Ouderinformatiebrief:
Motorische schrijfproblemen & kinderfysiotherapie
Het belang van schrijven Schrijven is een manier om te communiceren en om je creatief te uiten. Daarom is schrijven belangrijk in de ontwikkeling van uw kind. Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat schrijven een vaardigheid is die belangrijk is voor het ondersteunen van het leren lezen. Het onthouden van letters lukt beter als het kind deze letters geschreven heeft in plaats van alleen gelezen. Het leren lezen en schrijven zijn aan elkaar gekoppeld. Hoe vaak komen schrijfproblemen voor? Een kind is op school 60 tot 65 % van de tijd bezig met fijnmotorische vaardigheden, zoals knippen en plakken en schrijfactiviteiten. Motorische schrijfproblemen komen veel voor. Cijfers in de literatuur variëren van 5 tot 25%. Dit wil zeggen dat in een klas van 20 leerlingen bij 1 tot 5 leerlingen schrijfproblemen voorkomen. Soms zult u de term ‘dysgrafie’ tegenkomen als er problemen met het schrijven bestaan. Dysgrafie betekent: een stoornis in de normale ontwikkeling van de motorische schrijfvaardigheid. Onderverdeling van schrijfproblemen in groepen Schrijven op zich is een ingewikkelde vaardigheid waarbij veel onderliggende processen een rol spelen. Doordat er veel schakels in het proces zijn, zijn er ook verschillende redenen waarom schrijven moeizaam kan gaan. In grote lijnen kun je onderscheid maken in 2 hoofdgroepen waar de problemen zitten. In onderstaand schema wordt per hoofdgroep aangegeven hoe dit in de praktijk tot uiting komt. Groep 1: Problemen op het cognitieve niveau Aandachtsproblemen Problemen met vasthouden van concentratie tijdens het schrijven Spellingsfouten Fouten in de zinsvolgorde Schrijfproblemen door dyslexie
Voorbeeld van kind met motorische schrijfproblemen in groep 6
Groep 2: Motorische problemen Geen voorkeurshand ontwikkelen Voorbereidende schrijfoefeningen gaan onvoldoende Slordig of slecht leesbaar handschrift Schrijftempo te langzaam of te snel
Dit zijn slechts enkele voorbeelden bij beide groepen
Een kind wat vooral schrijfproblemen heeft door problemen op het cognitieve niveau (groep 1) wordt niet behandeld door een kinderfysiotherapeut. Wel is het belangrijk dat problemen op dit niveau herkend worden en dat het kind in overleg met de school en u als ouders wordt doorgestuurd voor verder onderzoek. Wanneer schrijfproblemen gelegen zijn in de motorische uitvoering, dus een motorische schrijfstoornis (groep 2), kan dit worden beschouwd als een stoornis in de fijne motoriek. Een kind met motorische schrijfproblemen komt bij de kinderfysiotherapeut of de kinderergotherapeut terecht voor behandeling.
Auteursrechten zijn voorbehouden aan Leentje Lotje
De normale ontwikkeling van het tekenen en schrijven 10-12 maanden krassen en krabbelt op papier 2-3 jaar Tekent van een voorbeeld na: - een verticale lijn - een horizontale lijn - een cirkel na 4-5 jaar Groep 1 - begint met het ontwikkelen van: fase van voorbereidend voorkeurshand, zithouding en penvatting schrijven - kleurt en tekent - zet streepjes en maakt vormen - tekent een kruis - tekent een schuine lijn naar rechts - tekent een vierkant - tekent een schuine lijn naar links - tekent een schuin kruis - tekent sommige letters en cijfers na van een voorbeeld 5-6 jaar Groep 2 - verder ontwikkelen van de voorkeurshand, zithouding en fase van voorbereidend penvatting schrijven - tekent een driehoek na van een voorbeeld - schrijft de eigen naam - schrijft de meeste kleine letters en hoofdletters na van een voorbeeld - maakt schrijfpatronen; krullen, lussen, guirlandes, arcades, boogjes , golfjes, tanden 6-7 jaar Groep 3 - hanteren van optimale pengreep en zithouding - aanleren juiste papierligging fase van aanvankelijk - leren schrijven van letters, cijfers en letterverbindingen schrijven - eerst soepel schrijven en erna tussen lijntjes 7-8 jaar Groep 4 - leren schrijven van hoofdletters fase van aanvankelijk - letterverbindingen schrijven - verbonden schrift 8-10 jaar Groep 5 +6 - automatiseren schrijven van letters en letterverbindingen fase van voortgezet - afbouwen van hulplijnen schrijven - tempo schrijven - dictee 10-12 jaar Groep 7+8 - ontwikkeling eigen handschrift fase van creatief en - kennis maken met andere soorten schrift, zoals blokschrift expressief schrijven - snel en leesbaar schrijven Schema: normale ontwikkeling schrijven
