met de waarden en de normen van de groep gedraagt. De referentiegroep is richtinggevend voor de motivatie.

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.14-15.

37

5 Motivatieproblemen 1 Motivatieproblemen kunnen op verschillende manieren tot uiting komen: Afhaken Zich ziek melden, uitvluchten verzinnen, niet komen opdagen. Niets afmaken Steeds opnieuw van richting veranderen, telkens iets anders willen. Eigen gang gaan Te laat komen, zich van niets of niemand aantrekken, zich niet aan de afspraken houden. Begeleiding afhouden Conflicten aangaan met de begeleiding, begeleidingsgesprekken weigeren. Geen initiatief nemen Een afwachtende houding aannemen, ongeïnteresseerd, zo weinig mogelijk doen. Zich richten op (problemen van) anderen Zich bezig houden met (problemen van) anderen in plaats van met zichzelf. Deze motivatieproblemen brengen met zich mee dat de jongere niet of weinig begeleidbaar is. De motivatieproblemen zijn te onderscheiden naar twee gebieden: De begeleidingsmotivatie De jongere accepteert moeilijk de begeleiding. Er doen zich problemen voor in de relatie tussen de jongere en de begeleider. De jongere wil het allemaal zelf uitzoeken. De veranderingsmotivatie De jongere geeft niet aan dat hij gemotiveerd is om iets te veranderen aan zijn situatie. Hij leeft van dag tot dag en stelt geen doelen. Begeleidingsmotivatie en veranderingsmotivatie hangen met elkaar samen en beïnvloeden elkaar. De manier waarop de motivatieproblemen tot uiting komen hangt samen met de persoonlijkheid van de jongere.

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.19-22.

38

We kunnen hier vier types onderscheiden van elkaar: Type 1: de recalcitrante jongere De jongere biedt veel weerstand en er is openlijk verzet merkbaar tegen de manier waarop de dingen verlopen in de begeleiding. De jongere heeft een grote mond, weet het altijd beter en zoekt voortdurend conflicten op. Hij verdraagt geen kritiek en is niet aanspreekbaar op zijn gedrag. Type 2: de angstige jongere De jongere heeft angst voor nieuwe situaties en angst om te falen. Hij kan zich gemakkelijk aanpassen. De jongere haakt af van zodra het even te moeilijk wordt. Moeilijke situaties gaat hij ook vermijden. Hij heeft weinig zelfvertrouwen. Er is een indirecte weerstand, durft de confrontatie met de begeleiding niet aan, komt niet opdagen. Er is vluchtgedrag. Type 3: de ongrijpbare jongere De jongere geeft blijk de begeleiding te accepteren en lijkt aanspreekbaar, maar gaat uiteindelijk zijn eigen gang. Hij doet weinig met de suggesties van de begeleiding. Hij gaat de confrontatie met de begeleid(st)er niet aan, waardoor men ook geen vat krijgt op de jongere. Type 4: de apathische jongere Deze jongere lijkt niets te willen. Heeft weinig contact met anderen en is in zichzelf gekeerd. Ook de begeleid(st)er heeft het moeilijk om contact met de jongere aan te leggen. Er is geen energie merkbaar om zaken aan te pakken. Er is ook geen gerichtheid naar de toekomst.

39

6 Achtergrond van de motivatieproblematiek 1 Het is meestal van groot belang om inzicht te hebben op de achtergrond van de motivatieproblematiek. Op die manier kan men de begeleiding hierop afstemmen. De achtergrond van de motivatieproblematiek kan verschillend zijn: In beslag genomen door persoonlijke problematiek Motivatieproblemen gaan in veel situaties samen met een persoonlijke problematiek. Dit kan men vooral opmerken bij jongeren die in instellingen opgroeien. De jongere wordt vaak gedemotiveerd door negatieve gevoelens, vooral gevoelens van angst. Men spreekt hier van een „emotiedispositie‟: de jongere wordt overheerst door negatieve gevoelens die alles wat hij doet en ervaart beïnvloed. Op die manier kan boosheid vanwege eerdere negatieve ervaringen met hulpverlening leiden tot een verstoorde relatie met de begeleid(st)er. Faalangst kan als gevolg hebben dat de jongere nergens aan begint. Deze en andere soortgelijke gevoelens kunnen de motivatieontwikkeling van de jongere in sterke mate belemmeren. Problemen in de thuissituatie Bij een groot deel van de jongeren in de jongerenopvang is er sprake van ernstige gezinsproblemen. Conflicten thuis, echtscheiding, psychiatrische problematiek of langdurige werkloosheid van een ouder kunnen een invloed uitoefenen op een jongere. Er is een gebrek aan ruimte om zich te richten op eigen doelen. De gerichtheid van de jongere op problemen thuis kan ook een vermijdingsdrang zijn. De jongere moet zich niet concentreren op eigen problemen met als gevolg dat hij hier geen actie moet ondernemen. Gebrek aan zelfvertrouwen Jongeren die niet gemotiveerd zijn, werden in hun verleden vaak geconfronteerd met mislukkingen en negatieve ervaringen. Met als gevolg dat de jongere te maken krijgt met minderwaardigheidsgevoelens. De jongere heeft het gevoel geen greep te hebben op zijn leven en denkt dat hij weinig aan de situatie kan veranderen. Gebrek aan frustratietolerantie Het kan zijn dat het niet gemotiveerd zijn van een jongere te maken heeft met onvoldoende volharding. De jongere heeft met andere woorden geen doorzettingsvermogen en geeft gemakkelijk op. Deze houding wordt nog verder in de hand gewerkt door het voortdurend ervaren van mislukkingen. Een negatieve houding ten opzichte van hulpverlening Jongeren met een langdurig hulpverleningsverleden staan dikwijls nogal wat wantrouwig ten opzichte van de hulpverleners. Men moest kiezen voor de hulpverlening omdat er geen ander alternatief ter beschikking was. Eerdere ervaringen met de hulpverlening waren misschien ook niet altijd even positief.

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.19-22.

