I
Inhoud
Voorwoord
1
Beeldvorming
5
1 Inleiding 7 2 Beeldvorming over oudere zorgvragers 8 2.1 Vitale oudere zorgvrager 8 2.2 Pregeriatrische zorgvrager 9 2.3 Geriatrische zorgvrager 9 2.4 Psychogeriatrische zorgvrager 11 3 Beeldvorming over zorg aan oudere zorgvragers 12 3.1 Ontwikkeling van de geriatrische verpleegkunde 13 3.2 Zorgprogramma voor de geriatrische patiënt 16 3.2.1 Dienst geriatrie 18 3.2.2 Geriatrisch dagziekenhuis 19 3.2.3 Interne liaison 20 3.2.4 Externe liaison 21 3.2.5 Geriatrisch consult 23 3.3 Omgaan met passiviteit 23 3.3.1 Situering van PDL ® , comfortzorg, ActinPas 24 3.3.2 PDL ® - factoren 25 4 Besluit 31 5 Verwerkingsopdrachten 32 Referentielijst 36 Trefwoorden beeldvorming 38 Hoofdstuk 1: Kenmerken van de geriatrische patiënt 39 1 Inleiding 2 Verminderde homeostase 2.1 Homeostase op oudere leeftijd
DE OUDERE BOEKDEEL 2-proef5.indd 1
43 44 44
9/01/14 14:27
II
BOEKDEEL 2 GERIATRISCHE VERPLEEGKUNDE CAPITA SELECTA
2.2 Homeostatische uitdagingen op oudere leeftijd 46 2.2.1 Verlaagde omgevingstemperatuur 47 2.2.2 Verhoogde omgevingstemperatuur 47 2.2.3 Orthostase 48 3 Andere presentatie van ziekten 48 4 Multipathologie 51 5 Geriatrische reuzen 52 6 Complicaties van geriatrische pathologie 53 6.1 ‘Cascade breakdown’ 54 6.2 Trage reconvalescentie 54 6.3 Somato-psycho-sociale verwevenheid 54 7 Polyfarmacie 55 7.1 Stappen voor succesvol medicatiegebruik 56 7.2 Leeftijdsgebonden veranderingen in farmacokinetiek 61 7.2.1 Biologische beschikbaarheid 62 7.2.2 Distributie 63 7.2.3 Klaring 65 7.2.4 Halfwaardetijd 69 7.3 Leeftijdsgebonden veranderingen in farmacodynamiek 70 7.4 Conclusie 70 8 Frailty 71 8.1 Definiëring 71 8.2 Frailty-fenotype 72 8.3 Frailty-index 74 9 Conclusie 74 10 Verwerkingsopdrachten 76 Referentielijst 80 Trefwoorden kenmerken geriatrische patiënt 83 Hoofdstuk 2: Comprehensive geriatric assessement 1 Inleiding 2 Bronnen voor comprehensive geriatric assessement 2.1 Klinisch oog 2.2 Anamnesegesprek 2.2.1 Vormelijke aandachtspunten 2.2.2 Inhoudelijke aandachtspunten 2.3 Heteroanamnesegesprek 2.4 Lichamelijk en aanvullend onderzoek 2.4.1 Lichamelijk onderzoek 2.4.2 Aanvullend onderzoek 2.5 Laboratoriumonderzoek 2.6 Meetschalen
DE OUDERE BOEKDEEL 2-proef5.indd 2
87 91 94 94 95 96 97 99 100 101 103 103 105
9/01/14 14:27
INHOUD
III
3 Componenten van comprehensive geriatric assessment 107 3.1 Visuele beperkingen 107 3.1.1 Snellen-test 108 3.1.2 Visusscreening volgens de Vlaamse praktijkrichtlijn valpreventie 108 3.1.3 Activities of Daily Vision Scale 109 3.1.4 Gerichte observatie 109 3.2 Auditieve stoornissen 109 3.2.1 Screenende vraag 109 3.2.2 Fluisterspraaktest 110 3.2.3 Hearing Handicap Inventory for the Elderly-Screening version 110 3.2.4 Gerichte observatie 110 3.3 Medicatie 110 3.4 Malnutritie 111 3.4.1 Antropometrische en biologische gegevens 113 