Voorwoord dagvoorzitter Nederlandse vestigingsklimaat: onweer in de lucht? Prof. dr. J.P. Boer
binnen- en buitenlandse investeringen (wat iets anders is dan ‘doorstroominvesteringen’). Van oudsher heeft
Het Nederlandse vestigingsklimaat voor multinationals
Nederland een aantrekkelijk vestigingsklimaat gehad,
verandert de laatste jaren sneller dan fiscale klimatologen
waarbij de bekende fiscale ingrediënten zijn: een
ooit hadden kunnen voorspellen. Voor belastingadviseurs
uitgebreid verdragennetwerk, de afwezigheid van
van de ‘klassieke schnitt’ waait al langere tijd een ongure
bronheffingen op rente- en royaltybetalingen, een
wind. Deze zuidenwind voert beurtelings vanuit Brussel
degelijke deelnemingsvrijstelling en goed functionerende
– alwaar de Europese Commissie zetelt – onweersbuien
rulingpraktijk. Een gedeelte van deze voorsprong
aan en vanuit Parijs – waar de OESO is gevestigd – worden
is Nederland door de jaren heen wel kwijt geraakt.
regelmatig donderslagen gemeld. De EUneerslag neemt veelal de vorm aan van rapporten, beschikkingen, richtlijnen, informatieverzoeken etc. Concreet voorbeeld daarvan is de (aangepaste) algemene antimisbruikbepaling in de Moeder-dochterrichtlijn die per 1 januari 2016 in de wetgeving van de lidstaten dient te zijn geïmplementeerd. Daarnaast beheerst de staatssteundiscussie al enige tijd de fiscale praktijk en wordt in Europa onverminderd ingezet op de aanpak van Tax Fraud & Tax Evasion. Het valt te voorzien dat de Europese initiatieven nog wel even zullen aanhouden. Dreigender is misschien nog wel het hogedrukfront dat inmiddels uiterst zorgvuldig door de OESO is opgebouwd. Volgens de (weers)verwachting zijn aan het einde van dit jaar alle eindrapporten in het kader van het project Base Erosion and Proft Shifting (BEPS) gereed en is het wachten op de daadwerkelijke invoering van de vele voorstellen en aanbevelingen. Want ook al is het mandaat van de OESO in politieke en juridische zin beperkt te noemen, het is duidelijk dat het omvangrijke BEPS-project gevolgen gaat
‘’De omvang, overgave en voortvarendheid waarmee tot heden aan het BEPS project is gewerkt, doen vermoeden dat deze bui niet zomaar zal overwaaien.’’
hebben voor de bestaande internationale fiscale praktijk. Bovendien werkt de OESO nadrukkelijk zelf aan een basis voor implementatie van de eigen voorstellen. In dat kader wordt gewerkt – als één van de 15 actiepunten – aan
Ook andere landen hebben inmiddels een goed
het creëren van een multilateraal verdragsinstrument
ontwikkeld verdragennetwerk en als gevolg van vele
waarmee op eenvoudige wijze aanpassingen in de
antimisbruikmaatregelen (in de vennootschapsbelasting,
duizenden bestaande bilaterale belastingverdragen
dividendbelasting, maar ook in belastingverdragen)
kunnen worden doorgevoerd. De omvang, overgave en
is Nederland lang niet altijd meer het land dat bij
voortvarendheid waarmee tot heden aan het BEPS-project
buitenlandse investeerders automatisch bovenaan het
is gewerkt, doen vermoeden dat deze bui niet zomaar zal
lijstje staat.
overwaaien. Het is dan ook begrijpelijk dat vanuit de Hollandse Wat betekent dit alles nu voor Nederland? Zoals bekend,
koopmansgeest wordt gezocht naar andere
is Nederland een betrekkelijk klein land met een open
mogelijkheden om op fiscaal gebied onderscheidend te
economie. Die economie is sterk gebaat bij ongehinderde
zijn.
3
Prof. dr. J.P. Boer is hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit Leiden en hoofd van de afdeling Belastingrecht. Zijn specialisaties liggen op het terrein van de inkomsten- en vennootschapsbelasting. Hij is gepromoveerd op de fiscale aspecten van de Anglo-Amerikaanse trust. Tevens is hij annotator bij de jurisprudentietijdschriften BNB en NTFR, vaste medewerker van onder meer WFR en NDFR en verzorgt lezingen
4
en cursussen. Daarnaast is hij mede-eigenaar van Lubbers & Boer B.V., beschermheer van fiscaalrechtelijk dispuut Pecunia Non Olet en rechterplaatsvervanger in de Rechtbank Noord-Holland.