Motorische schrijfstoornis Hieronder vallen schrijfproblemen die over het motorisch deel van het schrijfproces gaan. Dit deel omvat de voorbereiding van de beweging (goede zithouding, goede pengreep, goede bladligging) tot en met de initiatie van de spieractiviteit en de feitelijke uitvoering van de schrijfbeweging. Het kind kan problemen hebben met: • Het vormen van de letter zelf; het kiezen van het juiste lettertype en de goede volgorde van de halen waaruit een letter bestaat. De letter zelf wordt niet correct uitgevoerd. • De verhouding tussen de lus- ,romp- en of stokletters; bijvoorbeeld de letter ‘a’ is even groot als de letter ‘d’. Auteursrechten zijn voorbehouden aan Leentje Lotje
• Het op de juiste manier verbinden van de letters. • Het uitvoeren van de schrijfbeweging met de juiste grootte, richting, druk en snelheid. • Het aansturen van de gewenste bewegingen met de juiste tijdsduur en de juiste kracht. Dit komt tot uiting in slordig schrift, te traag of te snel schrijven, maar soms ook in problemen met spelling en dictee. Dit laatste komt omdat het kind zoveel tijd en energie moet steken in het motorisch bezig zijn. Een kind met een motorische schrijfstoornis kan alleen schrijfproblemen hebben maar het kan ook voorkomen dat een kind met schrijfproblemen zwak is in het uitvoeren van handvaardigheden zoals knippen, kralen rijgen, veters strikken, enz. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat sprake is van een combinatie van schrijfproblemen en problemen met de motoriek in het algemeen zoals vangen van een bal, hinken, op 1 been staan, enz. Wat is de oorzaak van een motorische schrijfprobleem? De oorzaken van schrijfproblemen kunnen heel divers zijn. Hier volgen enkele voorbeelden: • Te weinig uren oefening; in het huidige onderwijssysteem is de tijd die besteed wordt aan het schrijven minder waardoor kinderen die motorisch zwakker zijn relatief te weinig oefening krijgen. • Hypermobiliteit. • Schrijfkramp. • Motorische ziekte bijvoorbeeld het hebben van een spierziekte of aandoening met spasticiteit. • Algeheel motorische problemen: niet alleen de fijne motoriek. • Geen optimale zithouding. • Onvoldoende omgevingsstructuur: - geen afgestemd meubilair zoals een tafeltje en een stoel - onvoldoende ruimte op het tafeltje - ongeschikt schrijfmateriaal - onjuiste papierplaatsing • Het achterblijven van de ontwikkeling van het kind: - de algemene ontwikkeling blijft achter. - vertraagde senso-motorische ontwikkeling; de ontwikkeling van het vermogen om zintuiglijke prikkels (visueel, tactiel, vestibulair, proprioceptief, auditief) en bewegingen op elkaar af te stemmen. Vanaf welke leeftijd naar de kinderfysiotherapeut? In groep 1 en 2 van het basisonderwijs worden vaak al de eerste tekenen van mogelijke problemen met schrijven zichtbaar. Vaak zal dit door de leerkrachten opgemerkt worden, die dit met u als ouders zullen bespreken. Natuurlijk is van ‘echt’ schrijven in groep 1 en 2 nog geen sprake maar er wordt wel een begin gemaakt met het aanleren van schrijfvoorwaarden. Onder schrijfvoorwaarden verstaan we een goede zithouding,, het ontwikkelen van een voorkeurshand als schrijfhand, een optimale pengreep, vloeiend uitvoeren van voorbereidende schrijfoefeningen. Indien bij het aanleren en oefenen van deze schrijfvoorwaarden problemen optreden waardoor de leerkracht twijfelt of een overstap naar groep 3 in verband met het schrijven wel mogelijk is, is het zinvol om een kinderfysiotherapeut in te schakelen die eventueel samen met de leerkrachten, kinderergotherapeut, intern begeleidster/remedial teacher de mogelijke hulpvraag en problemen goed in beeld brengt. In groep 3 gaat het kind letters en cijfers leren schrijven en wordt het schrijven een belangrijk onderdeel van de lessen. In groep 4 komt het schrijven van de hoofdletters en het ‘aan elkaar schrijven’ erbij. Een kind dat motorisch al niet heel sterk is, heeft in groep 3 en 4 zijn of haar handen vol aan het leren schrijven. Dit omdat naast het motorisch bezig zijn meer gevraagd wordt van de