3.4.2 Short Nutritional Assessment Questionnaire for 65+ 114 3.4.3 Mini Nutritional Assessment 114 3.4.4 Mini Nutritional Assessment Short Form 115 3.4.5 Malnutrition Universal Screening Tool 115 3.5 Urinaire incontinentie 116 3.5.1 Screenende vraag 116 3.5.2 The three incontinence questions 116 3.5.3 International Consultation on Incontinence Questionnaire-Short Form 117 3.5.4 prafab-score 118 3.6 Evenwicht- en mobiliteitsproblemen en vallen 118 3.7 Pijn 119 3.7.1 Verbale beoordelingsschaal 119 3.7.2 Visueel analoge schalen 119 3.7.3 Observatieschalen 120 3.8 Cognitief functioneren 121 3.8.1 Mini Mental State Examination 122 3.8.2 Cambridge Cognitive Examination 123 3.8.3 Seven Minute Screen 124 3.8.4 Alzheimer Disease Assessment Scale-cognitieve sectie 124 3.8.5 Montreal Cognitive Assessment 124 3.8.6 Clock drawing test, kloktest of kloktekentest 125 3.8.7 Set test 125 3.8.8 Mini-Cog 125 3.9 Affectief functioneren 127 3.10 Functionele status 127 3.10.1 badl, iadl en aadl 127 3.10.2 Katzschaal 128 3.11 Omgeving 129 3.12 Sociale ondersteuning 130
DE OUDERE BOEKDEEL 2-proef5.indd 3
9/01/14 14:27
IV
BOEKDEEL 2 GERIATRISCHE VERPLEEGKUNDE CAPITA SELECTA
3.12.1 Inschatting van de voorbereiding op mantelzorg 131 3.12.2 Inschatting van de belasting van de mantelzorger 132 3.13 Economische evaluatie 133 3.14 Spiritualiteit 134 3.15 Advance directives 134 4 Verwerkingsopdrachten 135 Referentielijst 139 Trefwoorden comprehensive geriatric assessement 142 Hoofdstuk 3: Vallen 143 1 Inleiding 147 2 Vallen in cijfers 148 3 Gevolgen van vallen 149 4 Etiologie van vallen 151 4.1 Risicofactoren voor vallen 151 4.1.1 Intrinsieke factoren 152 4.1.2 Medicatie 155 4.1.3 Uitdagingen voor de posturale controle 155 4.1.4 Mediërende factoren 156 4.2 Risicofactoren voor letsels 156 5 Valpreventie 157 5.1 Valpreventie bij thuiswonende ouderen 158 5.1.1 Mono- of multifactorieel? 158 5.1.2 Kenmerken van succesvolle strategieën 159 5.1.3 Praktijkrichtlijn ‘Valpreventie bij thuiswonende ouderen’ 160 5.2 Valpreventie bij ouderen in woonzorgcentra 163 5.2.1 Specificiteit van de setting 163 5.2.2 Praktijkrichtlijn ‘Valpreventie in woonzorgcentra’ 164 5.3 Valpreventie bij geriatrische patiënten opgenomen in het ziekenhuis 167 5.3.1 stratify 168 5.3.2 Praktijkrichtlijn ‘Valpreventie bij geriatrische patiënten opgenomen in het ziekenhuis’ 169 6 Conclusie 170 7 Verwerkingsopdrachten 171 Referentielijst 177 Trefwoorden vallen 179 Hoofdstuk 4: Delirium 181 1 Inleiding 2 Omschrijving 2.1 dsm-criteria toegelicht 2.1.1 Bewustzijnsstoornis
DE OUDERE BOEKDEEL 2-proef5.indd 4
185 186 186 188
9/01/14 14:27
INHOUD
V