40

Geen probleembewustzijn, probleemontkenning Sommige jongeren zijn zich niet bewust van hun problemen met als gevolg dat ze ook geen reden zien om iets aan de situatie te veranderen. Onvoldoende probleembewustzijn kan samengaan met probleemontkenning. Deze jongeren durven de confrontatie met hun problemen niet aan. Gericht zijn op andere dingen Het kan zijn dat de jongere zich niet kan terugvinden in de doelen en activiteiten die de begeleiding van hem verwacht. De jongere is gericht op andere zaken en is niet gemotiveerd voor wat de begeleiding wil. Dit komt vooral voor bij jongeren voor wie de hulpverlening geen eigen keuze was, maar te maken had met gebrek aan een alternatief. Verwevenheid met adolescentieproblematiek In de adolescentieperiode staat de jongere voor de opgave om op zoek te gaan naar een persoonlijke levensstijl. De ontwikkeling van een persoonlijke en maatschappelijke identiteit speelt hier een centrale rol. De jongere wil zijn eigen koers varen en is geneigd zich af te zetten tegen de wereld van de volwassenen, waartoe de begeleid(st)er ook hoort. We kunnen hieruit besluiten dat de achtergrond van motivatieproblematiek heel uiteenlopend kan zijn. Ook kunnen er zich combinaties voordoen van bovenvermelde opsomming.

41

7 Besluit De motivatie van een groot deel van de jongeren is zoek door verscheidene redenen. Opvallend is dat al deze jongeren een tekort aan zelfvertrouwen hebben, zich in een onstabiele situatie bevinden, te kampen hebben met emotionele problemen, enz. . Deze kenmerken werden eerder vermeld in: “deel 2: Bespreking van de doelgroep”. De motivatie van de jongeren kunnen we onderscheiden in drie aspecten in verband met het gedrag: oorsprong of richting, intensiteit en de volharding. Bij dit laatste aspect, de volharding van het gedrag, kunnen we opmerken dat de jongeren bij het minste obstakel afhaken, mede door de lage draagkracht van de jongere (zie: deel 2: Bespreking van de doelgroep). Van interne motivatie is er zo goed als geen sprake bij de jongere. Eerder aangetoond zien we dat de jongere zich machteloos voelt en denkt dat hij zijn situatie niet in eigen handen heeft. Alles wat gebeurt heeft weinig of niets te maken met het eigen handelen. Deze jongeren leven in het hier-en-nu en hebben bijgevolg een kort toekomstperspectief. Aangezien ze niet echt intrinsiek gemotiveerd zijn, lijkt een beloning op korte termijn (externe motivatie) beter te werken.

42

Deel 5: Motiveren 1 Begeleiding afstemmen op de motivatieproblematiek

1

Motivatieproblemen kunnen heel verschillende oorzaken hebben, daarom moet de begeleid(st)er allereerst zicht krijgen op de achtergrond van de motivatieproblematiek. Het motiveren van de jongere zal het meest kans op slagen hebben wanneer de begeleid(st)er aandacht besteedt aan de zaken die de motivatie belemmeren. De oorzaken kunnen we ordenen in een viertal verschillende types van problemen, elk met zijn eigen accenten in de wijze van begeleiden. Het is mogelijk dat er combinaties van deze types voorkomen.

1.1 Jongeren die denken niet te kunnen Bij deze jongeren gaat het om problemen zoals uit de hand gelopen adolescentieproblemen of problemen in de thuissituatie. Deze problemen domineren in het leven van de jongere en zorgen ervoor dat de motivatie ver zoek is. Er is geen energie en ruimte over voor de jongere om zich te kunnen inzetten voor eigen doelen. Aandacht, betrokkenheid en begrip zijn hier centrale begrippen in de begeleiding. Het is niet de bedoeling dat de begeleid(st)er de problemen van de jongere gaat oplossen, maar dat men de jongere gaat begeleiden en bijstaan tijdens zijn zoektocht. De begeleid(st)er probeert ordening te brengen in het leven van de jongere zodat zijn problemen niet alles overheersend worden. Er is hier vaak sprake van gevoelens van machteloosheid. De jongere gaat zich voortdurend blind staren op wat niet goed gaat. Perspectiefverruiming is hier van groot belang, zodat de jongere leert kijken naar de dingen die wel goed gaan.

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.23-26.

43

1.2 Jongeren die niet willen Het „niet willen‟ van de jongere kan te maken hebben met verschillende zaken zoals: negatieve ervaringen met school, werk, enz. sterke binding met „verkeerde‟ vrienden een negatieve houding ten opzichte van hulpverlening gerichtheid op andere zaken. Er is meestal sprake van verzet en weerstand van de jongere tegen de begeleiding. Hier is de hulpverlening dikwijls gedwongen wegens gebrek aan een alternatief of door een justitiële maatregel. Er is dikwijls sprake van eerdere negatieve ervaringen in de hulpverlening. Jongeren die niet willen, lijken op het eerste zicht een lastige groep. Er valt weinig mee te beginnen, en de begeleid(st)er ervaart veel weerstand van de jongere. Door het uitoefenen van druk en gebruik te maken van confrontaties ga je op nog meer weerstand botsen, het werkt alleen maar omgekeerd. Het is belangrijk dat de begeleid(st)er de jongeren op een neutrale, zakelijke manier gaat benaderen. De valkuil is hier dat de begeleid(st)er te veel toegeeft om de relatie met de jongere te kunnen behouden. De begeleid(st)er moet hetzelfde perspectief voor ogen hebben als de jongere. Wat wil de jongere zelf? En waarvoor wil hij zich inzetten? De begeleid(st)er gaat naast de jongere staan in plaats van tegenover hem.

1.3 Jongeren die niet durven Bij deze jongeren is er vooral sprake van een gebrek aan zelfvertrouwen. Angst en minderwaardigheidsgevoelens staan bij de jongere centraal, gepaard met een negatief zelfbeeld. Hij neemt weinig initiatief en denkt weinig te kunnen veranderen aan zijn situatie. Er is weinig doorzettingsvermogen en bij de kleinste tegenslag zal hij onmiddellijk afhaken. De jongere heeft vooral behoefte aan betrokkenheid en steun vanwege de begeleid(st)er. Hij wil het gevoel hebben dat de begeleid(st)er volledig achter hem staat, en dat er iemand is waarop hij altijd kan terugvallen. Het is ook belangrijk dat de jongere leert om op een andere manier naar zichzelf te kijken. Positieve bevestiging door de begeleid(st)er en zich gaan richten op wat wel goed gaat, kan de negatieve spiraal doorbreken. De jongere moet op een positieve manier over zichzelf gaan denken en op die manier zijn zelfvertrouwen gaan opbouwen. Het is ook van groot belang om succeservaringen te creëren. De jongere legt vaak de lat veel te hoog, waardoor hij gedoemd is om te mislukken. Fasering is hier dan ook van groot belang.