Auteursrechten zijn voorbehouden aan Leentje Lotje
cognitieve vaardigheden. Daarom worden vooral in deze leeftijdscategorie kinderen met schrijfproblemen verwezen naar de kinderfysiotherapeut. In groep 5 t/m 8 wordt een groter beroep gedaan op het schrijftempo van het kind. Een kind met motorische schrijfproblemen kan bij voldoende tijd vaak nog meekomen met de groep, maar op deze leeftijd wordt het werktempo verhoogd, waardoor kinderen alsnog kunnen uitvallen. Dit uit zich naast een traag schrijftempo ook in een te snel schrijftempo en/of een slordig schrift. Hoe brengt de kinderfysiotherapeut het schrijfprobleem in kaart? Om erachter te komen waardoor het schrijfprobleem veroorzaakt wordt, voert de kinderfysiotherapeut een onderzoek uit dat bestaat uit: A. Het verzamelen van informatie door een algemeen vraaggesprek eventueel aangevuld door het verzamelen van informatie uit vragenlijsten. B. Een algemeen fysiotherapeutisch onderzoek. Hierbij worden testen uitgevoerd met betrekking tot: • Algemene motorische vaardigheden; handvaardigheid, balvaardigheid en activiteiten die evenwicht vereisen. • Fijnmotorische vaardigheden; papier- en pentaken en fijnmotorische taken. • Schrijftest; leesbaarheid en snelheid van het schrift. • Visuele waarneming; kan het kind wat het ziet ook produceren? Hoe is de ooghandcoördinatie? Het doel van het onderzoek is om uiteindelijk antwoord te krijgen op de volgende vragen: 1. Wat kan uw kind? 2. Hoe voert uw kind de beweging uit? 3. Waarom beweegt/schrijft uw kind op deze manier? De behandeling van motorische schrijfproblemen De kinderfysiotherapeut stelt samen met u en uw kind een behandelplan op waarbij samen gewerkt wordt aan een zo optimaal mogelijke begeleiding van uw kind die aansluit op de hulpvraag die u en uw kind heeft. Daarbij is het van groot belang dat naast de behandeling door de kinderfysiotherapeut ook thuis geoefend wordt. Uit onderzoek is gebleken dat dagelijks oefenen noodzakelijk is voor een optimaal resultaat. Daarnaast is het belangrijk dat school wordt geïnformeerd en geïnstrueerd ten aanzien van de aandachtspunten die bij uw kind van belang zijn. Meestal is het hierbij zinvol dat de betreffende leerkracht persoonlijk contact heeft met de kinderfysiotherapeut. Prognose van schrijfproblemen Ongeveer de helft van de schrijfproblemen gaat niet vanzelf over. Daarom is het van het grootste belang om schrijfproblemen zo snel mogelijk op te sporen en indien nodig te behandelen. De kwaliteit van het handschrift heeft een groot effect op schrijf- en schoolse prestaties. Daarnaast kan slecht schrijven invloed hebben op het zelfbeeld van het kind. Uit onderzoek blijkt dat kinderfysiotherapie vooral effect heeft op de leesbaarheid van het product. Wordt ondanks alle inspanning om het schrijven te verbeteren onvoldoende resultaat geboekt, kan men in de huidige maatschappij op latere leeftijd praktisch gemakkelijker met een schrijfprobleem overweg omdat gebruik gemaakt kan worden van computers of tablets. Uiteraard wordt in de eerste plaats altijd gestreefd naar een goed leesbaar schrift.
Auteursrechten zijn voorbehouden aan Leentje Lotje
Wordt kinderfysiotherapie bij schrijfproblemen vergoed? Voor onderzoek door de kinderfysiotherapeut is een verwijzing niet noodzakelijk. Bij kinderen tot 18 jaar vergoeden de meeste zorgverzekeraars 18 behandelingen per jaar uit de basisverzekering. Bestaan naast schrijfproblemen andere motorische problemen die ervoor zorgen dat er sprake is van motorische retardatie, heeft uw kind tot 18 jaar recht op onbeperkt fysiotherapie. U heeft dan wel een verwijzing nodig van de kinderarts, kinderneuroloog of revalidatiearts.
Auteursrechten zijn voorbehouden aan Leentje Lotje