2.1.2 Verandering in cognitieve functie of waarnemingsstoornis 189 2.1.3 Acuut en fluctuerend verloop 191 2.1.4 Onderliggende lichamelijke oorzaak 192 2.2 Andere kenmerken 193 2.3 Uitingsvormen van delirium 193 3 Delirium is ernstig 196 3.1 Delirium in cijfers 196 3.2 Gevolgen van delirium 197 3.3 Herkenning van delirium 200 4 Pathofysiologie en etiologie 202 4.1 Pathofysiologie 202 4.2 Etiologie 203 5 Diagnose 207 5.1 Diagnose van de onderliggende oorzaak 207 5.2 Diagnose van het delirium 209 5.2.1 Cognitief functioneren vóór het vermoedelijke delirium 209 5.2.2 Cognitieve beoordeling 210 5.2.3 Differentiaal diagnose 213 6 Behandeling 215 6.1 Behandeling van de onderliggende oorzaak 216 6.2 Behandeling van het delirium 216 6.2.1 Non-farmacologische behandeling 217 6.2.2 Farmacologische behandeling 222 7 Preventie 224 8 Conclusie 226 9 Verwerkingsopdrachten 228 Referentielijst 233 Trefwoorden hoofdstuk delirium 235 Hoofdstuk 5: Depressie 237 1 Inleiding 243 2 Omschrijving 244 2.1 dsm-criteria voor depressie 245 2.1.1 dsm-iv-tr 245 2.1.2 dsm-5 tm 246 2.2 Subtypes van depressie bij ouderen 248 3 Depressie op oudere leeftijd is ernstig 252 3.1 Depressie op oudere leeftijd in cijfers 252 3.2 Gevolgen van depressie op oudere leeftijd 254 3.3 Depressie op oudere leeftijd wordt vaak niet goed begrepen 257 4 Verklaringsmodellen voor depressie op oudere leeftijd 260 4.1 Biopsychosociaal model 260 4.1.1 Biologische factoren 261
DE OUDERE BOEKDEEL 2-proef5.indd 5
9/01/14 14:27
VI
5
6
7 8 9
10
BOEKDEEL 2 GERIATRISCHE VERPLEEGKUNDE CAPITA SELECTA
4.1.2 Psychologische factoren 263 4.1.3 Sociale factoren 264 4.2 Stresskwetsbaarheidsmodel 266 Verpleegkundige beoordeling van depressie bij ouderen 267 5.1 Systematische beoordeling 267 5.1.1 Detecteren van risicofactoren en hoogrisicogroepen 267 5.1.2 Screening 268 5.1.3 Gerichte geïndividualiseerde depressiebeoordeling 268 5.2 Meetinstrumenten 269 5.2.1 Case finding 270 5.2.2 Vragenlijsten 270 5.2.3 Gedragsobservatieschalen 273 5.3 Differentiaal diagnostische overwegingen 274 5.3.1 Depressie en dementie 274 5.3.2 Depressie en rouw 277 Behandeling van depressie op oudere leeftijd 278 6.1 Medisch-biologische interventies 279 6.1.1 Farmacologische behandeling 279 6.1.2 Elektroconvulsietherapie 285 6.1.3 Beweging 287 6.2 Psychotherapeutische interventies 287 6.2.1 Gedragstherapie 288 6.2.2 Cognitieve gedragstherapie 289 6.2.3 Interpersoonlijke psychotherapie 290 6.2.4 Psychodynamische psychotherapie 290 6.2.5 Oplossingsgerichte en probleemoplossende psychotherapie 291 6.2.6 Narratieve therapie 291 6.2.7 Reminiscentie en life-review 292 6.2.8 Eclectische therapie 293 6.3 Steunende en structurele interventies 293 Verpleegkundige behandeling van depressie bij ouderen 295 Preventie van depressie bij ouderen 303 Suïcide bij ouderen 306 9.1 Situering 306 9.2 Inschatten van het risico 308 9.2.1 Observatie 308 9.2.2 Accumulatie van risicofactoren 309 9.2.3 Bevragen van zelfmoordgedachten en -plannen 311 Verwerkingsopdrachten 315 Referentielijst 320 Trefwoorden hoofdstuk depressie 324