die overheden – als aanjager – spelen. Het bieden van onderdak aan brievenbusmaatschappijen, het verlenen van de deelnemingsvrijstelling voor betalingen die bij de betaler in aftrek zijn gebracht (hybride leningen) en het geassocieerd worden met taxplanningsstructuren Daarbij is het tegenwoordig lang niet gemakkelijk om met
(met tot de verbeelding sprekende namen Double Irish
behulp van fiscale incentives, denk aan R&D-faciliteiten,
With A Dutch Sandwich) maken dat Nederland soms
iets aan te bieden dat door de Europeesrechtelijke beugel
met argusogen wordt bekeken. Het maatschappelijke
kan. Het verwijt van Harmful Tax Competition is snel
sentiment loopt nog hoger op, indien daarbij in
gemaakt.
aanmerking wordt genomen dat door tax planning de belastingopbrengsten in ontwikkelingslanden onder
Voorts is de opvatting over de toelaatbaarheid van
druk staan. Populaire media – van internet tot televisie –
fiscale planning de afgelopen jaren stevig gekanteld
besteden dan ook op indringende wijze aandacht aan dit
en daarbij is ook nadrukkelijk aandacht voor de rol
thema.
5
‘’Als belastingbesparing mag, dan hoeft het nog niet’’
Nederland vestigingsland worstelt met dit imago, maar
zouden betalen, terwijl zij dat wel doen! Hoe kan het dat
dat geldt voor meer landen. Ook landen als Luxemburg,
multinationals die overal langs de snelweg te zien zijn, of
Ierland en Zwitserland staan in de schijnwerpers. Telkens
op televisie met dure commercials, in Nederland (of elders)
weer is de vraag in hoeverre dit terecht is. Beantwoording
geen winstbelasting zouden betalen? Multinationals
van deze vraag is niet gemakkelijk. Traditioneel
zouden de mogelijkheid hebben vrijwel ongebreideld aan
wordt de afweging geplaatst in een soort driehoek.
belastingontwijking te doen, terwijl de lokaal gevestigde
Vanuit de eerste invalshoek, die van de internationaal
middenstand geen kant uit kan en het volle pond betaalt.
opererende bedrijven, zijn belastingen in eerste instantie
Anderzijds, het moet gezegd worden, staan veel van de
een kostenpost. Hoezeer bedrijven tegenwoordig
klagende consumenten (niet alle!) in de rij om bij deze
ook aandacht besteden aan afwegingen omtrent de
zelfde multinationals – bij voorkeur tegen de laagst
aanvaardbaarheid van tax planning, uiteindelijk moet
mogelijke prijs – inkopen te doen.
de tent wel blijven draaien! De tweede invalshoek is die van de diverse overheden. Zij schipperen tussen
De discussie is dus niet gemakkelijk te ontrafelen. De
het binnenhalen van voldoende belastingopbrengsten
drie genoemde deelbelangen lopen namelijk soms
enerzijds en een aantrekkelijk vestigingsklimaat
parallel, maar gaan nog vaker tegen elkaar in. Het is
anderzijds. In de recente geschiedenis heeft dat vooral
‘speltheoretisch’ een typisch voorbeeld van een spel
geleid tot grondslagverbreding en -bescherming in
met meer deelnemers. Het vinden van een evenwicht is
combinatie met lagere (statutaire) tarieven. Hierdoor zijn
afhankelijk van de (non)coöperatie van de verschillende
mobiele grondslagen steeds meer in het voordeel geraakt.
deelnemers aan het spel. Als hierbij voor ogen wordt
De laatste invalshoek is die van ‘de maatschappij’.
gehouden dat de spelers niet op een nationaal, maar internationaal podium opereren (met verschillende
De maatschappij (burgers, non-profitorganisaties,
achtergronden, economische situaties, geografische en
MKB-ondernemingen etc.) lijkt het slecht verteerbaar te
demografische kenmerken etc.), is het niet verwonderlijk
vinden dat multinationale ondernemingen – zo begrijpen
dat het internationale belastingdebat vaak een moeizame,
zij althans uit de media – niet of nauwelijks belasting
circulaire discussie oplevert.
6
Wat het debat in mijn ogen in ieder geval weinig verder
Wat helpt dan wel? Een belangrijke eerste stap zou
brengt, zijn opmerkingen van de strekking: ‘Politici (of:
zijn om ruiterlijk te erkennen dat het internationale
burgers, afhankelijk van welke partij onder vuur ligt)
belastingrecht aan revisie toe is. Het ‘klassieke IBR’ heeft
begrijpen internationale fiscale structuren gewoon niet.’