44

1.4 Jongeren die niet weten De jongere is zich niet bewust van zijn problematiek en heeft weinig zicht op zijn eigen situatie. In hun omgeving zijn er weinig goede voorbeelden, waardoor ze niet echt een beeld kunnen vormen van hoe het „normale‟ leven eruit ziet. Vele van deze jongere leven van dat tot dag en zijn niet bezig met hun toekomst. Soms is er sprake van probleemontkenning. Het is belangrijk dat de jongere zich allereerst bewust wordt van zijn situatie. De jongere laten kijken naar zijn eigen situatie is niet altijd eenvoudig. Sommigen zijn dit niet gewend en dit kan ook heel confronterend zijn. De begeleid(st)er kan hier vooral veel steun en betrokkenheid bieden aan de jongere om een veilige sfeer te creëren.

45

2 Veranderingsmodel van Prochaska en DiClemente1 Prochaske en DiClemente hebben aangetoond dat de motivatie tot gedragsverandering zelden in één keer tot stand komt, maar een geleidelijk proces is. Ze beschrijven het proces van de verandering in zes stadia. Er is de mogelijkheid om terug te keren naar een vorig stadium of om te hervallen. Na een terugval, moet men terug naar het voorstadium. Soms geeft men de moed op, maar soms start men opnieuw met het doorlopen van de verschillende stadia. Terugval moet men beschouwen als een normale gebeurtenis tijdens een veranderingsproces. Bepaalde vormen van terugval brengen mensen dichter bij het herstel, omdat men iets heeft geleerd uit hun terugval.

5

6

4

1

3

1

2

CASSELMAN, J, Met vallen en opstaan. Motivatiebevordering en terugvalpreventie bij verslavingsproblemen, Leuven, Garant, 2001, tweede druk, p.32-38.

46

2.1 Eerste stadium: voorstadium In dit stadium is de jongere zich nog niet altijd bewust van het feit dat er een probleem bestaat. De jongere ervaart nog geen probleem, of ervaart het probleem als veel minder ernstig in vergelijking met zijn omgeving. De jongere is er niet van bewust dat hij zelf moet veranderen. Meestal zijn ze er zelfs van overtuigd dat het de anderen zijn die moeten veranderen. Het is vaak onder sterke druk van de omgeving dat men op zoek gaat naar hulp.

2.2 Tweede stadium: overwegen In dit stadium begint de jongere in te zien dat er een probleem aanwezig is en dat er verandering nodig is. Men begint na te denken over mogelijke strategieën om van het probleem af te geraken, maar er wordt nog geen beslissing genomen. In dit stadium is er vooral twijfel merkbaar bij de jongere. De verandering wordt door de jonger overwogen, maar tegelijkertijd verworpen of te moeilijk geacht. De jongere wordt weg en weer geslingerd tussen de voordelen en de nadelen, de motieven om te veranderen en de motieven om niet te veranderen. Het is vaak zo dat men in dit stadium voor het eerst hulp komt vragen.

2.3 Derde stadium: beslissen In dit stadium neemt men uiteindelijk de beslissing om ofwel daadwerkelijk te veranderen, ofwel om niet te veranderen. Het kan vaak lang duren vooraleer er tot concrete uitvoering wordt overgegaan. Ook betekent een beslissing tot verandering niet altijd dat er een verandering zal worden uitgevoerd. Sommige jongeren lopen een hele tijd rond met het idee dat verandering noodzakelijk is, terwijl ze geen poging ondernemen om verandering teweeg te brengen.

2.4 Vierde stadium: uitvoeren In dit stadium gaat de jongere zich actief gaan inzetten om verandering te bereiken. De eerste positieve resultaten geven de jongere een duw in de rug en hun gevoel van eigenwaarde neemt toe. De jongere krijgt de indruk dat hij, ondanks alles, toch nog in staat is om te veranderen. De omgeving gaat de verandering gaan opmerken en beoordeelt deze gedeeltelijk positief.

47

2.5 Vijfde stadium: volhouden De jongere probeert in dit stadium om de verandering te handhaven. Want verandering betekent nog niet dat men die verandering zal volhouden. Een terugval is nog steeds mogelijk. Sommige jongeren komen in dit stadium hulp zoeken omdat ze schrik hebben voor een terugval. Dit gevoel kan gedurende een zeer lange tijd, regelmatig of sporadisch, voorkomen. Zowel bij de jongere zelf, als bij de omgeving. Het risico van een totaal onverwachte terugval is vaak heel groot wanneer de schrik voor een terugval volledig verdwenen is.

2.6 Zesde stadium: terugvallen Wanneer de jongere er niet in slaagt om de verandering te handhaven, steekt het vroegere probleemgedrag terug de kop op. De manier waarop de jongere zelf, de mensen uit zijn omgeving en hulpverleners met terugvalsituaties omgaan, is van groot belang. Een terugvalsituatie moet niet als een dramatische mislukking worden beschouwd, maar als een mogelijkheid om uit die ervaring te leren.

48

3 Creëren van perspectieven en doelen stellen 1 Jongeren die moeilijk te motiveren zijn hebben weinig toekomstverwachtingen en leven van dag tot dag. Ze richten zich op doelen die gemakkelijk en direct bereikbaar zijn. Om jongeren te motiveren is het nodig dat ze een toekomstperspectief vormen, met andere woorden moet de jongere een beeld voor ogen hebben waar hij naartoe kan streven. Sommige jongeren zijn eerder bezig met het verleden dan met de toekomst. Bezig zijn met het verleden kan een goeie manier zijn om vroegere ervaringen te verwerken en een plaats te geven. Het kan ook dat de gerichtheid op het verleden een manier is om aandacht te krijgen van de hulpverlener, of om een rechtvaardiging te vinden voor hun gedrag. Het kan ook een poging zijn om de aandacht naar de toekomst af te leiden. Als de jongere doelen gaat stellen dan kijkt hij vooruit in plaats van achteruit. Op deze manier krijgt de toekomst van de jongere een concrete invulling. Het is wel van groot belang dat de doelen die worden opgesteld vanuit de wens tot verandering van de jongere zelf komt. Het moet dus om doelen gaan die de jongere zelf heeft gekozen en waar hij volledig achter staat. Jongeren willen wel eens te veel en te snel gaan. De gestelde doelen zijn wat te hoog gegrepen en worden niet gehaald, met demotivatie als gevolg. Doelen die op korte termijn realiseerbaar zijn, werken motiverend voor de jongere. Soms kan het ook helpen om de gestelde doelen op te splitsen in subdoelen en op die manier stap voor stap te werken naar het einddoel.

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.28-30.