DE OUDERE BOEKDEEL 2-proef5.indd 6
9/01/14 14:27
INHOUD
VII
Hoofdstuk 6: Dementie 325 1 Inleiding 331 2 Medisch model 334 2.1 Vormen van dementie 334 2.1.1 Ziekte van Alzheimer (ad) 335 2.1.2 Vasculaire dementie (VaD) 340 2.1.3 Frontotemporale dementie (ftd) 341 2.1.4 Lewy-body-dementie (dlb) en Parkinson Dementie Complex (pdd) 343 2.2 Risicofactoren 346 2.2.1 Leeftijd 347 2.2.2 Geslacht 347 2.2.3 Genetische factoren 348 2.2.4 Opleiding 349 2.2.5 Etniciteit 349 2.2.6 Verwondingen aan het hoofd 350 2.2.7 Cardiovasculaire risicofactoren 350 2.2.8 Depressie 354 2.2.9 Mild cognitief impairment en ad 354 2.2.10 Alcohol, voeding en leefstijlfactoren 354 2.3 Farmacologische behandeling 356 2.3.1 Farmacologische behandeling van de cognitieve stoornissen 357 2.3.2 Farmacologische behandeling van gedragsproblemen 362 2.3.3 Farmacologische behandeling van co-existerende depressie 368 2.4 Conclusie 369 3 Gevolgenmodel 369 3.1 Diagnostische criteria 370 3.2 Verstoorde informatieverwerking 372 3.2.1 Verstoorde input 372 3.2.2 Verstoorde opslag 373 3.2.3 Verstoorde verwerking 376 3.2.4 Verstoorde output 377 3.3 Fasemodellen 377 3.4 Realiteitsoriëntering 378 3.5 Huidige therapeutische mogelijkheden 380 3.6 Conclusie 383 4 Psychosociaal model 384 4.1 Theoretische psychosociale kaders 385 4.1.1 Validation – Feil 385 4.1.2 Herstel van de relatie met de omgeving – Warners 388 4.1.3 Progressively Lowered Stress Treshold – Hall & Buckwalter 389 4.1.4 Gehechtheidstheorie – Miesen 392 4.1.5 Adaptatie-copingmodel – Dröes 393
DE OUDERE BOEKDEEL 2-proef5.indd 7
9/01/14 14:27
VIII
BOEKDEEL 2 GERIATRISCHE VERPLEEGKUNDE CAPITA SELECTA
4.1.6 Person centered care – Kitwood 396 4.1.7 Persoonsgerichte belevingsgerichte zorg – Verdult 402 4.1.8 Unmet needs-model – Cohen-Mansfield 410 4.1.9 Geïntegreerde belevingsgerichte zorg – van der Kooij 411 4.1.10 respect-zorgkader – Abrahams 414 4.2 Psychosociale interventies bij dementie 417 4.2.1 Psychosociale interventies voor de persoon met dementie 419 4.2.2 Psychosociale interventies voor de mantelzorger 424 4.2.3 Psychosociale interventies voor de dyade patiënt en mantelzorger 429 4.3 Conclusie 431 5 Op naar een nieuw model van dementie? 431 5.1 Biopsychosociaal model 432 5.2 dsm-5TM 433 5.3 Opkomst van het narratieve model 436 5.4 Framing en reframing dementie 437 5.4.1 ‘scheiding lichaam-geest’ versus ‘eenheid lichaam-geest’ 439 5.4.2 ‘vijandige indringer’ versus ‘vreemde reisgezel’ 440 5.4.3 ‘wetenschapsgeloof’ versus ‘veroudering als natuurlijk proces’ 440 5.4.4 ‘angst voor de dood’ versus ‘carpe diem’ 441 5.4.5 ‘ouder-kind’ versus ‘ieder op zijn beurt ouder én kind’ 441 5.4.6 ‘voor wat, hoort wat’ versus ‘de Goede Moeder’ 442 6 Verwerkingsopdrachten 443 Referentielijst 452 Trefwoorden hoofdstuk dementie 457
DE OUDERE BOEKDEEL 2-proef5.indd 8
9/01/14 14:27