geen gelijke tred kunnen houden met de snelheid van
Daarmee wordt mijns inziens ten onrechte de suggestie
maatschappelijke ontwikkelingen. Van ‘digitale economie’
gewekt dat het noodzakelijk zou zijn de technische
tot de toegenomen internationale mobiliteit van kapitaal
finesses van een geavanceerde belastingstructuur te
(en winst), het internationale belastingrecht heeft een
doorgronden voordat men iets van de uitkomst zou
inhaalslag te maken. In dat opzicht is BEPS misschien niet
mogen vinden. Voor alle mensen die daarin nog geloven:
veel meer dan het wegwerken van een portie achterstallig
de door Pascal Saint-Amans (Director, Centre for Tax Policy
onderhoud.
and Administration van de OESO) ontwikkelde ‘smell test’ bevat een ontnuchterende logica: als bijvoorbeeld
Lastiger is het bepalen van de tweede stap. Welke kant
voor fiscale doeleinden winsten worden verschoven naar
moet het internationale belastingrecht uit? Is meer
een locatie waar evident niets gebeurt, dan zit daar een
transparantie de oplossing, bijvoorbeeld ten aanzien
luchtje aan. Op dit punt is meer transparantie – meer
van de veelal als ‘geheimzinnig’ ervaren tax rulings? Op
inzicht in de achterliggende belastingstructuur – dan ook
dit punt lijkt Nederland een progressieve lijn te hebben
volstrekt zinloos. Het gaat om de uitkomst, en die wordt
ingezet (zoals het delen van tax rulings met de Duitse
onwenselijk bevonden. En als de uitkomst past binnen
fiscus). Maar hoe zit het daarbij met aanpalende zaken als
(en dus het gevolg is van) de huidige regels, dan moeten
privacy en (voortvarendheid bij) onderling overleg?
die regels worden veranderd, aldus Saint-Amans (bekijk de Online Course van de Universiteit Leiden, ‘Rethinking
Is harmonisatie van belastinggrondslagen wenselijk en
International Tax Law’, module 6.1, op www.coursera.org).
haalbaar? Kijkend naar Europa, is vooral sprake van
Ik kan mij goed voorstellen dat deze logica aardig aansluit
negatieve harmonisatie (via uitspraken van het HvJ EU
bij de publieke opinie.
over de verkeersvrijheden en staatssteun). Positieve
‘’De omvang, overgave en voortvarendheid waarmee tot heden aan het BEPS project is gewerkt, doen vermoeden dat deze bui niet zomaar zal overwaaien.’’
‘’De ‘smell-test’: als bijvoorbeeld voor fiscale doeleinden winsten worden verschoven naar een locatie waar evident niets gebeurt, dan zit daar een luchtje aan’’
harmonisatie (via verordeningen, richtlijnen etc.) loopt
een moderne invalshoek te zijn, maar roept tegelijkertijd
vaak moeizaam door een gebrek aan eenstemmigheid.
vragen op omtrent legitimiteit (‘wiens ethische inzicht
Maar negatieve integratie leidt uit de aard der zaak
is leidend en waarom eigenlijk?’) en uniformiteit (‘hoe
niet tot gelijkschakeling/afstemming van diverse
wordt voorkomen dat iedereen iets anders doet?’). En
nationale belastingstelsels. Het haalt alleen de rotte
gaat het bedrijven eigenlijk wel om het naleven van
appels uit de mand, maar dat betekent niet dat de
ethische normen, of is het niets meer dan het voorkomen
achtergebleven exemplaren op elkaar (gaan) lijken.
van reputatieschade? Als iemand ethische normen zou
Voor zover harmonisatie binnen de Europese Unie al
moeten vertalen naar regels, lijkt de wetgever toch wel de
zou lukken, kan men zich afvragen hoe het dan zit
aangewezen persoon… (maar dat brengt ons weer terug
met alle landen daarbuiten. Richtlijnen over transfer
bij af).
pricing op OESOniveau zorgen weliswaar voor een meer eensluidende benadering, maar zijn (zelfs op dat kleine
Maar de meest interessante vraag die u zich vandaag
deelterrein) niet bindend. En op welke wijze kan bij dit
kunt stellen, is: Wat is eigenlijk mijn positie in dit debat?
alles rekening worden gehouden met de belangen van
Op welke wijze vind ik dat zou moeten worden gezocht
opkomende economieën en ontwikkelingslanden? Het zijn
naar de antwoorden op de hiervóór gepresenteerde
moeilijk te beantwoorden vragen.
vragenwolk? Laat u inspireren door de sprekers tijdens het LOF Congres 2015 te Leiden.
Weer een andere invalshoek stelt de invloed van ethische normen in het (internationale) belastingrecht centraal.
Waarschijnlijk lukt het niet alle vragen te beantwoorden,
Het gaat in die benadering niet alleen om de letter van de
maar hopelijk wel om de lucht te klaren!
wet (of het verdrag), maar ook om de geest daarvan. Als belastingbesparing mag, dan hoeft het nog niet. Dat lijkt
Ik wens u een geslaagd symposium toe.
7