49

4 Relatie begeleider en jongere 1 De relatie tussen de begeleider en de jongere is van cruciaal belang voor de motivatieontwikkeling bij de jongere. Gebrek aan motivatie is geen eigenschap van de jongere zelf, maar ontstaat in de interactie van de jongere en zijn omgeving. De jongere wil begrepen en geaccepteerd worden. Enkele zaken zijn hier van belang: Vertrouwen winnen Het kan zijn dat jongeren die moeilijk te motiveren zijn, positieve toenadering van de begeleid(st)er gaan wantrouwen. De jongere heeft argwaan ten opzichte van die positieve toenadering van de begeleid(st)er. De begeleid(st)er zal dus eerst moeten bewijzen dat hij/zij te vertrouwen is. Men moet als begeleid(st)er aansluiten bij de manier van communiceren van de jongere. Praten tijdens het koffie drinken, tijdens een spelletje voetbal, enz. heeft soms meer kans op slagen dan een officieel gesprek. Betrokkenheid en interesse tonen Een empathische houding en betrokkenheid spelen hier een belangrijke rol. De jongere wil het gevoel hebben een waardevolle persoon te zijn. Het is wel belangrijk om een onderscheid te maken tussen de persoon en het gedrag van de jongere. Je kunt de jongere als persoon accepteren, maar dit wil niet zeggen dat je daarom zijn gedrag altijd goedkeurt. Veiligheid bieden Acceptatie wil ook zeggen dat er fouten mogen worden gemaakt zonder daarbij afgewezen te worden. De jongere moet het gevoel hebben dat hij altijd terug kan vallen op zijn begeleider. Relativeren van eigen verwachtingen en geduld hebben Het is mogelijk dat een begeleidingsrelatie verloren gaat door te hoge verwachtingen van de begeleid(st)er. Soms stelt de begeleid(st)er te hoge doelen en wanneer de jongere deze doelen niet kan realiseren raakt niet alleen de jongere, maar ook de begeleid(st)er teleurgesteld. De jongere krijgt dan een gevoel van afwijzing. Realistische verwachtingen en geduld zijn dus belangrijke voorwaarden om teleurstelling te voorkomen. Begeleider als rolmodel De relatie tussen de begeleid(st)er en de jongere is van cruciaal belang. Deze relatie heeft een brugfunctie naar andere relaties. Wanneer de jongere de begeleid(st)er vertrouwt, is daarmee de basis gelegd voor vertrouwen in andere personen. Dikwijls is het zo dat moeilijk motiveerbare jongeren weinig bindingen hebben met personen die een positieve rol kunnen spelen in hun maatschappelijke ontwikkeling. Moeilijk motiveerbare jongeren kunnen al negatieve ervaringen hebben met relaties met als gevolg gevoelens van wantouwen. De begeleid(st)er heeft hier een grote rol in de totstandkoming van een positieve relatie. 1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.30-34.

50

5 Gevoelens van eigenwaarde en competentie 1 Gevoel van eigenwaarde en het ervaren van competentie zijn beiden voorwaarden voor de ontwikkeling van motivatie. Vaak is het zo dat de jongere een veelheid aan negatieve ervaringen achter de rug heeft. Deze ervaringen leiden tot minderwaardigheidsgevoelens en een negatief beeld van de eigen mogelijkheden. De jongere krijgt al gauw de gedachte „ik kan het toch niet‟. De jongere zal zich in overeenstemming met deze gedachte gedragen, met als gevolg dat dit de motivatie belemmert om iets aan de eigen situatie te veranderen belemmert. Het versterken van de competenties van jongeren kan op verschillende wijzen: Benoemen en uitvergroten van wat goed gaat De begeleid(st)er moet de mogelijkheden en de sterke kanten van de jongere zelf zien en deze dan ook benoemen. Het is van belang dat de begeleid(st)er stilstaat bij wat wel goed gaat en dit gaat uitvergroten. Dit uitvergroten is belangrijk omdat de jongere dikwijls gericht is op zijn beperkingen en zijn kwaliteiten hierdoor niet meer ziet. Positief heretiketteren en het stimuleren van zelfbevestiging Jongeren met minderwaardigheidsgevoelens zijn vlug geneigd om negatief over zichzelf te denken en te praten. Een negatieve ervaring wordt gemakkelijk gegeneraliseerd naar alle situaties of naar iedereen. Men moet de gedachten die de jongere over zichzelf heeft positief gaan benoemen. Op die manier gaat de jongere positiever en realistischer over zichzelf denken en gaat hij ook stilstaan bij de dingen die hij goed doet. Creëren van succeservaringen Het ervaren van succes is een positieve bekrachtiger. Hiervoor moet men haalbare doelen stellen en gefaseerd te werk gaan. Op die manier worden op korte termijn successen gehaald. ‘Jeroen mag eventueel beginnen als lasser. Eerst moet hij een lastest doen. Hij zag dit niet onmiddellijk zitten en zei dat het toch altijd hetzelfde was. En vreesde dat het opnieuw op niets zou uitdraaien. Hij was heel nerveus de dag zelf want hij wilde dit echt graag doen. Toen hij terugkwam was hij terug opgewekt want de lastest was goed verlopen en hij mocht beginnen werken. Hij had terug de motivatie gevonden om verder te gaan.’

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.34-36.

51

6 Zelfbepaling en zelfmanagement 1 Veel thuisloze en gedemotiveerde jongeren denken geen greep te hebben op hun leven. De dingen lijken hen te overkomen. Ze zijn ervan overtuigd dat ze zelf niets aan hun situatie kunnen veranderen. Om zelfbepaling en zelfmanagement te stimuleren zijn een aantal zaken noodzakelijk: Veranderen van de beheersingsoriëntatie De jongere oefent meer invloed uit op zijn leven dan hij zelf denkt. De begeleid(st)er kan hem hiervan bewust maken door hem te laten zien dat hij voortdurend beslissingen neemt die gevolgen hebben voor zijn leven. De externe beheersingsoriëntatie (omstandigheden bepalen mijn leven) moet veranderd worden naar een interne beheersingsoriëntatie (ik bepaal zelf hoe mijn leven eruit ziet). Dit is niet altijd even gemakkelijk, want deze ingesteldheid geeft hen een excuus om er maar wat op los te leven en geen verantwoordelijkheid op te nemen voor de dingen die hij doet. Jongere serieus nemen Stimuleren van zelfbepaling begint met de jongere serieus te nemen en te luisteren naar wat hij te zeggen heeft. De begeleid(st)er moet hier terughoudend zijn met het aangeven van adviezen en oplossingen. Men mag niet voorbijgaan aan de mogelijkheden die de jongere zelf bezit om tot oplossingen te komen. Het is beter om eerst te luisteren naar wat de jongere er zelf van vindt. Keuzes maken en verantwoordelijkheid nemen De jongere moet leren om zelf keuzes te maken en beslissingen te nemen. Er wordt verwacht van de jongere dat hij doelen stelt en hierbij een plan uitstippelt. Dit betekent dus ook dat hij keuzes moet maken over wat hij wil, wanneer en hoe. De valkuil is dat de begeleid(st)er de keuzes maakt in plaats van de jongere. Dit is soms heel verleidelijk wanneer de jongere zelf geen initiatief neemt. De rol van de begeleid(st)er bestaat vooral uit het begeleiden van de wijze waarop de jongere tot bepaalde keuzes komt. De begeleid(st)er moet meedenken met de jongere, helpen de voor- en nadelen op een rij te zetten, hem laten nadenken over de gevolgen van bepaalde keuzes, enz. De uiteindelijke beslissing ligt bij de jongere zelf. Het is dan ook de bedoeling dat de jongere verantwoordelijkheid opneemt voor de gevolgen van zijn beslissing.

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.37-39.

52

7 Confronteren 1 Bij het motiveren van jongeren spelen confrontaties een belangrijke rol. Om de jongere „in beweging‟ te krijgen is het noodzakelijk dat hij zich realiseert waar hij mee bezig is en wat de gevolgen zijn van zijn doen en laten. Soms is het nodig dat de jongere wakker wordt geschud. De begeleid(st)er houdt de jongere een spiegel voor en confronteert hem met zijn eigen gedrag. Een confrontatie kan bij de jongere ervaren worden als kritiek, een aanval. De jongere voelt zich afgewezen. Om te zorgen dat de jongere hier niet afhaakt moet er een goede relatie bestaan tussen de begeleid(st)er en de jongere. Enkele belangrijke zaken bij confrontatie: Stimuleer de jongere tot zelfconfrontatie. Geef toelichting. Uitleg over het hoe en waarom van de confrontatie kan het de jongere makkelijker maken om de commentaar te accepteren. Toon betrokkenheid en steun. Wees concreet en duidelijk bij het geven vaan feedback (gericht op gedrag en niet op persoon). Reik alternatieven aan (zo zou je het anders kunnen doen, zo voorkom je de problemen waar je nu mee zit‟). Gebruik humor. Dit kan een sfeer creëren waarin de dingen makkelijker bespreekbaar zijn.

8 Netwerkversterking 2 Verkeerde vrienden en problemen in de thuissituatie kunnen de motivatie van de jongeren negatief beïnvloeden. Het is belangrijk om als begeleid(st)er de achtergrond van de jongere te kennen. Op die manier kan men het functioneren van de jongere beter plaatsen en kan men hierop inspelen. Ouders, vrienden en andere belangrijke personen kunnen ook een ondersteunende rol spelen bij het motiveren van de jongere. Het versterken van het netwerk van de jongere heeft drie doelen: mobiliseren van positieve elementen in het netwerk. uitschakelen of neutraliseren van negatieve elementen. uitbreiden van een steunend netwerk.

1

KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.40-42. 2 KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002, p.43-44.

53

9 Motivatietheorie van Maslow

1

Veel gedrag vindt zijn oorsprong in de persoonlijke behoeften van mensen. Maslow is een van de bekendste vertegenwoordigers van de humanistische psychologie. De humanistische psychologie wil de mens benaderen vanuit zijn mogelijkheden. De mens heeft een oneindig potentieel aan mogelijkheden in zich. De natuur van ieder mens is er op uit de mogelijkheden en talenten tot ontplooiing te brengen. Zowel op sociaal gebied, zoals vriendschap, als op maatschappelijk gebied, zoals schoolopleiding, een baan. Er zijn wel belemmeringen die ons tegenhouden om al onze talenten en mogelijkheden te ontplooien. Als we die belemmeringen zouden kunnen weghalen, dan zouden we veel meer mogelijkheden kunnen realiseren dan we nu doen. Het is belangrijk om te weten door welke krachten een mens wordt aangedreven in zijn leven.

5

4 3 De fysiologische of lichamelijke behoeften 2

1: fysiologische behoeften 2: veiligheidsbehoeften 3 : sociale behoeften 4 : behoefte aan erkenning en waardering 5 : behoefte aan zelfverwezenlijking

1

1

http://home.wanadoo.nl/a.heer/Maslow.htm

54

Fysiologische of lichamelijke behoeften Mensen hebben allereerst behoefte aan eten, drinken, zuurstof, kleding, onderdak, enz. Dit zijn overlevingsbehoeften. Als deze behoeften niet worden bevredigd dan wordt de ontwikkeling van de hogere niveaus belemmerd. Bijvoorbeeld wanneer een jongere geen onderdak en geen eten heeft, dan vragen deze behoeften voortdurend aandacht. De jongere kan, zolang deze behoeften niet bevredigd worden, zijn aandacht niet richten op het zoeken naar werk, opleiding, enz. De veiligheidsbehoeften (de behoefte aan bestaanszekerheid) Als de fysiologische behoeften bevredigd zijn, dan is het noodzakelijk dat aan de behoefte aan veiligheid voldaan wordt. Een jongere heeft niet alleen eten, onderdak en zuurstof nodig, maar ook warmte, liefde, regelmaat, orde, stabiliteit, rust, een vast ritme. Als aan deze behoeften wordt voldaan, dan ontstaat er een basisvertrouwen. Met het basisvertrouwen wordt bedoeld dat de basis is gelegd van een fundamenteel vertrouwen in jezelf, de mensen om je heen, de mensheid, de wereld. Als er hier iets misgaat, dan heeft dit gevolgen voor het verdere leven. De sociale behoeften (de behoefte aan samenhorigheid en liefde) Onder liefde kan worden verstaan: „erg goed begrepen en geheel aanvaard worden‟. Liefde wordt vaak aangetast als je bang bent dat je zwakheden en gebreken ontdekt zullen worden, en er misbruik van zal worden gemaakt. De mens heeft behoefte aan een band met de mensen om hem heen. Men heeft de behoefte om ergens bij te horen, aan een plaats in een groep. Er wordt een sociaal netwerk uitgebouwd. Met de behoefte aan liefde wordt zowel de behoefte aan het ontvangen van liefde, als de behoefte aan het geven van liefde bedoeld. De behoefte aan erkenning en waardering Er zijn twee soorten behoeften op dit niveau: De behoefte aan zelfwaardering. Dit wil zeggen: verlangen naar zelfvertrouwen vanwege waardering voor jezelf, je succes, zelfwaardering voor wie je bent. Dit houdt ook in verlangen naar vrijheid, onafhankelijkheid, verlangen een eigen individu te zijn, en zelfwaardering voor wat je in dit opzicht al hebt bereikt. De behoefte aan waardering door anderen. Dit wil zeggen: respect, aanvaarding, erkenning als persoon, verwerven van een bepaalde status, een „eigen plaats‟ in de groep. Waardering voor jezelf (zelfrespect, zelfvertrouwen) is de basis voor het kunnen geven van waardering aan anderen.

55

De behoefte aan zelfverwezenlijking Dit is de behoefte om een persoonlijkheid en mentale groeimogelijkheden te ontwikkelen. Er is een verlangen om te worden wie je bent en ten volle gebruik te maken van je talenten. Het gaat hier om het niveau van de vrije zelfontplooiing. Pas als aan de vorige niveaus is voldaan kunnen we toekomen aan de volledige ontplooiing van onszelf. Volgens Maslow komt slechts een klein percentage van de mensheid toe aan volledige zelfontplooiing. Dit komt omdat mensen op vorige niveaus blijven steken. De jongeren die aankloppen bij de jongerenopvang komen vooral met een hulpvraag die te maken heeft met de eerste twee behoeften. Ze hebben behoefte aan bed, bad, brood en zoeken veiligheid van waaruit ze kunnen verder groeien naar hogere behoeften. ‘Hans heeft geen vaste verblijfplaats. Hij verblijft hier en daar wat. Hij werd al enkele malen opgenomen in de jongerenopvang. Telkens wanneer hij zich aanmeldt is zijn specifieke hulpvraag om zijn eerste behoefte te vervullen via de bed-bad-brood- functie.’

56

10 Besluit Vooraleer men een jongere in het opvangcentrum tracht te motiveren, moet er een duidelijk beeld worden geschept over zijn motivatieproblematiek. Pas wanneer men juist weet wat de motivatie belemmert, kan deze hindernis samen met de begeleid(st)er worden overwonnen. Om de jongere gemotiveerd te krijgen moet men geduldig en faserend te werk gaan. Men moet erop toezien dat de jongere niet teveel hooi op zijn vork neemt, een mislukking zal echter terug demotiverend werken. Zo is het aangeraden om met doelen te werken die op korte termijn realiseerbaar zijn, op die manier worden er succeservaringen gecreëerd die de jongere terug moed geven om door te streven naar zijn einddoel. Intussen wordt het zelfvertrouwen van de jongere opgekrikt. Dit is essentieel; als de jongere niet meer gelooft in zijn eigen mogelijkheden, dan zal hij er zeker niet geraken. Het is van groot belang dat de jongere bewust wordt dat hij zijn eigen leven kan leiden, dat allerhande situaties niet zomaar ontstaan, maar voorkomen uit gevolgen van eigen handelingen. Volgens Maslow is er slechts een klein deel die tot volledige zelfontplooiing komt, ze blijven steken op lagere niveaus. Dit is ook te merken bij de jongeren in het opvangcentrum; zij hebben eerst en vooral nood aan de primaire behoeften zoals onderdak, voedsel, warmte, liefde, regelmaat, stabiliteit; enz. Belangrijk is ook dat de relatie tussen de begeleid(st)er en jongere optimaal is, dit om de verstandhouding en het vertrouwen te versterken en te onderhouden.

57

Deel 6: Vragenlijsten 1 Bevraging bij andere jongerenopvangcentra Tijdens mijn stage vorig jaar merkte ik op dat de jongeren weinig motiveerbaar zijn. Ik vroeg mij af of dit ook een vaststelling was in andere jongerenopvangcentra. Er werd een vragenlijst opgesteld en contact opgenomen met verschillende jongerenopvangcentra. Hieronder vindt men de reacties terug. Vraag 1: Komen jullie vaak in contact met jongeren met een motivatieproblematiek? Het blijkt dat het merendeel van de jongeren die in een opvangcentrum worden opgenomen inderdaad minder gemotiveerd is. In sommige jongerenopvangcentra gebeurt er vóór de opname van de jongere al een selectie. Als er tijdens het intakegesprek opgemerkt wordt dat de jongere onvoldoende gemotiveerd is om iets te veranderen aan zijn situatie, dan wordt hij niet opgenomen. Ook let men er op wie tijdens de aanmelding contact opneemt met de jongerenopvang. Is het de jongere zelf die belt of is het een instantie die belt in zijn plaats? Er wordt gevraagd of de jongere zelf terug contact wil opnemen voor het plannen van een intakegesprek. Vaak is het zo dat ongeveer de helft van de jongeren niet terugbelt. Vraag 2: Hoe wordt de motivatieproblematiek bij de jongeren opgemerkt? Volgende antwoorden kwamen regelmatig terug: dat de jongeren in bed blijven liggen en niet op tijd gaan slapen dat ze vaak te laat komen op gemaakte afspraken of helemaal niet komen opdagen dat ze zich niet houden aan de leefregels dat ze het op orde brengen van hun administratie steeds gaan uitstellen dat ze niet op zoek gaan naar een zinvolle dagbesteding enz. Vraag 3: Hoe gaan jullie om met die motivatieproblematiek? Welke methodieken worden gehanteerd om de jongeren te motiveren? Proberen om de drempel voor de jongere te verlagen door bijvoorbeeld mee te gaan met de jongere naar verschillende instanties, zoals naar het OCMW, VDAB, of samen met de jongere te telefoneren. Op die manier wordt de jongere ook ondersteund. De prestaties van de jongere positief gaan bevestigen. Creëren van succeservaringen. Op die manier wordt de eigenwaarde van de jongere opgekrikt en ziet hij het al wat beter zitten. Weekplanning, dat de jongere samen met de individuele begeleid(st)er opmaakt. Op die manier probeert men structuur te gaan creëren voor de jongere. Een handelingsplan. Hierin staat wat de doelstellingen van de jongere zijn en hoe hij deze zal verwezenlijken. Wanneer er vanuit de begeleiding wordt opgemerkt dar er geen vooruitgang wordt geboekt dan wordt de jongere met zijn handelingsplan geconfronteerd. Ofwel wordt het handelingsplan bijgesteld naar wat realistischer is voor de jongere, ofwel moet hij zich dringend gaan herpakken. 58

Vraag 4: Wat zou aan de basis kunnen liggen van dit gedrag? De demotivatie bij de jongeren ontstaat niet tijdens hun verblijf in het opvangcentrum. De oorzaak ligt in het verleden. Dit kan zijn door druggebruik. Dan wordt de jongere verplicht om bij een drughulpverlener langs te gaan. Het kan ook zijn dat de jongere een laag zelfbeeld heeft. De meeste van hen hebben al zoveel mislukkingen meegemaakt in het verleden, dat ze er zelf niet meer in geloven. Het is dan belangrijk om met kleine stapjes vooruit te gaan en succeservaringen te creëren. Ook zijn er de problemen uit hun verleden die ze met zich meedragen. Het stellen van gedemotiveerd gedrag kan eveneens een manier zijn om aandacht te vragen. Weliswaar op een negatieve manier, maar ondertussen is de begeleiding wel met hen bezig.

59

2 Wat denken de jongeren zelf? Er werd nagaan wat de jongeren in het opvangcentra hier zelf over vonden. Ik stelde een vragenlijst op en had een gesprek met 5 jongeren. Vraag 1: Waarvoor ben je wel/niet overtuigd? De antwoorden waren hier sterk gelijklopend. Ze wilden hun school afmaken, een opleiding volgen of werk vinden. Ze vertelden me dat ze op die manier terug probeerden een nieuw leven op te bouwen. Ze wilden geld verdienen, alleen gaan wonen, alles op orde stellen en opnieuw beginnen met een schone lei. Ze wilden bewijzen aan anderen, vooral naar familie toe, dat ze het zelfstandig kunnen redden. Voor het uitvoeren van administratieve en huishoudelijke taken zijn ze minder gemotiveerd. Dit komt grotendeels omdat ze het niet begrijpen en het nooit hebben geleerd in de vroegere thuissituatie. Ze vertelden me dat ze vaak geconfronteerd worden met hun verleden en dat ze dan opnieuw de wilskracht verliezen om verder te gaan. Wanneer ze bijvoorbeeld geen werk vinden op de reguliere arbeidsmarkt of wanneer ze geen betaalbaar onderkomen vinden, dan verliezen ze de moed om verder te zoeken. Vraag 2: Hoe kan de begeleiding jullie opnieuw gaan motiveren? Hierop antwoorden ze dat de begeleiding hen moet aanmoedigen door onder andere de dingen die wel goed gaan positief te gaan benadrukken. Ze vertelden me dat het een stimulans is als de begeleiding hen ondersteunt bij een bezoek aan diensten. Ze hebben dan het gevoel dat ze er niet alleen voor staan. Tijdens mijn stage stelde ik vast dat de jongeren geen echte vrijetijdsbesteding hebben en zich vaak gaan vervelen. Nochtans worden de jongeren vanuit de jongerenopvang gestimuleerd om naar het fitnesscentrum te gaan, te fietsen, enz. Maar telkens opnieuw zitten ze voor de televisie of op de computer. Vraag 3: Wat doe je in je vrije tijd? Vooral televisie kijken en computer kwamen bij iedereen aan bod. Daarnaast was er nog iemand die graag naar de stad ging om er wat rond te hangen. Eén jongere wist mij te vertellen dat ze gedichten schrijft. Ze vertelde me dat het goede manier is om haar gevoelens te verwerken. Vraag 4: Wat deed je vroeger in je vrije tijd? Op die vraag kreeg ik twee verschillende antwoorden. Drie jongeren vertelden dat ze weggingen met „verkeerde‟ vrienden. Ze namen drugs en gingen rondhangen op straat. Nu willen ze geen contact meer met die vrienden van vroeger. Ze vertelden dat dit geen echte vrienden waren en dat ze daardoor op het slechte pad terecht kwamen. Ze willen ook geen nieuwe vriendenkring uitbouwen omdat ze geen vertrouwen meer hebben in anderen. Ze zijn bang om opnieuw met de „verkeerde‟ mensen in contact te komen. De andere twee jongeren vertelden dat ze nooit vrienden hebben gehad en altijd moesten binnen blijven. Ze zouden nu graag een vriendenkring uitbouwen, maar ze missen de sociale vaardigheden en durven niet.

60

Ikzelf zit al 15 jaar in de scouts en heb ook 8 jaar in de muziekschool gezeten. Een jeugdvereniging is voor mij persoonlijk belangrijk. Ik heb er veel geleerd over mezelf en anderen en heb er mijn vriendenkring uitgebouwd. Ik vroeg mij af of deze jongeren ooit in een vereniging hebben gezeten. Vraag 5: Heb je ooit in een jeugdbeweging gezeten, of een tekenacademie, muziekacademie, sportvereniging of iets anders? Er was één iemand die in een jeugdbeweging had gezeten tot zijn twaalfde. Hij vond dit heel leuk, maar hij mocht niet meer gaan van zijn moeder. Ik vroeg de anderen of ze het niet jammer vonden dat ze nooit in een vereniging hadden gezeten. Allemaal zeiden ze dat ze dit graag hadden gedaan, maar dat het te veel geld kostte en dus mochten ze niet.

61

3 Besluit Door middel van vragenlijsten te versturen naar verschillende jongerenopvangcentra kon er een algemener beeld worden geschetst over de motivatieproblematiek. Bij elk opvangcentra wordt erop toegezien in welke mate de jongeren gemotiveerd zijn en hoe men deze kan beïnvloeden. Opvallend waren de gelijkenissen in de antwoorden en er geen nieuwe zaken aan bod kwamen. Ook was te merken dat ieder bevraagd opvangcentra te kampen heeft met minder gemotiveerde jongeren. Elk jongerenopvangcentra tracht gelijkaardig de jongeren te verhelpen met hun motivatieproblematiek. Uit de antwoorden van de jongeren kan men afleiden dat de meeste streven naar een vaste woonst, een vaste job en een goedgevulde bankrekening. Door hun lage draagkracht is dit een hele onderneming! Als er een kleinigheidje fout loopt, heeft de jongere de neiging om op te geven en zodoende te hervallen. Naast deze streefdoelen willen de meeste jongeren niets te maken hebben met huishoudelijke en administratieve taken. Van thuis uit kregen ze meestal geen goed voorbeeld en zelf weten ze niet hoe eraan te beginnen. Deze verantwoordelijkheden zijn echter noodzakelijk en probeert men bij te schaven in het opvangcentrum. Op sociaal vlak willen de meeste jongeren geen contact meer leggen met hun oude vriendengroep door hun slechte invloeden. De meeste willen wel een nieuwe vriendenkring creëren maar missen hiervoor de nodige sociale vaardigheden. Daarnaast is het vertrouwen meestal zoek door eerdere, slechte contacten.

62

Deel 7: Algemeen besluit Algemeen kunnen we stellen dat de motivatieproblematiek vele achtergronden heeft. Zo speelt de omgeving, de opvoeding, de vriendengroep, enz. onrechtstreeks een rol bij de motivatie. Ook in het opvangcentrum zelf is de jongerengroep een belangrijke factor voor de motivatie. Als er vele jongeren slecht zijn ingesteld, wordt dit gedrag vlugger overgenomen en gaat zodoende de motivatie bij de anderen verloren. Dit jaar was er een groot verschil waarneembaar in vergelijking met de groep van vorig jaar in het opvangcentrum. Nu bestaat de groep uit vele volgzame jongeren, zo botst men als hulpverlener op minder weerstand. Wanneer de jongere niet gemotiveerd is om verandering te realiseren, kan dit demotiverend werken voor de begeleid(st)er, dit is dan ook een mogelijke valkuil waarmee de begeleid(st)er moet rekening houden. Geduld is hier een belangrijke factor voor de begeleid(st)er. Na de literatuurstudie omtrent de doelgroep kunnen we concluderen dat de jongeren in het opvangcentrum vaak een complexe problematiek met zich meedragen. Elk van hen heeft een eigen specifieke problematiek en een daaraan verbonden hulpvraag, maar toch zijn er een aantal gemeenschappelijk kenmerken. Zo werd iedere jongere geconfronteerd met achteruitstelling op een of meerde vlakken. Het is belangrijk om als begeleid(st)er een zicht te krijgen om de achtergrond van de motivatieproblematiek. Zo kan men nagaan wat de motivatie bij de jongere belemmert. Men kan niet iedere jongere op een gelijke manier behandelen en benaderen. Om de vraag te kunnen beantwoorden “hoe men de jongere in de begeleiding kan motiveren” moet men weten wat motivatie inhoudt. Men kan zowel intern als extern worden gemotiveerd. De meeste jongeren in het opvangcentrum hebben weinig interne motivatie. Dit komt grotendeels door de problematische thuissituatie en de vele negatieve ervaringen uit het verleden, waar ze met veel mislukkingen te maken kregen. Daarom is het belangrijk dat vanuit de omgeving en de begeleid(st)er de jongeren voldoende worden gemotiveerd (externe motivatie). Slechts wanneer de jongere merkt dat hij zelf iets kan verwezenlijken, kan de interne motivatie groeien. Jammer genoeg bereikt men het doel niet enkel met motivatie, de jongeren moeten volhouden en niet opgeven bij een tegenslag. De draagkracht moet dus worden versterkt zodat de jongeren gemotiveerd blijft om zijn einddoel te bereiken. Om de draagkracht groot genoeg te maken, moet de jongere beschikken over een goede portie zelfvertrouwen. Via het creëren van succeservaringen kan het zelfvertrouwen bij de jongere groeien. In deel 5 worden vooral een aantal tips weergegeven die in de begeleiding kunnen gehanteerd worden om de jongere te gaan motiveren. Zo is het belangrijk om eerst en vooral na te gaan wat de motivatie belemmert. Men moet zicht krijgen op de achtergrond van de motivatieproblematiek. Ook is het belangrijk om toekomstperspectieven aan te wenden via het creëren van doelen op maat voor de jongere. Het is aangeraden om met doelen te werken die op korte termijn realiseerbaar zijn, op die manier worden er succeservaringen gecreëerd die de jongere opnieuw moed geven om verder te streven naar het einddoel.

63

De relatie tussen de begeleid(st)er en de jongere moet optimaal zijn en dit om de verstandhouding te versterken en te onderhouden. Doordat de hulpverlening plaatsvindt in een residentiële setting, zijn er vele regels van toepassing voor de jongere. De vertrouwensrelatie kan in het gedrang komen wanneer de begeleid(st)er moet optreden als regelbewaker. Om de vraag te kunnen beantwoorden of het inderdaad zo is dat de jongeren in een opvangcentrum minder gemotiveerd zijn, werd er een vragenlijst opgesteld en contact opgenomen met verschillende jongerenopvangcentra. Opvallend waren de gelijkaardige antwoorden. Vanuit de antwoorden kunnen we besluiten dat de jongeren in een opvangcentrum inderdaad minder gemotiveerd zijn. Jammer dat er geen nieuwe zaken aan bod kwamen in de antwoorden.

64

Deel 8: Bijlagen Bijlage 1: aanmeldingsformulier

65

Bijlage 2: kennismakingsgesprek

66

67

68

69

Bijlage 3: Intakegesprek en handleiding bij intakegesprek

70

71

72

73

74

75

Bijlage 4: Handelingsplan

76

77

Bijlage 5: Heimlerschaal

78

79

Bijlage 6: Weekschema

80

Literatuurlijst Boeken Altenburg, E, Van Hecke, P en Schuiten S, Werken met motivatie. Een praktische gids voor individu, team en organisatie, Kluwer, 2003. CASSELMAN, J, Met vallen en opstaan. Motivatiebevordering en terugvalpreventie bij verslavingsproblemen, Leuven, Garant, 2001, tweede druk. CRAEYENEST, P, De levensloop van de mens. Inleiding in de ontwikkelingspsychologie, Acco, Leuven, 2004, zevende druk. KLOMP, M, KLOOSTERMAN, P en KUIJVENHOVEN, T, Aan de gang. Motiveren van vastgelopen jongeren voor werk en scholing, Amsterdam, SWP, 2002 MASLOW, A, Motivatie en persoonlijkheid, Lemniscaat, Rotterdam, 1981, vierde druk. MENXEL, G, LESCRAUWAET D, PARYS I, Verbinding Verbroken. Thuisloosheid en Algemeen Welzijnswerk in Vlaanderen. Berchem, 2004, tweede druk. Platvoet, L, Zonder vaste woon- of verblijfplaats. Gesprekken met thuisloze jongeren, De Balie BPJK, 1988. VAN REGENMORTEL, T, Maatzorg. Een methodiek voor het begeleiden van kansarmen, Leuven, Acco, 1996.

Internet www.caw.be www.cawstimulans.be http://home.wanadoo.nl/a.heer/Maslow.htm www.thuisloos.be

81

Ongepubliceerde werken DEKYVERE, L, Fasering van het verblijf, Moorslede, CAW Stimulans. Passage 9 folder, Kortrijk, CAW Stimulans. WILLAERT, D, Voorstellingsbrochure van het opvang- en begeleidingscentrum Passage 9, Kortrijk, CAW Stimulans, 1996. Beleidsplan 2006/2008, CAW Stimulans.

Artikel SERRIEN, L, Jongvolwassenen op de dool, De Standaard, 28 oktober 2003.

82